Tài liệu Cách mạng năm 1932 ở xiêm (thái lan) – tính chất và ý nghĩa lịch sử

1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX, chủ nghĩa tư bản chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa với sự thống trị của tư bản độc quyền. Cùng với sự phát triển đó, chủ nghĩa tư bản ngày càng “bủa lưới” bao trùm cả thế giới. Các nước Đông Nam Á ngày càng bị cuốn vào guồng quay của hệ thống kinh tế - chính trị thế giới và trở thành những đối tượng bị chinh phục của chủ nghĩa tư bản thế giới. Hệ quả tất yếu là hầu hết các nước trong khu vực Đông Nam Á đều lần lượt rơi vào vòng kiểm soát hoặc trở thành thuộc địa của chủ nghĩa thực dân tư bản phương Tây ở những mức độ khác nhau. Trong bối cảnh đó, chỉ có hai quốc gia ở châu Á đã thoát khỏi một cách ngoạn mục làn sóng xâm lược của chủ nghĩa thực dân phương Tây. Nếu ở Đông Bắc Á, Nhật Bản là nước duy nhất giữ được độc lập, thì ở Đông Nam Á, Xiêm cũng là quốc gia duy nhất không rơi vào ách thuộc địa như các nước khác trong vùng và cơ bản vẫn duy trì được sự độc lập tương đối của mình. Sở dĩ Xiêm có được kết quả to lớn này là do “giới tinh hoa của nước này, trước hết là nhà vua, giới quý tộc, quan lại triều đình đã thức tỉnh, tiến hành cải cách, mở cửa bằng những biện pháp thỏa hiệp, ngoại giao mềm dẻo trong đối ngoại và thức thời trong chính sách đối nội” [25, tr.369-370]. Dưới các triều vua Rama IV (1851 - 1868), Rama V (1868 - 1910), ở Xiêm diễn ra khá thành công công cuộc duy tân, phát triển đất nước theo hướng tư bản chủ nghĩa, đặt nền móng cho quá trình hiện đại hóa đất nước của Xiêm. Với các cuộc cải cách này, Xiêm đã bước một bước đi đầu tiên vào quỹ đạo tư bản chủ nghĩa. Tuy nhiên, để hoàn tất quá trình định dạng chủ nghĩa tư bản, Xiêm còn phải trải qua một quá trình lâu dài và còn qua nhiều lần đổi mới, cải cách nữa, đặc biệt là một cuộc cách mạng vào năm 1932. 2 Trong thời gian giữa hai cuộc chiến tranh thế giới, với cuộc cách mạng năm 1932, Xiêm nổi lên là một hiện tượng khá độc đáo, không chỉ trong bản thân lịch sử Xiêm mà cả ở khu vực Đông Nam Á. Dưới sự lãnh đạo của Priđi Phanômyông - thủ lĩnh Đảng Nhân dân, cuộc cách mạng năm 1932 đã mang lại những thay đổi chính trị quan trọng, là một bước tiến trong quá trình dân chủ hóa nhà nước Xiêm“nhằm làm cho nước Xiêm hội nhập với tình hình thế giới hiện đại” [13, tr.1147]. Nghiên cứu về cuộc cách mạng năm 1932 ở Xiêm, đặc biệt là tính chất và ý nghĩa lịch sử của nó không chỉ làm rõ được những tiền đề, diễn biến, kết quả mà quan trọng hơn là đi sâu phân tích, đánh giá, nhận định về tính chất và ý nghĩa của cuộc cách mạng, góp phần giải đáp những câu hỏi, những vấn đề xung quanh “sự kiện Xiêm” trong thập niên 30 thế kỉ XX. Đồng thời, trên cơ sở những nhận xét, đối chiếu, so sánh sự kiện này với phong trào cách mạng ở một vài nước trên thế giới và khu vực Đông Nam Á, ta có thể góp phần làm rõ hơn con đường phát triển của nước Xiêm – Thái Lan thời cận đại. Ngoài ra, việc tìm hiểu về Priđi Phanômyông – linh hồn của cuộc cách mạng 1932, đặc biệt là những tư tưởng cải tạo xã hội của ông sẽ giúp ta rút ra được những bài học kinh nghiệm bổ ích và thiết thực đối với công cuộc xây dựng đất nước Việt Nam theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa ngày nay. Trong điều kiện hiện nay, khi các quốc gia châu Á đang đứng trước xu thế toàn cầu hóa, những bài học về quá trình hội nhập trong thời kì cận đại tuy thuộc về quá khứ, nhưng nếu được chứng nghiệm là xác đáng, thì vẫn có giá trị nhất định đối với quá trình đổi mới để hội nhập. Việt Nam hiện nay đang trong quá trình đổi mới, “mở cửa” trong quan hệ hợp tác với cộng đồng quốc tế, trong đó có Thái Lan và các nước trong khu vực Đông Nam Á. Với phương châm “Việt Nam muốn là bạn, là đối tác tin cậy của các nước trong cộng đồng quốc tế, tham gia tích cực vào tiến trình hợp tác quốc tế và khu vực” [10, tr.233], việc 3 tiếp tục mở rộng các mối quan hệ quốc tế đòi hỏi một sự hiểu biết sâu sắc về lịch sử các nước và các khu vực. Thực tế lịch sử cho thấy, trong quá trình tồn tại và phát triển, Việt Nam và Thái Lan có mối quan hệ chặt chẽ nhiều mặt trong quá khứ cũng như trong hiện tại. Do đó, chúng ta không thể không tìm hiểu một nước láng giềng khu vực quan trọng, có nhiều điểm khác biệt, nhưng cũng không ít điều tương đồng về lịch sử và văn hóa như Thái Lan. Con đường phát triển của Thái Lan, thông qua toàn bộ lịch sử của mình, để lại những kinh nghiệm tham khảo rất bổ ích đối với Việt Nam trong công cuộc xây dựng đất nước ngày nay. Những vấn đề đặt ra trên đây là cơ sở để chúng tôi chọn “Cách mạng năm 1932 ở Xiêm (Thái Lan) – Tính chất và ý nghĩa lịch sử” làm đề tài Luận án tiến sĩ sử học của mình với hy vọng sẽ góp phần làm sáng tỏ những khía cạnh đặt ra ở trên. 2. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của luận án là khái quát những tiền đề, diễn biến, kết quả của cách mạng 1932. Từ đó, phân tích làm rõ tính chất, đặc điểm và ý nghĩa của cuộc cách mạng trên cơ sở có sự so sánh, đối chiếu với một vài cuộc cách mạng tư sản trên thế giới và trong khu vực. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu Luận án là công trình nghiên cứu khoa học về cuộc cách mạng 1932 ở Xiêm (Thái Lan), trong đó trọng tâm là tìm hiểu về tính chất và ý nghĩa lịch sử của cuộc cách mạng. Tên của đề tài đã xác định rõ giới hạn nội dung trọng tâm và phạm vi nghiên cứu của đề tài. Để làm sáng tỏ nội dung Luận án, chúng tôi dự kiến tập trung đi sâu nghiên cứu những vấn đề trọng yếu sau: - Trước hết, luận án tập trung khái quát về cuộc cách mạng 1932 ở Xiêm về tiền đề, diễn biến, kết quả. Trong phần này, chúng tôi tập trung vào sự ra đời nền quân chủ lập hiến thay thế cho chế độ quân chủ chuyên chế ở Xiêm, sự ra đời 4 của hai bản hiến pháp, những nét cơ bản trong tư tưởng cải tạo xã hội của Priđi Phanômyông với tư cách là nội dung chính trị tư tưởng của cuộc cách mạng và quá trình lên cầm quyền của giới quân sự Xiêm. - Từ kết quả nghiên cứu, chúng tôi đi sâu phân tích, làm rõ về tính chất và ý nghĩa của cuộc cách mạng 1932, so sánh, đối chiếu với các cuộc cách mạng tư sản ở châu Âu trong những thế kỉ trước, từ đó rút ra những đặc điểm của cuộc cách mạng 1932. Đây là nhiệm vụ trọng tâm của đề tài. Trong phạm vi những công trình và tài liệu nghiên cứu có thể tiếp cận, Luận án cố gắng cung cấp cho người đọc những ý kiến, quan điểm khác nhau của các học giả trong và ngoài nước về tính chất và ý nghĩa của cuộc cách mạng năm 1932. Từ đó, chúng tôi đưa ra những quan điểm riêng của mình. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu mà Luận án hướng tới là tính chất và ý nghĩa lịch sử của cuộc cách mạng năm 1932 ở Xiêm, 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của Luận án về không gian là vương quốc Xiêm (Thái Lan). Tuy nhiên, để có thể hoàn thành tốt được những nhiệm vụ đặt ra trong luận án, chúng tôi thấy cần đặt nước Xiêm và cuộc cách mạng 1932 trong bối cảnh quốc tế và khu vực. Vì vậy, trong quá trình thực hiện, chúng tôi có mở rộng không gian nghiên cứu ra khu vực châu Á và một vài nước trên thế giới. Phạm vi thời gian mà Luận án bao quát chủ yếu là từ năm 1932, tức là năm bùng nổ cuộc cách mạng. Tuy nhiên, để có thể tìm hiểu được những tiền đề, nguyên nhân sâu xa cũng như những nhiệm vụ của cuộc cách mạng, chúng tôi phải mở rộng phạm vi thời gian nghiên cứu từ giữa thế kỷ XIX, khi Xiêm bắt đầu những bước đầu tiên trong quá trình hội nhập với phương Tây. 5 Giới hạn cuối cùng về thời gian của Luận án là vào năm 1938, khi giới quân sự giải tán Nghị viện và thành lập chính phủ mới, đánh dấu sự thắng thế hoàn toàn của giới quân sự trên chính trường Xiêm, mở đầu một giai đoạn mới trong lịch sử Xiêm – Thái Lan. Trong thời kì Luận án nghiên cứu, tên gọi của vương quốc Thái Lan được dùng là “Vương quốc Xiêm” (gọi tắt là Xiêm) vì đến năm 1939 Xiêm mới đổi tên thành Thái Lan. 5. Nguồn tài liệu và phương pháp nghiên cứu 5.1. Nguồn tài liệu Để hoàn thành Luận án, chúng tôi dựa trên các nguồn tài liệu chủ yếu sau: Tài liệu gốc: Bao gồm các sắc lệnh, tuyên bố, thư từ, bài phát biểu của các vị vua Rama; những thông cáo, tuyên bố của Hoàng gia Xiêm được trình bày trong các công trình nghiên cứu cụ thể như: The Political Economic of Siam (1851 - 1910), tập 1, của tác giả Chatthip Nartsupha and Suthyprasartser, Hội Khoa học xã hội Thái Lan xuất bản năm 1981; Siam in transition: A brief survey of cultural trends in the five years since the Revolution of 1932, của tác giả Kenneth Perry Landon, Đại học Chicago xuất bản năm 1939; Chulalongkorn the great của tác giả Prachomchochai xuất bản năm 1965 tại Tokyo; The End of the Absolute Monarchy in Siam của tác giả Benjamin A. Batson, Đại học Oxford xuất bản năm 1986. Những tập nhật kí, hồi kí của những người phương Tây đến Xiêm buôn bán, truyền đạo, làm gia sư cho các con vua, các cố vấn trong triều đình Xiêm được trình bày trong các công trình: A True Description of the Mighty Kingdoms of Japan and Siam của Francois Caron xuất bản tại Băng Cốc năm 1986, Description of Old Siam, của Micheal Smithies, Đại học Oxford xuất bản năm 1995; An English governess at the court of Siam của A.Leonowens xuất bản tại 6 Luân Đôn năm 1954; The Diaries and Letters of King Chulalongkorn's General Adviser của Walter E.J.Tips, Gustave Rolin – Jeaquemyns… Các cuốn hồi kí của Priđi Phanômyông và một số nhà lãnh đạo cách mạng 1932 được trình bày trong các công trình: Pridi Banomyong and the Making of Thailand Modern History, của tác giả Vichitvong Na Pombhejara xuất bản năm 1979; On Founding the People’s Party and the Democratic System của Pridi Banomyong xuất bản năm 1972; Field Marshal P.Pibul Songgram, 5 tập của Pibul Songgram xuất bản năm 1975 – 1976; Thai Politics: Extracts and Documents 1932-1957, của Thak Chaloemtiarana, Hội Khoa học Xã hội Thái Lan xuất bản năm 1978… Tuy nhiên, do không có điều kiện tiếp xúc trực tiếp với những tài liệu này bằng Tiếng Thái nên nguồn tài liệu này chúng tôi chủ yếu lấy lại từ các công trình nghiên cứu bằng Tiếng Anh. Tài liệu chuyên khảo: Bao gồm công trình nghiên cứu của các thế hệ trước có liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp tới đề tài luận án, đó là: các công trình nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nước nghiên cứu về lịch sử Thái Lan trên các lĩnh vực: kinh tế, chính trị, xã hội, văn hóa… đặc biệt là trong thời kì lịch sử mà Luận án hướng tới. Ngoài ra, phải kể đến các luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ, cử nhân, các báo cáo trong các hội thảo, các bài báo trên các tạp chí chuyên ngành. Nguồn tài liệu này bao gồm các thứ tiếng Anh, Pháp, Nga, Thái, Việt đã được dịch hoặc nguyên bản và được lưu giữ tại các trung tâm nghiên cứu và các thư viện lớn của Việt Nam (Thư viện Quốc gia Việt Nam, Thư viện Viện nghiên cứu Đông Nam Á thuộc Học viện Khoa học Xã hội Việt Nam…). Bên cạnh đó là các công trình nghiên cứu về lịch sử các nước như Liên Xô, Trung Quốc, Nhật Bản, Việt Nam, qua đó cung cấp những sự kiện lịch sử có liên quan đến vấn đề Luận án nghiên cứu và được sử dụng để so sánh, phân tích, đối chiếu làm rõ vấn đề cũng như rút ra những nhận xét khái quát. 7 5.2. Phương pháp nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là một vấn đề lịch sử, do đó, để giải quyết những vấn đề do đề tài Luận án đặt ra, về mặt cơ sở lí luận, chúng tôi dựa vào chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử. Điều đặc biệt lưu ý là trong khi nghiên cứu chúng tôi quán triệt quan điểm, đường lối của Đảng ta, của chủ nghĩa Mác – Lênin về công tác nghiên cứu lịch sử, tiếp thu những quan điểm nghiên cứu và cách tiếp cận mới, trên cơ sở đó rút ra những bài học lịch sử cần thiết, bổ ích phục vụ cho công cuộc đổi mới, mở cửa của nước ta hiện nay. Về phương pháp cụ thể, trong Luận án, chúng tôi sử dụng phương pháp lịch sử, phương pháp lôgíc là phương pháp nghiên cứu chủ yếu, qua đó, trình bày quá trình hình thành và phát triển của các vấn đề bằng những sự kiện điển hình, phân chia giai đoạn phát triển bằng các mốc lịch sử theo thời gian, qua đó rút ra kết luận khái quát. Với phương pháp lịch sử, chúng tôi cố gắng dựng lại toàn bộ cuộc cách mạng 1932 ở Xiêm qua những sự kiện, nhân vật, các giai đoạn, diễn biến và kết quả chính của nó. Phương pháp lôgíc được sử dụng trong luận án nhằm rút ra những đặc điểm, những nhận định, đánh giá về tính chất và ý nghĩa của cách mạng 1932, đồng thời đặt nó trong sự đối sánh với các cuộc cách mạng trên thế giới và trong khu vực, từ đó, rút ra những bài học kinh nghiệm bổ ích đối với Việt Nam trong công cuộc xây dựng đất nước ngày nay. Đây là những phương pháp cơ bản, chủ đạo, xuyên suốt trong quá trình nghiên cứu luận án. Chúng tôi rất quan tâm đến việc trình bày các quan điểm trên cơ sở tôn trọng các sự kiện và tính chân thực lịch sử đúng như nó đã diễn ra và đã từng tồn tại. Ngoài ra, từ việc nghiên cứu một sự kiện lịch sử trong tổng thể bối cảnh chung của khu vực và thế giới đồng đại nên phương pháp so sánh 8 được chúng tôi chú ý vận dụng. Bên cạnh đó, Luận án còn vận dụng các phương pháp thống kê, tổng hợp và phân tích để Luận án có cái nhìn tổng quát hơn. 6. Đóng góp của Luận án - Luận án là công trình chuyên khảo đầu tiên ở Việt Nam về cuộc cách mạng năm 1932 ở Xiêm (Thái Lan), dựng lại bức tranh tương đối toàn diện, có hệ thống về cuộc cách mạng một cách khách quan và khoa học. - Cùng với việc việc nghiên cứu, trình bày một cách có hệ thống diễn biến và kết quả của cuộc Cách mạng 1932 ở Xiêm, trọng tâm của Luận án là nghiên cứu và rút ra những ý kiến về tính chất, đặc điểm và ý nghĩa của cuộc cách mạng này. - Trong phạm vi những công trình và tài liệu nghiên cứu có thể tiếp cận, Luận án cố gắng cung cấp cho người đọc những ý kiến, quan điểm khác nhau của các học giả trong và ngoài nước về cách mạng 1932 nói chung và tính chất, ý nghĩa lịch sử của nó nói riêng. Từ đó, chúng tôi đưa ra những nhận định và đánh giá, những quan điểm riêng của mình. - Luận án có thể sử dụng như một công trình tham khảo, phục vụ cho việc nghiên cứu, giảng dạy về lịch sử cuộc Cách mạng 1932 nói riêng và lịch sử Thái Lan nói chung, cũng như phục vụ cho nhu cầu hiểu biết của bạn đọc quan tâm tới lịch sử Thái Lan và Đông Nam Á. 7. Bố cục của Luận án Ngoài phần mở đầu, phụ lục, thư mục tài liệu tham khảo và mục lục, nội dung của Luận án gồm 4 chương: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu về cách mạng 1932 ở Xiêm (Thái Lan). Chương 2: Tiền đề và diễn biến của cách mạng 1932 Chương 3: Tính chất và đặc điểm của cách mạng 1932 Chương 4: Ý nghĩa của cách mạng 1932 9 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ CÁCH MẠNG 1932 Ở XIÊM (THÁI LAN) Cuộc cách mạng năm 1932 với tư cách là sự kiện đánh dấu sự khởi đầu cho một thời đại mới trong lịch sử Thái Lan từ lâu đã thu hút sự quan tâm của giới nghiên cứu trong và ngoài nước ở những mức độ, khía cạnh khác nhau. Trong quá trình thực hiện Luận án, chúng tôi đã thu thập và tham khảo nhiều nguồn tài liệu có giá trị, trong đó chủ yếu là tài liệu của các tác giả nước ngoài. Trong phạm vi những tài liệu tiếp cận được, chúng tôi cố gắng đưa ra một cái nhìn tổng quát về tình hình nghiên cứu vấn đề mà Luận án đang thực hiện. 1.1. Các công trình nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nước 1.1.1. Các tác giả Thái Ở Thái Lan, theo chúng tôi được biết, có nhiều công trình chuyên khảo về cách mạng 1932 nói riêng và lịch sử Thái Lan nói chung. Cách mạng 1932 có thể được các tác giả Thái đề cập tới với tư cách là một sự kiện mang tính bước ngoặt trong các công trình chuyên khảo nghiên cứu chung về lịch sử Thái, hoặc các chuyên luận nhìn nhận, đánh giá về cuộc cách mạng ở những khía cạnh, bình diện khác nhau. Tuy nhiên, trong quá trình sưu tầm và tiếp cận với những tài liệu bằng tiếng Thái, chúng tôi gặp nhiều khó khăn không khắc phục được. Trước hết, những khó khăn này liên quan tới sự hạn chế của các tài liệu, sách báo tiếng Thái ở Việt Nam. Mặt khác, sự hạn chế về trình độ ngoại ngữ (không biết tiếng Thái) là trở ngại lớn của chúng tôi trong việc tiếp cận những tài liệu tiếng Thái. Vì vậy, đối với những công trình nghiên cứu của người Thái mà chúng tôi có được, chúng tôi chủ yếu sử dụng qua những tài liệu đã được dịch sang tiếng Anh. 10 Trong số những công trình nghiên cứu của người Thái mà chúng tôi tiếp cận được, có liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp tới cuộc Cách mạng 1932, chúng tôi thấy nổi bật lên một số công trình như sau: Công trình “Cách mạng Xiêm 1932” của hai tác giả Chanvit Kasetsiri và Thamrongsak Petchalertanan được Quỹ khuyến khích Khoa học xã hội và nhân văn xuất bản tại Băng Cốc năm 2009. Toàn bộ nội dung công trình được cấu trúc thành 2 chương. Chương thứ nhất của tác giả Chanvit Kasetsiri tập trung chủ yếu vào cuộc cách mạng 1932 với những nội dung cơ bản về sự ra đời Đảng Nhân dân, về sự bùng nổ của cuộc cách mạng 1932… đặc biệt là những quan điểm đánh giá của tác giả về vấn đề chủ nghĩa yêu nước và dân chủ Xiêm, vấn đề người Hoa và sự khủng hoảng trong chính phủ của vua Rama VII. Chương thứ hai của tác giả Thamrongsak Petchalertanan trình bày về cách mạng 1932 và một năm sau cuộc cách mạng. Chương này được tác giả cấu trúc thành 5 phần chính với những nội dung chủ yếu về nguyên nhân cách mạng, Đảng Nhân dân, cuộc cách mạng ngày 24 tháng 6 năm 1932; về hai bản Hiến pháp của Xiêm năm 1932 và đặc biệt là sự phát triển của chủ nghĩa quân sự sau cách mạng. Trong chương này, tác giả cũng dành một số trang nhất định đề cập đến cuộc đảo chính ngày 20 tháng 6 năm 1933 ở Xiêm về nguyên nhân, diễn biến, kết quả, từ đó, tác giả đưa ra những nhận định về tình hình chính trị ở Xiêm cũng như sự lên cầm quyền và vai trò của giới quân sự Xiêm. Có thể nói, cuốn sách là một tài liệu rất quý đối với chúng tôi trong quá trình thực hiện luận án, đã cung cấp cho chúng tôi những tư liệu có giá trị và đáng tin cậy về cách mạng 1932. Công trình “Pridi Banomyong and The Making of Thailand Modern History” (Pridi Banomyong và Sự hình thành Lịch sử Hiện đại Thái Lan), Singapore, ISEAS, của tác giả Vichitvong na Pombhejara xuất bản năm 1979. Đây là một tài liệu có giá trị trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành Luận án. Trong công trình này, tác giả đã dành trọn chương 1 trình bày về diễn biến của 11 cách mạng ngày 24 tháng 6 năm 1932 và 14 chương tiếp theo trình bày về cuộc đời và sự nghiệp của Priđi Phanômyông – linh hồn của cuộc cách mạng. Tác giả đã đánh giá cao vai trò của Priđi Phanômyông (1900 - 1983) đối với lịch sử Thái Lan thế kỉ XX, coi ông như “người cha của nền dân chủ Thái Lan”, người khởi thảo bản hiến pháp đầu tiên của Xiêm vào tháng 6 năm 1932 và là người từng giữ những chức vụ quan trọng nhất trên trường chính trị Thái Lan: bộ trưởng nội các, thủ tướng, chính khách cao cấp… Cuốn sách “A History of Thailand” (Lịch sử Thái Lan) của Rong Syamananda, giáo sư Trường Đại học Chulalongkorn, được xuất bản năm 1972 tại Băng Cốc bằng cả tiếng Thái và tiếng Anh. Đây là một công trình nghiên cứu về lịch sử Thái Lan từ thời tiền sử đến thời hiện đại, trong đó, những vấn đề về tình hình kinh tế, chính trị, xã hội dưới các triều vua Rama VI, Rama VII và nền dân chủ Thái Lan được tác giả trình bày trong chương XII, XIII. Cách mạng 1932 không phải là vấn đề trọng tâm và chỉ được tác giả đề cập đến với tư cách là một sự kiện quan trọng trong tiến trình dân chủ hóa nhà nước Xiêm. Năm 1983, Nhà xuất bản Ăkxon Chu Ron Thắt xuất bản bộ giáo trình 2 tập “Lịch sử Thái Lan” của tác giả Penxri Duk, Priyanark Bunnag. Trong công trình này, hai tác giả đã dành một số trang nhất định đề cập đến cuộc cách mạng năm 1932 ở Xiêm và những kết quả của nó. Tuy nhiên, do tính chất của một công trình thông sử, các sự kiện liên quan đến cách mạng 1932 chỉ được tác giả trình bày một cách khái quát. Dù vậy, công trình cũng cung cấp một số sự kiện có giá trị về lịch sử Thái nói chung và cách mạng 1932 nói riêng. Công trình “Thai Politics: Extracts and Documents 1932 - 1957” (Chính trị Thái Lan: Những trích đoạn và tài liệu 1932 - 1957) của tác giả Thak Chaloemtiarana cung cấp những đoạn trích và tài liệu quý báu về tình hình chính trị Xiêm từ năm 1932 đến năm 1957. Những tài liệu giới thiệu trong cuốn sách này đem lại cái nhìn tổng quát hơn khi nghiên cứu về cuộc cách mạng năm 12 1932, giúp người sử dụng đưa ra những nhận định, đánh giá khách quan về cuộc cách mạng và nền dân chủ Thái Lan thời gian này. Mặc dù cách mạng 1932 không phải là nội dung trọng tâm nhưng công trình cũng giúp cho người nghiên cứu có cái nhìn đầy đủ và toàn diện hơn khi tìm hiểu về cuộc cách mạng này. Công trình “Sự hưng thịnh và suy vong của nền quân chủ chuyên chế Thái Lan”của tác giả Chaiyan Rajchagool do Nhà xuất bản White Lotus, Băng Cốc, Thái Lan xuất bản năm 1994. Trong công trình này, tác giả đi vào tìm hiểu và lí giải về sự suy vong dẫn đến sụp đổ của nền quân chủ chuyên chế Xiêm vào đầu thế kỉ XX. 1.1.2. Các tác giả nước ngoài Chính sách mở cửa của Xiêm từ giữa thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX và những thành tựu của đất nước này đã thu hút nhiều học giả nước ngoài nghiên cứu về Xiêm trong mọi lĩnh vực. Đối với các học giả nước ngoài, cuộc Cách mạng năm 1932 ở Xiêm thường được đề cập một cách khái quát trong các công trình viết về lịch sử Đông Nam Á hoặc lịch sử Thái Lan. Có thể kể đến một số công trình như: Công trình “Siam in transition – A brief survey of cultural trends in the five year since the Revolution of 1932” (Nước Xiêm chuyển biến – Khảo sát về những khuynh hướng văn hóa trong 5 năm kể từ Cách mạng 1932) của tác giả Kenneth Perry Landon, xuất bản năm 1939 là công trình nghiên cứu tổng thể về các khuynh hướng chính trị, kinh tế, văn hóa, giáo dục, tôn giáo cũng như khuynh hướng phân quyền trong chính phủ Xiêm. Tác giả đã dành toàn bộ chương đầu tiên để trình bày khái quát về cuộc cách mạng năm 1932 từ nguyên nhân, sự bùng nổ cách mạng, lực lượng lãnh đạo đến kết quả cách mạng. Đặc biệt, phần Phụ lục của công trình đã cung cấp cho chúng tôi những tư liệu quý. Vì vậy, công trình là một tài liệu rất có giá trị trong quá trình thực hiện Luận án. 13 Nhà nghiên cứu người Nga – E.O Bécdin với cuốn sách “Lịch sử Thái Lan” xuất bản năm 1976 tại Mátxcơva đã trình bày một cách khái quát về lịch sử Thái Lan từ thời tiền sử cho đến thời hiện đại, trong đó nội dung về cuộc cách mạng năm 1932 đã được tác giả trình bày khái lược trong chương X. Trong công trình này, tác giả cũng có đề cập đến tư tưởng cải cách xã hội về mặt kinh tế của Priđi. Tuy nhiên, là một công trình mang tính thông sử nên tác giả chủ yếu trình bày về các sự kiện lịch sử, chưa đi sâu vào các nhận định, đánh giá mang tính lịch sử. Công trình “Lịch sử hiện đại Thái Lan” do nhà sử học Liên Xô N.V. Rêbricôva biên soạn và được Nhà xuất bản Văn học phương Đông, Mátxcơva xuất bản năm 1960 (Luận án sử dụng bản dịch của Nhà xuất bản Sự thật, Hà Nội, năm 1962). Trong công trình này, tác giả đã trình bày về lịch sử Thái Lan với những sự kiện lịch sử tiêu biểu từ năm 1918 đến năm 1959, trong đó cuộc cách mạng 1932 được tác giả trình bày trong chương II với nhận định đây là một cuộc cách mạng tư sản và kết quả quan trọng nhất của cuộc cách mạng này là quốc gia tư sản ở Xiêm đã thật sự hình thành. Công trình “Thailand – A short history” (Sơ lược lịch sử Thái Lan) của tác giả David K. Wyatt được xuất bản năm 1982 tại Luân Đôn. Tác giả đề cập đến những vấn đề liên quan đến cuộc cách mạng 1932 rải rác trong ba chương VII, VIII, IX trên các khía cạnh Xiêm trước và sau cuộc cách mạng, nền quân chủ chuyên chế cuối cùng ở Xiêm. Tác giả Judith A. Stowe với công trình “Siam becomes Thailand: A Story of Intrigue” (1991), Honolulu University of Hawaii Press. Công trình gồm 4 phần tập trung ở 14 chương đã làm rõ về lịch sử Thái Lan giai đoạn từ năm 1932 đến năm 1945, trong đó, tác giả dành trọn phần 1 và phần 2 gồm 7 chương để trình bày về lịch sử Thái từ 1932 đến 1940 với những nội dung về sự sụp đổ của chế độ quân chủ chuyên chế, sự ám ảnh của chủ nghĩa cộng sản, sự lớn mạnh của giới quân sự và vấn đề chủ nghĩa dân tộc. Công trình đã cung cấp những tư 14 liệu khá chi tiết về bối cảnh lịch sử, diễn biến cách mạng và là một công trình có giá trị đối với chúng tôi trong quá trình hoàn thành Luận án. Giáo sư người Anh – D.G.E Hall là người đã có những đóng góp lớn trong việc nghiên cứu về lịch sử khu vực Đông Nam Á nói chung và lịch sử Thái Lan nói riêng. Công trình “Lịch sử Đông Nam Á” của ông được xuất bản tại Luân Đôn năm 1956 là một công trình rất có giá trị (Luận án sử dụng bản dịch của Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 1997). Trong công trình này, các vấn đề về tình hình kinh tế, chính trị, xã hội Xiêm dưới các triều vua Rama VI, Rama VII và đặc biệt là cuộc cách mạng 1932 đã được tác giả đề cập đến một cách khái quát trong chương 49 với tiêu đề “Nước Xiêm chuyển biến 1910 - 1942”. Công trình “Politics in Thailand” của tác giả David A. Wilson do Trường Đại học Cornell, Ithaca, New York xuất bản năm 1962. Trong cuốn sách này, tác giả dành trọn phần mở đầu trình bày về cuộc cách mạng 1932, nhưng rất tiếc những vấn đề cơ bản về cuộc cách mạng này lại được tác giả trình bày một cách sơ lược, khái quát. Liên quan rải rác đến đề tài mà luận án nghiên cứu còn phải kể đến một loạt các công trình: J.D.G.Campbell với công trình “Siam in the twentieth century” (Xiêm trong thế kỉ XX) xuất bản năm 1902; công trình “The Kingdom of Siam” (Vương quốc Xiêm) của tác giả A.C.Carter xuất bản năm 1904; “Siam” (Nước Xiêm) của W.A.Graham xuất bản năm 1924; “The Kingdom and People of Siam” (Vương quốc và cư dân Xiêm) của John Bowring – Đại sứ Anh tại Xiêm xuất bản năm 1977 tại Singapo; công trình “A History of the Kings of Thailand” (Lịch sử các nhà vua Xiêm) của hoàng thân Chula Chacrabongse xuất bản tại Băng Cốc năm 1960; công trình “Mongkut - The King of Siam” (Vua Xiêm – Môngkút) của A.L.Moffat xuất bản tại New York năm 1962; “Chulalongkorn the Great” (Chulalongkorn vĩ đại) của Prachom Choochai xuất bản năm 1965; 15 “State and Society in the Reign of Mongkut (1851 - 1868)” (Nhà nước và xã hội Xiêm thời Môngkút (1851 - 1868)) của tác giả Wilson Constance xuất bản năm 1970 đề cập chi tiết mọi lĩnh vực trong đời sống xã hội Xiêm thời vua Môngkút; tác giả Walter E.J.Tips với công trình“Gustave Rolin Jaequemyns and the Making of Modern Siam” (Gustave Rolin Jaequemyns và sự hình thành nước Xiêm hiện đại) do Nhà xuất bản White Lotus, Băng Cốc xuất bản năm 1996 đã tập hợp các bức thư và nhật kí của viên Tổng cố vấn người Bỉ của vua Chulalongkorn (1868 - 1910) là Rolin Jaequemyns trong thời kì ông ta làm việc tại triều đình Xiêm. Những công trình trên đây đã đề cập khá chi tiết về các triều đại Rama, đặc biệt là Rama IV (1851 - 1868) và Rama V (1868 - 1910) cũng như vai trò và công lao của hai vị vua trong công cuộc canh tân đất nước và bảo vệ nền độc lập dân tộc. Đây cũng chính là những tư liệu quý giá đối với chúng tôi trong quá trình thực hiện luận án khi nghiên cứu về những bước đi đầu tiên của Xiêm trong tiến trình hội nhập vào quỹ đạo của chủ nghĩa tư bản phương Tây. Ngoài ra còn phải kể đến các công trình ít nhiều liên quan trực tiếp đến đề tài Cách mạng 1932 mà Luận án nghiên cứu, cụ thể: Tác giả John. F. Cady với công trình “Southeast Asia: Its historical Development” (Đông Nam Á: Lịch sử phát triển), xuất bản tại New York, năm 1964; Benjamin A. Batson với “The End of the Absolute Monarchy in Siam” (Sự sụp đổ của chế độ quân chủ chuyên chế Xiêm), Đại học Oxford, New York xuất bản, năm 1986; David Joel Steinberg với “In Search of Southeast Asia: A Modern History” (Nghiên cứu về Đông Nam Á: Lịch sử hiện đại), Đại học Hawai xuất bản, năm 1987; Tác giả John L.S. Girling với “Thailand: Society and Politics” (Thái Lan: Xã hội và Chính trị), Đại học Cornell xuất bản năm 1990; Bruce McFarland Lockhart với công trình “Monarchy in Siam and Vietnam 1925 - 1946” (Chế độ quân chủ chuyên chế Xiêm và Việt Nam 1925 -1946), xuất bản tại New York, năm 1990; Piere Fistie với “Lịch sử thế kỉ XX Đông Nam Á”, Viện Khoa học xã hội, Hà 16 Nội. Tất cả những công trình nói trên thật sự là cần thiết cho tác giả trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành Luận án. 1.1.3. Các tác giả Việt Nam Với tư cách là láng giềng gần gũi, các nhà khoa học Việt Nam cũng có những công trình nghiên cứu về Thái Lan trên nhiều phương diện. Tuy nhiên, số lượng các công trình nói chung chưa nhiều và cho đến nay chưa có một công trình chuyên khảo nào về cách mạng 1932. Có thể dẫn ra đây một số tác giả và công trình tiêu biểu như: Giáo sư Vũ Dương Ninh với “Lịch sử vương quốc Thái Lan”, Nhà xuất bản Giáo dục, năm 1994. Trong cuốn sách này, những nội dung cơ bản về lịch sử vương quốc Thái Lan từ thời sơ sử đến những năm đầu thập kỉ 90 của thế kỉ XX được trình bày mang tính khái quát cao, giúp người nghiên cứu có cái nhìn tổng thể khi nghiên cứu về Thái Lan. Cách mạng 1932 được giáo sư trình bày trong một chương riêng với tiêu đề “Cuộc cách mạng ngập ngừng năm 1932”, trong đó có đề cập đến sự kiện cách mạng ngày 24 tháng 6 năm 1932, kế hoạch kinh tế của Priđi Phanômyông và quá trình lên cầm quyền của giới quân sự. PGS.TS Lê Văn Quang với “Lịch sử vương quốc Thái Lan”, xuất bản năm 1995 tại thành phố Hồ Chí Minh. Đây là một công trình thông sử về lịch sử Thái Lan từ thời cổ đại đến những năm 80 của thế kỉ XX, trong đó cuộc cách mạng 1932 được tác giả trình bày trong một chương riêng biệt với nhận định đây là một cuộc cách mạng tư sản. Tuy nhiên, vấn đề tính chất của cách mạng không phải là nội dung trọng tâm nên chỉ được tác giả đề cập đến với những nhận định rất khái quát. Nguyễn Khắc Viện với “Thái Lan – Một số nét về chính trị, kinh tế - xã hội, văn hóa và lịch sử”, Nhà xuất bản Thông tin lí luận xuất bản năm 1988. Trong công trình này, tác giả đề cập khái quát về Thái Lan với những đường nét 17 lịch sử chính, trong đó, cách mạng năm 1932 được trình bày trong chương III từ sự bùng nổ cách mạng vào tháng 6 năm 1932, đến diễn biến cách mạng và một vài nhận định, đánh giá về ý nghĩa của nó. Một số lượng lớn các công trình có liên quan rải rác đến nội dung của đề tài như: “Lịch sử Thái Lan” của hai tác giả Phạm Nguyên Long, Nguyễn Tương Lai, Nhà xuất bản Khoa học xã hội xuất bản năm 1998; Huỳnh Văn Tòng với tác phẩm “Lịch sử Thái Lan từ thế kỉ XIII đến những năm của thập niên 80”, Khoa Đông Nam Á, Viện đào tạo mở rộng thành phố Hồ Chí Minh xuất bản năm 1993; “Thái Lan – Cuộc hành trình tới câu lạc bộ các nước công nghiệp mới” của Nguyễn Thu Mĩ, Đặng Bích Hà, Nhà xuất bản Sự thật, Hà Nội, 1992; “Kinh tế vương quốc Thái Lan” của tác giả Lâm Quang Huyên, xuất bản tại Thành phố Hồ Chí Minh, năm 1992; “Thái Lan – Truyền thống và văn hóa” của các tác giả Viện Đông Nam Á, xuất bản năm 1999; “Đối thoại với các nền văn hóa: Vương quốc Thái Lan”, Nhà xuất bản Trẻ, thành phố Hồ Chí Minh, năm 2002; Luận án “Chính sách đối ngoại của Xiêm nửa cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX” của Tiến sĩ Đào Minh Hồng, Trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh, năm 2001; Luận án “Quá trình cải cách ở Xiêm 1851 - 1910 và những hệ quả của nó” của Tiến sĩ Dương Thị Huệ, bảo vệ tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, năm 2003; Luận án “Chính sách đối ngoại của vương triều Ayuthaya thế kỉ XIV - XVIII” của Tiến sĩ Trần Thị Nhẫn, bảo vệ tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, năm 2011. Nhìn chung, các nhà nghiên cứu người Thái, trên thế giới và Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu trong việc nghiên cứu về lịch sử Thái Lan nói chung và Cách mạng 1932 ở Xiêm nói riêng. Vì vậy, tất cả những công trình kể trên đều là những nguồn tư liệu quý giá, có ý nghĩa với tác giả trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án. 18 1.2. Những vấn đề Luận án cần giải quyết 1.2.1. Những nội dung kế thừa từ các công trình đã công bố Là một công trình nghiên cứu khoa học, nghiên cứu các vấn đề đặt ra của cuộc Cách mạng 1932 ở Xiêm – Tính chất và ý nghĩa lịch sử, trước hết chúng tôi dựa vào những công trình đã công bố của các nhà khoa học đi trước. Luận án kế thừa những công trình nghiên cứu đã công bố những nội dung cụ thể như sau: Một là, quá trình cải cách ở Xiêm 1851 – 1910 trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, xã hội, giáo dục, tôn giáo, quân sự, ngoại giao và những tác động của nó đối với Xiêm; những nhận xét, đánh giá về bước đầu tiến trình hội nhập với phương Tây và sự định dạng của chủ nghĩa tư bản ở Xiêm. Trong luận án, nội dung này được chúng tôi xem là một trong những tiền đề quan trọng dẫn đến những cải cách dưới thời Rama VI (1910 - 1925), Rama VII (1925 - 1935) và đặc biệt là cách mạng 1932. Hai là, những khái quát cơ bản về tiến trình diễn biến của cách mạng và những kết quả của nó. 1.2.2. Những nội dung mới cần giải quyết trong luận án Qua tìm hiểu tình hình nghiên cứu về lịch sử Thái Lan của các tác giả trong và ngoài nước liên quan đến nội dung nghiên cứu mà luận án đang hướng tới, chúng tôi nhận thấy những nội dung mới cần giải quyết trong luận án như sau: Thứ nhất: Các công trình khoa học của các nhà nghiên cứu đi trước ở Thái Lan, trên thế giới và Việt Nam đã tái hiện khá đầy đủ lịch sử Thái Lan từ buổi đầu cho đến thời hiện đại. Cách mạng 1932 được trình bày với tư cách là một sự kiện quan trọng, một mốc lịch sử trong quá trình định dạng của chủ nghĩa tư bản ở Xiêm. Tuy nhiên, những tiền đề khách quan, chủ quan, sự ra đời của tổ chức chính trị lãnh đạo cách mạng và yếu tố thời cơ cách mạng chưa được các tác giả đề cập và nghiên cứu một cách có hệ thống. Đây là một nội dung chúng tôi cố gắng làm rõ trong luận án. 19 Thứ hai, luận án tập trung làm rõ sự ra đời chế độ quân chủ lập hiến thay thế chế độ quân chủ chuyên chế ở Xiêm. Đồng thời, làm rõ tiến trình cải cách hiến pháp ở Xiêm và một số nội dung quan trọng trong những tư tưởng cải cách về kinh tế - xã hội của Priđi Phanômyông (1900 - 1983). Trên cơ sở đó, có những nhận xét, so sánh đối chiếu với Việt Nam và rút ra những bài học kinh nghiệm quan trọng trong xây dựng đất nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa ngày nay. Thứ ba, qua tìm hiểu tình hình nghiên cứu về cuộc Cách mạng 1932 ở Xiêm, chúng tôi nhận thấy ý kiến về tính chất của cuộc cách mạng còn có nhiều khác biệt. Một số tác giả cho rằng cách mạng 1932 là một cuộc cách mạng tư sản, một số khác cho rằng đây là cuộc chính biến, nhóm thứ ba lại cho đây vừa là cuộc cách mạng tư sản vừa là cuộc chính biến. Xuất phát từ thực tế đó, trên cơ sở nghiên cứu và khái quát những nhận định, đánh giá về tính chất cách mạng 1932 của các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước, chúng tôi mạnh dạn trình bày suy nghĩ và bước đầu đưa ra ý kiến cá nhân của mình về vấn đề này. Thứ tư, với tư cách là người Việt Nam, nghiên cứu lịch sử Thái Lan, thông qua việc so sánh với một vài cuộc cách mạng ở châu Âu trong những thế kỉ trước, chúng tôi cố gắng tập trung làm rõ những đặc điểm và ý nghĩa của cuộc cách mạng này. Đây là một nội dung trọng tâm mà luận án hướng tới. Cuối cùng, cho đến hiện tại, trong thời điểm thực hiện luận án, chúng tôi nhận thấy, ở Việt Nam chưa có công trình nào đi sâu nghiên cứu một cách hệ thống, tổng thể và chuyên sâu về cách mạng 1932, đặc biệt là tính chất và ý nghĩa lịch sử của nó. Tóm lại, luận án vừa là sự kế thừa những thành tựu nghiên cứu của các học giả, các nhà nghiên cứu đi trước, vừa là sự cố gắng và đóng góp khoa học của bản thân tác giả trong việc tập trung nghiên cứu, góp phần làm rõ một sự kiện quan trọng trong lịch sử Thái: Cách mạng năm 1932 – Tính chất và ý nghĩa lịch sử. 20 Chương 2 TIỀN ĐỀ VÀ DIỄN BIẾN CỦA CÁCH MẠNG 1932 2.1. Những tiền đề của Cách mạng 1932 2.1.1. Các cuộc cải cách nửa cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX Cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX, chủ nghĩa tư bản chuyển sang giai đoạn phát triển của chủ nghĩa đế quốc. Sự phát triển của nền kinh tế hàng hóa đòi hỏi các nước đế quốc phải mở rộng thị trường hơn nữa. Vào thời điểm này, các quốc gia phương Đông đang đắm chìm trong chế độ phong kiến lạc hậu với nền kinh tế tự cấp tự túc, nhanh chóng trở thành miếng mồi cho các nước tư bản phương Tây xâm lược. Nửa sau thế kỉ XIX, công cuộc xâm lược và bành trướng thuộc địa của chủ nghĩa tư bản phương Tây được đẩy mạnh hơn bao giờ hết. Ấn Độ, Trung Quốc rồi các nước trong khu vực Đông Nam Á lần lượt trở thành thuộc địa hoặc nửa thuộc địa của tư bản phương Tây: Malaixia, Mianma trở thành thuộc địa của Anh, Inđônêxia bị Hà Lan thôn tính, Philippin trở thành thuộc địa của Tây Ban Nha, còn Việt Nam, Campuchia và Lào cũng lần lượt bị Pháp thôn tính. Như vậy, từ giữa thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX, hầu hết bản đồ châu Á, đặc biệt là các nước Đông Nam Á đã bị nhuốm màu đen bởi ách thống trị thực dân. Trong tình hình quốc tế và khu vực như vậy, Vương quốc Xiêm với ưu thế về vị trí chiến lược và điều kiện tự nhiên cũng không tránh khỏi nguy cơ bị xâm lược từ phía các nước phương Tây. Các nước tư bản Hà Lan, Anh, Pháp, Mĩ lần lượt thâm nhập vào Xiêm thông qua hai con đường chủ yếu là hoạt động thương mại và truyền giáo. Trước áp lực xâm lược của chủ nghĩa tư bản phương Tây, Vương quốc Xiêm muốn tồn tại, phát triển và giữ được độc lập đòi hỏi phải có những biện pháp khôn khéo, đúng đắn. Triều đình phong kiến Xiêm thời Rama IV – Môngkút (1851 - 1868) đã tiến hành canh tân đất nước, loại bỏ những hủ tục