Tài liệu Vốn tại các dnnn

Lêi nãi ®Çu T rong chiÕn lîc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi ®Õn n¨m 2000, §¶ng ta còng ®· chØ râ “ChÝnh s¸ch tµi chÝnh quèc gia híng vµo viÖc t¹o ra vèn vµ sö dông vèn cã hiÖu qu¶ trong toµn x· héi, t¨ng nhanh s¶n phÈm x· héi vµ thu nhËp quèc d©n...”(1). T¹o vèn vµ sö dông vèn cã hiÖu qu¶ lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®ang ®îc ChÝnh phñ, Ng©n hµng vµ c¸c doanh nghiÖp ®Æc biÖt quan t©m. §¹i héi §¶ng toµn lÇn thø VI ®¸nh dÊu mét bíc ngoÆt ®æi míi chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ kinh tÕ nãi chung, thÞ trêng vµ s¶n xuÊt kinh doanh nãi riªng. C¸c DNNN ®îc quyÒn tù chñ h¬n trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, nhng cïng víi nã, doanh nghiÖp ph¶i ®èi mÆt víi sù c¹nh tranh gay g¾t trªn thÞ trêng. Trong cuéc c¹nh tranh nµy DNNN cã nh÷ng vÞ thÕ bÊt lîi ®ã lµ thiÕu vèn, bé m¸y chËm thÝch øng víi sù biÕn ®æi cña thÞ trêng, l¾m tÇng nÊc trung gian, vµ nhiÒu sù rµng buéc lÉn nhau, phÇn lín ®éi ngò c¸n bé rÊt thô ®éng. DNNN lµ mét bé phËn quan träng nhÊt cña nÒn kinh tÕ quèc gia, cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc vµ trong qu¸ tr×nh héi nhËp. Tuy nhiªn hiÖn nay c¸c DNNN ®ang ph¶i ®èi ®Çu víi nhiÒu vÊn ®Ò nan gi¶i, trong ®ã vèn vµ hiÖu qu¶ sö dông vèn lu«n lµ bµi to¸n hãc bóa víi hÇu hÕt c¸c DNNN. VËy huy ®éng vèn ë ®©u? lµm thÕ nµo ®Ó huy ®éng vèn? vµ ®ång vèn ®îc ®a vµo sö dông nh thÕ nµo?. §ã lµ c©u hái kh«ng chØ c¸c DNNN quan t©m, mµ lµ vÊn ®Ò bøc thiÕt víi hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Do ®ã ®i t×m lêi gi¶i vÒ vèn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn cho khu vùc DNNN lµ mét vÊn ®Ò mang tÝnh thêi sù vµ thiÕt thùc. Qua nghiªn cøu vµ ®îc sù híng dÉn nhiÖt t×nh cña thÇy gi¸o NguyÔn Ngäc HuyÒn, em quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi “Mét sè gi¶i ph¸p t¹o vèn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn cho c¸c DNNN ë ViÖt Nam hiÖn nay”. Do thêi gian h¹n chÕ, kinh nghiÖm thùc tÕ cha nhiÒu. Do ®ã ®Ò tµi nay kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Song ®©y còng lµ nç lùc cña b¶n th©n. Em rÊt mong ®îc sù ®ãng gãp ý kiÕn quý b¸u cña thÇy gi¸o ®Ó viÖc nghiªn cøu cña em ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! (1) T¹p chÝ Th«ng tin Khoa häc Ng©n hµng sè 7/1997 -1- §Ò ¸n m«n häc -2- §Ò ¸n m«n häc §Ó huy ®éng vèn doanh nghiÖp còng cÇn ph¶i xem xÐt thùc tr¹ng t×nh h×nh tµi chÝnh, chiÕn lîc tµi trî, chñ nguån tµi chÝnh, còng nh kÕ ho¹ch huy ®éng tµi chÝnh cho chi tr¶. DNNN cã thÓ huy ®éng vèn qua nguån cung øng néi bé vµ huy ®éng tõ bªn ngoµi. Nguån cung øng néi bé lµ ph¬ng thøc tù cÊp vèn cña doanh nghiÖp. Mét lµ, nguån khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh. Trong qóa tr×nh sö dông th× tµi s¶n cè ®Þnh chuyÓn dÇn gi¸ trÞ vµo thµnh phÈm díi h×nh thøc khÊu hao. Sè khÊu hao nµy ®îc sö dông ®Ó kh«i phôc tµi s¶n cè ®Þnh nh»m t¸i s¶n xuÊt hoÆc sö dông cho c¸c yªu cÇu kinh doanh cña doanh ghiÖp. Doanh nghiÖp trÝch khÊu hao theo nguyªn t¾c b¶o ®¶m bï ®¾p c¶ hao mßn v« h×nh vµ hao mßn h÷u h×nh cña tµi s¶n. Hai lµ, tõ c¸c kho¶n doanh nghiÖp ph¶i nép ng©n s¸ch nhng ®îc nhµ níc cho phÐp ®Ó l¹i doanh nghiÖp bæ sung vµo nguån vèn kinh doanh. Ba lµ, tÝch luü t¸i ®Çu t, ®©y lµ phÇn lîi nhuËn kh«ng chia ®Ó l¹i doanh nghiÖp nh»c môc ®Ých ®Çu t ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Cã thÓ nãi r»ng phÇn nµy ®îc c¸c doanh nghiÖp coi lµ nguån tù cung øng tµi chÝnh quan träng v× nã cã c¸c u ®iÓm c¬ b¶n sau: doanh nghiÖp cã thÓ hoµn toµn chñ ®éng, gi¶m sù phô thuéc vµo c¸c nhµ cung øng, gióp doanh nghiÖp t¨ng tiÒm lùc tµi chÝnh nhê gi¶m tû lÖ nî/vèn…. Bèn lµ, ®iÒu chØnh c¬ cÊu tµi s¶n, ph¬ng thøc nµy tuy kh«ng lµm t¨ng sè vèn s¶n xuÊt kinh doanh nhng l¹i cã t¸c dông lín trong viÖc t¨ng vèn cho c¸c ho¹t ®éng cÇn thiÕt trªn c¬ së gi¶m vèn ë nh÷ng n¬i kh«ng cÇn thiÕt. Do m«i trêng kinh doanh thêng xuyªn biÕn ®éng, nhiÖm vô kinh doanh thay ®æi nªn trong kinh doanh lu«n diÔn ra hiÖn tîng thõa tµi s¶n nµy nhng l¹i thiÕu lo¹i tµi s¶n kh¸c. §iÒu chØnh c¬ cÊu tµi s¶n chÝnh lµ viÖc kÞp thêi cã gi¶i ph¸p b¸n c¸c tµi s¶n d thõa, kh«ng sö dông ®Õn, ph¶i trªn c¬ së thêng xuyªn kiÓm tra tÝnh to¸n vµ x¸c ®Þnh l¹i møc tµi s¶n lu ®éng trªn c¬ së øng dông m« h×nh dù tr÷ tèi u nh»m gi¶m lîng lu kho tµi s¶n lu ®éng kh«ng cÇn thiÕt, ®¶m b¶o lîng lu kho mçi lo¹i tµi s¶n lu ®éng hîp lý. Huy ®éng tõ nguån cung øng néi bé cã u ®iÓm lín lµ hoµn toµn do doanh nghiÖp chñ ®éng, kh«ng bÞ phô thuéc vµo bªn ngoµi, doanh nghiÖp cã toµn quyÒn sö dông trong dµi h¹n víi chi phÝ sö dông vèn thÊp. MÆt kh¸c, sù nç lùc tù cung øng lu«n ®îc coi lµ mét yÕu tè ®Ó ngêi cÊp vèn bªn ngoµi xem xÐt kh¶ n¨ng cho vay vèn. Tuy nhiªn tù cung øng vèn còng cã h¹n chÕ c¬ b¶n lµ qui m« cung øng vèn nhá vµ nguån bæ sung lu«n cã giíi h¹n. -3- §Ò ¸n m«n häc Huy ®éng vèn tõ bªn ngoµi cã thÓ qua c¸c ph¬ng thøc sau: Thø nhÊt lµ tõ ng©n s¸ch nhµ níc, hiÖn nay vèn tõ ng©n s¸ch nhµ níc ®èi víi c¸c DNNN cµng bÞ thu hÑp c¶ vÒ quy m« cña vèn vµ ph¹m vi ®îc cÊp vèn. §èi tîng ®îc cung cÊp vèn theo h×nh thøc nµy hiÖn nay ph¶i lµ c¸c DNNN ®ãng vai trß c«ng cô ®iÒu tiÕt kinh tÕ, c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt hµng ho¸ c«ng céng , ho¹t ®éng c«ng Ých mµ t nh©n kh«ng muèn hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng ®Çu t, c¸c dù ¸n cã tÇm quan träng ®Æc biÖt do Nhµ níc trùc tiÕp ®Çu t. Thø hai lµ ph¸t hµnh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu trªn thÞ trêng. §©y lµ ph¬ng thøc ®ang ®îc sö dông réng r·i. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i mäi doanh nghiÖp ®îc phÐp khai th¸c nguån vèn nµy mµ chØ nh÷ng doanh nghiÖp ®îc ph¸t hµnh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu do Nhµ níc quy ®Þnh. H×nh thøc ph¸t hµnh cæ phiÕu cã ®Æc trng c¬ b¶n lµ t¨ng vèn mµ kh«ng lµm t¨ng nî cña doanh nghiÖp bëi nh÷ng ngêi së h÷u cæ phiÕu trë thµnh cæ ®«ng cña doanh nghiÖp. Thø ba, lµ vay vèn cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i, hiÖn t¹i ph¬ng thøc nµy cung øng mét lîng vèn lín cho DNNN. Bªn c¹nh ®ã ®Ó thùc hiÖn h×nh thøc nµy ®ßi hái doanh nghiÖp ph¶i cã uy tÝn lín, kiªn tr× ®µm ph¸n, chÊp nhËn c¸c thñ tôc ngÆt nghÌo. Trong qu¸ tr×nh sö dông vèn doanh nghiÖp ph¶i tÝnh to¸n tr¶ nî ng©n hµng theo ®óng tiÕn ®é kÕ ho¹ch. MÆt kh¸c doanh nghiÖp vay vèn ng©n hang th¬ng m¹i cã thÓ bÞ ng©n hµng th¬ng m¹i ®ßi quyÒn kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp trong thêi gian cho vay. Thø t, lµ tÝn dông th¬ng m¹i tõ nhµ cung cÊp, ®ã lµ h×nh thøc chiÕm dông hîp ph¸p vèn cña c¸c nhµ cung øng vµ cña kh¸ch hµng. Cã c¸c h×nh thøc tÝn dông th¬ng m¹i chñ yÕu lµ: doanh nghiÖp mua m¸y mãc, thiÕt bÞ theo ph¬ng thøc tr¶ chËm . Vèn kh¸ch hµng øng tríc. Tuy nhiªn, kinh doanh trong nÒn kinh tÕ hiÖn nay ®ßi hái doanh nghiÖp ph¶i tÝnh to¸n, c©n nh¾c cÈn thËn v× kh«ng ph¶i chØ tån t¹i lîng vèn nhÊt ®Þnh kh¸ch hµng ®Æt cäc tríc mµ bªn c¹nh ®ã l¹i tån t¹i lîng tiÒn kh¸ch hµng chiÕm dông l¹i khi mua hµng cña doanh nghiÖp nhiÒu khi lµ rÊt lín. Thø n¨m, lµ tÝn dông thuª mua. HiÖn nay cã hai h×nh thøc chñ yÕu lµ thuª tµi chÝnh vµ thuª ho¹t ®éng. Trong kinh tÕ thÞ trêng ph¬ng thøc tÝn dông thuª mua ®îc thùc hiÖn gi÷a mét doanh nghiÖp cã nhu cÇu sö dông m¸y mãc, thiÕt bÞ víi mét doanh nghiÖp thùc hiÖn chøc n¨ng thuª mua diÔn ra kh¸ phæ biÕn. Thø s¸u lµ, doanh nghiÖp cã thÓ huy ®éng vèn th«ng qua liªn doanh, liªn kÕt víi c¸c tæ chøc c¸ nh©n trong vµ ngoµi níc. Ph¬ng thøc nµy sÏ huy ®éng ®îc mét lîng vèn lín cÇn thiÕt cho mét sè ho¹t ®éng nµo ®ã mµ kh«ng lµm t¨ng nî, nhng ph¬ng thøc nµy còng cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh, ch¼ng h¹n nh ph¶i chia sÎ lîi nhuËn cho -4- §Ò ¸n m«n häc bªn liªn doanh . Ngoµi ra doanh nghiÖp cã thÓ huy ®éng vèn níc ngoµi kh¸c nh vay ng¾n h¹n, trung h¹n vµ dµi h¹n tõ c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n níc ngoµi hay th«ng qua c¸c h×nh thøc ®Çu t trùc tiÕp tõ níc ngoµi (FDI) vµ nguån vèn ODA. Huy ®éng vèn tõ bªn ngoµi tuy cung cÊp mét lîng vèn lín cho doanh nghiÖp. Nhng l¹i h¹n chÕ tÝnh chñ ®éng cña doanh nghiÖp vµ doanh nghiÖp mét phÇn chÞu sù kiÓm so¸t trong viÖc sö dông vèn vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. 3. vÒ hiÖu qu¶ sö dông vèn 3.1.quan ®iÓm vÒ sö dông vèn §Ó ®¸nh gi¸ tr×nh ®é qu¶n trÞ ®iÒu hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña mét doanh nghiÖp, ngêi ta sö dông thíc ®o lµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. HiÖu qu¶ x¶n xuÊt kinh doanh ®îc ®¸nh gi¸ trªn hai gãc ®é : hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ hiÖu qu¶ x· héi.Trong ph¹m vi qu¶n trÞ doanh nghiÖp, ngêi ta chñ yÕu quan t©m ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ. §©y lµ mét ph¹m trï kinh tÕ ph¶n ¸nh tr×nh ®é sö dông c¸c nguån lùc cña doanh nghiÖp ®Ó ®¹t ®îc kÕt qu¶ cao nhÊt víi chi phÝ hîp lý nhÊt. Do ®ã c¸c nguån lùc kinh tÕ ®Æc biÖt lµ nguån vèn cña doanh nghiÖp cã t¸c ®éng rÊt lín ®Õn hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. V× thÕ viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn lµ yªu cÇu mang tÝnh thêng xuyªn vµ b¾t buéc ®èi víi mçi doanh nghiÖp. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông vèn lµ yªu cÇu mang tÝnh thêng xuyªn vµ b¾t buéc ®èi víi mçi doanh nghiÖp. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông vèn sÏ gióp ta thÊy ®îc hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng kinh doanh nãi chung vµ qu¶n trÞ sö dông vèn nãi riªng. HiÖu qu¶ sö dông vèn cña doanh nghiÖp lµ mét ph¹m trï kinh tÕ ph¶n ¸nh tr×nh ®é khai th¸c, sö dông vµ qu¶n trÞ vèn lµm cho ®ång vèn sinh lêi tèi ®a nh»m môc tiªu cuèi cïng cña doanh nghiÖp lµ tèi ®a ho¸ gi¸ trÞ tµi s¶n cña chñ së h÷u. HiÖu qu¶ sö dông vèn ®îc lîng ho¸ th«ng qua hÖ thèng c¸c chØ tiªu vÒ kh¶ n¨ng ho¹t ®éng, kh¶ n¨ng sinh lêi, tèc ®é lu©n chuyÓn vèn…. Nã ph¶n ¸nh quan hÖ gi÷a ®Çu ra vµ ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh th«ng qua thíc ®o tiÒn tÖ hay cô thÓ lµ mèi t¬ng quan gi÷a kÕt qu¶ thu ®îc víi chÝ phÝ bá ra ®Ó thùc hiÖn s¶n xuÊt kinh doanh. KÕt qu¶ thu ®îc cµng cao so víi chi phÝ bá ra th× hiÖu qu¶ sö dông vèn cµng cao. Do ®ã n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó doanh nghiÖp ph¸t triÓn v÷ng m¹nh. N©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn cña doanh nghiÖp ph¶i ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn sau: -5- §Ò ¸n m«n häc - Ph¶i khai th¸c nguån vèn mét c¸ch triÖt ®Ó nghÜa lµ kh«ng ®Ó vèn nhµn rçi mµ kh«ng sö dông, kh«ng sinh lêi. - Ph¶i sö dông vèn mét c¸ch hîp lý vµ tiÕt kiÖm - Ph¶i qu¶n trÞ vèn mét c¸ch chÆt chÏ nghÜa lµ kh«ng ®Ó vèn bÞ sö dông sai môc ®Ých, kh«ng ®Ó vèn thÊt tho¸t do bu«ng láng qu¶n trÞ. Ngoµi ra doanh nghiÖp ph¶i thêng xuyªn ph©n tÝch ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông vèn ®Ó nhanh chãng cã biÖn ph¸p kh¾c phôc nh÷ng mÆt h¹n chÕ vµ ph¸t huy nh÷ng u ®iÓm cña doanh nghiÖp trong qu¶n trÞ vµ sö dông vèn. 3.2. c¸c chØ tiªu c¬ b¶n ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông vèn 3.2.1.C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ tænh hîp §Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông vèn cña doanh nghiÖp mét c¸ch chung nhÊt ngêi ta thêng dïng mét sè chØ tiªu tæng qu¸t nh: hiÖu qu¶ sö dông toµn bé vèn, doanh lîi vèn, doanh lîi vèn chñ së h÷u. Trong ®ã: HiÖu qu¶ sö dông toµn bé vèn = Doanh thu Tæng sè vèn sö dông b×nh qu©n trongkú ChØ tiªu nµy cßn ®îc gäi lµ vßng quay cña toµn bé vèn, nã cho biÕt mét ®ång vèn ®em l¹i bao nhiªu ®ång doanh thu, v× vËy nã cµng lín cµng tèt. Lîi nhuËn Doanh lîi vèn = Tæng sè vèn sö dông b×nh qu©n trong kú ChØ tiªu nµy cßn ®îc gäi lµ tû suÊt lîi nhuËn trªn vèn. Nã ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng sinh lîi cña mét ®ång vèn ®Çu t. Nã cho biÕt mét ®ång vèn ®Çu t ®em l¹i bao nhiªu ®ång lîi nhuËn. Lîi nhuËn Vèn chñ së h÷u b×nh qu©n trong kú -6- §Ò ¸n m«n häc Doanh lîi vèn chñ së h÷u = ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng sinh lêi cña vèn chñ së h÷u, tr×nh ®é sö dông vèn cña ngêi qu¶n trÞ doanh nghiÖp. ChØ tiªu nµy cµng lín cµng tèt. Tuy nhiªn chØ tiªu nµy cã h¹n chÕ lµ nã ph¶n ¸nh mét c¸ch phiÕn diÖn. Do mÉu sè chØ ®Ò cËp ®Õn vèn chñ së h÷u b×nh qu©n trong kú, trong khi hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp nguån vèn huy ®éng tõ bªn ngoµi chiÕm mét tû lÖ kh«ng nhá trong tæng nguån vèn. Do ®ã nÕu chØ nh×n vµo chØ tiªu nµy nhiÒu khi ®¸nh gi¸ thiÕu chÝnh x¸c. Ba chØ tiªu trªn cho ta mét c¸i nh×n tæng qu¸t vÒ hiÖu qu¶ sö dông vèn cña doanh nghiÖp. Ngoµi ra ngêi ta cßn sö dông mét sè chØ tiªu kh¸c nh tû suÊt thanh to¸n ng¾n h¹n, sè vßng quay c¸c kho¶n ph¶i thu…. Tuy nhiªn nh ta ®· biÕt nguån vèn cña doanh nghiÖp ®îc ph©n lµm hai lo¹i lµ vèn cè ®Þnh(VC§) vµ vèn lu ®éng(VL§). Do ®ã, c¸c nhµ ph©n tÝch kh«ng chØ quan t©m ®Õn viÖc ®o lêng hiÖu qu¶ sö dông vèn cña tæng nguån vèn mµ cßn chó träng ®Õn hiÖu qu¶ sö dông cña tõng bé phËn cÊu thµnh nguèn vèn cña doanh nghiÖp ®ã lµ VC§ vµ VL§. 3.2.2.ChØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông vèn cè ®Þnh §Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông VC§ ngêi ta sö dông nh÷ng chØ tiªu sau: Doanh thu thuÇn HiÖu suÊt sö dông VC§ = ®Þnh b×nhnhiªu qu©n ®ång trong doanh kú ChØ tiªu nµy cho biÕt mét ®ång vènVèn cè cè ®Þnh t¹osöradông ®îc bao thu thuÇn trong mét n¨m. Lîi nhuËn Søc sinh lîi cña vèn cè ®Þnh = Vèn cè ®Þnh sö dông b×nh qu©n trong kú ChØ tiªu nµy cho biÕt trung b×nh mét ®ång VC§ t¹o ra bao nhiªu ®ång lîi nhuËn. ChØ tiªu nµy cµng lín cµng chøng tá viÖc sö dông VC§ lµ cã hiÖu qu¶. Ngoµi hai chØ tiªu trªn ngêi ta cßn sö dông nhiÒu chØ tiªu kh¸c ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông VC§ nh : hÖ sè ®æi míi tµi s¶n cè ®Þnh, hÖ sè lo¹i bá tµi s¶n cè ®Þnh…. -7- §Ò ¸n m«n häc 3.2.3.ChØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông vèn lu ®éng Khi ph©n tÝch ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông VL§ ngêi ta thêng dïng c¸c chØ tiªu sau: Doanh thu thuÇn HiÖu suÊt sö dông VL§ = VL§ sö dông b×nh qu©n trong kú ChØ tiªu nµy cho biÕt mét ®ång VL§ Sö dông b×nh qu©n trong kú t¹o ra ®îc bao nhiªu ®ång doanh thu thuÇn. Lîi nhuËn Søc sinh lîi cña VL§ = VL§ sö dông b×nh qu©n trong kú ChØ tiªu nµy cho biÕt cø mét ®ång VL§ tham gia vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong kú th× t¹o ra ®îc bao nhiªu ®ång lîi nhuËn, ChØ tiªu nµy cµng lín cµng tèt. §ång thêi, ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông VL§ ngêi ta còng ®Æc biÖt quan t©m ®Õn tèc ®é lu©n chuyÓn VL§, v× trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh,VL§ kh«ng ngõng vËn ®éng qua c¸c h×nh th¸i kh¸c nhau. Do ®ã ®Èy nhanh tèc ®é lu©n chuyÓn VL§ sÏ gãp phÇn gi¶i quyÕt vÒ nhu cÇu vèn cho doanh nghiÖp, gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn. §Ó x¸c ®Þnh tèc ®é lu©n chuyÓn VL§ ngêi ta sö dông c¸c chØ tiªu sau: Doanh thu thuÇn Sè vßng quay cña VL§ = VL§ sö dông b×nh qu©n trong kú ChØ tiªu nµy cßn ®îc gäi lµ hÖ sè lu©n chuyÓn VL§, nã cho biÕt VL§ ®îc quay mÊy vßng trong kú. NÕu sè vßng quay t¨ng th× chøng tá hiÖu qu¶ sö dông VL§ t¨ng vµ ngîc l¹i. -8- §Ò ¸n m«n häc Thêi gian cña mét kú ph©n tÝch Thêi gian cña mét vßng lu©n chuyÓn= Sè vßng quay cña VL§ trong kú ChØ tiªu nµy thÓ hiÖn sè ngµy cÇn thiÕt cho VL§ quay ®îc mét vßng, thêi gian cña mét vßng lu©n chuyÓn cµng nhá th× tèc ®é lu©n chuyÓn cña VL§ cµng lín vµ lµm rót ng¾n chu kú kinh doanh, vèn quay vßng hiÖu qu¶ h¬n. 3.3. Sù cÇn thiÕt ph¶i n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn cña DNNN trong c¬ chÕ thÞ trêng. C¸c doanh nghiÖp trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh thêng ®Æt ra nhiÒu môc tiªu vµ tuú thuéc vaß giai ®o¹n hay ®iÒu kiÖn cô thÓ mµ cã nh÷ng môc tiªu ® îc u tiªn thùc hiÖn, nhng tÊt c¶ ®Òu nh»m môc ®Ých cuèi cïng lµ tèi ®a ho¸ gi¸ trÞ tµi s¶n cña chñ së h÷u, ®¹t ®îc môc tiªu ®ã doanh nghiÖp míi cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®îc. Mét doanh nghiÖp muèn thùc hiÖn tèt môc tiªu cña m×nh th× ph¶i ho¹t ®éng kinh doanh cã hiÖu qu¶. Trong khi ®ã yÕu tè t¸c ®éng cã tÝnh quyÕt ®Þnh ®Õn hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh chÝnh lµ hiÖu qu¶ sö dông vèn cña doanh nghiÖp. Do vËy doanh nghiÖp cÇn ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn, ®Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay. Tríc ®©y trong c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, DNNN coi nguån vèn cÊp ph¸t tõ ng©n s¸ch nhµ níc ®ång nghÜa víi “cho kh«ng”, nªn khi sö dông nhiÒu doanh nghiÖp kh«ng cÇn quan t©m ®Õn hiÖu qu¶, kinh doanh thua lç ®· cã Nhµ níc bï ®¾p. §iÒu ®ã g©y ra t×nh tr¹ng v« chñ trong qu¶n trÞ vµ sö dông vèn dÉn ®Õn l·ng phÝ vèn vµ hiÖu qu¶ kinh doanh thÊp. Theo sè liÖu thèng kª cho thÊy viÖc sö dông tµi s¶n cè ®Þnh chØ ®¹t 50%- 60% c«ng suÊt thiÕt kÕ, phæ biÕn chØ ho¹t ®éng 1 ca trªn ngµy, v× vËy hÖ sè sinh lêi cña ®ång vèn thÊp. Khi níc ta chuyÓn sang c¬ chÕ kinh tÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, c¸c doanh nghiÖp buéc ph¶i chuyÓn m×nh theo c¬ chÕ míi, míi cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn. C¹nh tranh gi÷a c¸c DNNN víi c¸c thµnh -9- §Ò ¸n m«n häc phÇn kinh tÕ kh¸c trë lªn gay g¾t. Bëi vËy, n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn cã vÞ trÝ quan träng hµng dÇu cña doanh nghiÖp. N©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn sÏ ®¶m b¶o an toµn tµi chÝnh cho doanh nghiÖp. Go¹t ®éng trong c¬ chÕ thÞ trêng ®ßi hái mçi doanh nghiÖp ph¶i lu«n ®Ò cao tÝnh an toµn, ®Æc biÖt lµ an toµn tµi chÝnh. §©y lµ vÊn ®Ò cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. ViÖc sö dông vèn cã hiÖu qu¶ gióp doanh nghÖp n©ng cao kh¶ n¨ng huy ®éng vèn, kh¶ n¨ng thanh to¸n cña doanh nghiÖp ®îc b¶o ®¶m…. N©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn sÏ gióp doanh nghiÖp n©ng cao søc c¹nh tranh. §Ó ®¸p øng yªu cÇu c¶i tiÕn c«ng nghÖ, n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm, ®a d¹ng ho¸ mÉu m· s¶n phÈm… doanh nghiÖp ph¶i cã vèn, trong khi ®ã vèn cña doanh nghiÖp chØ cã h¹n, v× vËy n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn lµ cÇn thiÕt. N©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn sÏ gióp doanh nghiÖp ®¹t ®îc môc tiªu t¨ng gi¸ trÞ tµi s¶n chñ së h÷u vµ c¸c môc tiªu kh¸c cña doanh nghiÖp nh n©ng cao uy tÝn cña doanh nghiÖp trªn thÞ trêng , n©ng cao ®êi sèng cña ngêi lao ®éng. V× khi ho¹t ®éng kinh doanh cã hiÖu qu¶ th× doanh nghiÖp cã thÓ më réng quy m« s¶n xuÊt, t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm cho ngêi lao ®éng vµ møc sèng cña ngêi lao ®éng còng ngµy cµng ®îc c¶i thiÖn. §ång thêi nã còng lµm t¨ng c¸c kho¶n ®ãng gãp cho ng©n s¸ch Nhµ níc. Nh vËy, viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn cña doanh nghiÖp kh«ng nh÷ng ®em l¹i hiÖu qu¶ thiÕt thùc cho doanh nghiÖp vµ ngêi lao ®éng mµ nã cßn ¶nh hëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña c¶ nÒn kinh tÕ vµ toµn x· héi. Do ®ã, c¸c doanh nghiÖp ph¶i lu«n t×m ra c¸c biÖn ph¸p phï hîp ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn cña doanh nghiÖp. h¸i qu¸t thùc tr¹ng t¹o vèn vµ hiÖu qu¶ sö dông trong c¸c DNNN ë ViÖt nam hiÖn nay 1.Vai trß cña DNNN trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng . - 10 - §Ò ¸n m«n häc Trong ®êng lèi c¶i c¸ch vµ ph¸t triÓn cña níc ta hiÖn nay, §¶ng vµ Nhµ níc ®· kh¼ng ®Þnh nÒn kinh tÕ níc ta lµ nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn trong ®ã khu vùc kinh tÕ Nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o, vµ do ®ã c¸c DNNN lµ lùc lîng kinh tÕ chñ lùc, lµ x¬ng sèng cho nÒn kinh tÕ quèc d©n. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng Nhµ níc cã thÓ ®iÒu tiÕt vµ thóc ®Èy gi¸n tiÕp vµo nÒn kinh tÕ th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch vÜ m« hay t¸c ®éng trùc tiÕp th«ng qua c¸c DNNN ®Çu t vµo c¸c ngµnh ®Ó s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt tho¶ m·n nhu cÇu cña x· héi. DNNN lµ bé phËn quan träng nhÊt cña nÒn kinh tÕ quèc gia, ®ãng gãp nguån lùc tµi chÝnh cho Nhµ níc. HiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña DNNNcã ý nghÜa quyÕt ®Þnh trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiªn ®¹i ho¸ ®Êt níc, trong qu¸ tr×nh héi nhËp th¬ng m¹i víi c¸c níc khu vùc, víi Ch©u ¸ vµ thÕ giíi. DNNN cã vai trß chñ ®¹o nh»m ®¶m b¶o sù c©n ®èi, æn ®Þnh vµ bÒn v÷ng trong ph¸t triÓn kinh tÕ, ®¶m b¶o hµi hoµ gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x· héi, cã tr¸ch nhiÖm kh¾c phôc vµ h¹n chÕ nh÷ng khuyÕt tËt cña kinh tÕ thÞ trêng. §iÒu ®ã cã ý nghÜa lµ DNNN cã vai trß chiÕn lîc gi÷ v÷ng sù c©n ®èi vµ æn ®Þnh trong ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. Vai trß ®ã ®îc thÓ hiÖn qua nh÷ng ®iÓm sau: Thø nhÊt, c¸c DNNN ph¶i gi÷ ®îc vai trß chñ ®¹o trong thùc tÕ, n¾m gi÷ c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc kinh tÕ cã liªn quan ®Õn an ninh quèc phßng, c¸c ngµnh then chèt cña nÒn kinh tÕ. Thø hai, c¸c DNNN ph¶i lµ ®ßn bÈy, lµ c«ng cô mµ Nhµ níc sö dông ®Ó huy ®éng vèn tËp trung vµo nh÷ng ngµnh mang tÝnh chiÕn lîc cña nÒn kinh tÕ, tËp trung vµo nh÷ng ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ, kü thuËt qu¶n trÞ… t¹o c¬ së cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Th«ng qua c¸c DNNN cho phÐp Nhµ níc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch, c¸c gi¶i ph¸p thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Thø ba, c¸c DNNN tham gia tÝch cùc vµ cã hiÖu qu¶ vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ b»ng kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh. §èi víi níc ta hiÖn nay ®ãng gãp cña c¸c DNNN trong GDP ®ang ë møc kh¸ cao th× hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c DNNN cã t¸c ®éng rÊt lín ®Õn sù t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ. H¬n n÷a hiÖn nay khu vùc DNNN ®ang chiÕm gi÷ lîng vèn ®Çu t lín víi nh÷ng trang thiÕt bÞ kü thuËt, c«ng nghÖ vµ nh©n lùc cã tr×nh ®é cao th× ho¹t ®éng cña c¸c DNNN sÏ lµ mét yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc hoµn thµnh nh÷ng chØ tiªu kinh tÕ ®· ®Ò ra. Thø t, c¸c DNNN lµ nh÷ng ®¬n vÞ ®i ®Çu trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ theo híng héi nhËp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Trong mét nÒn kinh tÕ l¹c - 11 - §Ò ¸n m«n häc hËu víi lùc lîng s¶n xuÊt cßn yÕu kÐm nh ViÖt Nam, th× c¸c DNNN ®îc sö dông nh nh÷ng c«ng cô trùc tiÕp nh»m huy ®éng c¸c nguån lùc kü thuËt ®Ó tiÕn hµnh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ, thu hót vèn ®Çu t níc ngoµi, ®ång thêi lµ nh©n tè ®Ó n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm híng tíi xuÊt khÈu nh»m hoµ nhËp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Tuy vai trß c¸c DNNN lµ hÕt søc quan träng, nhng nh×n nhËn mét c¸ch kh¸ch quan th× DNNN cha ®ñ tÇm ®Ó c¹nh tranh víi nÒn kinh tÕ khu vùc. 2.Thùc tr¹ng vèn, t¹o vèn vµ sö dông vèn trong c¸c DNNN 2.1.§¸nh gi¸ chung 2.1.1. Thêi kú tríc ®æi míi kinh tÕ. Trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp chung bao cÊp, DNNN tån t¹i díi h×nh thøc c¸c xÝ nghiÖp thuéc së h÷u Nhµ níc ®· h×nh thµnh mét m¹ng líi thèng nhÊt trªn kh¾p ®Þa bµn c¶ níc, tõ trung ¬ng ®Õn c¬ së. C¸c xÝ nghiÖp thuéc së h÷u Nhµ níc th©m nhËp vµo mäi lÜnh vùc, s¶n xuÊt kinh doanh hÇu hÕt mäi s¶n phÈm hµng hãa, díi h×nh thøc chØ tiªu, ®Þnh møc cña nhµ níc. ThÝch øng víi thêi kú nµy, vèn cña xÝ nghiÖp ®Òu do ng©n s¸ch nhµ níc cÊp. Thùc hiÖn nguyªn t¾c cÊp ph¸t, giao nép ng©n s¸ch, c¸c xÝ nghiÖp kh«ng tù khai th¸c vµ huy ®éng vèn ®Ó ®¶m b¶o vèn kinh doanh, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng c¸c xÝ nghiÖp kh«ng quan t©m ®Õn viÖc b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn. Vèn cña xÝ nghiÖp thÊt tho¸t nghiªm träng, nhiÒu xÝ nghiÖp l·i gi¶, lç thËt vµ b¸o c¸o sai lÖch trong h¹ch to¸n kinh doanh. 2.1.2. Thêi kú ®æi míi kinh tÕ tõ 1986 ®Õn nay. ChuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n trÞ ®iÒu tiÕt cña nhµ níc, c¸c DNNN ®îc tù chñ trong s¶n xuÊt kinh doanh. Tõ ®©y vÊn ®Ò vèn trë thµnh vÊn ®Ò sèng cßn cña mçi DNNN. Trong thêi kú 1986 – 1990, c¸c DNNN ®îc h×nh thµnh trªn quy m« réng lín c¶ ë cÊp quËn huyÖn vµ kh«ng cã sù liªn kÕt chÆt chÏ gi÷a c¸c doanh ngiÖp Trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng. §Õn n¨m 1990, c¶ níc cã 12080 DNNN. C¸c doanh nghiÖp trong thêi kú nµy cã quy m« nhá, vèn Ýt vµ c«ng nghÖ l¹c hËu. Sù dµn tr¶i cña c¸c DNNN lµm cho nguån vèn ®Çu t cña nhµ níc kh«ng thÓ tËp trung cho c¸c ngµnh träng ®iÓm dÉn tíi sù thiÕu hôt vèn thêng xuyªn, hiÖu qu¶ sö dông vèn rÊt thÊp. - 12 - §Ò ¸n m«n häc Tõ n¨m 1990 ChÝnh phñ ®· ban hµnh nhiÒu chÝnh s¸ch nh NghÞ ®Þnh 338/H§BT, QuyÕt ®Þnh 315/H§BT, ChØ thÞ 500/Ttg…nh»m s¾p xÕp vµ tæ chøc l¹i c¸c DNNN. Qua nhiÒu lÇn s¾p xÕp, s¸t nhËp vµ gi¶i thÓ, ®Õn nay cßn kho¶ng 5280 DNNN. C¸c DNNN ®· n©ng cao h¬n tr×nh ®é tÝch tô vµ tËp trung, t¨ng qui m« vµ kinh doanh cã hiÖu qu¶ h¬n. Tuy nhiªn hiÖn nay DNNN ®ang ®øng tríc thùc tr¹ng yÕu kÐm vÒ nhiÒu mÆt: søc c¹nh tranh cßn qu¸ yÕu kÐm, qui m« qu¸ nhá, thiÕu vèn nghiªm träng, l·i suÊt kinh doanh b×nh qu©n thÊp h¬n l·i suÊt ng©n hµng, hiÖu qu¶ sót kÐm. HÇu hÕt c¸c DNNN ®ang trong t×nh tr¹ng “®ãi vèn” trÇm träng. Theo b¸o c¸o tæng kÕt cña Bé th¬ng m¹i n¨m 1998, trªn 90% sè doanh nghiÖp kh«ng ®ñ møc vèn ph¸p ®Þnh theo quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh sè 50/ChÝnh phñ ngµy 28/8/1996 cña ChÝnh phñ. Vµ ngay t¹i TP HCM, trong sè 169 doanh nghiÖp th¬ng m¹i Nhµ níc cã tíi 70% doanh nghiÖp ®ang trong t×nh tr¹ng thiÕu vèn. XÐt chung c¸c DNNN hiÖn nay cã tíi 60% sè DNNN kh«ng ®ñ vèn ph¸p ®Þnh theo qui ®Þnh t¹i N§ 50/CP. Nghiªm träng h¬n lµ do thiÕu vèn nªn c¸c DNNN kh«ng cã kh¶ n¨ng ®Çu t ®æi míi trang thiÕt bÞ, hiÖn ®¹i hãa c«ng nghÖ, kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh. 2.2.Thùc tr¹ng vÒ vèn vµ huy ®éng vèn trong c¸c DNNN. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y vèn ë c¸c DNNN ®ang cã xu híng t¨ng lªn. Tuy nhiªn qui m« vèn cßn nhá bÐ vµ dµn tr¶i. N¨m 1994 vèn b×nh qu©n cho mét DNNN chØ kho¶ng 3,3 tû ®ång, n¨m 1996 t¨ng lªn 11 tû ®ång, n¨m 1998 t¨ng lªn 18 tû ®ång vµ hiÖn nay kho¶ng 22 tû ®ång. Nh vËy tèc ®é t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m tõ n¨m 1996 ®Õn nay kho¶ng 19%. So víi tèc ®é t¨ng b×nh qu©n giai ®o¹n 1994 – 1998 cã sù gi¶m sót (giai ®o¹n 1994 – 1998 t¨ng b×nh qu©n 52,8%) Tång nguån vèn kinh doanh cña khu vùc DNNN n¨m 1996 kho¶ng 67.100 tû ®ång, ®Õn n¨m 1998 kho¶ng gÇn 100.000 tû ®ång vµ hiÖn nay t¨ng lªn gÇn 117.000 tû ®ång. Tèc ®é t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m chØ ®¹t díi 15%. So víi giai ®o¹n 1991-1994 tèc ®é t¨ng b×nh qu©n gi¶m sót nhiÒu (giai ®o¹n 1991-1994 t¨ng b×nh qu©n 29%) §èi víi tæng c«ng ty nhµ níc, vèn nhµ níc b×nh qu©n cña tæng c«ng ty 91 n¨m 1998 lµ 3.661 tû ®ång (t¬ng ®¬ng 260 triÖu USD). N¨m 1999 t¨ng lªn 3900 tû ®ång (t¬ng ®¬ng 280 triÖu USD). N¨m 1998 trong sè 17 tæng c«ng ty 91 cã tíi 14 tæng c«ng ty (chiÕm 82%) cã møc vèn nhµ níc díi møc vèn b×nh qu©n. N¨m 1999 - 13 - §Ò ¸n m«n häc c¸c tæng c«ng ty n¾m gi÷ 66% vÒ vèn. Trong ®ã riªng 17 tæng c«ng ty 91 ®· chiÕm tíi 56% tæng sè vèn kinh doanh. Víi tæng c«ng ty 90 h×nh thµnh vèn cßn kÐm xa so víi c¸c tæng c«ng ty 91. H¬n 20% sè tæng c«ng ty 90 n¨m 1998 cã vèn nhµ níc b×nh qu©n díi 100 tû ®ång, trong ®ã ë 13 tæng c«ng ty vèn tõ ng©n s¸ch cÊp cho mçi tæng c«ng ty chØ ®îc díi 40 tû ®ång. Sang n¨m1999 t×nh h×nh còng kh«ng cã nhiÒu tiÕn triÓn. Vèn nhµ níc b×nh qu©n trong c¸c tæng c«ng ty 90 chØ kho¶ng díi 153 tû ®ång. Nh vËy cã thÓ nãi vèn trong c¸c tæng c«ng ty hiÖn nay cßn qu¸ nhá bÐ kh«ng t¬ng xøng víi tÇm vãc cña nã. MÆc dï qui m« vèn cña c¸c DNNN nhá bÐ nh vËy, nhng sè vèn l¹i kh«ng tËp trung mµ dµn tr¶i, manh món. Lîng vèn ph©n bæ trong tõng doanh nghiÖp rÊt nhá bÐ vµ kh«ng ®Òu. XÐt riªng 82 DNNN ho¹t ®éng trong lÜnh vùc Th¬ng m¹i do Bé Th¬ng m¹i trùc tiÕp qu¶n lý. §Çu n¨m 1996 tæng nguån vèn cña 82 doanh nghiÖp nµy chØ cã 2.603 tû ®ång. Trong ®ã vèn cè ®Þnh lµ 1.123 tû ®ång, vèn lu ®éng lµ 1.480 tû ®ång, ®îc ph©n bæ nh sau: B¶ng ph©n bæ nguån vèn cña c¸c doanh nghiÖp Th¬ng m¹i Nhµ níc n¨m 1996 STT Sè lîng vèn 1 2 3 4 5 Díi 1 tû ®ång Trªn 1 ®Õn 3 tû ®ång Trªn 3 ®Õn 10 tû ®ång Trªn 10 ®Õn 50 tû ®ång Trªn 50 tû ®ång Sè lîng doanh Tû träng nghiÖp 2 2.4% 10 12.2% 43 52.4% 24 29.3% 3 3.7% Nguån: vÒ tiÕp tôc ®æi míi tæ chøc vµ ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp Th¬ng m¹i Nhµ níc th¸ng 6/1996. Nh vËy, lîng vèn ph©n bæ cho tõng doanh nghiÖp rÊt nhá bÐ vµ kh«ng ®ång ®Òu. Cã doanh nghiÖp vèn cha ®Õn 1 tû ®ång. PhÇn lín c¸c doanh nghiÖp Th¬ng m¹i Nhµ níc cã vèn tõ 3 ®Õn 10 tû ®ång, chiÕm 52.44%. ChØ cã 3 doanh nghiÖp cã vèn t¬ng ®èi kh¸(Tæng c«ng ty x¨ng dÇu ViÖt Nam: 1.444 tû ®ång; C«ng ty Th¬ng m¹i vµ §Çu t: 234 tû ®ång; C«ng ty m¸y vµ phô tïng: 138 tû ®ång), ®ang ®éc chiÕm thÞ trêng mµ cha cã ®èi thñ c¹nh tranh thùc sù. - 14 - §Ò ¸n m«n häc XÐt toµn bé c¸c DNNN n¨m 1998 vµ n¨m 1999 ta thÊy lîng vèn ph©n bæ trong c¸c DNNN cã chiÒu híng gia t¨ng. Tuy nhiªn nã vÉn cßn nhá bÐ vµ kh«ng ®Òu. §iÒu ®ã ®îc biÓu hiÖn trong b¶ng sau: g ph©n bæ nguån vèn cña c¸c DNNN n¨m 1998-1999 STT Sè lîng vèn Tû träng doanh nghiÖp N¨m 1998 N¨m 1999 1 2 3 Díi 5 tû ®ång Tõ 5-10 tû ®ång Trªn 10 tû ®ång 72,5% 7,5% 20% 65,45% 13,66% 20,89% (Nguån: T¹p chÝ Tµi chÝnh doanh nghiÖp sè 2/2000 vµ T¹p chÝ Con sè vµ sù kiÖn sè 6/2000) Qua b¶ng trªn cho thÊy, sè DNNN cã vèn díi 5 tû ®ång cßn chiÕm tû lÖ qu¸ lín. N¨m 1998 chiÕm tíi 72,5%, n¨m 1999 mÆc dï cã gi¶m nhng vÉn chiÕm 65,45%, trong ®ã sè DNNN cã vèn díi 1 tû ®ång chiÕm gÇn 26%. Riªng sè DNNN do ®Þa ph¬ng trùc tiÕp qu¶n trÞ, sè DNNN cã vèn díi 1 tû ®ång (t¬ng ®¬ng 70.000 USD) chiÕm trªn 30%. Sè DNNN cã vèn trªn 10 tû ®ång chiÕm mét tû lÖ nhá chØ kho¶ng 20% n¨m 1998 vµ t¨ng lªn 20,89% n¨m 1999. Quy m« vèn ®· nhá bÐ, dµn tr¶i, c¬ cÊu vèn kinh doanh l¹i cã nhiÒu bÊt cËp. N¨m 1997 vèn nhµ níc míi chØ ®¸p øng ®îc 20% nhu cÇu vèn lu ®éng g©y khã kh¨n cho doanh nghiÖp. Trong n¨m 1997 vèn b×nh qu©n mçi DNNN kho¶ng trªn 17 tû ®ång, trong ®ã VL§ chiÕm 20%, nhng cã tíi 50% lµ vËt t ø ®äng, kÐm phÈm chÊt, c«ng nî khã ®ßi vµ lç, chØ cßn l¹i 10% cho ho¹t ®éng. VC§ chiÕm 80%, nhng phÇn lín lµ tµi s¶n cè ®Þnh cò, l¹c hËu n¨ng suÊt thÊp, thiÕt bÞ cò kü. …Nh vËy VL§ cßn thiÕu kho¶ng 20% míi ®¹t møc tèi thiÓu vÒ VL§ ho¹t ®éng. VC§ l¹i chiÕm tû lÖ qu¸ lín lµm cho ®ång vèn bÞ ø ®äng vµ quay vßng chËm. HiÖn nay vèn thùc tÕ ho¹t ®éng cña DNNN chØ ®¹t 80%. Riªng VL§ chØ cã 50% ®îc huy ®éng vµo kinh doanh, cßn l¹i n»m ë tµi s¶n, vËt t mÊt m¸t, kÐm phÈm chÊt, c«ng nî cha thu håi ®îc, lç cha ®îc bï ®¾p. Thùc tÕ hiÖn nay vèn ng©n s¸ch vµ vèn tù cã cña DNNN cha ®îc mét nöa møc VL§ cÇn thiÕt. §Ó duy tr× s¶n xuÊt kinh doanh, doanh nghiÖp ph¶i huy ®éng vèn tõ bªn ngoµi, chñ yÕu lµ vay cña c¸c tæ chøc tÝn dông vµ chiÕm dông vèn lÉn nhau. - 15 - §Ò ¸n m«n häc N¨m 1997 vèn ®i vay cña DNNN ®· chiÕm tíi 85%-90% VL§. Trong khi ®ã, nguån vèn hç trî tõ ng©n s¸ch chØ b»ng 8% so víi GDP, vèn tù tÝch luü kh«ng ®¸ng kÓ. Ngoµi nguån vèn vay tõ c¸c tæ chøc tÝn dông, hiÖn nay c¸c DNNN cßn huy ®éng vèn th«ng qua liªn doanh, liªn kÕt, ph¸t hµnh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu hay sö dông h×nh thøc tÝn dông thuª mua.…Tuy nhiªn viÖc thùc hiÖn huy ®éng vèn tõ bªn ngoµi ë DNNN thùc hiÖn cha ®ång bé, mét sè DNNN vÉn tr«ng chê û l¹i vµo vèn ng©n s¸ch nhµ níc. 2.3.thùc tr¹ng vÒ hiÖu qu¶ sö dông vèn cña c¸c DNNN Nh×n chung tõ sau khi ®æi míi nÒn kinh tÕ ®Õn nay, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh nãi chung, hiÖu qu¶ sö dông vèn nãi riªng cña c¸c DNNN ®· t¨ng lªn. Tuy nhiªn nã vÉn cßn ë møc thÊp. NhiÒu doanh nghiÖp cha b¶o toµn ®îc vèn, t×nh tr¹ng thua lç x¶y ra trong nhiÒu doanh nghiÖp. N¨m 1995 tµi s¶n cè ®Þnh trong c¸c DNNN chiÕm 70% - 80% nhng chØ cung cÊp 44% tæng s¶n phÈm trong níc. N¨m 1998 sè DNNN thùc sù cã hiÖu qu¶ chØ chiÕm kho¶ng 40%, sè bÞ thua lç liªn tôc chiÕm tíi 20% (nÕu tÝnh ®ñ khÊu haoTSC§ th× tû lÖ nµy cßn cao h¬n), cßn l¹i 40% lµ c¸c doanh nghiÖp trong t×nh tr¹ng bÊp bªnh, nãi chung lµ cha cã hiÖu qu¶. ChØ xÐt riªng c¸c DNNN thuéc Thµnh phè Hµ néi tõ 1995 ®Õn 1998 ta thÊy nhiÒu doanh nghiÖp thuéc thµnh phè qu¶n trÞ lµm ¨n cã l·i, trong ®ã cã mét sè doanh nghiÖp ®¹t doanh thu lín, ®ãng gãp ng©n s¸ch cao. Tuy nhiªn sè doanh nghiÖp bÞ lç cã chiÒu híng gia t¨ng, tû träng doanh nghiÖp bÞ lç cña Thµnh phè vÉn cßn nhiÒu. §iÒu ®ã ®îc thÓ hiÖn ë b¶ng sau: T×nh h×nh ho¹t ®éng cña c¸c DNNN thuéc Thµnh phè Hµ néi Lo¹i doanh 1995 TW TP nghiÖp 1996 TW TP 1997 TW TP 1.DNcã l·i 2.DNhoµ vèn 3.DN bÞ lç 1998 TW TP 468 18 273 15 465 15 251 28 481 36 258 38 241 13 48 36 52 47 35 32 43 (Nguån:T¹p chÝ kinh tÕ vµ ph¸t triÓn sè 38/2000) Qua b¶ng trªn cho ta thÊy c¸c DNNN do trung ¬ng(TW) qu¶n lý cã hiÖu qu¶ kinh doanh cao h¬n c¸c DNNN do Thµnh phè qu¶n lý. C¸c DNNN lµm ¨n thua lç cã xu híng gi¶m ®èi víi c¸c DNNN do TW qu¶n lý, nhng l¹i cã xu híng t¨ng ®èi víi c¸c DNNN do Thµnh phè qu¶n lý. - 16 - §Ò ¸n m«n häc Trong mét sè n¨m gÇn ®©y, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh nãi chung, hiÖu qu¶ sö dông vèn nãi riªng cã xu híng gi¶m xuèng. N¨m 1995, mét ®ång vèn Nhµ níc t¹o ra ®îc 3.46 ®ång doanh thu vµ 0.19 ®ång lîi nhuËn. N¨m 1998, c¸c chØ tiªu t¬ng øng chØ ®¹t 2.9 ®ång vµ 0.14 ®ång. ThËm chÝ trong ngµnh c«ng nghiÖp, mét ®ång vèn chØ t¹o ra ®îc 0.024 ®ång lîi nhuËn. HiÖu qu¶ sö dông vèn gi¶m xuèng ®i kÌm víi nã lµ tèc ®é t¨ng trëng cña c¸c DNNN còng gi¶m dÇn. (§¬n vÞ: %) ST ChØ tiªu T Tèc ®é t¨ng trëng GDP nÒn kinh tÕ Tèc ®é t¨ng trëng GDP cña DNNN Tû träng nép ng©n s¸ch cña DNNN Tû träng GDP cña DNNN trong toµn bé nÒn kinh tÕ Tû suÊt lîi nhuËn trªn vèn cña DNNN Tû suÊt nép ng©n s¸ch trªn vèn 1996 1997 1998 9.34 8.15 5.80 11.28 9.67 5.48 64 56 - - 40.48 40.07 0.19 0.11 0.14 0.32 0.21 0.35 (Nguån: T¹p chÝ Tµi chÝnh doanh nghiÖp Th¸ng 2/2000) Qua b¶ng sè liÖu trªn cho thÊy tèc ®é t¨ng trëng cña DNNN n¨m 1996 vµ 1997 cao h¬n tèc ®é t¨ng trëng GDP cña nÒn kinh tÕ, nhng ®Õn n¨m 1998 th× ngîc l¹i, thÊp h¬n. Còng qua b¶ng sè liÖu trªn cho thÊy mÆc dï n¨m 1998 tû suÊt lîi nhuËn trªn vèn cña DNNN cã gi¶m so víi n¨m 1996, nhng l¹i t¨ng so víi n¨m 1997. Nh×n chung, t×nh h×nh huy ®éng vµ sö sông vèn trong thêi gian qua ®· ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qña nhÊt ®Þnh, song bªn c¹nh ®ã nã ®ang gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n cÇn ph¶i ®îc gi¶i quyÕt. 2.4.Nh÷ng kÕt qu¶ vµ tån t¹i. 2.4.1. Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®îc. - 17 - §Ò ¸n m«n häc Tõ khi ®æi míi nÒn kinh tÕ ®Õn nay hÖ thèng DNNN ®· ®¹t ®îc mét sè kÕt qu¶ nh sau: Mét lµ, gi¶m 68% sè DNNN tõ 12.080 DNNN vµo ®Çu n¨m 1990 xuèng cßn 5.280 DNNN hiÖn nay. Sè doanh nghiÖp gi¶m ®i chñ yÕu lµ do s¸t nhËp gi¶i thÓ. Trong ®ã gi¶i thÓ hÇu hÕt c¸c DNNN cÊp huyÖn, quy m« qu¸ nhá bÐ, kh«ng cã ®iÒu kiÖn tån t¹i trong c¬ chÕ thÞ trêng. §iÒu nµy gãp phÇn t¨ng sù tÝch tô tËp trung vèn , t¨ng quy m« doanh nghiÖp. Hai lµ, n©ng cao râ rÖt tr×nh ®é tÝch tô vµ tËp trung, t¨ng qui m« DNNN. Sè DNNN cã vèn díi 1 tû ®ång ®· gi¶m tõ 50% (n¨m 1994) xuèng cßn 26% (n¨m 1998). Sè DNNN cã sè vèn trªn 10 tû ®ång ®· t¨ng t¬ng øngtõ 10% lªn gÇn 20%. §Õn n¨m 1999 sè DNNN cã vèn trªn 10 tû ®ång ®· t¨ng lªn gÇn 21%. Vèn b×nh qu©n cña mét DNNN t¨ng tõ 3,3 tû ®ång n¨m 1994 lªn gÇn 22 tû ®ång hiÖn nay. §· h×nh thµnh c¸c DNNN díi d¹ng c¸c tæng c«ng ty 90,91. TÝnh ®Õn cuèi th¸ng 2/2000 c¶ níc ®· cã 76 tæng c«ng ty 90 vµ 17 tæng c«ng ty 91. C¸c tæng c«ng ty Nhµ níc n¾m gi÷ 66% vÒ vèn. Trong ®ã riªng c¸c tæng c«ng ty 91 ®· chiÕm tíi 56% tæng sè vèn kinh doanh, b×nh qu©n sè vèn cña mét tæng c«ng ty 91 hiÖn nay lªn ®Õn gÇn 3900 tû ®ång( t¬ng ®¬ng 280 triÖu USD). Ba lµ, tæng sè lîng DNNN gi¶m gÇn 70%, song hÖ thèng DNNN vÉn ph¸t triÓn æn ®Þnh thÝch nghi dÇn víi c¬ chÕ thÞ trêng, gãp phÇn quan träng trong viÖc ph¸t huy vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc. Tû träng trong tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP) do c¸c DNNN t¹o ra t¨ng tõ 36.5% (n¨m 1991) lªn 40.2% (n¨m 1999), tû lÖ nép ng©n s¸ch trªn vèn Nhµ níc t¨ng tõ 14.7% (n¨m 1991) lªn gÇn 35% (n¨m 1998). Bèn lµ, ®· cæ phÇn hãa ®îc h¬n 400 DNNN. HÇu hÕt c¸c DNNN sau khi cæ phÇn hãa, ®Òu ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. TÝnh ®Õn n¨m 1999, ®· cã 370 DNNN cæ phÇn hãa ®· thu hót thªm tõ trong x· héi gÇn 1.432 ngh×n tû ®ång, b»ng 111% tæng sè vèn cã t¹i thêi ®iÓm cæ phÇn hãa cña c¸c DNNN nµy ®Ó më réng s¶n xuÊt kinh doanh. N¨m lµ, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh nãi chung, hiÖu qu¶ sö dông vèn nãi riªng t¨ng l2ªn râ rÖt. Tû suÊt lîi nhuËn trªn vèn nhµ níc n¨m 1993 lµ 6.8% ®· t¨ng lªn 14% n¨m 1998. 2(3) T¹p chÝ kinh tÕ vµ ph¸t triÓn sè 38/2000 - 18 - §Ò ¸n m«n häc Tuy nhiªn c¸c DNNN vÉn cã nh÷ng tån t¹i nhÊt ®Þnh. 2.4.2. Nh÷ng tån t¹i trong c¸c DNNN hiÖn nay.(3) Thø nhÊt, qui m« cña c¸c DNNN cßn bÐ vµ dµn tr¶i, trïng chÐo vÒ ngµnh nghÒ. ®Õn nay vèn b×nh qu©n trong c¸c DNNN chØ kho¶ng 22 tû ®ång (t¬ng ®¬ng 1.5 triÖu USD). §©y lµ sè vèn qu¸ nhá bÐ so víi vai trß cña DNNN vµ so víi c¸c DNNN cña c¸c níc trong khu vùc. Sè DNNN cã vèn 5 tû ®ång trë xuèng chiÕm tíi 65,45%, sè DNNN cã vèn trªn 10 tû ®ång chØ chiÕm gÇn 21%. C¸c DNNN dµn tr¶i trªn tÊt c¶ c¸c ngµnh nghÒ tõ s¶n xuÊt ®Õn th¬ng m¹i, dÞch vô g©y t×nh tr¹ng ph©n t¸n manh món vÒ vèn, trong khi vèn ®Çu t nhµ níc rÊt h¹n chÕ, kh«ng tËp trung ®îc vµo nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc chñ yÕu, then chèt. Thø hai, tr×nh ®é kü thuËt, c«ng nghÖ c¸c DNNN l¹c hËu, n¨ng lùc c¹nh tranh kÐm, rÊt h¹n chÕ vµ thua thiÖt trong héi nhËp thÞ trêng quèc tÕ. HÇu hÕt c¸c DNNN ®îc trang bÞ m¸y mãc, thiÕt bÞ tõ nhiÒu níc kh¸c nhau vµ thuéc nhiÒu thÕ hÖ, chñng lo¹i. Theo kÕt qu¶ kh¶o s¸t cña bé Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i trêng t¹i nhiÒu DNNN thuéc 7 ngµnh th× d©y truyÒn s¶n xuÊt, m¸y mãc thiÕt bÞ cña ta l¹c hËu so víi thÕ giíi tõ 10 ®Õn 20 n¨m, møc ®é hao mßn h÷u h×nh tõ 30%-50%, cã tíi 38% ë d¹ng ph¶i thanh lý. Thêi h¹n khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh kÐo dµi b×nh qu©n tõ 10 ®Õn 12 n¨m, trong khi møc khÊu hao b×nh qu©n cña khu vùc vµ ThÕ giíi chØ tõ 7 ®Õn 8 n¨m. B¸o c¸o ®iÒu tra ë Hµ néi vµ TP HCM cho biÕt sè m¸y mãc cã tuæi trung b×nh trªn 10 n¨m, chiÕm tíi 40% vµ chØ cã 30% díi 5 n¨m. ThiÕt bÞ cò kü, l¹c hËu ®· ¶nh hëng lín ®Õn chÊt lîng, gi¸ c¶ vµ h¹n chÕ n¨ng lùc canh tranh cña s¶n phÈm ®îc t¹o ra. §iÒu nµy ®ßi hái ph¶i cã lîng vèn ®ñ lín ®Ó ®Çu t ®æi míi trang thiÕt bÞ, hiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghÖ nh»m t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c DNNN trªn thÞ trêng. Thø ba, nî cña c¸c DNNN lµ qu¸ lín. N¨m 1996 lµ 174.797 tû ®ång, n¨m 1999 lµ 199.060 tû ®ång. So víi tæng sè vèn DNNN, nî ph¶i tr¶ b»ng 109% (t¬ng ®¬ng 126.366 tû ®ång), nî ph¶i thu b»ng 62% ( t¬ng ®¬ng 72644 tû ®ång), trong khi kh¶ n¨ng thanh to¸n cña c¸c DNNN rÊt thÊp. Nî qu¸ h¹n hoÆc khã ®ßi chiÕm tû lÖ kh«ng nhá ®ang lµ g¸nh nÆng ®èi víi c¸c DNNN. Ngoµi phÇn vèn ®Çu t ban ®Çu khi thµnh lËp, hµng n¨m DNNN cßn ph¶i vay tíi 85% vèn tõ nhµ níc víi l·i suÊt u ®·i. Trong khi ng©n s¸ch lu«n thiÕu hôt nhng Nhµ níc vÉn ph¶i giµnh mét tû lÖ ®¸ng kÓ ®Ó hç trî cho mét sè DNNN. Trong ba n¨m 1997- 1999, ng©n s¸ch - 19 - §Ò ¸n m«n häc Nhµ níc ®· ®Çu t trùc tiÕp cho c¸c DNNN gÇn 8000 tû ®ång, trong ®ã 6482 tû ®ång cÊp bæ sung vèn 1464,4 tû ®ång bï lç, hç trî cho c¸c DNNN ®Ó gi¶m bít khã kh¨n vÒ tµi chÝnh. Ngoµi ra tõ n¨m 1996 ®Õn nay, Nhµ níc cßn miÔn gi¶m thuÕ 2288 tû ®ång, xo¸ nî 1088,5 tû ®ång, cho vay tÝn dông u ®·i 8685 tû ®ång. Thùc tÕ, sè nép vµo ng©n s¸ch cña c¸c DNNN nµy Ýt h¬n phÇn mµ Nhµ níc ®· hç trî. §ã ®ang lµ g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch Nhµ níc. Thø t, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh nãi chung, hiÖu qu¶ sö dông vèn nãi riªng gi¶m. N¨m 1995, mét ®ång vèn Nhµ níc t¹o ra 3.46 ®ång doanh thu vµ 0.19 ®ång lîi nhuËn. N¨m1998, c¸c chØ tiªu t¬ng øng chØ ®¹t 2.9 ®ång vµ 0.14 ®ång. ThËm chÝ, trong ngµnh c«ng nghiÖp, mét ®ång vèn chØ t¹o ra ®îc 0.024 ®ång lîi nhuËn. N¨m 1998 sè DNNN thùc sù cã hiÖu qu¶ chØ chiÕm kho¶ng 40%, sè doanh nghiÖp bÞ lç liªn tôc chiÕm tíi 20%, cßn l¹i 40% lµ nh÷ng DNNN trong t×nh tr¹ng bÊp bªnh khi lç khi l·i. Nh÷ng tån t¹i kÓ trªn lµ do nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n sau: Mét lµ, vai trß tÝch cùc cña ®éng lùc ®æi míi theo nguyªn t¾c dì bá c¶n trë, xãa bao cÊp, khuyÕn khÝch tù h¹ch to¸n lç l·i...c¹n dÇn, nhng sù tiÕp søc cho ®éng lùc míi ë DNNN vÉn cha h×nh thµnh ®ång bé. C¬ chÕ qu¶n trÞ tµi chÝnh cña DNNN cßn qu¸ cøng nh¾c, söa ®æi ch¾p v¸ mét c¸ch bÞ ®éng, thiÕu quan ®iÓm hÖ thèng, chÝnh s¸ch ®èi víi kÕt qu¶ tù tÝch luü cña DNNN qu¸ bÊt hîp lý ®· h¹n chÕ kh¶ n¨ng më réng qui m« cña DNNN. Hai lµ, Nhµ níc cÇn tËp trung vèn cho yªu cÇu ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng kü thuËt vµ h¹ tÇng x· héi, cßn doanh nghiÖp cÇn nhiÒu vèn cho yªu cÇu ®æi míi c«ng nghÖ vµ më réng s¶n xuÊt nhng c¸c kªnh huy ®éng vèn cña DNNN ®Òu bÞ tr¾c trë. HiÖn nay ®ang diÔn ra t×nh tr¹ng Ng©n hµg thõa vèn cho vay, cßn c¸c DNNN l¹i kh«ng vay ®îc hoÆc kh«ng gi¸m vay bëi v×: DNNN thiÕu c¸c ®iÒu kiÖn thÕ chÊp an toµn, c¸c doanh nghiÖp kh«ng cã sù ®¶m b¶o vµ tµi s¶n thÕ chÊp; C¸c DNNN thiÕu vèn vay trung h¹n vµ dµi h¹n, cßn Ng©n hµng thõa chñ yÕu lµ vèn cho vay ng¾n h¹n; Trong khi ®ã c¸c quy ®Þnh vÒ thñ tôc x¸c nhËn tµi s¶n thÕ chÊp, cÇm cè ®èi víi DNNN kh«ng s¸t thùc tÕ. Khèng chÕ møc tiÒn vay b»ng 70% gi¸ trÞ tµi s¶n thÕ chÊp vµ tæng møc huy ®éng vèn kh«ng vît qu¸ vèn ®iÒu lÖ cña doanh nghiÖp t¹i thêi ®iÓm c«ng bè gÇn nhÊt ®· g©y ¸ch t¾c lu th«ng tÝn dông. Thñ tôc c«ng chøng hîp ®ång thÕ chÊp, cÇm cè, b¶o l·nh vay vèn ng©n hµng rêm rµ, phøc t¹p, - 20 -