BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH
LÊ VĂN PHÙNG
ẢNH HƯỞNG CỦA CẢM NHẬN VỀ HOẠT ĐỘNG TRÁCH
NHIỆM XÃ HỘI DOANH NGHIỆP NGÀNH HÀNG TIÊU DÙNG
ĐẾN DỰ ĐỊNH MUA LẠI CỦA HỌC VIÊN CAO HỌC TẠI
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
Tp.Hồ Chí Minh – Năm 2014
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH
LÊ VĂN PHÙNG
ẢNH HƯỞNG CỦA CẢM NHẬN VỀ HOẠT ĐỘNG TRÁCH
NHIỆM XÃ HỘI DOANH NGHIỆP NGÀNH HÀNG TIÊU DÙNG
ĐẾN DỰ ĐỊNH MUA LẠI CỦA HỌC VIÊN CAO HỌC TẠI
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh
Mã số: 60340102
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS. TS. VÕ THỊ QUÝ
Tp.Hồ Chí Minh – Năm 2014
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan rằng luận văn thạc sĩ “Ảnh hưởng của cảm nhận về hoạt động
trách nhiệm xã hội doanh nghiệp ngành hàng tiêu dùng đến dự định mua lại của
học viên cao học tại thành phố Hồ chí Minh” là kết quả của quá trình nghiên cứu
độc lập do chính tôi thực hiện. Các số liệu được khảo sát từ thực tế, được xử lý
trung thực và khách quan.
Tôi sẽ hoàn toàn chịu trách nhiệm về nội dung của đề tài này.
Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 6 năm 2014.
Tác giả
LÊ VĂN PHÙNG
MỤC LỤC
TRANG PHỤ BÌA
LỜI CAM ĐOAN
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT
DANH MỤC BẢNG BIỂU
DANH MỤC HÌNH
DANH MỤC PHỤ LỤC
TÓM TẮT LUẬN VĂN
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN.....................................................................................1
1.1 Giới thiệu.............................................................................................................. 1
1.2 Câu hỏi và mục tiêu nghiên cứu......................................................................... 3
1.3 Phạm vi và đối tượng nghiên cứu ...................................................................... 4
1.4 Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài .......................................................... 4
1.5 Kết cấu đề tài ....................................................................................................... 5
CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT ........................................................................6
2.1 Các khái niệm chính trong nghiên cứu ............................................................. 6
2.1.1. Ngành hàng tiêu dùng .......................................................................................... 6
2.1.2. Trách nhiệm xã hội doanh nghiệp ....................................................................... 7
2.1.3. Các thành phần của trách nhiệm xã hội doanh nghiệp...................................... 8
2.1.4. Khái niệm về hành vi dự định mua lại (repurchase intention)........................ 10
2.2. Ảnh hưởng của hoạt động trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đến dự
định mua lại của người tiêu dùng .......................................................................... 11
2.3. Thực trạng hoạt động trách nhiệm xã hội doanh nghiệp tại Việt Nam ...... 14
2.3.1. Thực trạng hoạt động trách nhiệm xã hội của các doanh nghiệp ................... 14
2.3.2. Thực trạng hoạt động trách nhiệm xã hội của các doanh nghiệp ngành
hàng tiêu dùng ............................................................................................................. 16
2.4 Mô hình nghiên cứu .......................................................................................... 18
2.4.1. Cảm nhận của người tiêu dùng về hoạt động trách nhiệm xã hội doanh
nghiệp ngành tiêu dùng ............................................................................................... 18
2.4.2. Mô hình nghiên cứu đề xuất và giả thuyết nghiên cứu ................................... 20
2.4.2.1. Ảnh hưởng của cảm nhận về trách nhiệm kinh tế đến dự định mua của
người tiêu dùng ........................................................................................................ 20
2.4.2.2 Ảnh hưởng của cảm nhận về trách nhiệm đạo đức đến dự định mua của
người tiêu dùng ........................................................................................................ 20
2.4.2.3 Ảnh hưởng của cảm nhận về trách nhiệm pháp luật đến dự định mua của
người tiêu dùng ........................................................................................................ 21
2.4.2.4 Ảnh hưởng của cảm nhận về trách nhiệm từ thiện đến dự định mua của
người tiêu dùng ........................................................................................................ 21
2.4.2.5 Ảnh hưởng của cảm nhận về trách nhiệm môi trường đến dự định mua
của người tiêu dùng ................................................................................................. 22
CHƯƠNG 3: THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU ............................................................25
3.1. Quy trình nghiên cứu ...................................................................................... 25
3.2 Nghiên cứu định tính - xây dựng thang đo ..................................................... 25
3.2.1 Phương pháp thảo luận nhóm ............................................................................ 26
3.2.1.1 Thiết kế nghiên cứu thảo luận nhóm ............................................................ 26
3.2.1.2 Kết quả nghiên cứu thảo luận nhóm ............................................................ 28
3.2.2 Nghiên cứu phỏng vấn tay đôi ............................................................................ 28
3.2.2.1 Thiết kế nghiên cứu phỏng vấn tay đôi ........................................................ 29
3.2.2.2 Kết quả nghiên cứu phỏng vấn tay đôi ........................................................ 29
3.2.3 Kiểm định độ tin cậy của thang đo ...................................................................... 30
3.2.3.1 Phương pháp thực hiện ................................................................................ 30
3.2.3.2 Kết quả kiểm định độ tin cậy thang đo cảm nhận về hoạt động trách
nhiệm xã hội của doanh nghiệp ............................................................................... 31
3.2.3.3 Kết quả kiểm định độ tin cậy thang đo dự định mua lại .............................. 32
3.3 Nghiên cứu định lượng ..................................................................................... 34
3.3.1 Thang đo............................................................................................................... 34
3.3.2 Mẫu nghiên cứu và phương pháp thu thập thông tin ........................................ 37
3.3.3 Phương pháp kiểm định giả thuyết nghiên cứu ................................................. 37
CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU..............................................................40
4.1 Mô tả mẫu quan sát........................................................................................... 40
4.2 Kiểm định độ tin cậy thang đo thông qua hệ số Cronbach alpha ............... 42
4.2.1 Kiểm định thang đo cảm nhận về trách nhiệm xã hội của ngành tiêu dùng .... 42
4.2.2 Kiểm định thang đo về dự định mua lại của người tiêu dùng ........................... 43
4.3 Kiểm định giá trị thang đo thông qua phân tích nhân tố khám phá EFA .. 44
4.3.1 Kiểm định giá trị thang đo cảm nhận về trách nhiệm xã hội doanh nghiệp
ngành tiêu dùng (xem Phụ lục 13) ............................................................................. 44
4.3.2 Kiểm định giá trị thang đo về dự định mua lại của người tiêu dùng ................ 46
4.4. Kiểm định giả thuyết nghiên cứu.................................................................... 47
4.4.1 Nguyên tắc kiểm định .......................................................................................... 48
4.4.2 Kết quả kiểm định ............................................................................................... 49
4.4.2.1. Kiểm định giả thuyết 1: Cảm nhận về trách nhiệm kinh tế doanh nghiệp
và dự định mua lại ................................................................................................... 50
4.4.2.2 Kiểm định giả thuyết 2: Cảm nhận về trách nhiệm đạo đức – pháp luật
doanh nghiệp và dự định mua lại............................................................................. 50
4.4.2.3 Kiểm định giả thuyết 3: Cảm nhận về trách nhiệm từ thiện doanh nghiệp
và dự định mua lại ................................................................................................... 50
4.4.2.4 Kiểm định giả thuyết 4: Cảm nhận về trách nhiệm môi trường và dự
định mua................................................................................................................... 51
4.5. Thảo luận kết quả nghiên cứu......................................................................... 52
CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ Ý NGHĨA ĐÓNG GÓP .................................... 57
5.1. Kết luận ........................................................................................................... 57
5.2 Kết quả đóng góp của nghiên cứu ................................................................. 58
5.2.1 Kết quả đóng góp về lý thuyết nghiên cứu ........................................................ 59
5.2.2 Kết quả đóng góp về thực tiễn quản lý .............................................................. 59
5.2.3 Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu tiếp theo ......................................... 60
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT
CSR
: trách nhiệm xã hội doanh nghiệp
ctg
: Cùng tác giả
EFA
: Phân tích khám phá nhân tố
MBA
: thạc sĩ quản trị kinh doanh
Tp.HCM : Thành phố Hồ Chí Minh
&
: và
DANH MỤC BẢNG
Bảng 4.1: Đặc điểm mẫu nghiên cứu .................................................................... 43
Bảng 4.2: Mô tả các doanh nghiệp được chọn trong nghiên cứu. ........................... 43
Bảng 4.3: Cronbach alpha các thành phần thang đo cảm nhận về trách nhiệm xã hội
doanh nghiệp ........................................................................................................ 45
Bảng 4.4: Cronbach alpha các thành phần thang đo hành vi dự định mua của người
tiêu dùng ............................................................................................................... 46
Bảng 4.5. Kiểm định KMO và Barlett thang đo cảm nhận về hoạt động trách nhiệm
xã hội doanh nghiệp ngành tiêu dùng..................................................................... 47
Bảng 4.6: Kết quả phân tích nhân tố khám phá của thang đo cảm nhận trách nhiệm
xã hội doanh nghiệp ngành tiêu dùng..................................................................... 48
Bảng 4.7: Kiểm định KMO và Barlett thang đo hành vi dự định mua lại của người
tiêu dùng ............................................................................................................... 49
Bảng 4.8: Kết quả phân tích nhân tố khám phá của thang đo hành vi dự định mua lại
của người tiêu dùng ............................................................................................... 49
Bảng 4.9: Tóm tắt kết quả hồi quy ........................................................................ 52
Bảng 4.10: Tóm tắt kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu .......................... 54
DANH MỤC HÌNH
Hình 2.1: Mô hình nghiên cứu đề xuất ..................................................................... 24
Hình 3.1 Quy trình nghiên cứu ................................................................................. 25
Hình 3.2. Mô hình nghiên cứu điều chỉnh ................................................................ 33
DANH MỤC PHỤ LỤC
Phụ lục 1: Bảng câu hỏi nghiên cứu thảo luận nhóm
Phụ lục 2: Thang đo gốc về dự định mua lại của Gülden Turhan,Ahmet Özbek
(2013)
Phụ lục 3: Bảng câu hỏi nghiên cứu phỏng vấn tay đôi
Phụ lục 4: Bảng câu hỏi nghiên cứu định lượng sơ bộ
Phụ lục 5: Kết quả cronbach alpha của các biến về cảm nhận trách nhiệm xã hội
doanh nghiệp
Phụ lục 6: Kết quả phân tích EFA của các biến về cảm nhận về trách nhiệm xã hội
doanh nghiệp ngành tiêu dùng
Phụ lục 7: Kết quả cronbach alpha và efa của các biến về cảm nhận trách nhiệm xã
hội doanh nghiệp khi bỏ biến DD04 và MT02
Phụ lục 8: Kết quả cronbach alpha và EFA của dự định mua lại
Phụ lục 9: Kết quả phân tích EFA của dự định mua lại
Phụ lục 10: Bảng câu hỏi nghiên cứu định lượng
Phụ lục 11: Kết quả cronbach alpha của các biến cảm nhận về hoạt động trách
nhiệm xã hội doanh nghiệp
Phụ lục 12: Kết quả cronbach alpha của các biến về dự định mua lại của người tiêu
dùng
Phụ lục 13: Kết quả EFA của các biến cảm nhận về hoạt động trách nhiệm xã hội
doanh nghiệp ngành tiêu dùng
Phụ lục 14: Kết quả EFA của các biến về dự định mua lại của người tiêu dùng
Phụ lục 15: Kết quả chạy hồi quy bội với biến phụ thuộc: dự định mua lại
Phụ lục 16: Bảng câu hỏi đánh giá kết quả kiểm định giả thuyết
TÓM TẮT LUẬN VĂN
Với xu hướng “tiêu dùng xanh” của người tiêu dùng hiện đại thì trách nhiệm
xã hội doanh nghiệp là một trong những vấn đề quan trọng mà người tiêu dùng cân
nhắc lựa chọn sản phẩm của doanh nghiệp đó. Người tiêu dùng Việt Nam hiện nay
cũng nhận thức được rằng các công ty bây giờ phải thể hiện trách nhiệm đối với xã
hội và môi trường. Các công ty cũng nhận thấy rằng các hoạt động trách nhiệm của
xã hội của họ có tác động trực tiếp đến hành vi mua của người tiêu dùng. Vậy
những hoạt động nào của trách nhiệm xã hội doanh nghiệp sẽ tác động đến hành vi
của người tiêu dùng? Và tác động như thế nào?
Do đó, mục tiêu của đề tài là nhằm khám phá mối quan hệ giữa cảm nhận của
người tiêu dùng về hoạt động trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ngành hàng tiêu
dùng và dự định mua lại của họ đối với sản phẩm của doanh nghiệp đó tại thị
trường Tp.HCM.
Kết quả nghiên cứu từ cuộc khảo sát với 320 người tiêu dùng là các học viên
cao học tại Tp.HCM, đã chỉ ra rằng người tiêu dùng có thể cảm nhận và phân biệt
được 4 thành phần của hoạt động trách nhiệm xã hội doanh nghiệp: Kinh tế, Đạo
đức – Pháp luật, Từ thiện và Môi trường. Tuy nhiên không phải tất cả các thành
phần đều có tầm ảnh hưởng quan trọng như nhau đến dự định mua lại của người
tiêu dùng; trong 4 thành phần cảm nhận về hoạt động trách nhiệm xã hội doanh
nghiệp ngành tiêu dùng thì chỉ có 2 thành phần: Cảm nhận về trách nhiệm kinh tế và
cảm nhận về trách nhiệm từ thiện là có ảnh hưởng đến dự định mua lại của người
tiêu dùng. Nhân tố cảm nhận về trách nhiệm đạo đức – pháp luật và cảm nhận về
trách nhiệm môi trường chưa được người tiêu dùng thực sự quan tâm và cân nhắc
khi dự định mua lại một sản phẩm nào đó. Kết quả nghiên cứu cũng đã chỉ ra rằng
cảm nhận về trách nhiệm kinh tế là yếu tố có tác động mạnh nhất đến hành vi dự
định mua lại của người tiêu dùng khi mua sản phẩm của một doanh nghiệp nào đó.
1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN
1.1 Giới thiệu
Trong những thập kỷ gần đây, đã chứng kiến một sự thay đổi trong hành vi của
người tiêu dùng, “tiêu dùng xanh” đang là xu hướng chủ đạo của tiêu dùng thế giới.
Người tiêu dùng không chỉ muốn sử dụng sản phẩm chất lượng tốt mà còn muốn
sản phẩm đó an toàn, thân thiện với môi trường và được tạo ra bởi một nhà sản xuất
có uy tín và trách nhiệm. Vấn đề môi trường đã trở thành một vấn đề của xã hội
(Fierman, 1991), thập kỷ 90 được gọi là "thập kỷ Trái đất" (McDaniel & Rylander,
1993), hay "thập kỷ của môi trường" (McDougall, 1993). Một số nghiên cứu đã chỉ
ra rằng mối quan tâm về môi trường của các cá nhân (Chan, 1996; Donaton &
Fitzgerald, 1992; Kerr, 1990; Ottman, 1993; Schlossberg, 1992; Wall, 1995) và
những nhận thức về môi trường của người tiêu dùng (Ellen, Wiener và CobbWalgren, 1991; Kim & Choi, 2005; Verhoef, 2005) đã ảnh hưởng tích cực đến dự
định mua của họ.
Bên cạnh vấn đề môi trường, con người cũng đang phải đối mặt với những
thách thức đáng kể, chủ yếu là trên các cấp độ xã hội, chẳng hạn như sự bất bình
đẳng sâu sắc của kinh tế trên thế giới. Vì lý do này, xã hội và người tiêu dùng đòi
hỏi các công ty, đóng vai trò như các tác nhân quan trọng của sự thay đổi trong xã
hội, tham gia tích cực trong việc đưa ra các giải pháp cho các vấn đề xã hội mà cộng
đồng đang phải đối mặt.
Và trong nỗ lực chinh phục người tiêu dùng, các doanh nghiệp ngày càng quan
tâm và thực hiện các hoạt động thể hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp.
Nhưng một câu hỏi được đặt ra là liệu rằng, với xu hướng tiêu dùng “sạch và xanh”
thì có tồn tại mối liên hệ giữa sự cảm nhận về hoạt động trách nhiệm xã hội của
doanh nghiệp với dự định mua của người tiêu dùng hay không?
Có nhiều nghiên cứu trên thế giới đã cho thấy, có một mối liên hệ tích cực giữa
cảm nhận về hoạt động trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp và phản ứng của khách
hàng đối với sản phẩm mà doanh nghiệp đó sản xuất, theo đó người tiêu dùng sẽ có
2
ý định muốn tiếp tục mua các sản phẩm của doanh nghiệp được cảm nhận là có
trách nhiệm xã hội tốt (Bhattacharya & Sen, 2004; Creyer & Ross, 1997; Ellen et
al., 2006; Smith & Langford, 2009). Tuy nhiên, có nhiều nghiên cứu khác đã chứng
minh rằng đôi khi, mối quan hệ giữa cảm nhận về hoạt động trách nhiệm xã hội
doanh nghiệp và phản ứng của người tiêu dùng không phải luôn luôn trực tiếp và rõ
ràng. Ngoài ra cũng có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện các hoạt động
trách nhiệm xã hội doanh nghiệp để dẫn đến hành vi mua của người tiêu dùng
(Carrigan & Attalla, 2001; Ellen và cộng sự, 2000; Maignan & Ferrell, 2004; Valor,
2008). Vì vậy, việc xem xét mối quan hệ giữa cảm nhận về hoạt động trách nhiệm
xã hội của doanh nghiệp và dự định mua của người tiêu dùng trong các ngành được
người tiêu dùng kỳ vọng, đòi hỏi trách nhiệm xã hội cao và được cảm nhận là tích
cực, sẽ giúp mang lại một kết quả rõ ràng và dễ nhận biết hơn khi muốn kiểm chứng
cho mối quan hệ này. Trong khảo sát của Burson – Marsteller (2010) đã chỉ ra rằng:
thực phẩm, năng lượng và ngành hàng tiêu dùng là 3 ngành được người tiêu dùng
mong đợi là có trách nhiệm xã hội cao, trong đó ngành hàng tiêu dùng là ngành
được người tiêu dùng cảm nhận có mức độ tích cực trong thực hiện các hoạt động
trách nhiệm xã hội cao nhất. Cuganesan et al.(2010), Schroder & McEachern (2005)
cũng đã cho thấy sự kỳ vọng của người tiêu dùng đối với các doanh nghiệp ngành
tiêu dùng là cao, các doanh nghiệp trong ngành đang phải đối mặt với nhiều vấn đề
trách nhiệm xã hội doanh nghiệp, như: tình trạng béo phì, an toàn thực phẩm, lạm
dụng rượu bia và quản lý bao bì,…
Do đó, ngành tiêu dùng sẽ là ngành thích hợp nếu muốn thực hành kiểm định
mối quan hệ giữa cảm nhận về trách nhiệm xã hội và dự định mua của người tiêu
dùng.
Ở Việt Nam, mặc dù khái niệm trách nhiệm xã hội dường như còn khá mới mẻ
đối với nhiều người tiêu dùng, nhưng những hoạt động của các doanh nghiệp ngành
tiêu dùng và phản ứng của người tiêu dùng trong những năm gần đây, đã cho thấy
đây là một vấn đề đang rất được các bên quan tâm ở ngành này. Tiêu biểu qua các
3
chương trình “Giải thưởng trách nhiệm xã hội doanh nghiệp” hằng năm1. Thêm vào
đó, các hoạt động tảy chay các sản phẩm của những doanh nghiệp vi phạm về trách
nhiệm xã hội của mình; điển hình như hoạt động lên án mạnh mẽ và tảy chay sản
phẩm trong ngành hàng tiêu dùng như của: Vedan trong vụ “bức tử” hệ thống sông
Thị Vải – Đồng Nai; và Coca-Cola Việt Nam trong nghi án chuyển giá để báo lỗ
triền miên suốt một thập kỷ nhằm trốn tránh nghĩa vụ nộp thuế cho nhà nước. Như
vậy có thể thấy, cảm nhận của người tiêu dùng về các hoạt động thể hiện trách
nhiệm xã hội của doanh nghiệp có ảnh hưởng một cách đáng kể đến hành vi mua
sắm của họ.
Bên cạnh đó, về mặt học thuật và nghiên cứu, Bùi Thị Lan Hương (2010) trong
nghiên cứu khám phá về cảm nhận của người tiêu dùng về hoạt động trách nhiệm xã
hội của doanh nghiệp, cũng đã chỉ ra và cho thấy một xu hướng về tiêu dùng “xanh”
và “sạch”. Tuy nhiên, cho đến thời điểm hiện tại, trên địa bàn Tp. HCM vẫn chưa
có những nghiên cứu, đánh giá mang tính chất học thuật nhằm tiến hành làm rõ về
sự ảnh hưởng của cảm nhận về trách nhiệm xã hội của các doanh nghiệp đến dự
định mua của người tiêu dùng.
Xuất phát từ quan điểm trên, nghiên cứu này được thực hiện nhằm đo lường sự
ảnh hưởng của cảm nhận (perception) về hoạt động trách nhiệm xã hội của doanh
nghiệp của người tiêu dùng đối với dự định mua lại của họ trong ngành tiêu dùng.
1.2 Câu hỏi và mục tiêu nghiên cứu
Căn cứ vào việc nghiên cứu lý thuyết về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp
và hành vi tiêu dùng, cũng như sự thiếu hụt các nghiên cứu thực nghiệm tại Việt
Nam về ảnh hưởng của trách nhiệm xã hội đến hành vi tiêu dùng, nghiên cứu này
nhằm trả lời câu hỏi:
Cảm nhận của người tiêu dùng về hoạt động trách nhiệm xã hội của doanh
nghiệp trong ngành hàng tiêu dùng có ảnh hưởng như thế nào đến dự định mua lại
của họ?
1
Đã thực hiện được 2 năm : 2011, 2012
4
Xuất phát từ câu hỏi nghiên cứu trên, bài nghiên cứu được thực hiện nhằm giải
quyết ba mục tiêu:
Một là, xác định các hoạt động trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong
ngành hàng tiêu dùng mà người tiêu dùng quan tâm và có thể cảm nhận được.
Hai là, phát triển thang đo đo lường cảm nhận của người tiêu dùng về hoạt
động trách nhiệm xã hội doanh nghiệp trong ngành hàng tiêu dùng.
Ba là, khám phá mối quan hệ giữa cảm nhận về hoạt động trách nhiệm xã hội
của doanh nghiệp ngành hàng tiêu dùng và dự định mua lại của người tiêu dùng.
1.3 Phạm vi và đối tượng nghiên cứu
Trong nghiên cứu này, ngành hàng tiêu dùng là ngành tiêu biểu được chọn đo
lường mối quan hệ giữa cảm nhận về hoạt động trách nhiệm xã hội doanh nghiệp và
dự định mua lại của người tiêu dùng.
Vì khái niệm trách nhiệm xã hội là một khái niệm còn chưa thực sự phổ biến
đối với người tiêu dùng Việt Nam, do đó, nhằm thu được những câu trả lời chất
lượng từ những người tiêu dùng, nên các học viên cao học tại Tp.HCM được chọn
làm đối tượng khảo sát, vì đây là những người tiêu dùng có nhiều sự hiểu biết đối
với khái niệm này (Bùi Thị Lan Hương, 2010).
Đối tượng nghiên cứu là mối quan hệ giữa cảm nhận của người tiêu dùng về
hoạt động trách nhiệm xã hội của các doanh nghiệp trong ngành tiêu dùng và dự
định mua lại của họ đối với sản phẩm của các doanh nghiệp này.
1.4 Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Về mặt khoa học, đề tài nghiên cứu đã đóng góp vào việc xây dựng một hệ
thống thang đo phù hợp đo lường cảm nhận của người tiêu dùng về hoạt động trách
nhiệm xã hội của các doanh nghiệp trong ngành hàng tiêu dùng
Về mặt thực tiễn, kết quả của nghiên cứu có ý nghĩa đối với nhà quản trị trong
việc hoạch định chiến lược marketing cho doanh nghiệp của mình. Kết quả phân
tích tác động của cảm nhận về hoạt động trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong
ngành hàng tiêu dùng đến hành vi mua của người tiêu dùng sẽ là cơ sở khoa học cần
5
thiết để ban quản trị doanh nghiệp đề ra các chiến thuật marketing nhằm tác động
đến hành vi mua của khách hàng.
Sau cùng, bài nghiên cứu sẽ là tài liệu tham khảo cho những tổ chức, cá nhân
quan tâm tới trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, hành vi tiêu dùng và mối quan
hệ giữa chúng.
1.5 Kết cấu đề tài
Báo cáo kết quả nghiên cứu được chia làm năm chương.
Chương 1 giới thiệu tổng quát về dự án nghiên cứu.
Chương 2 trình bày cơ sở lý thuyết về trách nhiệm xã hội, về hành vi mua; và
các mô hình, lý thuyết, nghiên cứu đã thực hiện có liên quan đến cảm nhận về hoạt
động trách nhiệm xã hội và dự định mua lại của người tiêu dùng, từ đó đề xuất mô
hình nghiên cứu và đồng thời xây dựng các giả thuyết nghiên cứu.
Chương 3 trình bày phương pháp xây dựng, kiểm định thang đo các thành phần
của cảm nhận về hoạt động trách nhiệm xã hội doanh nghiệp và dự định mua lại,
đồng thời xác lập mô hình nghiên cứu điều chỉnh.
Chương 4 phân tích kết quả nghiên cứu để kiểm định và kết luận các giả thuyết
về mối quan hệ giữa cảm nhận của người tiêu dùng về hoạt động trách nhiệm xã hội
của doanh nghiệp ngành hàng tiêu dùng với dự định mua lại của họ.
Chương 5 tóm tắt những kết quả chính của nghiên cứu, ý nghĩa của nghiên cứu
đối với nhà quản trị doanh nghiệp. Đồng thời trình bày những giới hạn của nghiên
cứu và định hướng cho những nghiên cứu tiếp theo.
6
CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT
Chương 1 đã giới thiệu tổng quát về đề tài nghiên cứu. Trong chương 2 này,
tác giả sẽ làm rõ các lý thuyết có liên quan làm cơ sở cho thiết kế nghiên cứu. Nội
dung chương này bao gồm bốn phần: tóm tắt lý thuyết về các khái niệm chính của
nghiên cứu cảm nhận về hoạt động trách nhiệm xã hội doanh nghiệp; tóm tắt lý
thuyết về dự định mua lại của người tiêu dùng và lý thuyết về kết quả liên quan đến
cảm nhận về hoạt động trách nhiệm xã hội và dự định mua lại; cuối cùng là mô hình
và các giả thuyết nghiên cứu sẽ được đề nghị dựa trên cơ sở lý thuyết.
2.1 Các khái niệm chính trong nghiên cứu
2.1.1. Ngành hàng tiêu dùng
Theo Investopedia: Ngành hàng tiêu dùng là ngành và các công ty có liên
quan đến các mặt hàng mua bởi các cá nhân chứ không phải là các nhà sản xuất và
các ngành công nghiệp. Các lĩnh vực này bao gồm các công ty có liên quan đến sản
xuất lương thực, các sản phẩm đóng gói sẵn, quần áo, đồ uống, ô tô và điện tử.
Một định nghĩa khác từ Merriam-webster: ngành hàng tiêu dùng là ngành
cung cấp bất kỳ loại hàng hóa hữu hình nhằm đáp ứng mong muốn và nhu cầu mua
của các hộ gia đình. Hàng tiêu dùng có hai loại: loại có thể bền lâu hoặc không bền.
Hàng bền lâu như ô tô, đồ nội thất và các thiết bị; thường được định nghĩa là từ 3
năm trở lên. Hàng không bền lâu như: thực phẩm, quần áo và xăng dầu, được mua
dùng ngay hoặc gần như ngay lập tức và có tuổi thọ khác nhau từ vài phú đến vài ba
năm.
Theo tổ chức GICS2 (1999): ngành hàng tiêu dùng gồm có 2 dạng: ngành
hàng tiêu dùng không thiết yếu gồm những nhóm hàng tiêu dùng nhạy cảm với chu
kì của nền kinh tế như: xe hơi, hàng gia dụng lâu bền (đồ điện tử gia dụng), hàng
may mặc và các thiết bị giải trí, giáo dục. Nhóm dịch vụ bao gồm khách sạn, nhà
2
GICS: Global Industry Classification Standard" được phát triển bởi tổ chức Morgan Stanley Capital
International (MSCI) và Standard & Poor's vào năm 1999. GICS được đưa ra nhằm thiết lập một tiêu chuẩn
chung cho việc phân loại các công ty vào các ngành và nhóm ngành có liên quan với nhau.
7
hàng, trung tâm giải trí, truyền thông. Và ngành hàng tiêu dùng thiết yếu (consumer
staples) bao gồm các công ty sản xuất và phân phối lương thực, thực phẩm, nước
giải khát, thuốc lá và các sản phẩm gia dụng không lâu bền, các vật dụng cá nhân.
Nó cũng bao gồm các siêu thị, trung tâm bán lẻ thực phẩm và thuốc.
2.1.2 Trách nhiệm xã hội doanh nghiệp
Có rất nhiều định nghĩa khác nhau về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp.
Nhưng chúng ta có thể hiểu trách nhiệm xã hội doanh nghiệp theo một số định
nghĩa tiêu biểu sau:
Theo Ủy ban châu Âu (2002) trách nhiệm xã hội doanh nghiệp là một khái niệm
mà doanh nghiệp kết hợp với các yếu tố môi trường và xã hội trong quá trình hoạt
động của doanh nghiệp và trong mối tương tác với các bên hữu quan trên cơ sở tự
nguyện.
Theo ngân hàng thế giới, ngày 24 tháng 3 năm 2004: Trách nhiệm xã hội doanh
nghiệp là cam kết của doanh nghiệp đóng góp vào sự phát triển kinh tế bền vững,
phối hợp với người lao động, gia đình của họ, cộng đồng địa phương và xã hội
nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống theo hướng có lợi cho việc kinh doanh cũng
như sự phát triển chung.
Quan điểm tiếp theo về trách nhiệm xã hội cho rằng doanh nghiệp không chỉ
phải có trách nhiệm với cổ đông của mình mà còn phải có trách nhiệm với các bên
liên quan (Van Marrewijk, 2003:96). Các bên liên quan ở đây được hiểu là “bất kỳ
nhóm hoặc cá nhân nào có thể ảnh hưởng đến hoặc bị ảnh hưởng bởi từ việc đạt
được những mục tiêu của tổ chức” (Freeman, 1984).
Trong những năm gần đây, có một quan điểm rộng nhất về trách nhiệm xã hội
của doanh nghiệp đã kế thừa và bổ sung một số nội dung trong lý thuyết các bên
liên quan về định nghĩa trách nhiệm xã hội doanh nghiệp. Theo đó, doanh nghiệp là
một phần của xã hội mà doanh nghiệp đang vận hành trong đó. Hoạt động của
doanh nghiệp sẽ có ảnh hưởng đến xã hội nói chung, do đó doanh nghiệp phải có
trách nhiệm với những ảnh hưởng của mình đến xã hội. Doanh nghiệp nên phục vụ
nhu cầu của xã hội, hướng tới sự thỏa mãn của xã hội (Marrewijk, 2003:97). Những
8
doanh nghiệp thực hiện trách nhiệm xã hội theo hướng tiếp cận này được coi là
những “công dân doanh nghiệp tốt” (Waddock, 2004 trong Thomsen & Nielsen,
2007:28).
Với cách tiếp cận này, Mohr, Webb và Harris (2005) đã làm rõ thêm rằng
trách nhiệm xã hội doanh nghiệp là cam kết của các công ty nhằm giảm thiểu hoặc
loại bỏ bất kỳ các tác động có hại và tối đa hóa lợi lích của nó đối với xã hội. Và
theo đó, những hành động mà một doanh nghiệp cần thực hiện: hành xử có đạo đức;
hỗ trợ công việc của tổ chức phi lợi nhuận; đối xử một cách công bằng với nhân
viên và giảm thiểu các tác động của mình lên môi trường. Có nghĩa là một doanh
nghiệp có trách nhiệm xã hội phải xem xét các tác động của mình trên tất cả mọi
người, cho dù có liên quan trực tiếp đến công ty hay không.
Một cách chung nhất, trách nhiệm xã hội doanh nghiệp là các doanh nghiệp
phải có trách nhiệm đóng góp vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế cùng với
bảo vệ môi trường và phát huy nguồn lực con người, như là 2 nguồn lực chính của
xã hội. Quan điểm này đã đem lại những điều mới mẻ cho hoạt động kinh doanh
của một thành phần xã hội vốn được xem là “duy lợi nhuận”. Theo đó, đối tượng
tiếp cận và trách nhiệm của một doanh nghiệp được mở rộng ra bên ngoài phạm vi
doanh số, lợi nhuận và khách hàng, mà doanh nghiệp còn phải có trách nhiệm với
những ảnh hưởng của doanh nghiệp do các hoạt động sản xuất kinh doanh của
doanh nghiệp đó gây ra trên một khu vực địa phương cụ thể, cũng như trách nhiệm
thể hiện sự đóng góp của mình như là một phần của cộng đồng dân cư đó.
2.1.3. Các thành phần của trách nhiệm xã hội doanh nghiệp
Để làm rõ cảm nhận của người tiêu dùng về hoạt trách nhiệm xã hội doanh
nghiệp đối với hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, sẽ bắt đầu với việc xem xét
các thành phần của hoạt động trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp từ khái niệm
của Carroll (1991) trong mô hình kim tự tháp, với bốn thành phần: trách nhiệm
pháp lý, đạo đức, kinh tế và từ thiện. Trong đó các trách nhiệm kinh tế và pháp lý là
các trách nhiệm cơ bản.
9
Trong thực tế, hoạt trách nhiệm xã hội doanh nghiệp thể hiện ở một loạt các
chương trình và các hoạt động: từ việc đóng góp từ thiện cho các vấn đề xã hội, đặc
biệt là bảo vệ môi trường, đến việc bình đẳng giới, điều kiện làm việc, quyền lợi
nhân viên, phát triển năng lực và phát triển cộng đồng (CATALYST Consortium,
2002; Pohle, Hittner, 2008; Cacioppe, Forster, Fox, 2008). Tuy nhiên, cách các tổ
chức cách nhìn nhận về trách nhiệm xã hội doanh nghiệp (Johnson, Beatson, 2005)
và thực hiện các hoạt động trách nhiệm xã hội doanh nghiệp thì rất khác nhau giữa
các nền kinh tế và giữa các quốc gia khác nhau (Bùi, 2008). Theo đó, có nhiều quan
điểm khác nhau về nội dung và phạm vi cũng như những nhóm trách nhiệm chính
của doanh nghiệp. Cụ thể:
Bảng 2.1: Các thành phần của trách nhiệm xã hội:
Tác giả đề xuất
Các thành phần của
trách nhiệm xã hội doanh nghiệp
Marsen, 2001
Kinh tế; Xã hội; Môi trường
Jackson & Hawker, 2001
Các bên liên quan , Xã hội, Môi trường
Lea, 2002
Các bên liên quan, Xã hội, Môi trường, Kinh tế
Hopkins, 2003
Các bên liên quan, Xã hội, Kinh tế
Anderson, 2003
Các bên liên quan, Xã hội, Môi trường
Van Marrewijk, 2003
Các bên liên quan, Xã hội, Môi trường, Kinh tế
Trong đó, các bên liên quan được hiểu là bất kỳ nhóm hoặc cá nhân nào có thể
có ảnh hưởng đến hoặc bị ảnh hưởng bởi từ việc đạt được những mục tiêu của tổ
chức, trong đó khách hàng, người lao động, cộng đồng địa phương và cổ đông là
những bên liên quan chính mà doanh nghiệp cần quan tâm (Marrewijk, 2003). Có
thể hiểu, trách nhiệm với các bên liên quan được nhìn nhận như là vai trò về trách
nhiệm đạo đức và pháp luật mà một doanh nghiệp đạt được.
Nhìn chung, trách nhiệm xã hội doanh nghiệp là một khái niệm đa thành phần,
và các thành phần này dường như đều dựa trên quan điểm của Archie B. Carroll
phát triển thành tháp trách nhiệm xã hội doanh nghiệp vào năm 1979 với 4 lĩnh vực
kinh tế, pháp luật, đạo đức xã hội và các nghĩa vụ tự nguyện. Mà sau này đã được
- Xem thêm -