Tài liệu Wto

Môc lôc Môc lôc....................................................................................................1 Lêi më ®Çu...............................................................................................3 Ch¬ng 1: Tæng quan vÒ Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi WTO 1.1Sù ra ®êi cña Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi WTO..............................5 1.1.1HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ th¬ng m¹i GATT- tæ chøc tiÒn th©n cña WTO..................................................................... …..5 1.1.2Vßng ®µm ph¸n Uruguay vµ sù ra ®êi cña WTO........................12 1.2 Môc tiªu,chøc n¨ng vµ c¸c nguyªn t¾c cña WTO................... ……. 18 Ch¬ng 2:T¸c ®éng cña WTO ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn 2.1 Nh÷ng ¶nh hëng cña WTO ®Õn c¸c níc ®ang ph¸t triÓn.......... 2.1.1 Nh÷ng ¶nh hëng tÝch cùc...................................................... 2.1.2 Nh÷ng ¶nh hëng tiªu cùc..................................................... 2.2 Nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc ®Æt ra víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn mét sè Hiªp ®Þnh cña WTO. 2.2.1 HiÖp ®inh vÒ tù do hµng n«ng s¶n.......................................... 2.2.2 HiÖp ®Þnh hµng dÖt may....................................................... 2.2.3 HiÖp ®Þnh chung vÒ th¬ng m¹i vµ dÞch vô GATS............. 2.2.4 HiÖp ®Þnh vÒ ®µu t liªn quan ®Õn th¬ng m¹i TRIMs................... 2.2.5 HiÖp ®Þnh vÒ quyÒn së h÷u tró tuÖ liªn quan ®Õn th¬ng m¹i TRIPS..................................................................................................... 2.3 C¸c gi¶i ph¸p nh»m ®em l¹i lîi Ých cao h¬n cho c¸c níc ®ang ph¸t triÓn................................................................................................... 2.3.1 Nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù thiÖt thßi cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn.......................................................................................................... 2.3.2 C¸c gi¶i ph¸p......................................................................... Ch¬ng 3: TiÕn tr×nh gia nhËp WTO cña ViÖt Nam, nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc. 3.1 Sù cÇn thiªt cña viÖc gia nhËp WTO............................................. 3.2 Nh÷ng thuËn lîi vµ th¸ch thøc ®Õn tiÕn tr×nh gia nhËp WTO cña ViÖt Nam........................................................................................... 3.3 C¸c gi¶i ph¸p nh»m ®Èy nhanh tiÕn tr×nh gia nhËp WTO cña ViÖt Nam.................................................................................................. KÕt luËn.................................................................................................. Phô lôc.................................................................................................... Tµi liÖu tham kh¶o.................................................................................. 1 Danh môc tõ viÕt t¾t: AoA : Agreement on Agricultural - HiÖp ®Þnh N«ng nghiÖp ATC : Agreement on Texitiles and Clothing of the WTO - HiÖp ®Þnh hµng dÖt may. GATS : General Agreement on Trade in Services - HiÖp ®Þnh chung vÒ th¬ng m¹i vµ dÞch vô . GATT : General Agreement on Tariffs and Trade - HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ th¬ng m¹i . GDP : gross domestic product - Tæng thu nhËp quèc d©n . IMF :International Monetery Fund - Quü tiÒn tÖ Quèc tÕ. ITO : International Trade Organization - Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi. MFA :Multifibre Arrangement - HiÖp ®Þnh ®a sîi . MFN : most-favored nation - §èi xö tèi huÖ quèc . NT : Nation Treatment -§·i ngé quèc gia . TRIMS : trade - related investment measures - C¸c biÖn ph¸p ®Çu t liªn quan ®Õn th¬ng m¹i . TRIPS : trade - related intellectual propecty rights - KhÝa c¹nh vÒ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ liªn quan ®Õn th¬ng m¹i . UNCTAD :United Nations Conference on Trade and Development WTO :World Trade Organization - Tæ chøc th¬ng m¹i quèc tÕ . 2 Lêi më ®Çu Cïng víi xu thÕ toµn cÇu ho¸ hiÖn nay, Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) kÕ thõa HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ mËu dÞch (GATT) b¾t ®Çu ho¹t ®éng tõ 1/1/1995 nh»m t¹o ®iÒu kiÖn h¬n n÷a cho sù ph¸t triÓn cña hÖ th«ng th¬ng m¹i ®a biªn, ®¶m b¶o c¹nh tranh c«ng b»ng, lµnh m¹nh, xo¸ bá dÇn c¸c rµo c¶n trong th¬ng m¹i quèc tÕ. Tõ ®ã cho ®Õn nay, WTO ®· kh«ng ngõng më réng c¶ vÕ quy m« lÉn ph¹m vi ho¹t ®éng cña m×nh, ®· thùc sù kh¼ng ®Þnh ®îc vai trß quan träng cña m×nh trong qu¸ tr×nh tù do ho¸ th¬ng m¹i quèc tÕ. Cïng víi hÖ thèng c¸c quy t¾c, nguyªn t¾c, c¸c HiÖp ®Þnh cña m×nh,WTO ®· t¹o ra mét hµnh lang ph¸p lý ®Ó tõ ®ã c¸c níc cã thÓ ®Èy nhanh tiÕn hµnh tiÕn tr×nh toµn cÇu ho¸, tù do th¬ng m¹i, ®ång thêi tiÕp nhËn nh÷ng c¬ héi thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña m×nh. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng cña WTO cïng víi hÖ th«ng c¸c nguyªn t¾c vµ hiÖp ®Þnh cña m×nh kh«ng ph¶i lóc nµo còng cã lîi vµ ®¶m b¶o ®îc sù c«ng b»ng cho c¸c níc thµnh viªn, ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. §Ó cã thÓ t×m hiÓu râ h¬n vÒ nh÷ng ¶nh hëng cña WTO ®Õn sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, em ®· lùa chän ®Ò tµi: Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi WTO vµ t¸c ®éng cña nã ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. lµm kho¸ luËn tèt nghiÖp. Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, vµ phô lôc, néi dung cña kho¸ luËn ®îc chia lµm ba ch¬ng: Ch¬ng 1 : Tæng quan vÒ Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi WTO. Chong 2 : T¸c ®éng cña WTO ®Õn c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. Ch¬ng 3: TiÕn tr×nh gia nhËp WTO cña ViÖt Nam, nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc. Víi nh÷ng kiÕn thøc ®· ®îc trang bÞ trong 4 n¨m qua t¹i Khoa Kinh tÕ §¹i häc Quèc Gia-Hµ Néi, cïng víi sù gióp ®ì tËn t×nh cña c« gi¸o híng dÉn Khu ThÞ TuyÕt Mai, em ®· hoµn thµnh ®îc bµi kho¸ luËn nµy. Tuy nhiªn, do tÝnh phøc t¹p cña vÊn ®Ò nghiªn cøu vµ do tr×nh ®é cã h¹n cña ngêi viÕt kho¸ luËn nµy kh«ng tr¸nh ®îc nhiÒu thiÕu sãt. V× vËy em rÊt mong nhËn ®îc sù gãp ý cña c¸c thÇy c« gi¸o ®Ó bµi kho¸ luËn nµy ®îc hoµn chØnh h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n. Ch¬ng 1: Tæng quan vÒ Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi WTO 1.1 Sù ra ®êi cña WTO. 1.1.1 HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ th¬ng m¹i GATT - Tæ chøc tiÒn th©n cña WTO. HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ th¬ng m¹i GATT (General agreements on Tariff & Trade) lµ tæ chøc tiÒn th©n cña tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi WTO. 3 Sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø 2, GATT ®îc ra ®êi trong trµo lu h×nh thµnh hµng lo¹t c¸c c¬ chÕ ®a biªn ®iÒu tiÕt c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ quèc tÕ nh»m kh«i phôc l¹i sù ph¸t triÓn kinh tÕ th¬ng m¹i thÕ giíi. ý tëng ban ®Çu cña c¸c níc lµ thµnh lËp mét tæ chøc thø ba cïng víi hai tæ chøc ®îc biÕt ®Õn lµ Ng©n hµng ThÕ giíi (World Bank) vµ QuÜ tiÒn tÖ Quèc tÕ (IMF) nh»m gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ trong hÖ thèng "Bretton Woods", h×nh thµnh c¸c nguyªn t¾c thÕ lÖ cho th¬ng m¹i quèc tÕ, ®iÒu tiÕt c¸c lÜnh vùc vÒ th¬ng m¹i hµng ho¸, c«ng ¨n viÖc lµm, h¹n chÕ vµ kh¾c phôc t×nh tr¹ng h¹n chÕ, rµng buéc th¬ng m¹i ph¸t triÓn. V× vËy kÕ ho¹ch ®Çy ®ñ ®îc trªn 50 níc lóc ®ã dù ®Þnh lµ thiÕt lËp tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi (ITO) nh lµ mét tæ chøc chuyªn ngµnh cña Liªn hîp quèc (UN). Dù th¶o hiÕn ch¬ng ITO rÊt tham väng, dù th¶o nµy ®· tiÕn xa h¬n c¸c nguyªn t¾c vÒ th¬ng m¹i gåm c¸c lÜnh vùc nh lao ®éng, hiÖp ®Þnh hµng ho¸, thùc tiÔn h¹n chÕ kinh doanh, ®Çu t quèc tÕ vµ dÞch vô. Tríc khi hiÕn ch¬ng ITO ®îc phª chuÈn, 23 trong sè 50 níc ®· cïng nhau tiÕn hµnh c¸c cuéc ®µm ph¸m vÕ thuÕ quan xö lý c¸c biÖn ph¸p b¶o hé mËu dÞch ®ang ®îc ¸p dông vµ duy tr× trong th¬ng m¹i quèc tÕ tõ ®Çu nh÷ng n¨m 30. C¸c níc nµy mong muèn nhanh chãng thóc ®Èy tù do ho¸ mËu dÞch, kh«i phôc l¹i nÒn kinh tÕ bÞ ph¸ huû nÆng nÒ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II. HiÕn ch¬ng thµnh lËp Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi ®· ®îc tho¶ thuËn t¹i Héi nghÞ Liªn hîp Quèc tÕ vÒ th¬ng m¹i vµ viÖc lµm t¹i Havana tõ 11/1947 ®Õn 24/3/1948, nhng do mét sè níc kh«ng t¸n thµnh nªn viÖc h×nh thµnh tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi (ITO) ®· kh«ng thùc hiÖn ®îc. Tuy nhiªn kÕt qu¶ cña cuéc ®µm ph¸n còng ®em l¹i sù thµnh c«ng nhÊt ®Þnh; ®· cã 45000 nhîng bé vÒ thuÕ quan, ¶nh hëng ®Õn khèi lîng th¬ng m¹i trÞ gi¸ 10 tØ $, tøc lµ gÇn 1/5 tæng th¬ng m¹i trªn thÕ giíi. 23 níc nµy ®Òu cïng nhÊt trÝ chÊp nhËn ñng hé mét sè quy ®Þnh trong hiÕn ch¬ng cña ITO. C¸c quy ®Þnh nµy sÏ ®îc thùc hiÖn hÕt søc nhanh chãng mét c¸ch t¹m thêi ®Ó cã thÓ b¶o vÖ ®îc thµnh qu¶ cña nh÷ng cam kÕt thuÕ quan ®· ®îc ®µm ph¸n. KÕt hîp cña nh÷ng qui ®Þnh th¬ng m¹i vµ cam kÕt thuÕ quan ®îc biÕt ®Õn díi tªn gäi HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ th¬ng m¹i (GATT). HiÖp ®Þnh nµy b¾t ®Çu cã hiÖu lùc kÓ tõ ngµy 11/1/1948. 23 níc tham gia trë thµnh nh÷ng thµnh viªn s¸ng lËp GATT, hay cßn gäi lµ "c¸c bªn tham gia hiÖp ®Þnh". MÆc dï GATT chØ mang tÝnh t¹m thêi nhng ®©y vÉn lµ c«ng cô duy nhÊt mang tÝnh ®a biªn ®iÒu tiÕt th¬ng m¹i thÕ giíi kÓ tõ n¨m 1948 cho ®Õn khi WTO ®îc thµnh lËp vµo n¨m 1995 vµ trong suèt thêi gian ®ã c¸c v¨n b¶n ph¸p lý cña GATT vÉn ®îc duy tr× gÇn gièng n¨m 1948. Cã thªm mét sè hiÖp ®Þnh míi ®îc ®a vµo díi d¹ng hiÖp ®Þnh "nhiÒu bªn" vµ c¸c nç lùc c¾t gi¶m thÕ quan vÉn ®îc tiÕp tôc. TÊt c¶ nh÷ng bíc tiÕn lín cña th¬ng m¹i quèc tÕ ®· diÔn ra th«ng qua c¸c cuéc ®µm ph¸n th¬ng m¹i ®a biªn ®îc biÕt ®Õn díi c¸i tªn "vßng ®µm ph¸n th¬ng m¹i". 4 B¶ng 1: C¸c vßng ®µm ph¸n cña GATT N¨m 1947 1949 1951 1956 1960 - 1961 1964 - 1967 §Þa ®iÓm Geneva Annecy Torquay Geneva Geneva (vßng Dillon) Geneva (vßng Kenedy) 1973 - 1979 Geneva ( Vßng Tokyo) 1986 - 1994 Geneva (vßng Uruguay) Chñ ®Ò ®µm ph¸n ThuÕ quan ThuÕ quan ThuÕ quan ThuÕ quan ThuÕ quan ThuÕ quan vµ c¸c biÖn ph¸p chèng b¸n ph¸ gi¸ ThuÕ quan vµ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ, c¸c hiÖp ®Þnh khung. ThuÕ quan vµ c¸c biÖn ph¸p Phi thuÕ, dÞch vô, së h÷u trÝ TuÖ, gi¶i quyÕt tranh chÊp, N«ng nghiÖp,WTO... Sè níc 23 13 38 26 26 62 102 123 Trong c¸c vßng ®µm ph¸n th¬ng m¹i ®Çu tiªn cña GATT chñ yÕu tËp trung vµo viÖc c¾t gi¶m thuÕ quan h¬n n÷a. §Õn vßng Kenedy, néi dung cña c¸c vßng ®µm ph¸n ®· ®îc më réng: ®a ra ®µm phµn vÒ hiÖp ®Þnh chèng b¸n ph¸ gi¸, sè níc tham gia lµ 62 níc. TiÕp theo lµ vßng ®µm ph¸n Tokyo, kÐo dµi tõ n¨m 1973 ®Õn n¨m 1979 víi sù tham gia cña 102 níc. KÕt qu¶ vßng ®µm ph¸n nµy bao gåm 9 thÞ trêng c«ng nghiÖp hµng ®Çu trªn thÕ giíi c¾t gi¶m trung b×nh 1/3 møc thuÕ quan vµ do ®ã møc thuÕ trung b×nh ®èi víi hµng n«ng s¶n gi¶m xuèng ë møc 47%. ViÖc c¾t gi¶m thuÕ quan sÏ ®îc thùc hiÖn trong vßng 8 n¨m bao gåm c¶ vÊn ®Ò ®iÒu hoµ thuÕ - thuÕ cµng cao th× c¾t gi¶m cµng lín theo tû lÖ. Tuy nhiªn, bªn c¹nh c¸c vÊn ®Ò cã kÕt qu¶ nh trªn th× ®èi víi c¸c vÊn ®Ò kh¸c kÕt qu¶ cña vßng ®µm ph¸n Tokyo lµ kh«ng mÊy hoµn h¶o. Vßng ®µm ph¸n nµy ®· thÊt b¹i trong viÖc gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò liªn quan ®Õn th¬ng m¹i hµng n«ng s¶n, kh«ng ®a ra ®îc hiÖp ®Þnh míi vÒ c¸c biÖn ph¸p tù vÖ (biÖn ph¸p khÈn cÊp ®èi víi hµng nhËp khÈu). MÆc dï vËy, ®· cã nhiÒu hiÖp ®Þnh vÒ hµng rµo phi quan thuÕ ®· xuÊt hiÖn t¹i vßng ®µm ph¸n nµy (mét vµi hiÖp ®Þnh míi hoµn toµn, mét vµi hiÖp ®Þnh tiÕp tôc bæ sung thªm tõ c¸c qui dÞnh cña GATT). Trong phÇn lín c¸c trêng hîp th× chØ cã mét sè níc rÊt nhá, chñ yÕu lµ c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn chÊp nhËn tham gia vµo c¸c hiªp ®Þnh míi nµy v× hä lµ nh÷ng ngêi ®îc lîi Ých nhiÒu nhÊt. Do ®ã, c¸c hiÖp ®Þnh nµy chØ ®îc gäi lµ "hÖ thèng qui t¾c". Nh÷ng qui t¾c nµy kh«ng mang tÝnh chÊt ®a biªn, nhng ®©y lµ mét bíc khëi ®Çu míi. C¸c "hÖ thèng qui t¾c" cña vßng Tokyo: + Trî cÊp vµ c¸c biÖn ph¸p ®æi kh¸ng - diÔn gi¶i ®iÒu 6.16 vµ 23 hiÖp ®Þnh GATT. + C¸c hµng rµo kü thuËt ®æi víi th¬ng m¹i - cßn ®îc gäi lµ: HiÖp ®Þnh vÒ tiªu chuÈn. 5 + C¸c thñ tôc cÊp phÐp nhËp khÈu. + Mua s¾m chÝnh phñ. + §Þnh gi¸ h¶i quan - diÔn gi¶i ®iÒu 7. + Chèng ph¸ gi¸ - diÔn gi¶i ®iÒu 6, thay cho qui ®Þnh vßng Kenedy. + Tho¶ thuËn vÒ s÷a quèc tÕ. + Th¬ng m¹i m¸y bay d©n dông. Mét sè hÖ thèng qui t¾c sau vßng ®µm ph¸n Uuguay ®· ®îc ®iÒu chØnh l¹i vµ ®îc cam kÕt mang tÝnh chÊt ®a biªn buéc c¸c níc thµnh viªn ph¶i cïng nhau thùc hiÖn. ChØ cã 4 hiÖp ®Þnh: mua s¾m chÝnh phñ, m¸y bay d©n dông cho ®Õn hiÖn nay vÉn mang tÝnh nhiÒu bªn. Vµo n¨m 1997, hai hiÖp ®Þnh vÒ thÞt bß vµ s÷a ®· ®îc huû bá. Cho ®Õn hÕt vßng ®µm ph¸n Tokyo, GATT ho¹t ®éng mang tÝnh t¹m thêi vµ cã ph¹m vi ho¹t ®éng h¹n chÕ. Tuy nhiªn, GATT ®· ®em l¹i nh÷ng thµnh c«ng rÊt lín trong viÖc ®¶m b¶o tù do ho¸ phÇn lín th¬ng m¹i quèc tÕ. ChØ tÝnh ®Õn viÖc c¾t gi¶m thuÕ quan ®· khiÕn cho tèc ®é t¨ng trëng trung b×nh cña th¬ng m¹i thÕ giíi lªn møc trung b×nh trong suèt thËp niªn 50-60. ChÝnh tèc ®é tù do ho¸ mËu dÞch ®· gióp cho tèc ®é t¨ng trëng cña th¬ng m¹i lu«n lu«n vît qua tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ trong suèt thêi kú GATT tån t¹i. Bªn c¹nh ®ã, ngµy cµng nhiÒu níc ®Ö ®¬n tham gia xin gia nhËp ®· cho thÊy hÖ thèng th¬ng m¹i ®a biªn ®· ®îc c«ng nhËn nh mét c«ng cô ®Ó phôc vô c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ, th¬ng m¹i cña c¶ thÕ giíi nãi chung vµ cña tõng quèc gia nãi riªng. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®îc ®· xuÊt hiÖn nh÷ng vÊn ®Ò míi n¶y sinh. Vßng Tokyo ®· cè g¾ng gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò ®ã nhng kÕt qu¶ mang l¹i cßn kh¸ h¹n chÕ. GATT ®· ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng khã kh¨n rÊt lín. Thø nhÊt, thµnh c«ng cña GATT trong viÖc c¾t gi¶m thuÕ quan xuèng møc thÊp céng víi t¸c ®éng cña suy tho¸i kinh tÕ trong suèt thËp niªn 70 vµ 80 ®· dÉn ®Õn viÖc chÝnh phñ c¸c níc ®· tiÕn hµnh ®iÒu chØnh c¸c h×nh thøc b¶o hé ®èi víi c¸c lÜnh vùc ®ang ph¶i c¹nh tranh víi níc ngoµi nh»m cã thÓ gi÷ ®îc æn ®Þnh cho nÒn kinh tÕ cña hä. Tû lÖ thÊt nghiÖp cao céng víi viÖc ph¶i ®ãng cöa liªn tôc nhiÒu nhµ m¸y ®· buéc chÝnh phñ c¸c níc T©y ¢u vµ B¾c Mü ph¶i ®i ®Õn tho¶ thuËn song ph¬ng vÒ chia sÎ thÞ trêng víi c¸c nhµ c¹nh tranh vµ ngµy cµng t¨ng dÇn møc ®é trî cÊp nh»m duy tr× ®îc vÞ trÝ cña m×nh, nhÊt lµ trong th¬ng maÞ hµng n«ng s¶n. Nh÷ng thay ®æi nµy cã nguy c¬ lµm gi¶m vµ mÊt ®i nh÷ng gi¸ trÞ cña viÖc gi¶m thuÕ quan ®· mang l¹i cho th¬ng m¹i quèc tÕ, v× vËy hiÖu qu¶ vµ ®é tin cËy cña GATT bÞ suy gi¶m. Thø hai, ®Õn thËp niªn 80 th× HiÖp ®Þnh chung kh«ng cßn ®¸p øng ®îc nh÷ng yªu cÇu thùc tiÔn cña th¬ng m¹i quèc tÕ nh ë thËp niªn 40 n÷a. Ýt nhÊt th× hÖ thèng 6 th¬ng m¹i thÕ giíi ®· trë nªn phøc t¹p, ®a d¹ng vµ quan träng h¬n rÊt nhiÒu so víi 40 n¨m tríc. PhÇn lín GATT chØ ®iÒu tiÕt th¬ng m¹i hµng ho¸ h÷u h×nh nhng ngµy nay nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®ang trong qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ m¹nh mÏ, th¬ng m¹i quèc tÕ ®· ph¸t triÓn nhanh chãng, th¬ng m¹i dÞch vô - lÜnh vùc kh«ng ®îc hiÖp ®Þnh GATT ®iÒu chØnh ®· trë thµnh lîi Ých c¬ b¶n cña ngµy cµng nhiÒu níc. Tõ ng©n hµng, b¶o hiÓm, vËn t¶i biÓn, t vÊn ... ®· ph¸t triÓn kh«ng ngõng; ®Çu t quèc tÕ còng ®îc më réng. Th¬ng m¹i dÞch vô ph¸t triÓn còng kÐo theo sù gia t¨ng h¬n n÷a cña th¬ng m¹i hµng ho¸. Thø ba, trong mét sè lÜnh vùc cña th¬ng m¹i hµng ho¸ GATT còng cßn nhiÒu bÊt cËp, vÝ dô ®èi víi lÜnh vùc n«ng nghiÖp, nh÷ng lç hæng cña hÖ thèng th ¬ng m¹i ®a biªn ®· bÞ lîi dông triÖt ®Ó vµ mäi nç lùc nh»m tù do ho¸ hµng n«ng s¶n ®· kh«ng ®¹t ®îc thµnh c«ng. Trong lÜnh vùc hµng dÖt may còng vËy, c¸c níc ®· cïng nhau miÔn trõ c¸c nguyªn t¾c cña GATT vµ ®a ra mét hiÖp ®Þnh míi lµ HiÖp ®Þnh ®a sîi. Thø t, c¬ cÊu tæ chøc vµ c¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp cña GATT còng g©y ra nhiÒu lo ng¹i. GATT chØ lµ mét hiÖp ®Þnh, viÖc tham gia kh«ng mang tÝnh chÊt b¾t buéc do vËy c¸c níc cã thÓ tu©n theo vµ còng cã thÓ kh«ng. Bªn c¹nh ®ã, th¬ng m¹i quèc tÕ trong nh÷ng n¨m 80 trë ®i ®ßi hái ph¶i cã mét tæ chøc cè ®Þnh, cã nÒn t¶ng ph¸p lý v÷ng ch¾c ®Ó cã thÓ ®¶m b¶o thùc thi c¸c quy ®Þnh, c¸c nguyªn t¾c chung cña th¬ng m¹i quèc tÕ. VÒ hÖ thèng c¸c quy chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp, GATT còng cha cã c¬ chÕ chÆt chÏ, cha cã thêi gian biÓu nhÊt ®Þnh do vËy c¸c cuéc tranh chÊp thêng bÞ kÐo dµi, dÔ ®i vµo ¸ch t¾c. §©y lµ nh÷ng nh©n tè khiÕn cho c¸c thµnh viªn cña GATT tin r»ng ph¶i cã nh÷ng nç lùc míi nh»m cñng cè vµ më réng hÖ thèng th¬ng m¹i ®a biªn. Nh÷ng nç lùc ®ã ®· dÉn ®Õn kÕt qu¶ cã vßng ®µm ph¸n Uruguay, tuyªn bè Marrakesh vµ viÖc tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi WTO ra ®êi. 1.1.2 Vßng ®µm ph¸n Uruguay vµ sù ra ®êi cña WTO. 1.1.2.1 Vßng ®µm ph¸n Uruguay. Vßng ®µm ph¸n Uruguay lµ vßng ®µm ph¸n lín nhÊt c¶ vÒ thêi gian vµ c¸c lÜnh vùc th¬ng m¹i. Vßng nµy kÐo dµi 7 n¨m rìi, gÇn b»ng 2 lÇn thêi gian dù ®Þnh ban ®Çu. §Õn cuèi vßng ®µm ph¸n sè níc tham dù ®¨ lªn tíi 125 níc; ®©y thùc sù lµ vßng ®µm ph¸n th¬ng m¹i lín nhÊt tõ tríc tíi nay vµ cã lÏ ®©y còng lµ cuéc ®µm ph¸n thuéc lo¹i lín nhÊt trong lÞch sö. Mét sè thêi ®iÓm chñ chèt cña vßng Uruguay: Th¸ng 9/86 Punta del Este: b¾t ®Çu. Th¸ng 12/88 Montreal: rµ so¸t gi÷a kú cña c¸c bé trëng. Th¸ng 4/89 Geneva: Rµ so¸t gi÷a kú hoµn thµnh. Th¸ng 12/90 Brussels: bÕ m¹c héi nghÞ bé trëng trong bÕ t¾c. 7 Th¸ng 12/91 Genneva: Dù th¶o ®Çu tiªn cña "HiÖp ®Þnh cuèi cïng" ®îc hoµn thµnh. Th¸ng 11/92 Washington: Mü vµ EC ®¹t ®îc møc bét ph¸ mang tªn "Blair House" trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp. Th¸ng 7/93 Tokyo: Nhãm Quad ®¹t ®îc bíc ®ét ph¸ vÒ më cöa thÞ trêng t¹i héi nghÞ thîng ®Ønh G7 Th¸ng 12/93 Geneva: PhÇn lín c¸c cuéc ®µm ph¸n kÕt thóc (mét sè cuéc th¬ng th¶o vÒ më cöa thÞ trêng ®îc tiÕp tôc). Th¸ng 4/94 Marrakesh: C¸c hiÖp ®Þnh ®îc ký. Th¸ng 1/95 Geneva: WTO ®îc thµnh lËp vµ c¸c hiÖp ®Þnh b¾t ®Çu cã hiÖu lùc. MÆc dï t¹i mét sè thêi ®iÓm, vßng ®µm ph¸n cã vÎ nh thÊt b¹i, nhng cuèi cïng vßng Uruguay ®· ®em l¹i sù c¶i tæ lín nhÊt tõ tríc tíi nay ®èi víi hÖ thèng th¬ng m¹i quèc tÕ. C¬ së cho ch¬ng tr×nh nghÞ sù cña vßng ®µm ph¸n Uruguay ®· ®îc khëi ®Çu ngay tõ th¸ng 11 n¨m 1982 t¹i Geneva, tuy nhiªn ph¶i mÊt ®Õn 4 n¨m ®Ó th¨m dß lµm râ c¸c vÊn ®Ò vµ x©y dùng sù nhÊt trÝ th× c¸c bé trëng míi ®i ®Õn thèng nhÊt trong viÖc ®a ra 1 vßng ®µm ph¸n míi. Cuéc ®µm ph¸n ®îc b¾t ®Çu t¹i Punta del Este Uruguay (1986). Ch¬ng tr×nh ®µm ph¸n bao gåm hÇu hÕt c¸c vÊn ®Ò chÝnh s¸ch th¬ng m¹i cßn cha ®îc ®iÒu chØnh, nh»m më réng hÖ thèng th¬ng m¹i ®a biªn sang mét sè lÜnh vùc míi. Trong ®ã, quan träng nhÊt lµ: dÞch vô, së h÷u trÝ tuÖ vµ c¶i tæ hÖ thèng th¬ng m¹i trong mét sè lÜnh vùc cã tÝnh nh¹y c¶m cao nh hµng n«ng s¶n vµ hµng dÖt may, mäi nguyªn t¾c vÒ ®iÒu kho¶n ban ®Çu cña GATT ®Òu ®îc rµ so¸t l¹i. Hai n¨m sau ®ã, vµo th¸ng 12 n¨m 1988, c¸c Bé trëng gÆp nhau t¹i Montreal, Canada nh»m môc ®Ých kiÓm ®iÓm l¹i nh÷ng tiÕn triÓn t¹i thêi ®iÓm gi÷a vßng ®µm ph¸n, bªn c¹nh ®ã tiÕp tôc ®Ò ra môc tiªu cho c¸c cuéc ®µm ph¸n tiÕp theo. Tuy nhiªn, ®µm ph¸n ®· ®i ®Õn bÕ t¾c. Mäi vÊn ®Ò chØ ®îc gi¶i quyÕt t¹i héi nghÞ ë Geneva 4 n¨m sau ®ã. MÆc dï gÆp ph¶i nhiÒu khã kh¨n, t¹i héi nghÞ Montreal c¸c vÞ bé trëng ®Òu thèng nhÊt th«ng qua hÇu hÕt c¸c kÕt qu¶ ban ®Çu gåm : c¸c nhîng bé më cöa thÞ trêng cho hµng nhiÖt ®íi nh»m môc ®Ých gióp ®ì c¸c níc ®ang ph¸t triÓn; c¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp ®îc ®¬n gi¶n hãa vµ mét c¬ chÕ rµ so¸t chÝnh s¸ch th¬ng m¹i. Tõ tríc ®Õn nay, ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn ®a ra ®îc mét c¬ chÕ thêng xuyªn, mang tÝnh hÖ thèng vµ toµn diÖn ®Ó rµ so¸t chÝnh s¸ch vµ thùc hµnh th¬ng m¹i ®èi víi c¸c níc thµnh viªn cña GATT. Vßng ®µm ph¸n nµy ®· dù ®Þnh kÕt thóc t¹i Brussels vµo th¸ng 12 n¨m 1990, nhng do bÊt ®ång quan ®iÓm gi÷a c¸c bªn vÒ c¸ch thøc tiÕn hµnh c¶i c¸ch hÖ thèng th¬ng m¹i hµng n«ng s¶n nªn ®· ph¶i kÐo dµi. §©y lµ thêi kú vßng Uruguay ®ang ®i vµo giai ®o¹n khã kh¨n nhÊt. Cho dï viÔn c¶nh chÝnh trÞ ®en tèi, mét khèi lîng c«ng viÖc kü thuËt ®¸ng kÓ ®· ®îc thùc 8 hiÖn vµ dÉn ®Õn kÕt qu¶ lµ cã mét dù th¶o hiÖp ®Þnh ph¸p lý cuèi cïng, dù th¶o nµy ®îc gäi lµ “Dù th¶o luËt cuèi cïng”. Dù th¶o nµy ®îc ®Ö tr×nh t¹i Geneva vµo n¨m 1991. Dù th¶o ®· hoµn tÊt ®îc tÊt c¶ c¸c môc tiªu ®Ò ra t¹i Punta del Este, ngo¹i trõ danh môc cam kÕt c¾t gi¶m thuÕ quan vµ më cöa thÞ trêng dÞch vô cña c¸c níc. Dù th¶o nµy ®· trë thµnh c¬ së ®Ó cã ®îc sù thèng nhÊt cuèi cïng. Trong vßng hai n¨m tiÕp theo, c¸c cuéc ®µm ph¸n ®· ®øng gi÷a hai ng¶, mét bªn lµ thÊt b¹i cËn kÒ, mét bªn lµ thµnh c«ng víi tíi ®îc. Mét vµi thêi h¹n cuèi cïng ®îc ®a ra vµ bÞ vît qu¸. T¹i vßng ®µm ph¸n ®· n¶y sinh nh÷ng bÊt ®ång quan ®iÓm bªn c¹nh vÊn ®Ò n«ng nghiÖp ; ®ã lµ dÞch vô, më cöa thÞ trêng, c¸c qui t¾c chèng b¸n ph¸ gi¸ vµ ®Ò xuÊt vÒ viÖc thµnh lËp mét tæ chøc th¬ng m¹i míi. T¹i ®©y, bÊt ®ång quan ®iÓm cña Mü vµ EU chÝnh lµ nguyªn nh©n quan träng nhÊt khiÕn cho vßng ®µm ph¸n cha thÓ kÕt thóc thµnh c«ng ®îc. Th¸ng 11 n¨m 1992, Mü vµ EU ®· thèng nhÊt ®îc phÇn lín sù kh¸c biÖt trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, c¶ hai ®· ®a ra ®îc mét tháa thuËn mang tªn “Tháa thuËn Blair House”. §Õn th¸ng 7 n¨m 1993, nhãm Quad ( Mü, EU, NhËt, Canada ) tuyªn bè ®· ®¹t ®îc nh÷ng tháa thuËn ®¸ng kÓ trong ®µm ph¸n thuÕ quan vµ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn më cöa thÞ trêng. §Õn 15 th¸ng 12 n¨m 1993 th× tÊt c¶ mäi vÊn ®Ò ®Òu ®îc gi¶i quyÕt vµ ®µm ph¸n vÒ më cöa thÞ trêng cho hµng hãa vµ dÞch vô ®îc kÕt thóc. Ngµy 15/4/1994, tháa thuËn ®· ®îc bé trëng cña phÇn lín 125 níc tham gia héi nghÞ ký kÕt t¹i Marrakesh, Marèc. Cuèi cïng, vµo th¸ng 1/1995 héi nghÞ bé trëng t¹i Geneva ®· thèng nhÊt thµnh lËp mét tæ chøc th¬ng m¹i míi, tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi - World Trade Organization - viÕt t¾t lµ WTO chÝnh thøc ®îc thµnh lËp ; c¸c hiÖp ®Þnh ®îc kÝ kÕt t¹i vßng ®µm phµn Uruguay b¾t ®Çu cã hiÖu lùc. Nh×n chung t¹i mét sè thêi ®iÓm, vßng Uruguay cã vÎ nh ®· thÊt b¹i, tuy nhiªn cuèi cïng th× vßng Uruguay ®· ®em l¹i sù c¶i tæ lín nhÊt, lµ bíc tiÕn quan träng nhÊt ®èi víi hÖ thèng th¬ng m¹i thÕ giíi kÓ tõ ngµy GATT ®îc thµnh lËp sau §¹i chiÕn thÕ giíi lÇn thø hai. MÆc dï cßn gÆp ph¶i nhiÒu vÊn ®Ò, vßng Uruguay ®· ®em l¹i mét sè kÕt qu¶ ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu: Trong vßng 2 n¨m c¸c níc tham dù ®· nhÊt trÝ c¾t gi¶m thuÕ nhËp khÈu víi hµng nhiÖt ®íi - nh÷ng s¶n phÈm chñ yÕu do c¸c níc ®ang ph¸t triÓn xuÊt khÈu. C¸c níc còng ®· nhÊt trÝ ®iÒu chØnh c¸c qui ®Þnh vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp, trong ®ã mét sè biÖn ph¸p ®· ®îc thùc hiÖn ngay lËp tøc. C¸c níc còng yªu cÇu cÇn cã b¸o c¸o thêng xuyªn vÒ hÖ thèng chÝnh s¸ch th¬ng m¹i cña c¸c níc thµnh viªn, ®©y lµ mét bíc tiÕn hÕt søc quan träng nh»m lµm minh b¹ch hãa hÖ thèng chÝnh s¸ch cña c¸c níc trªn thÕ giíi. Víi kÕt qu¶ cña vßng ®µm ph¸n Uruguay ngêi ta íc tÝnh thuÕ quan nãi chung sÏ gi¶m ®i trung b×nh kho¶ng 40%. Dù kiÕn MÜ sÏ gi¶m 35%, Canada 45%, Ên §é 55%, Nam TriÒu Tiªn (Hµn Quèc) 41%, §µi Loan gi¶m kho¶ng 30 - 50% cho hµng 9 c«ng nghiÖp vµ n«ng s¶n. Víi møc thuÕ hµng n«ng s¶n nãi riªng, trong vßng 6 n¨m tíi tÝnh tõ n¨m 1995 sÏ gi¶m 36% vµ møc trî cÊp g©y ph¬ng h¹i cho th¬ng m¹i b×nh ®¼ng còng sÏ gi¶m 20%. Do ®ã, ngêi ta dù ®o¸n r»ng tõ n¨m 1995 ®Õn n¨m 2002, bu«n b¸n quèc tÕ sÏ t¨ng thªm tõ 213 - 272 tû ®« la mçi n¨m, xuÊt khÈu thÕ giíi mçi n¨m t¨ng 5% nhËp khÈu t¨ng 3,5%. * Ch¬ng tr×nh nghÞ sù : 15 chñ ®Ò t¹i vßng ®µm ph¸n Uruguay + ThuÕ quan + Hµng rµo phi thuÕ quan + S¶n phÈm tµi nguyªn thiªn nhiªn + Hµng dÖt may + N«ng nghiÖp + S¶n phÈm nhiÖt ®íi + C¸c ®iÒu kho¶n cña GATT + C¸c hÖ thèng qui ®Þnh cña vßng ®µm ph¸n Tokyo + Chèng ph¸ gi¸ + Trî cÊp + Tµi s¶n trÝ tuÖ + C¸c biÖn ph¸p ®Çu t + Gi¶i quyÕt tranh chÊp + HÖ thèng GATT + DÞch vô. 1.2.2. Sù kh¸c nhau gi÷a WTO vµ GATT WTO lµ mét tæ chøc th¬ng m¹i ®îc thµnh lËp trªn c¬ së kÕ thõa GATT. GATT sau WTO ®· ®îc söa ®æi, bæ sung vµ lµ mét trong nh÷ng hiÖp ®Þnh cña WTO. Sau ®©y lµ nh÷ng kh¸c biÖt chñ chèt : + GATT chØ mang tÝnh chÊt t¹m thêi. HiÖp ®Þnh chung vÒ th¬ng m¹i vµ thuÕ quan cha bao giê ®îc quèc héi c¸c níc phª chuÈn; nã kh«ng cã qui ®Þnh nµo vÒ viÖc thµnh lËp mét tæ chøc nhÊt ®Þnh. WTO vµ c¸c hiÖp ®Þnh cña nã mang tÝnh thêng trùc l©u dµi. WTO lµ mét tæ chøc quèc tÕ ®îc thµnh lËp bëi sù nhÊt trÝ cña c¸c quèc gia thµnh viªn. WTO cã nÒn t¶ng ph¸p lý v÷ng chøc bëi v× c¸c níc thµnh viªn ®· th«ng qua c¸c hiÖp ®Þnh vµ chÝnh c¸c hiÖp ®Þnh ®· m« t¶ ph¬ng thøc ho¹t ®éng cña tæ chøc. C¸c quèc gia thµnh viªn ph¶i thùc hiÖn ®óng theo c¸c qui ®Þnh, nguyªn t¾c cña WTO vµ c¸c hiÖp ®Þnh cña nã. + GATT chØ cã "c¸c bªn tham gia ký kÕt", ®iÒu nµy cho thÊy râ rµng lµ GATT chØ mang tÝnh chÊt mét hiÖp ®Þnh. WTO cã c¸c níc thµnh viªn vµ WTO lµ mét tæ chøc quèc tÕ. 10 + HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ th¬ng m¹i GATT chØ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn th¬ng m¹i hµng ho¸. Trong khi ®ã WTO lµ tæ chøc kÕ thõa vµ ph¸t triÓn GATT, hiÖp ®Þnh GATT tån t¹i cïng víi c¸c hiÖp ®Þnh kh¸c cña WTO nh hiÖp ®Þnh chung vÒ th¬ng m¹i vµ dÞch vô (GATS); hiÖp ®Þnh vÒ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ liªn quan ®Õn th¬ng m¹i (TRIPS). WTO ®· ®a 3 hiÖp ®Þnh nµy vµo chung mét tæ chøc. + C¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp cña WTO mang tÝnh tù ®éng vµ nhanh h¬n so víi c¬ chÕ cña GATT. §©y lµ ®ãng gãp lín nhÊt cña WTO ®èi víi hÖ thèng th¬ng m¹i thÕ giíi. Tríc ®©y viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp gi÷a c¸c níc ký kÕt GATT ®îc dùa vµo hai c¬ chÕ chñ yÕu : + Theo ®iÒu kho¶n tham vÊn vµ ®iÒu kho¶n B¶o vÖ c¸c u ®·i vµ lîi Ých. + C¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp cña mçi hiÖp ®Þnh ®a ph¬ng. Tuy nhiªn, c¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp cña GATT cßn bÞ nh÷ng h¹n chÕ : + C¸c nghÞ quyÕt ®¹t ®îc kh«ng gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng tranh chÊp ph¸t sinh, thêng dÉn ®Õn viÖc c¸c bªn th¬ng lîng hoµ gi¶i lµ chÝnh. + HÖ thèng gi¶i quyÕt tranh chÊp kh«ng mang tÝnh tù ®éng do vËy bªn bÞ kiÖn cã thÓ dÔ dµng g©y khã kh¨n ®Ó ng¨n c¶n mét nhãm chuyªn tr¸ch (Ban héi thÈm) tiÕn hµnh ho¹t ®éng cña m×nh. + Thêi h¹n tiÕn hµnh qui tr×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp qu¸ dµi. + HÖ thèng kh«ng cã c¬ chÕ b¶o ®¶m cho c¸c nghÞ quyÕt ®îc thùc hiÖn. Nh÷ng khiÕm khuyÕt trªn lµm gi¶m bít nh÷ng gi¸ trÞ cña tù do ho¸ th¬ng m¹i mµ hÖ thèng th¬ng maÞ ®a ph¬ng ®em l¹i c¸c níc ®· vÊp ph¶i nhiÒu khã kh¨n trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp víi c¸c ®èi t¸c m¹nh h¬n m×nh. §èi víi WTO, tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi ®· ®a ra ®îc mét c¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp hoµn chØnh h¬n, cho phÐp c¸c mèi quan hÖ trong th¬ng m¹i quèc tÕ ®îc gi¶i quyÕt mét c¸ch c«ng b»ng h¬n, h¹n chÕ ®îc nh÷ng hµnh ®éng ®¬n ph¬ng, ®éc ®o¸n cña c¸c cêng quèc th¬ng m¹i, cho phÐp nhanh chãng th¸o gì nh÷ng ¸ch t¾c thêng x¶y ra vµ khã gi¶i quyÕt tríc ®©y. C¸c thñ tôc cña WTO dùa trªn qui ®Þnh luËt ph¸p vµ gióp cho hÖ thèng th¬ng m¹i an toµn vµ dÔ dù b¸o h¬n. HÖ thèng nµy dùa trªn c¸c qui t¾c ®îc x¸c ®Þnh râ rµng víi c¶ biÓu thêi gian ®Ó hoµn thµnh mét vô tranh chÊp. Mét nhãm chuyªn gia sÏ ®îc thµnh lËp cho mçi tranh chÊp. Nhãm nµy sÏ ®a ra c¸c qui ®Þnh ®Çu tiªn vµ c¸c thµnh viªn WTO cã thÓ ñng hé hay ph¶n ®èi, c¸c kh¸ng c¸o dùa trªn luËt lµ cã thÓ chÊp nhËn ®îc. C¸c thµnh viªn WTO ®Òu nhÊt trÝ r»ng khi mµ mét níc thµnh viªn kh¸c ®ang vi ph¹m qui t¾c th¬ng m¹i, hä sÏ sö dông hÖ thèng th¬ng m¹i ®a biªn ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp thay cho viÖc thùc hiÖn c¸c hµnh ®éng ®¬n ph¬ng. Tríc ®©y GATT cã thñ tôc ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp nhng nã cha ®a ra ®îc thêi gian biÓu cô thÓ, c¸c qui ®Þnh dÔ bÞ c¶n trë vµ nhiÒu vô vÉn kh«ng gi¶i quyÕt ® îc 11 sau mét thêi gian dµi. WTO ®· ®a ra mét quy tr×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp víi thêi gian vµ thñ tôc ®îc x¸c ®Þnh râ rµng h¬n. Kho¶ng thêi gian ®Ó gi¶i quyÕt mét vô tranh chÊp dµi h¬n tríc kia. Thêi h¹n cuèi cïng cho mçi giai ®o¹n gi¶i quyÕt tranh chÊp rÊt linh ho¹t. HiÖp ®Þnh nhÊn m¹nh viÖc gi¶i quyÕt nhanh chãng lµ cÇn thiÕt. C¸c thñ tôc vµ thêi gian biÓu ph¶i ®îc tu©n theo trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt. WTO còng kh«ng cho phÐp c¸c níc thÊt b¹i trong vô tranh chÊp ng¨n c¶n viÖc thi hµnh quyÕt nghÞ. Theo thñ tôc cña GATT c¸c quyÕt ®Þnh chØ cã thÓ ®îc th«ng qua theo c¸c tho¶ hiÖp. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ chØ cÇn mét sù ph¶n ®èi nµo ®ã còng cã thÓ ng¨n viÖc thi hµnh quyÕt nghÞ. Nhng hiÖn nay c¸c quyÕt nghÞ ®îc th«ng qua mét c¸ch tù ®éng, trõ khi cã mét tho¶ hiÖp ®Ó tõ chèi mét quyÕt nghÞ. BÊt kú mét níc nµo muèn ng¨n c¶n mét quyÕt nghÞ còng cÇn ph¶i thuyÕt phôc c¸c thµnh viªn kh¸c (kÓ c¶ ®èi thñ) ®ång ý víi quan ®iÓm cña m×nh. Tãm l¹i, hÖ thèng gi¶i quyÕt tranh chÊp ®îc coi lµ mét trong nh÷ng thµnh tùu lín nhÊt cña WTO. 1.2 Môc tiªu, chøc n¨ng vµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña WTO Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) lµ c¬ quan quèc tÕ duy nhÊt gi¶i quyÕt c¸c qui ®Þnh vÒ th¬ng m¹i gi÷a c¸c quèc gia víi nhau. Néi dung chÝnh cña WTO lµ c¸c hiÖp ®Þnh ®îc hÇu hÕt c¸c níc cã nÒn th¬ng m¹i cïng nhau tham gia ®µm ph¸n vµ ký kÕt. C¸c v¨n b¶n nµy qui ®Þnh c¸c c¬ së ph¸p lý lµm nÒn t¶ng cho th ¬ng m¹i quèc tÕ. C¸c tµi liÖu ®ã vÒ c¬ b¶n mang tÝnh rµng buéc c¸c chÝnh phñ ph¶i duy tr× mét chÕ ®é th¬ng m¹i trong mét khu«n khæ ®· ®îc c¸c bªn thèng nhÊt. MÆc dï c¸c tho¶ thuËn ®¹t ®îc lµ do c¸c chÝnh phñ ®µm ph¸n vµ ký kÕt nhng môc ®Ých l¹i nh»m gióp c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh hµng ho¸ vµ dÞch vô trong níc; c¸c nhµ ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu cã thÓ tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh doanh dÔ dµng h¬n. 1.2.1. Môc tiªu : Môc tiªu chÝnh cña hÖ thèng th¬ng m¹i thÕ giíi lµ nh»m gióp th¬ng m¹i ®îc lu chuyÓn tù do ë møc tèi ®a, chõng nµo nã cßn n»m trong giíi h¹n kh«ng g©y ra c¸c ¶nh hëng xÊu kh«ng muèn cã. Ngoµi ra, WTO cßn cã nh÷ng môc tiªu sau: + N©ng cao møc sèng cña con ngêi. + B¶o ®¶m t¹o ®Çy ®ñ c«ng ¨n viÖc lµm, t¨ng trëng v÷ng ch¾c thu nhËp vµ nhu cÇu thùc tÕ cña ngêi lao ®éng. + Ph¸t triÓn viÖc sö dông hîp lý cña ngêi lao ®éng. + Ph¸t triÓn viÖc sö dông hîp lý c¸c nguån lùc cña thÕ giíi . + Më réng viÖc s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng hãa dÞch vô trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi. 1.2.2 Chøc n¨ng cña WTO. WTO cã nh÷ng chøc n¨ng sau ®©y: 12 Chøc n¨ng thø nhÊt cña WTO: Lµ tæ chøc c¸c cuéc ®µm ph¸n mËu dÞch ®a biªn mµ néi dung cña nã rÊt ®a d¹ng ®Ò cËp lín tíi nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau. Th«ng qua c¸c cuéc ®µm ph¸n nh vËy, viÖc tù do ho¸ mËu dÞch cña c¸c níc trªn thÕ giíi ®îc ph¸t triÓn, ®ång thêi nh÷ng qui t¾c quèc tÕ míi còng ®îc x©y dùng vµ söa ®æi theo yªu cÇu cña thêi ®¹i. Chøc n¨ng thø hai cña WTO: Lµ mét luËt lÖ quèc tÕ chung ®îc c¸c níc thµnh viªn cïng nhau ký kÕt. WTO ®Ò ra nh÷ng qui t¾c quèc tÕ vÒ th¬ng m¹i vµ ®¶m b¶o c¸c níc thµnh viªn cña WTO ph¶i thùc hiÖn c¸c nguyªn t¾c ®ã. §Æc trng cña c¸c quyÕt ®Þnh vµ qui t¾c cña WTO lµ nã cã hiÖu lùc b¾t buéc tÊt c¶ c¸c thµnh viªn vµ cã kh¶ n¨ng lµm cho mäi thµnh viªn cã nghÜa vô b¾t buéc ph¶i thùc hiÖn. BÊt cø mét níc thµnh viªn nµo mét khi ®· thõa nhËn "hiÖp ®Þnh WTO" vµ nh÷ng hiÖp ®Þnh phô kh¸c cña WTO th× níc ®ã cÇn ph¶i ®iÒu chØnh hay chuyÓn c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vµ c¸c thñ tôc hµnh chÝnh cña m×nh theo c¸c quy ®Þnh cña WTO. Chøc n¨ng thø ba cña WTO: Lµ kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn vµ tranh chÊp mËu dÞch quèc tÕ. WTO cã chøc n¨ng nh lµ mét toµ ¸n gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp n¶y sinh gi÷a c¸c thµnh viªn trong c¸c lÜnh vùc liªn quan. BÊt cø mét thµnh viªn nµo cña WTO khi thÊy lîi Ých cña níc m×nh ®ang bÞ x©m h¹i trong ho¹t ®éng kinh tÕ ë mét thÞ trêng nµo ®ã v× cã thµnh viªn kh¸c ®ang thùc hiÖn chÝnh s¸ch tr¸i víi c¸c qui t¾c cña WTO th× cã quyÒn khëi tè lªn c¬ quan gi¶i quyÕt m©u thuÉn mËu dÞch cña WTO vµ yªu cÇu níc ®ã ngõng c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ x©m h¹i ®Õn lîi Ých cña m×nh. BÊt cø thµnh viªn nµo còng ph¶i chÊp nhËn khi bÞ c¸c thµnh viªn kh¸c khëi tè lªn WTO v× ®©y lµ mét trong nh÷ng nghÜa vô cña mäi thµnh viªn, kh«ng níc nµo cã thÓ tr¸nh khái. Chøc n¨ng thø t cña WTO: Lµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng. §Ó nÒn kinh tÕ thÞ trêng ho¹t ®éng vµ n©ng cao ®îc hiÖu qu¶, WTO xóc tiÕn viÖc gi¶m nhÑ qui chÕ. PhÇn lín c¸c níc tríc kia theo c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung hiÖn nay ®Òu ®ang chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®· vµ ®ang lµm thñ tôc ®Ó xin gia nhËp WTO. Qua c¸c cuéc ®µm ph¸n cÇn thiÕt ®Ó gia nhËp WTO, c¸c níc nµy cã thÓ t×m hiÓu ®îc vÒ hÖ thèng kinh tÕ thÞ trêng vµ ®ång thêi x¾p xÕp l¹i nh÷ng chÕ ®é vµ qui t¾c ®Ó cã thÓ qu¶n lý nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ trêng. 1.2.3 C¸c nguyªn t¾c cña WTO. C¸c hiÖp ®Þnh cña WTO mang tÝnh chÊt l©u dµi vµ phøc t¹p ®ã lµ v× nh÷ng v¨n b¶n ph¸p lý bao trïm nhiÒu lÜnh vùc ho¹t ®éng réng lín. C¸c hiÖp ®Þnh nµy gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn: n«ng nghiÖp, hµng dÖt may, ng©n hµng, bu chÝnh viÔn th«ng, mua s¾m chÝnh phñ, tiªu chuÈn c«ng nghiÖp, c¸c qui ®Þnh vÒ vÖ sinh dÞch tÔ, së h÷u trÝ tuÖ vµ nhiÒu lÜnh vùc kh¸c n÷a. Tuy nhiªn cã mét sè c¸c nguyªn t¾c hÕt søc c¬ b¶n vµ ®¬n gi¶n xuyªn suèt tÊt c¶ c¸c hiÖp ®Þnh. C¸c nguyªn t¾c ®ã chÝnh lµ nÒn t¶ng cña hÖ thèng th¬ng m¹i ®a biªn. Sau ®©y lµ chi tiÕt c¸c nguyªn t¾c ®ã. 13 Nguyªn t¾c thø nhÊt: Lµ th¬ng m¹i kh«ng ph©n biÖt ®èi xö. Nguyªn t¾c nµy ®îc ¸p dông b»ng hai lo¹i ®·i ngé song song, ®ã lµ ®·i ngé tèi huÖ quèc vµ ®èi xö quèc gia. Nguyªn t¾c ®·i ngé tèi huÖ quèc (MFN): ®èi xö mäi ngêi b×nh ®¼ng nh nhau. Theo qui ®Þnh cña c¸c hiÖp ®Þnh WTO, nguyªn t¾c nµy ®îc ¸p dông nh sau: Mçi thµnh viªn ®èi xö víi mäi thµnh viªn kh¸c b×nh ®¼ng víi nhau nh lµ c¸c b¹n hµng ®îc u ®·i nhÊt. NÕu nh mét níc cho mét níc kh¸c ®îc hëng lîi nhiÒu h¬n th× ®èi xö "tèt nhÊt" ®ã ph¶i ®îc giµnh cho tÊt c¶ c¸c níc thµnh viªn WTO kh¸c ®Ó c¸c níc kh¸c vÉn tiÕp tôc cã ®îc ®èi xö tèi huÖ quèc. Nguyªn t¾c MFN ®¶m b¶o r»ng mçi thµnh viªn WTO ®èi xö trªn 140 thµnh viªn kh¸c t¬ng tù nhau. Nguyªn t¾c nµy rÊt quan träng v× vËy nã ®îc ghi nhËn t¹i ®iÒu ®Çu tiªn cña hiÖp ®Þnh chung vÒ quan thuÕ vµ th¬ng m¹i GATT vÒ th¬ng m¹i hµng ho¸. Nguyªn t¾c MFN còng ®îc ®Ò cao trong hiÖp ®Þnh chung vÒ dÞch vô GATS, hiÖp ®Þnh vÒ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ liªn quan ®Õn th¬ng m¹i TRIMs tuy cã kh¸c nhau mét Ýt ë tõng hiÖp ®Þnh. §èi xö quèc gia (NT): ®èi xö ngêi níc ngoµi vµ ngêi trong níc nh nhau. Hµng nhËp khÈu vµ hµng s¶n xuÊt trong níc ph¶i ®îc ®èi xö nh nhau, Ýt nhÊt lµ sau khi hµng ho¸ nhËp khÈu ®· ®i vµo ®Õn th× trêng néi ®Þa. Theo nguyªn t¾c nµy, khi ¸p dông nh÷ng qui chÕ trong níc vµ thuÕ néi ®Þa ®èi víi hµng nhËp khÈu th× ph¶i cung cÊp c¸c ®iÒu kiÖn t¬ng tù nh ®èi víi s¶n phÈm trong níc. V× thÕ c¸c thµnh viªn cña WTO kh«ng ®îc ¸p dông thuÕ néi ®Þa ®Ó b¶o vÖ s¶n xuÊt trong níc vµ kh«ng ®îc ph©n biÖt ®èi xö ®èi víi hµng nhËp khÈu tõ c¸c níc thµnh viªn WTO kh¸c. Nguyªn t¾c nµy còng ¸p dông cho dÞch vô nh·n hiÖu th¬ng m¹i, b¶n quyÒn vµ quyÒn ph¸t minh s¸ng chÕ trong níc vµ cña níc ngoµi. §èi xö quèc gia chØ ¸p dông ®îc khi hµng h¸o dÞch vô vµ ®èi tîng cña quyÒn së h÷u trÝ tuÖ ®· vµo ®Õn thÞ trêng. V× vËy, viÖc ®¸nh thuÕ nhËp khÈu hµng ho¸ kh«ng vi ph¹m nguyªn t¾c nµy mÆc dï hµng néi ®Þa kh«ng chÞu thuÕ t¬ng tù. Nguyªn t¾c thø hai: Th¬ng m¹i ph¶i ngµy cµng ®îc tù do th«ng qua ®µm ph¸n.WTO ®¶m b¶o th¬ng m¹i gi÷a c¸c níc ngµy cµng tù do h¬n th«ng qua qu¸ tr×nh ®µm ph¸n h¹ thÊp hµng rµo thuÕ quan ®Ó thóc ®Èy bu«n b¸n. Hµng rµo th ¬ng m¹i bao gåm thuÕ quan, vµ c¸c biÖn ph¸p kh¸c nh cÊm nhËp khÈu, quota cã t¸c dông h¹n chÕ nhËp khÈu cã chän läc, ®«i khi vÊn ®Ò kh¸c nh tÖ quan liªu, chÝnh s¸ch ngo¹i hèi còng ®îc ®a ra ®µm ph¸n. KÓ tõ khi GATT, sau ®ã lµ WTO ®îc thµnh lËp ®· tiÕn hµnh 8 vßng ®µm ph¸n ®Ó gi¶m thuÕ quan, dì bá hµng rµo phi thuÕ quan vµ më cöa thÞ trêng. §Ó thùc hiÖn nguyªn t¾c tù do th¬ng m¹i nµy, WTO ®¶m nhËn chøc n¨ng lµ diÔn ®µn ®µm ph¸n 14 th¬ng m¹i ®a ph¬ng ®Ó c¸c níc cã thÓ liªn tôc th¶o luËn vÒ vÊn ®Ò tù do ho¸ th¬ng m¹i. Nguyªn t¾c thø ba: WTO t¹o ra m«i trêng c¹nh tranh ngµy cµng b×nh ®¼ng. WTO lµ mét hÖ thèng c¸c nguyªn t¾c nh»m thóc ®Èy c¹nh tranh tù do, c«ng b»ng vµ kh«ng bÞ bãp mÐo. C¸c quy ®Þnh vÒ ph©n biÖt ®èi xö ®îc x©y dùng nh»m ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn c«ng b»ng trong th¬ng m¹i. C¸c ®Òu kho¶n vÒ chèng ph¸ gi¸, trî cÊp còng nh»m môc ®Ých t¬ng tù. TÊt c¶ c¸c hiÖp ®Þnh cña WTO nh N«ng nghiÖp, dÞch vô, quyÒn së h÷u trÝ tuÖ liªn quan ®Õn th¬ng m¹i ®Òu nh»m môc ®Ých t¹o ra ®îc mét m«i trêng c¹nh tranh ngµy cµng b×nh ®¼ng h¬n gi÷a c¸c níc. Nguyªn t¾c thø t: TÝnh tiªn liÖu ®îc th«ng qua rµng buéc thuÕ. C¸c cam kÕt kh«ng t¨ng thuÕ còng quan träng nh viÖc c¾t gi¶m thuÕ v× cam kÕt nh vËy t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp cã thÓ dù ®o¸n tèt h¬n c¸c c¬ héi trong t¬ng lai. Trong WTO, khi c¸c níc tho¶ thuËn më cöa thÞ trêng cho c¸c hµng ho¸ vµ dÞch vô níc ngoµi, hä ph¶i tiÕn hµnh rµng buéc c¸c cam kÕt thuÕ. §èi víi th¬ng m¹i hµng ho¸, c¸c rµng buéc nµy ®îc thÓ hiÖn díi h×nh thøc thuÕ trÇn. Mét níc cã thÓ thay ®æi møc thuÕ rµng buéc, tuy nhiªn ®iÒu nµy chØ cã thÓ thùc hiªn ®îc sau khi níc ®ã ®· ®µm ph¸n víi c¸c níc b¹n hµng vµ cã nghÜa lµ ph¶i båi thêng cho khèi lîng th¬ng m¹i ®· bÞ mÊt. Qua vßng ®µm ph¸n Uruguay, mét khèi lîng th¬ng m¹i lín ®îc hëng cam kÕt vÒ rµng buéc thuÕ. TÝnh riªng trong lÜnh vùc hµng n«ng s¶n 100% s¶n phÈm ®· ®îc rµng buéc thuÕ. KÕt qu¶ lµ WTO ®· t¹o ®îc sù ®¶m b¶o cao h¬n cho c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c nhµ ®Çu t. Nguyªn t¾c thø n¨m: C¸c tho¶ thuËn th¬ng m¹i khu vùc. WTO thõa nhËn c¸c tho¶ thuËn th¬ng m¹i khu vùc nh»m môc tiªu ®Èy m¹nh tù do ho¸ th¬ng m¹i. C¸c liªn kÕt nh vËy lµ mét ngo¹i lÖ cña nguyªn t¾c ®·i ngé Tèi huÖ quèc theo nh÷ng tiªu chuÈn nghiªm ngÆt, nh»m b¶o ®¶m c¸c tho¶ thuËn nµy t¹o thuËn lîi cho th ¬ng m¹i c¸c níc liªn quan song kh«ng lµm t¨ng hµng rµo c¶n trë th¬ng m¹i víi c¸c níc ngoµi liªn kÕt. Nguyªn t¾c thø s¸u: C¸c ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt dµnh cho c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. WTO lµ mét tæ chøc quèc tÕ víi h¬n 2/3 tæng sè níc thµnh viªn lµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ c¸c nÒn kinh tÕ ®ang chuyÓn ®æi, v× thÕ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña WTO lµ khuyÕn khÝch ph¸t triÓn, dµnh nh÷ng ®iÒu kiÖn ®èi xö ®Æc biÖt vµ kh¸c biÖt cho c¸c níc nµy, víi môc tiªu ®¶m b¶o sù tham gia s©u réng h¬n cña hä vµo hÖ thèng th¬ng m¹i ®a biªn. §Ó thùc hiÖn ®îc nguyªn t¾c nµy, WTO dµnh cho c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ c¸c nÒn kinh tÕ ®ang chuyÓn ®æi nh÷ng linh ho¹t vµ c¸c u ®·i nhÊt ®Þnh trong viÖc thùc thi c¸c hiÖp ®Þnh, ®ång thêi chó ý ®Õn viÖc trî gióp kü thuËt cho c¸c níc nµy. 15 Ch¬ng 2. T¸c ®éng cña WTO ®Õn c¸c níc ®ang ph¸t triÓn 2.1. Nh÷ng ¶nh hëng cña WTO ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. 2.1.1. Nh÷ng ¶nh hëng tÝch cùc. Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi WTO lµ mét tæ chøc quèc tÕ, ®iÒu tiÕt hÖ thèng th¬ng m¹i ®a biªn, ¶nh hëng rÊt lín ®Õn sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi nãi chung vµ ®Õn nÒn kinh tÕ cña mçi quèc gia thµnh viªn nãi riªng. §èi víi c¸c n íc ®ang ph¸t triÓn, gia nhËp WTO ®· mang l¹i ®îc rÊt nhiÒu lîi Ých thiÕt thùc ®èi víi c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ cña hä. Cïng víi qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ vµ ®Æc biÖt lµ sù ra ®êi cña WTO tõ n¨m 1995, tû lÖ t¨ng trëng kinh tÕ b×nh qu©n cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn lu«n ®¹t kho¶ng tõ 4% ®Õn 5%. Tû träng kinh tÕ cña c¸c níc nµy trong nÒn kinh tÕ toµn cÇu ®· t¨ng lªn nhanh chãng, tõ 13% n¨m 1995 lªn 29% n¨m 1998 (chØ 3 n¨m, sau khi WTO ra ®êi). Tû träng trong th¬ng m¹i thÕ giíi cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn còng t¨ng lªn tõ 11% ®Õn 32% trong cïng thêi kú. §Õn n¨m 2010, theo dù b¸o, tû lÖ nµy cã thÓ lªn tíi 45%. §Æc biÖt, c¸c nÒn kinh tÕ §«ng ¸ trong nhiÒu n¨m liÒn cã tèc ®é t¨ng trëng nhanh ®· ®¹t ®Õn tû lÖ 7%. C¸c níc Mü La Tinh còng ®¹t møc t¨ng trëng b×nh qu©n cao; c¸c níc Ch©u Phi ®· dÇn dÇn bíc ra khái t×nh tr¹ng bi ®¸t vÒ kinh tÕ. N¨m 1999, Ch©u Phi ®· ®¹t møc t¨ng trëng 3,6% lµ møc cao nhÊt tõ h¬n mét thËp kû qua. Mét sè níc ®ang ph¸t triÓn cã tèc ®é ph¸t triÓn cao ®· trë thµnh mét trong nh÷ng ®éng lùc thóc ®Èy nÒn kinh tÕ thÕ giíi. §©y lµ nh÷ng con sè tæng quan vÒ nh÷ng thµnh c«ng cña ho¹t ®éng cña tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, lµm râ thªm nh÷ng ¶nh hëng tÝch cùc cña WTO ®Õn c¸c mÆt cña nÒn kinh tÕ: Thø nhÊt, tÊt c¶ c¸c hµng ho¸ vµ dÞch vô cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn lµ thµnh viªn cña WTO ®Òu ®îc ®èi xö theo c¸c nguyªn t¾c, quy ®Þnh cña WTO; ®îc ®èi xö b×nh ®¼ng, kh«ng ph©n biÖt ®èi víi hµng ho¸ vµ dÞch vô cña c¸c níc ph¸t triÓn. C¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô nµy khi ®îc xuÊt khÈu sang bÊt kú mét thÞ trêng cña mét níc thµnh viªn nµo kÓ c¶ Mü hay EU ®Òu ®îc hëng mäi quyÒn lîi mµ chÝnh phñ níc ®ã dµnh cho hµng ho¸ vµ dÞch vô níc m×nh. Thø hai, c¸c rµo c¶n thuÕ vµ phi thuÕ quan ®Òu buéc ph¶i c¾t gi¶m, c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ ®Þnh lîng ®Òu bÞ cÊm sö dông ®îc ¸p dông cho mäi thµnh viªn cña WTO kh«ng lo¹i trõ mét thµnh viªn nµo cña WTO. Do ®ã c¬ héi xuÊt khÈu cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn gia t¨ng râ rÖt, thÞ trêng tiªu thô hµng ho¸ vµ dÞch vô ®îc më réng. C¸c níc ®ang ph¸t triÓn ®· vµ sÏ tËp trung chuyªn m«n ho¸ c¸c mÆt hµng mµ m×nh cã lîi thÕ, nh»m thóc ®Èy xuÊt khÈu ra thÞ trêng níc ngoµi. Thø ba, s¶n xuÊt trong níc ®îc chó träng vµ thu hót ®îc nhiÒu lao ®éng, t¹o ®îc nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm h¬n cho ngêi d©n, ®Æc biÖt lµ trong nh÷ng ngµnh nghÒ s¶n xuÊt phôc vô xuÊt khÈu lµm t¨ng nhanh sù t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ vµ x· héi cña níc ®ã. 16 Thø t, lµ thµnh viªn cña WTO, cã nghÜa lµ c¸c níc ®· t¹o dùng ®îc mét m«i trêng kinh tÕ, chÝnh trÞ æn ®Þnh, t¹o ®îc sù tÝn nhiÖm cña c¸c níc trªn thÕ giíi. ChÝnh v× vËy, c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ më réng ®îc thÞ phÇn cña m×nh trªn thÞ trêng quèc tÕ, giµnh ®îc nhiÒu u ®·i th¬ng m¹i t¹o ®îc cho m×nh lîi thÕ kinh tÕ chÝnh trÞ, thu hót ®îc nhiÒu nguån vèn ®Çu t cña níc ngoµi. Thø n¨m, c¸c quan hÖ kinh tÕ, v¨n ho¸, chÝnh trÞ víi c¸c níc thµnh viªn ®îc më réng, tiÕp thu ®îc nhiÒu kinh nghiÖm tèt trong qu¶n kÝ kinh tÕ, x· héi, khoa häc kÜ thuËt, tiÕp cËn ®îc c¸c thµnh tùu KHKT tiªn tiÕn trªn thÕ giíi, còng nh tiÕp thu ®îc c¸c lèi sèng v¨n ho¸ cña c¸c nÒn v¨n minh kh¸c nhau trªn thÕ giíi. Thø s¸u, ho¹t ®éng cña WTO khiÕn cho c¹nh tranh quèc tÕ ngµy cµng trë nªn gay g¾t, do ®ã c¸c doanh nghiÖp cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn buéc ph¶i t×m tßi, kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ cña m×nh, ®ång thêi ¸p dông c«ng nghÖ míi ph¸t triÓn bÒn v÷ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, tÝch tô ®îc nhiÒu nguån lùc ®Ó cã thÓ n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh tÝch cùc trong níc thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn vµ cã ®ñ n¨ng lùc canh tranh ®îc víi níc ngoµi, thÝch øng víi xu híng toµn cÇu ho¸ hiÖn nay. C¹nh tranh víi bÊt cø b¶n chÊt nµo th× còng khiÕn cho c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã tÇm nh×n tèt h¬n, tiÕp cËn ®îc kü thuËt c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña c¸c níc ph¸t triÓn, ®ång thêi thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp néi ®Þa c¶i tiÕn vµ chÊp nhËn c¸c tiªu chuÈn gi¸m s¸t quèc tÕ tèt nhÊt, kiÓm so¸t ®îc rñi ro vµ thóc ®Èy s¶n xuÊt kinh doanh ph¸t triÓn. Thø bÈy, vÊn ®Ò di chuyÓn lao ®éng gi÷a c¸c níc thµnh viªn ®· trë nªn dÔ dµng h¬n. Di chuyÓn lao ®éng tù do ®· mang l¹i lîi Ých kinh tÕ to lín cho c¸c n íc ®ang ph¸t triÓn. C¸i lîi cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn thêng xuyªn xuÊt khÈu lao ®éng lµ nhËn ®îc mét kho¶n thu nhËp ngo¹i tÖ kh«ng nhá tõ tiÒn l¬ng mµ níc së t¹i tr¶ cho ngêi lao ®éng. Theo b¸o c¸o cña Economic Aspects th× trong nh÷ng n¨m 1990 1995 kho¶n tiÒn ®ã lªn ®Õn 70 tû USD. XuÊt khÈu lao ®éng cã vÞ trÝ ®Æc biÖt ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, võa thay ®æi c¸n c©n kinh tÕ võa t¨ng søc mua cña x· héi thóc ®Èy th¬ng m¹i vµ s¶n xuÊt néi ®Þa. Thªm vµo ®ã, c¸c níc ph¸t triÓn thêng nhËp khÈu lao ®éng tõ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ sau thêi gian lµm viÖc cho c¸c h·ng, c«ng ty kinh nghiÖm, tay nghÒ vµ tr×nh ®é cña ngêi lao ®éng ®îc n©ng lªn, cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi nÒn c«ng nghiÖp tiªn tiÕn, khi trë vÒ tæ quèc, hä sÏ trë thµnh nguån nh©n lùc quan träng cho ph¸t triÓn ®Êt níc. 2.1.2. Nh÷ng ¶nh hëng tiªu cùc. Bªn c¹nh nh÷ng ¶nh hëng tÝch cùc, nh÷ng lîi Ých kh«ng nhá, nhËn ®îc tõ WTO, c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng ¶nh hëng tiªu cùc cña nã: Thø nhÊt, trong tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi, theo c¸c nguyªn t¾c cña nã, mäi thµnh viªn ®Òu ®îc ®èi xö nh nhau, ®Òu ®îc hëng mäi ®·i ngé MFN vµ NT, c¸c hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan cña c¸c níc ®Òu ®îc gi¶m dÇn... chÝnh v× vËy, 17 thÞ trêng tiªu thô ®îc më réng, c¸c níc ®Òu tËp trung s¶n xuÊt theo ®Þnh híng xuÊt khÈu. C¸c níc ®ang ph¸t triÓn còng kh«ng lµ ngo¹i lÖ. C¸c níc nµy ®Òu chó träng s¶n xuÊt c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu mµ m×nh cã lîi thÕ so s¸nh vµ mÆt hµng xuÊt khÈu nhiÒu nhÊt lµ nguyªn liÖu th« vµ c¸c mÆt hµng c«ng nghiÖp cã gi¸ trÞ thÊp. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ, c¸c níc ®ang ph¸t triÓn còng bÞ buéc ph¶i s¶n xuÊt ra c¸c mÆt hµng cã gi¸ trÞ vµ lîi nhuËn thÊp ®ã. C¸c níc ph¸t triÓn sö dông ®ßn bÈy thuÕ quan buéc c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ph¶i tËp trung khai th¸c vµ xuÊt khÈu hai lo¹i hµng ho¸ cã møc thuÕ thÊp nh nguyªn liÖu th« vµ hµng ho¸ b¸n thµnh phÈm, cßn mÆt hµng c«ng nghiÖp cã gi¸ trÞ cao th× chÞu thuÕ cao h¬n vµ vÊn ®Ò t×m kiÕm thÞ trêng còng gÆp nhiÒu khã kh¨n h¬n, ®iÒu nµy ¶nh hëng rÊt lín ®Õn nÒn c«ng nghiÖp néi ®Þa cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. Do c¸c níc ®ang ph¸t triÓn chØ s¶n xuÊt ®îc c¸c hµng c«ng nghiÖp cã gi¸ trÞ thÊp, kh«ng chó träng ®îc vµo ®Çu t vµ ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp gi¸ trÞ cao vµ ph¶i nhËp khÈu c¸c mÆt hµng nµy tõ c¸c níc ph¸t triÓn. C«ng nghiÖp néi ®Þa cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn do ®ã kh«ng cã c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn. MÆt kh¸c, trong nÒn kinh tÕ toµn cÇu hiÖn nay, vai trß cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp dÞch vô vµ lao ®éng kü n¨ng ngµy cµng t¨ng lªn vµ cïng víi nã lµ sù gi¶m dÇn tÇm quan träng cña c¸c hµng ho¸ s¬ chÕ vµ lao ®éng kh«ng kü n¨ng. Bªn c¹nh ®ã, sù tiÕn bé trong khoa häc c«ng nghÖ còng kh«ng chØ lµm thay ®æi c¬ cÊu mµ cßn lµm thay ®æi tÇm quan träng cña c¸c s¶n phÈm ®Çu vµo. C¸c ngµnh c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i ngµy cµng Ýt sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn, do ®ã chóng kh«ng cßn lµ yÕu tè c¹nh tranh quan träng n÷a. §iÒu nµy ®· khiÕn cho c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vèn lµ nh÷ng níc xuÊt khÈu hµng ho¸ s¬ chÕ vµ nguån lao ®éng kh«ng kü n¨ng r¬i vµo t×nh tr¹ng rÊt bÊt lîi. Thø hai, trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, c¸c níc ®ang ph¸t triÓn còng ph¶i chÞu nh÷ng t¸c ®éng rÊt lín trong qu¸ tr×nh ®iÒu tiÕt hÖ thèng th¬ng m¹i ®a biªn cña WTO: Do ®Þnh híng xuÊt khÈu, nÒn n«ng nghiÖp cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cïng chó träng vµo s¶n xuÊt c¸c mÆt hµng cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu, ®Êt ®ai ngµy cµng khan hiÕm, v× mét phÇn bÞ lÊy ®i ®Ó ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, thµnh thÞ. S¶n l îng l¬ng thùc cña nhiÒu níc gi¶m ®i râ rÖt. §iÒu ®ã, cã nghÜa lµ sù s¶n xuÊt n«ng nghiÖp tù cung tù cÊp ®· kh«ng tho¶ m·n yªu cÇu cña nh©n d©n trong níc do sù bµnh tríng cña c©y c«ng nghiÖp. RÊt nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn, vÊn ®Ò an ninh l¬ng thùc bÞ ®e do¹ nghiªm träng, buéc c¸c níc nµy ph¶i nhËp khÈu l¬ng thùc tõ níc ngoµi, møc ®é lÖ thuéc l¬ng thùc cña c¸c níc nµy ngµy cµng gia t¨ng. Sù chªnh lÖch gi÷a khu vùc thµnh thÞ vµ khu vùc n«ng th«n ngµy cµng trë nªn râ rÖt h¬n. C¸c níc ®ang ph¸t triÓn phÇn lín ®Òu ph¶i g¸nh chÞu t×nh tr¹ng dï tû lÖ t¨ng trëng cña c¶ níc kh¸ cao vµ ngµy cµng gia t¨ng nhng t¹i c¸c khu vùc n«ng th«n, t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo vÉn tån t¹i, cã n¬i cßn t¨ng lªn. Sù phån vinh chØ thÊy ®- 18 îc t¹i c¸c khu vùc thµnh thÞ. Nguyªn nh©n cña hiÖn tîng nµy lµ do c¸c níc ®angph¸t triÓn qu¸ chó träng vµo ph¸t triÓn c«ng nghiÖp,dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn bÊt c©n ®èi, c¸c nguån lùc Ýt ®îc ®Çu t cho n«ng nghiÖp, n«ng d©n kh«ng cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Thø ba, xu híng ®« thÞ ho¸ céng víi t×nh tr¹ng nguån lùc cña n«ng th«n bÞ h¹n chÕ buéc rÊt nhiÒu n«ng d©n ra thµnh phè kiÕm sèng. NhiÒu thµnh phè v× thÕ ®· trë nªn qu¸ t¶i, mËt ®é d©n c t¨ng lªn qu¸ nhanh ,®· khiÕn cho t×nh tr¹ng « nhiÔm, c¸c tÖ n¹n x· héi, tai n¹n giao th«ng... t¨ng vät. Thø t, ®Ó thùc hiÖn theo quy ®Þnh cña WTO, c¸c níc ®ang ph¸t triÓn sÏ bÞ thóc Ðp, buéc ph¶i tõ bá ngµy cµng nhiÒu c¸c chÝnh s¸ch hiÖn h÷u ®ang b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ néi ®Þa cña m×nh cho hµng ho¸ vµ dÞch vô cña níc ngoµi tù do trµn vµo, g©y ra c¸c t¸c ®éng xÊu: Ph¶i më cöa nÒn kinh tÕ khi ®Êt níc cha ®ñ tiÒm lùc vµ sù chuÈn bÞ ®èi phã tríc nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi. C¸c doanh nghiÖp trong n íc cha ®ñ m¹nh vµ cha chuÈn bÞ s½n sµng ®Ó c¹nh tranh víi c¸c tËp ®oµn lín, cã thÓ c¸c c«ng ty, tËp ®oµn ®ã sÏ thÕ ch©n hä trªn thÞ trêng trong níc. Hµng ho¸ hoÆc dÞch vô níc ngoµi cã thÓ trµn ngËp thÞ trêng, thÕ chç hµng hãa vµ dÞch vô néi ®Þa do chóng cã søc c¹nh tranh cao h¬n, nh gi¸ rÎ h¬n, chÊt lîng tèt h¬n. Do vËy, c¸c c«ng ty níc ngoµi sÏ ngµy cµng chiÕm ®îc nhiÒu thÞ phÇn cña khu vùc néi ®Þa. T×nh tr¹ng ch¶y m¸u chÊt x¸m t¹i c¸c níc ®ang ph¸t triÓn gia t¨ng, do c¸c chÝnh s¸ch ®·i ngé cao cña c¸c níc ph¸t triÓn, nh»m thu hót lao ®éng cã tr×nh ®é cao sang lµm viÖc cho hä. Nguån nh©n lùc t¹i c¸c níc ®ang ph¸t triÓn bÞ thiÖt h¹i nÆng nÒ, ®Æc biÖt lµ nguån nh©n lùc cã kÜ n¨ng cao. Qu¸ tr×nh tù do ho¸ th¬ng m¹i ®· kÐo theo nhiÒu vÊn ®Ò, ¶nh hëng xÊu ®Õn nÒn v¨n ho¸, lèi sèng t¹i c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, du nhËp nhiÒu s¸ch b¸o, v¨n ho¸ phÈm kh«ng lµnh m¹nh, lµm cho nhËn thøc cña ngêi d©n bÞ sai lÖch, do ¶nh hëng cña lèi sèng níc ngoµi; t×nh tr¹ng xung ®ét b¹o lùc ngµy mét gia t¨ng...M«i trêng bÞ « nhiÔm nghiªm träng, do t×nh tr¹ng khai th¸c bõa b·i, c¸c chÊt ®éc h¹i cña c¸c khu c«ng nghiÖp th¶i ra m«i trêng kh«ng kiÓm so¸t ®îc. Trong x· héi, t×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng ngµy cµng trÇm träng, ngêi giµu cµng giµu thªm, ngêi nghÌo cµng nghÌo ®i, sù bÊt b×nh ®¼ng vèn ®· ngÊm ngÇm trong x· héi vÒ giai cÊp, s¾c téc, mµu da... hiÖn nay cµng trë nªn râ rÖt vµ s©u s¾c h¬n bao giê hÕt. 2.2 Nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc ®Æt ra ®èi víi c¸c nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn trong qóa tr×nh thùc hiÖn c¸c hiÖp ®Þnh cña WTO. 2.2.1 HiÖp ®Þnh vÒ tù do hµng n«ng s¶n. 2.2.1.1 Néi dung: 19 Hµng n«ng s¶n lµ mÆt hµng t¬ng ®èi nh¹y c¶m, cho nªn tõ tríc ®Õn nay vÉn ®îc hëng nhiÒu ngo¹i lÖ. MÆc dï n«ng s¶n chØ chiÕm kh«ng qu¸ 10% th¬ng m¹i thÕ giíi vµ kh«ng qu¸ 5% GDP cña nhiÒu níc, ®Æc biÖt lµ c¸c níc ph¸t triÓn, nhng th¬ng m¹i hµng n«ng s¶n vÉn lu«n lµ ®èi tîng rÊt quan träng trong ®µm ph¸n th¬ng m¹i quèc tÕ. Th¬ng m¹i hµng n«ng s¶n lµ lÜnh vùc ®îc b¶o hé cao nhÊt trong chÝnh s¸ch th¬ng m¹i cña c¸c níc thµnh viªn WTO. Trong thêi kú GATT, th¬ng m¹i hµng n«ng s¶n ®· ®îc quy ®Þnh, ®iÒu chØnh, nhng vÉn cßn nhiÒu lç hæng, ch¼ng h¹n nh cho phÐp c¸c níc ¸p dông mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ, h¹n ng¹ch nhËp khÈu... cho lo¹i hµng hãa nµy. MËu dÞch n«ng s¶n do ®ã trë nªn mÐo mã cao ®é. Nguyªn nh©n cña vÊn ®Ò nµy chÝnh lµ do hµng n«ng s¶n lµ mÆt hµng chÞu thuÕ cao nhÊt, lµ ®èi tîng cña chÝnh s¸ch b¶o ®¶m an ninh l¬ng thùc vµ n«ng nghiÖp cña thÕ giíi, ®îc c¸c níc ph¸t triÓn ¸p dông trî cÊp víi møc ®é cao. N«ng nghiÖp lµ lÜnh vùc g©y nhiÒu tranh chÊp vµ th¸ch thøc ®èi víi c¸c níc thµnh viªn WTO, ®Æc biÖt lµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ph¶i g¸nh chÞu ¶nh hëng vµ søc Ðp lín nhÊt. Nh»m t¹o ra khu«n khæ cho th¬ng m¹i hµng n«ng s¶n thÕ giíi vµ thóc ®Èy trao ®æi mÆt hµng nµy, t¹i vßng ®µm ph¸n Uruguay c¸c níc ®· cïng nhau ký kÕt hiÖp mét hiÖp ®Þnh míi : “HiÖp ®Þnh n«ng nghiÖp”. Tháa thuËn ®¹t ®îc t¹i vßng ®µm ph¸n Uruguay lµ mét bíc tiÕn quan träng dÉn ®Õn sù c¹nh tranh c«ng b»ng, cã trËt tù h¬n vµ mËu dÞch Ýt bÞ bãp mÐo h¬n. HiÖp ®Þnh n«ng nghiÖp ®· ®¹t ® îc nh÷ng tho¶ thuËn vÒ më cöa thÞ trêng n«ng s¶n, thuÕ kho¸ vµ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan; gi¶m trî cÊp còng nh møc hç trî trong níc cña c¸c níc thµnh viªn. HiÖp ®Þnh vÉn cho phÐp chÝnh phñ c¸c níc thµnh viªn hç trî cho nÒn kinh tÕ n«ng th«n cña m×nh ph¸t triÓn, víi hy väng, sù hç trî nµy sÏ ®îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch lµm cho th¬ng m¹i n«ng s¶n ®îc th«ng th¬ng vµ Ýt bÞ lÖch l¹c h¬n. HiÖp ®Þnh nµy còng cho phÐp cã linh ho¹t vÒ c¸ch thøc víi mùc ®é mµ c¸c cam kÕt thùc hiÖn vµ chÊp nhËn ®îc. C¸c níc ®ang ph¸t triÓn kh«ng ph¶i c¾t gi¶m c¸c kho¶n trî cÊp hay h¹ thÊp biÓu thuÕ cña hä víi møc nh c¸c níc ph¸t triÓn ®ang ¸p dông vµ hä ®îc dµnh thªm thêi gian ®Ó hoµn thµnh nghÜa vô cña m×nh. * TiÕp cËn thÞ trêng: TÊt c¶ thuÕ quan ®èi víi hµng n«ng s¶n ®Òu bÞ rµng buéc. HÇu hÕt c¸c h¹n chÕ kh¸c kh«ng ph¶i díi d¹ng thuÕ ®Òu ®îc chuyÓn sang thuÕ - ®©y lµ qu¸ tr×nh mµ néi dung thùc chÊt lµ “thuÕ ho¸”. Møc ®é thuÕ ho¸ dùa trªn viÖc tÝnh to¸n t¸c ®éng b¶o hé cña biÖn ph¸p phi thuÕ quan ®ã, nh»m ®a ra møc thuÕ quan cã t¸c ®éng b¶o hé t¬ng ®¬ng. C¸c níc ph¸t triÓn cam kÕt sÏ gi¶m thuÕ trung b×nh 36%, møc ®é gi¶m tèi thiÓu ®èi víi mçi dßng thuÕ kh«ng Ýt h¬n 15% vµ ®îc thùc hiÖn trong thêi gian 6 n¨m ,tõ 1995-2000. 20