Tài liệu Bài giảng đại cương về miễn dịch học

ÑAÏI CÖÔNG VEÀ MIEÃN DÒCH HOÏC MIEÃN DÒCH KHOÂNG ÑAËC HIEÄU VAØ MIEÃN DÒCH ÑAËC HIEÄU BS. Ñoã Ñaïi Haûi 1 CHÖÙNG CHÆ MIEÃN DÒCH CAÊN BAÛN Hoïc caùc baøi hoïc theo chöông trình (10 chuyeân ñeà) Taøi lieäu tham khaûo:  Immunology . Ivan Roitt. NXB: Mosby  Fundamental Immunology 5th edition 2003 . William E.Paul NXB: Lippincott Williams & Wilkins  Mieãn Dòch & Sinh Lyù Beänh. 2006 NXB Y Hoïc Sau khi döùt thuyeát trình 2 tuaàn: thi traéc nghieäm. 2 LÒCH SÖÛ MIEÃN DÒCH HOÏC Mieãn dòch: mieãn giaûm Mieãn dòch (immunity) mieãn, khoâng maéc moät beänh naøo ñoù. Khi khoûi moät beänh naøo ñoù thì keøm theo khaû naêng khoâng bò taùi nhieãm. Khaùi nieäm MD coù tröôùc khi bieát VK vaø beänh nhieãm Hippocrate (460 tröôùc CN) moâ taû beänh dò öùng (ñaëc öùng: idiosyncrasie) Ngaøy nay MD hoïc coù lieân quan ñeán nhieàu laûnh vöïc 3 MIEÃN DÒCH: BAÛO VEÄ Chuûng ngöøa: vaccination (cuoái TK XVIII) TK XI Trung Hoa Beänh ñaäu muøa (smallpox) Trung ñoâng TK XVIII Thoå Nhó Kyø: Caùch chuûng ngöøa: raïch da, boâi muû cuûa ngöôøi beänh nheï (variolation) ñaàu tieân ôû Constantinople. Dr Emmanuel Timoni (1817) du nhaäp vaøo Anh Lady Mary Wortley Montagu: aùp duïng roäng raõi 4 MIEÃN DÒCH: BAÛO VEÄ Edward Jenner (1798) Vaûy cuûa ñaäu boø (cowpox) coù theå baûo veä con ngöôøi traùnh ñaäu muøa Louis Pasteur: (1881) Phaùt hieän vi khuaån, caáy vk in vitro  saûn xuaát vaccine (vacca, cow) Maãn caûm baûo veä (preventive immunization) 5 MIEÃN DÒCH: BAÛO VEÄ Maãn caûm chuû ñoäng (active immunization) Pasteur: saûn xuaát vaccine chuûng ngöøa daïi, dòch taû. Robert Kock: chuûng ngöøa lao, moâ taû phaûn öùng maø nay ñöôïc bieát laø phaûn öùng quaù maãn chaäm. Roux vaø Yersin*: tìm ra exotoxin Von Behring vaø Kitasato*: tieâm endotoxin cho loaøi vaät  chaát trung hoøa ñoäc toá. (passive immunization) Pfeiffer vaø Bordet*: (1896) boå theå Widal (1896) huyeát thanh chaån ñoaùn soát thöông haøn (ngöng keát vk) 6 THEÁ KYÛ XX: BAÛO VEÄ & BEÄNH LYÙ Mieãn dòch ñöôïc nghieân cöùu theo 2 höôùng: ngaøy nay ñöôïc bieát laø MD khoâng ñaëc hieäu vaø MD ñaëc hieäu: Eùlie Metchnikov (1845-1916) , zoologist, 1883, thuyeát veà söï thöïc baøo, khoâng mang tính ñaëc hieäu, khoâng trí nhôù. Paul Ehrlich (1854-1915) 1880, thuyeát chuoãi beân (side-chain theory) veà söï saûn xuaát khaùng theå: treân beà maët teá baøo coù chuoãi beân hay receptor ñeå tieáp nhaän chaát dinh döôõng, khi tieáp nhaän toxin phuø hôïp, khi teá baøo töï laønh  caùc chuoãi beân seõ rôi ra vaø teá baøo seõ saûn xuaát theâm nhieàu chuoãi beân. 7 Paul Ehrlich’s side-chain theory 8 THEÁ KYÛ XX: BAÛO VEÄ & BEÄNH LYÙ Charles Richet* & Portier (Phaùp): 1902 moâ taû shock phaûn veä (anaphylactic shock)  ñaùp öùng mieãn dòch khoâng phaûi bao giôø cuõng coù yù nghóa laø söï baûo veä maø coøn coù theå gaây ra toån thöông hoaëc roái loïan: mieãn dòch beänh lyù (immunopathology). Ngaøy nay: Phaûn öùng quaù maãn Beänh töï mieãn Suy giaûm mieãn dòch (baåm sinh, maéc phaûi) 9 THEÁ KYÛ XX Coù nhieàu thaønh töïu 1930-1960: thaønh phaàn hoùa hoïc vaø caáu truùc khaùng theå Porter* & Edelman (1959-1960): IgG, IgM, IgA, Ishizakas (1968) IgE 1950-1980: mieãn dòch teá baøo vaø thuyeát löïa choïn (selections theories) Gowans (1959): vai troø cuûa teá baøo lymphoâ Woodruff (1967): khaùng huyeát thanh choáng teá baøo lymphoâ  öùc cheá MD Thaûi gheùp, dung naïp MD 10 THEÁ KYÛ XX Thuyeát löïa choïn clon (Clonal Selection Theory) Burnet 1959 Khaùng theå ñôn clon (Monoclonal Antibodies) Georges Kohler* & Ceùsar Milstein* (1975) Thuyeát thoâng tin: (1950)  Thuyeát moâ hình tröïc tieáp (Haurowitz, Pauling): KN coù maët thöôøng tröïc trong teá baøo  khuoân toång hôïp KT.  Thuyeát moâ hình giaùn tieáp (Burnet, Fenner) KN gaây thay ñoåi coù tính chaát ñaëc hieäu veà di truyeàn cho cô cheá toång hôïp KT trong teá baøo 11 THEÁ KYÛ XX Thuyeát löïa choïn: Thuyeát cuûa Jerne (1955):  Ig khaùc nhau cuûa moät cô theå mang ñuû caùc vò trí coù theå keát hôïp vôùi taát caû caùc QÑKN töông öùng coù theå coù.  KN keát hôïp vôùi KT töông öùng  teá baøo mieãn dòch  Teá baøo mieãn dòch saûn xuaát KT ñaõ ñöôïc löïa choïn vôùi soá löôïng vaø toác ñoä taêng gaáp boäi 12 THEÁ KYÛ XX Thuyeát löïa choïn clon cuûa Burnet (1959)  Teá baøo mieãn dòch coù nhieàu kieåu clon khaùc nhau, moãi clon coù chöùc naêng saûn xuaát moät kieåu glubulin mieãn dòch nhaát ñònh, coù qui caùch di truyeàn nhaát ñònh.  Moãi QÑKN seõ ñöôïc tieáp nhaän bôûi moät clon teá baøo lymphoâ töông öùng.  Vieäc löïa choïn clon laø moät kích thích ñaëc hieäu ñeå clon teá baøo ñoù saûn xuaát ra Ig ñaëc hieäu 13 THEÁ KYÛ XX Thuyeát löïa choïn clon ñöôïc cuõng coá nhôø saûn xuaát khaùng theå ñôn clon (monoclonal antibody) (Milstein & Kohler) 1975  Taïo teá baøo lai (hybrid cells)  Taùch töøng clon lymphoâ teá baøo nuoâi caáy rieâng  Moãi clon teá baøo lymphoâ saûn xuaát ra KT ñaëc hieäu vôùi chæ moät epitope Ngaøy nay ngöôøi ta bieát moãi clon teá baøo lymphoâ coù mang thuï theå khaùng nguyeân vôùi vò trí nhaän dieän khaùng nguyeân mang tính ña daïng (109), ngaãu nhieân, coù tröôùc (giaûi thích baèng gien hoïc bôûi Tonegawa) 14 15 THEÁ KYÛ XX 1980 ñeán nay: molecular immunology, phuø hôïp moâ, thuï theå cuûa teá baøo T 1986 ñeán nay: Mieãn dòch höôùng veà coäng ñoàng (public face of immunology) Tröôøng hôïp AIDS (Acquired Immuno Deficiency Syndrome) ñaàu tieân:1982 HIV (Human Immunodeficiency Virus) phaân laäp ñöôïc 1984 16 ÑOÁI TÖÔÏNG NGHIEÂN CÖÙU Mieãn dòch hoïc cô sôû  Khaùi nieäm cô baûn, thaønh phaàn, qui luaät hoaït ñoäng cuûa heä thoáng mieãn dòch  Bao goàm:  Caáu taïo  Ñaùp öùng mieãn dòch ñaëc hieäu vaø ÑÖMDKÑH  Teá baøo  Khaùng nguyeân, khaùng theå, boå theå  Hình thaønh vaø ñieàu hoøa ÑÖMD  Di truyeàn MD, dung naïp MD 17 Mieãn dòch hoïc laâm saøng  Phaûn öùng quaù maãn  Mieãn dòch choáng vi sinh vaät, choáng kyù sinh truøng  Vaccin  Mieãn dòch gheùp  Mieãn dòch choáng ung thö  Dung naïp mieãn dòch  Beänh töï mieãn 18 Heä thoáng mieãn dòch (immune system) Dieät Vi khuaån Virus Vi naám Sinh vaät ñôn baøo Kyù sinh truøng Tuùc chuû Xaâm nhaäp baèng nhieàu ñöôøng Sinh saûn trong teá baøo, ngoaøi teá baøo, moâ, dòch. 19 ÑÒNH NGHIAÕ (Töø ñieån mieãn dòch hoïc 1989-Haø Noäi) “Mieãn dòch hoïc laø moân hoïc nghieân cöùu veà caùc cô cheá ñeà khaùng caû ñaëc hieäu laãn khoâng ñaëc hieäu cuûa cô theå trong vieäc choáng laïi söï xaâm nhaäp cuûa caùc vaät laï, ñaëc bieät laø caùc vi sinh vaät ñeå coù theå giöõ ñöôïc söï toaøn veïn hoaëc khoâng bò hoaëc thoaùt khoûi caùc beänh do caùc vi sinh vaät ñoù gaây ra". 20