Tài liệu Vận dụng dạy học dự án theo hướng tích hợp vào phần vô cơ chương trình hoá học 10 cơ bản.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ---------------o0o--------------- LƯU TRẦN THIÊN ÂN Đề tài: VẬN DỤNG DẠY HỌC DỰ ÁN THEO HƯỚNG TÍCH HỢP VÀO PHẦN VÔ CƠ CHƯƠNG TRÌNH HÓA HỌC 10 CƠ BẢN Chuyên ngành: Sư Phạm Hóa Học Mã số: K39.201.003 Giáo viên hướng dẫn: TS. Phan Đồng Châu Thủy MINISTRY OF EDUCATION AND TRAINING HO CHI MINH UNIVERSITY OF PEDAGOGY ---------------o0o--------------- LUU TRAN THIEN AN THE APPLICATION OF INTERGRATED PROJECT- BASED LEARNING TO INORGARNIC SECTION IN CHEMISTRY 10 Diploma: Pedagogy of chemistry ID: K39.201.003 Dissertaion Advisor: Dr. Phan Dong Chau Thuy LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong khóa luận này là trung thực và chưa từng được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện khóa luận này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc rõ ràng và được phép công bố. Tp. HCM, ngày 5 tháng 5 năm 2017 Lưu Trần Thiên Ân LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Phan Đồng Châu Thủy, người đã tận tình hướng dẫn tôi thực hiện đề tài này. Cô đã dành nhiều thời gian để đọc bản thảo, bổ sung và góp ý kiến quý báu trong suốt quá xây dựng khóa luận tốt nghiệp. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các Thầy Cô khoa Hóa học trường Đại học sư phạm Tp. Hồ Chí Minh đã trực tiếp giảng dạy, đã giúp tôi có cơ hội học tập và nâng cao trình độ về lĩnh vực lý luận Hóa học cũng như các kiến thức về Hóa học. Tôi cũng xin cảm ơn các anh chị học viên cao học Lí luận và phương pháp bộ môn Hóa học và các anh chị K37, K38 Khoa Hóa đã giúp tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu đề tài. Đặc biệt, tôi cũng xin cảm ơn các bạn lớp Hóa K39 đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình thực nghiệm. Tôi xin cảm ơn Ban Giám Hiệu, quý thầy cô và các em học sinh trường THPT Nguyễn Công Trứ đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình thực nghiệm. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn quý thầy cô trong Hội đồng chấm khóa luận đã dành thời gian đọc, nhận xét và góp ý giúp cho khóa luận của tôi được hoàn chỉnh hơn. Chúc quý thầy cô luôn nhiều sức khỏe và niềm vui trong cuộc sống. Cuối cùng, con xin cảm ơn gia đình, người thân và bạn bè – là chỗ dựa vững chắc để con học tập, nghiên cứu và hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này. Tp. HCM, ngày 5 tháng 5 năm 2017 Lưu Trần Thiên Ân MỤC LỤC CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG DẠY HỌC DỰ ÁN THEO HƯỚNG TÍCH HỢP VÀO CHƯƠNG TRÌNH HÓA HỌC TRUNG HỌC PHỔ THÔNG .......................................... 4 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu .......................................................................................... 4 1.1.1. Sự phát triển của DHDA trên thế giới ..................................................................... 4 1.1.2. Sự phát triển của DHDA ở Việt Nam ...................................................................... 5 1.2. Đổi mới phương pháp dạy học Hóa học ở trường THPT ........................................... 6 1.2.1. Phương pháp dạy học Hóa học ................................................................................ 6 1.2.2. Định hướng đổi mới PPDH ở THPT nhằm phát triển năng lực của HS. ................. 7 1.3. Một số phương pháp dạy học tích cực phát triển năng lực của HS ............................ 8 1.3.1. PPDH nêu và giải quyết vấn đề ............................................................................... 8 1.3.2. PPDH hợp tác nhóm ................................................................................................ 9 1.3.3. Phương pháp dạy học dự án ..................................................................................... 9 1.4. Dạy học tích hợp ....................................................................................................... 18 1.4.1. Dạy học tích hợp .................................................................................................... 18 1.4.2. Các mức độ của DHTH.......................................................................................... 19 1.4.3. DHDA theo hướng tích hợp ................................................................................... 19 1.4.4. Phân loại DHDA theo hướng tích hợp................................................................... 20 1.5. Thực trạng dạy học dự án môn Hóa học ở trường THPT ......................................... 21 1.5.1. Mục đích điều tra ................................................................................................... 21 1.5.2. Đối tượng điều tra .................................................................................................. 21 1.5.3. Phương pháp điều tra ............................................................................................. 21 1.5.4. Kết quả điều tra ...................................................................................................... 21 TIỂU KẾT CHƯƠNG I ................................................................................................... 24 CHƯƠNG 2 XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG DẠY HỌC DỰ ÁN THEO HƯỚNG TÍCH HỢP TRONG PHẦN VÔ CƠ HÓA HỌC LỚP 10 CHƯƠNG TRÌNH CƠ BẢN TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ........................................... 25 2.1. Phân tích nội dung phần Vô cơ trong chương trình Hóa học 10 trung học phổ thông phần cơ bản ................................................................................... 25 2.1.1. Cấu trúc, nội dung .................................................................................................. 25 2.1.2. Mục tiêu dạy học.................................................................................................... 25 2.2. Nguyên tắc thiết kế bài dạy theo dạy học dự án ....................................................... 27 2.2.1. Luôn bám sát mục tiêu bài học .............................................................................. 27 2.2.2. Định hướng vào người học, tạo cơ hội cho học sinh hoạt động hợp tác ............... 28 2.2.3. Đảm bảo tính thực tiễn ........................................................................................... 28 2.2.5. Xây dựng kế hoạch đánh giá thường xuyên và liên tục ......................................... 29 2.3. Một số dự án trong phần Vô Cơ Hóa học 10 chương trình cơ bản .......................... 29 2.3.1. Dự án “Mang cây xanh về nhà” ............................................................................. 29 2.3.2. Dự án “Mưa axit và tác hại kinh khủng của nó” ................................................... 45 2.3.3. Dự án “Chemistry for war or for peace?” .............................................................. 57 2.3.4. Dự án “Làm thế nào để sử dụng nước máy cách hiệu quả nhất?” ......................... 70 2.3.5. Dự án “I-ốt – nguyên tố vi lượng cần thiết cho con người” .................................. 84 TIỂU KẾT CHƯƠNG II .................................................................................................. 97 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................................... 98 3.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm ......................................................................... 98 3.3. Đối tượng và thời gian TNSP ................................................................................... 98 3.3.1. Đối tượng TNSP .................................................................................................... 98 3.3.2. Thời gian TNSP ..................................................................................................... 98 3.4. Tiến trình TNSP ........................................................................................................ 98 3.5. Kết quả TNSP ........................................................................................................... 99 3.5.1. Kết quả thăm dò ý kiến GV ................................................................................... 99 3.5.2. Kết quả thăm dò ý kiến HS .................................................................................... 99 3.5.2. Kết quả các bài kiểm tra ...................................................................................... 101 TIỂU KẾT CHƯƠNG III .............................................................................................. 105 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ....................................................................................... 106 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................Error! Bookmark not defined. PHỤ LỤC i SVTH: Lưu Trần Thiên Ân Đại học Sư phạm TP. HCM DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Chữ viết tắt CNTT DA ĐC DHDA DHDT DHSP GV HS NXB PP DHDA PPDH SGK THPT TN TNSP Tp. HCM GVHD: TS. Phan Đồng Châu Thuỷ Chữ đầy đủ Công nghệ thông tin Dự án Đối chứng Dạy học dự án Dạy học tích hợp Đại học sư phạm Giáo viên Học sinh Nhà xuất bản Phương pháp dạy học dự án Phương pháp dạy học Sách Giáo Khoa Trung học phổ thông Thực nghiệm Thực nghiệm sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh Trang i SVTH: Lưu Trần Thiên Ân Đại học Sư phạm TP. HCM DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1. 1. Danh sách các trường có HS tham gia khảo sát ............................................. 22 Bảng 2.1 Phân bố chương trình phần Vô Cơ Hóa học 10 ............................................... 25 Bảng 2.2 Những mục tiêu chính của DHDA trong hóa học ............................................ 28 Bảng 2.3 Nội dung tích hợp dự án “Mang cây xanh về nhà” .......................................... 31 Bảng 2.4 Lịch trình đánh giá dự án “Mang cây xanh về nhà”......................................... 32 Bảng 2.5 Phiếu đánh giá Power Point, Brochure dự án “Mang cây xanh về nhà” ........................................................................................................................ 35 Bảng 2.6 Phiếu đánh giá video dự án “Mang cây xanh về nhà”...................................... 36 Bảng 2.7 Phiếu đánh giá đồng đẳng ................................................................................ 37 Bảng 2.8 Bảng đánh giá điểm dự án “Mang cây xanh về nhà” ....................................... 39 Bảng 2.9 Kế hoạch thực hiện dự án “Mang cây xanh về nhà” ........................................ 43 Bảng 2.10 Nội dung tích hợp dự án “Mưa axit và tác hại kinh khủng của nó” ............... 48 Bảng 2.11 Lịch trình đánh giá dự án “Mưa axit và tác hại kinh khủng của nó” ............. 48 Bảng 2.12 Phiếu đánh giá power point, brochure dự án“Mưa axit và tác hại kinh khủng của nó” ................................................................................................ 51 Bảng 2.13 Phiếu đánh giá video dự án“Mưa axit và tác hại kinh khủng của nó” ........... 52 Bảng 2.14 Bảng đánh giá điểm dự án“Mưa axit và tác hại kinh khủng của nó” ............. 54 Bảng 2.15 Kế hoạch thực hiện dự án “Mưa axit và tác hại kinh khủng của nó” ............. 55 Bảng 2.16 Nội dung tích hợp dự án “Chemistry for war or for peace” ........................... 59 Bảng 2.17 Lịch trình đánh giá dự án “Chemistry for war or for peace” ......................... 60 Bảng 2.18 Phiếu đánh giá Power point, brochure dự án “Chemistry for war or for peace” ....................................................................................................... 63 Bảng 2.19 Phiếu đánh giá video dự án “Chemistry for war or for peace” ...................... 65 Bảng 2.20 Bảng đánh giá điểm dự án “Chemistry for war or for peace” ........................ 66 Bảng 2.21 Kế hoạch thực hiện dự án “Chemistry for war or for peace” ......................... 67 Bảng 2.22 Nội dung tích hợp dự án “Làm thế nào để sử dụng nước máy cách hiệu quả nhất?” .............................................................................................. 72 Bảng 2.23 Lịch trình đánh giá dự án “Làm thế nào để sử dụng nước máy cách hiệu quả nhất?” .............................................................................................. 73 Bảng 2.24 Phiếu đánh giá power point, brochure dự án “Làm thế nào để sử dụng nước máy cách hiệu quả nhất?” ..................................................................... 76 Bảng 2.25 Phiếu đánh giá video dự án “Làm thế nào để sử dụng nước máy cách hiệu quả nhất?” .............................................................................................. 77 Bảng 2.26 Bảng đánh giá điểm dự án “Làm thế nào để sử dụng nước máy cách hiệu quả nhất?” .............................................................................................. 79 GVHD: TS. Phan Đồng Châu Thuỷ Trang ii SVTH: Lưu Trần Thiên Ân Đại học Sư phạm TP. HCM Bảng 2.27 Kế hoạch thực hiện dự án “Làm thế nào để sử dụng nước máy cách hiệu quả nhất?” .............................................................................................. 82 Bảng 2.28 Nội dung tích hợp dự án “I-ốt – nguyên tố vi lượng cần thiết cho con người” ............................................................................................................ 85 Bảng 2.29 Lịch trình đánh giá dự án “I-ốt – nguyên tố vi lượng cần thiết cho con người” ............................................................................................................ 86 Bảng 2.30 Phiếu đánh giá power point, brochure dự án “I-ốt – nguyên tố vi lượng cần thiết cho con người”...................................................................... 89 Bảng 2.31 Phiếu đánh giá video dự án “I-ốt – nguyên tố vi lượng cần thiết cho con người”...................................................................................................... 90 Bảng 2.32 Kế hoạch thực hiện dự án “I-ốt – nguyên tố vi lượng cần thiết cho con người”. ........................................................................................................... 94 Bảng 3.1 Đánh giá mức độ lợi ích của HS về DHDA ................................................... 100 Bảng 3.2 Kết quả bài kiểm tra TNSP cặp TN1- ĐC1, cặp TN2- ĐC2 và tổng điểm của các lớp TN và ĐC. ........................................................................ 101 Bảng 3.3 Bảng phân bố tần số, tần suất và tần suất tích lũy kết quả bài kiểm tra các cặp lớp TN – ĐC ................................................................................... 101 Bảng 3.4 Bảng phân loại kết quả TNSP các cặp cặp TN – ĐC ..................................... 102 Bảng 3.5 Mô tả và so sánh các dữ liệu kết quả TNSP cặp TN- ĐC .............................. 103 GVHD: TS. Phan Đồng Châu Thuỷ Trang iii SVTH: Lưu Trần Thiên Ân Đại học Sư phạm TP. HCM DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ Hình 1.1 Tiến trình DHDA .............................................................................................. 15 Hình 1.2 Biểu đồ số dự án HS làm trong một học kỳ ...................................................... 22 Hình 1.3 Mức độ hứng thú của HS giải quyết những vấn đề nóng hổi của cuộc sống bằng những môn học trong nhà trường ................................................. 23 Hình 1.4 Phần trăm HS muốn học theo PP DHDA ......................................................... 23 Hình 3.1 Mức độ hứng thú của HS sau khi học theo PP DHDA ..................................... 99 Hình 3.2 Mức độ cần thiết của DHDA trong bô môn Hóa học ..................................... 100 Hình 3.3 Đồ thị đường tích lũy kết quả TNSP các cặp lớp TN- ĐC ............................. 102 Hình 3.4 Kiểm chứng Chi- square 3 miền kết quả TNSP cặp TN - ĐC ........................ 102 Hình 3.5 Đồ thị phân loại kết quả TNSP cặp TN- ĐC .................................................. 103 GVHD: TS. Phan Đồng Châu Thuỷ Trang iv SVTH: Lưu Trần Thiên Ân Đại học Sư phạm TP. HCM CHƯƠNG MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nền kinh tế Việt Nam đang ngày càng phát triển và trên con đường hội nhập với các nước trong khu vực và trên thế giới. Theo chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011 2020 đã định hướng: "Phát triển và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao là một đột phá chiến lược"[3]. Vì thế trong giai đoạn này, giáo dục đóng vai trò then chốt trong sự phát triển của nước nhà. Trong dự thảo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể của Bộ Giáo Dục và Đào Tạo tháng 4 năm 2017 [5], mục tiêu giáo dục của nước ta chuyển từ chú trọng cung cấp kiến thức sang chú trọng giúp học sinh (HS) phát triển hài hòa về thể chất và tinh thần, có năng lực cẩn thiết, phẩm chất tốt đẹp để trở thành người công dân có trách nhiệm, người lao động cần cù, sáng tạo. Vì thế, việc dạy học không phải là “tạo ra kiến thức” mà phải làm cho người học học cách đáp ứng hiệu quả các đòi hỏi cơ bản liên quan đến môn học và có khả năng vượt ra ngoài phạm vi môn học để chủ động thích ứng với cuộc sống. Dạy học dự án (DHDA) theo hướng tích hợp thực hiện được mục tiêu đổi mới giáo dục vì phát triển được năng lực và phẩm chất của HS thông qua các những nhiệm vụ mở mang, khuyến khích người học tìm tòi, hiện thực hóa những kiến thực đã học trong quá trình thực hiện và tạo ra sản phẩm của chính mình. Nó còn giúp học sinh phát triển khả năng huy động tổng hợp kiến thức, kỹ năng,... thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau để giải quyết có hiệu quả các nhiệm vụ thực tiễn được đề ra. Bên cạnh đó, DHDA theo hướng tích hợp còn góp phần gắn lí thuyết với thực hành, tư duy và hành động, tham gia tích cực vào việc phát triển năng lực tự chủ, sáng tạo và giải quyết các vấn đề tích hợp, nâng cao tinh thần trách nhiệm và khả năng hợp tác với nhau. Điều đó làm tăng ý nghĩa và giá trị các kiến thức mà các em học được trong nhà trường. Trong bối cảnh chuyển giao giữa chương trình giáo dục hiện hành và chương trình giáo dục mới vào năm 2018, giáo viên (GV) phổ thông cần làm gì để chuẩn bị cho dạy học tích hợp (DHTH) sắp tới? Làm thế nào để xây dựng những dự án mang tính tích hợp cho phù hợp với HS? Làm thế nào để ứng dụng những dự án này vào trong chương trình giảng dạy? Và làm thế nào để khắc phục những khó khăn trong việc áp dụng DHDA ở Việt Nam? Với những lý do, vấn đề thời sự như trên, chúng tôi đã chọn đề tài nhằm giúp sinh viên, GV phổ thông có cái nhìn tổng quan để từ đó xây dựng và vận dụng DHDA theo hướng tích hợp có hiệu quả trong dạy học môn Hóa học hiện tại và môn Khoa học tự nhiên trong tương lai. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu, xây dựng và sử dụng dạy học dự án theo hướng tích hợp phần Vô Cơ Hóa học lớp 10 Cơ bản trung học phổ thông (THPT) nhằm góp phần nâng cao hiệu quả dạy học và khả năng vận dụng kiến thức môn Hóa học và môn số môn học có liên quan vào cuộc sống. GVHD: TS. Phan Đồng Châu Thuỷ Trang 1 SVTH: Lưu Trần Thiên Ân Đại học Sư phạm TP. HCM 3. Nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Nghiên cứu về cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài - Nghiên cứu về lịch sử của vấn đề. - Tìm hiểu cơ sở lý luận của đề tài: tổng quan về đổi mới PPDH của Bộ Giáo Dục và Đào Tạo, các PPDH tích cực và PP DHDA theo hướng tích hợp. - Điều tra thực trạng DHDA ở các trường THPT. 3.2. Nghiên cứu xây dựng và vận dụng DHDA theo hướng tích hợp trong phần Vô Cơ Hóa học lớp 10 THPT - Phân tích mục tiêu, cấu trúc, nội dung môn học trong chương trình Hóa học 10 phần Vô Cơ. - Tìm hiểu nguyên tắc thiết kế bài dạy theo DHDA - Xây dựng một số DA trong phần Vô Cơ Hóa học 10 chương trình Cơ Bản. - Xây dựng một số công cụ bổ trợ trong quá trình DHDA. 3.3. Thực nghiệm sư phạm - Thực nghiệm một số DA đã được thiết kế tại trường THPT. - Kết luận và đề xuất. 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học môn Hóa học ở trường THPT. - Đối tượng nghiên cứu: Việc xây dựng và vận dụng DHDA theo hướng tích hợp trong phần Vô Cơ Hóa học 10 Cơ bản THPT. 5. Phạm vi nghiên cứu - Nội dung nghiên cứu: phần Vô Cơ trong chương trình cơ bản Hóa học 10 THPT. - Địa bàn nghiên cứu: một số trường THPT tại Tp. HCM. - Thời gian nghiên cứu: Tháng 6/2016 đến tháng 5/2017. 6. Giả thuyết khoa học Nếu GV xây dựng và vận dụng DHDA theo hướng tích hợp trong dạy học phần Vô Cơ Hóa học 10 THPT thì sẽ góp phần nâng cao hiệu quả dạy học và khả năng vận dụng kiến thức môn Hóa học và môn số môn học có liên quan vào cuộc sống. 7. Các phương pháp nghiên cứu 7.1. Các phương pháp nghiên cứu lý luận  Thu thập, đọc và phân tích các tài liệu về lý luận dạy học và tài liệu khoa học có liên quan đến đề tài: o Các văn bản, tài liệu chỉ đạo của Bộ Giáo Dục và Đào Tạo liên quan đến định hướng, đổi mới PPDH. o Tài liệu, sách lý luận dạy học Hóa học trong nước và ngoài nước. o SGK, phân phối chương trình, sách GV Hóa học lớp 10. o SGK, phân phối chương trình môn Sinh Học, Lịch Sử, Sinh học, Vật lý. GVHD: TS. Phan Đồng Châu Thuỷ Trang 2 SVTH: Lưu Trần Thiên Ân Đại học Sư phạm TP. HCM  Sử dụng phối hợp các phương pháp phân tích, đánh giá, tổng hợp, hệ thông hóa, khái quát hóa trong nghiên cứu các tài liệu trên. 7.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn:  Điều tra bằng bảng hỏi online đối với HS, GV về việc sử dụng dạy học dự án theo hướng tích hợp ở một số trường phổ thông.  Trao đổi kinh nghiệm, tổng hợp ý kiến các chuyên gia, GV hóa học ở trường THPT về các đề xuất trong đề tài.  Thực nghiệm sư phạm để kiểm định giá trị thực tiễn, tính khả thi và hiệu quả của các đề xuất trong đề tài. 7.3. Phương pháp xử lý thông tin Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý các số liệu, kết quả của việc điều tra và quá trình thực nghiệm nhằm minh chứng cho những nhận xét, đánh giá và tính hiệu quả của đề tài. 8. Đóng góp mới của đề tài 8.1. Về mặt lý luận Tổng quan một cách có hệ thống về cơ sở lý luận của DHDA theo hướng tích hợp tạo cơ sở để vận dụng DHDA theo hướng tích hợp vào chương trình Hóa học THPT. 8.2. Về mặt thực tiễn  Điều tra thực trạng việc sử dụng DHDA trong chương trình Hóa học phổ thông tại một số trường THPT ở Tp. HCM.  Thiết kế 5 giáo án DHDA theo hướng tích hợp trong dạy học phần Vô Cơ lớp 10 Cơ Bản. 9. Cấu trúc luận văn Ngoài các phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục, khóa luận có 3 chương: - Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc vận dụng dạy học dự án theo hướng tích hợp vào chương trình Hóa học Trung học Phổ thông.(20 trang) - Chương 2: Xây dựng và sử dụng một số dự án dạy học theo hướng tích hợp và phần Vô Cơ Hóa học 10 chương trình Cơ Bản Trung học Phổ thông. (59 trang) - Chương 3: Thực nghiệm sư phạm. ( 8 trang) GVHD: TS. Phan Đồng Châu Thuỷ Trang 3 SVTH: Lưu Trần Thiên Ân Đại học Sư phạm TP. HCM CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG DẠY HỌC DỰ ÁN THEO HƯỚNG TÍCH HỢP VÀO CHƯƠNG TRÌNH HÓA HỌC TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Sự phát triển của DHDA trên thế giới Khái niệm “dự án” thường được sử dụng nhiều trong các lĩnh vực kinh tế, xã hội: trong sản xuất, kinh doanh, trong nghiên cứu khoa học cũng như trong quản lý xã hội… Không dừng lại đó, khái niệm “dự án” đã tiến sâu vào lĩnh vực giáo dục không chỉ mang ý nghĩa là phát triển các dự án giáo dục mà còn được sử dụng rộng rãi như một phương pháp dạy học. Theo nghiên cứu của Knoll [18] về nguồn gốc của DHDA, vào thế kỉ XVII, tại học viện Accamedia di San Luca – Rome, khái niệm “dự án” đã lần đầu tiên được sử dụng. Các cuộc thi của học viện được thiết kế thành những dự án học tập. Các dự án học tập thường là những tình huống giả định, trong đó SV được giao nhiệm vụ thiết kế và gia công một sản phẩm hoàn thiện. Theo Jeremy R. Wright [21] trong luận án tiến sĩ của mình, DHDA được bắt đầu từ Châu Âu vào thế kỉ XVI nhưng đến tận thế kỉ XX, các nhà sư phạm Mỹ mới xây dựng cơ sở lý luận cho phương pháp dạy học dự án, nổi trội nhất là nhà triết học, nhà lí luận học John Dewey. Ông đã khẳng định rằng giáo dục phải dựa trên những kinh nghiệm thực tế trong cuộc sống, điều này trái ngược hoàn toàn với nhưng môn học trong những trường học truyền thống, nơi mà những môn học không liên hệ với cuộc sống. Dewey cho rằng những hoạt động dạy học phải được học sinh tiếp thu qua sự tò mò tự nhiên và tất cả các môn học đều phải dựa trên những kinh nghiệm thật trong cuộc sống. Theo Dewey, trường học chính là một xã hôi thu nhỏ và những thành viên trong xã hội này cần được hoạt động cùng nhau qua những công việc hằng ngày để đảm bảo sự phát triển toàn diện ở mỗi cá nhân. Nhờ Dewey và những quan điểm cải cách của ông, các nhà sư phạm Mỹ đã đưa DHDA vào các trường phổ thông và các cơ sở lý luận của PPDH này. Ngoải ra, DHDA còn gọi là PPDH quan trọng để thực hiện quan điểm dạy học lấy HS làm trung tâm, khắc phục nhược điểm của PPDH lấy GV làm trung tâm. Ngày nay, DHDA được sử dụng trong mọi cấp giáo dục: từ phổ thông, trung học cơ sở đến các cấp tiểu học, trong hầu hết các môn học, trong đào tạo nghề cũng như trong đào tạo cao đẳng, đại học. Bên cạnh đó, rất nhiều nhà giáo dục học, tâm lý học, triết học nghiên cứu về lý luận và thực nghiệm của DHDA: John W. Thomas [25] đã tiến hành khảo sát cơ sở lý luận và phương pháp DHDA, công ty Intel cũng đã đầu tư rất nhiều vào phương pháp này với hàng loạt các nghiên cứu khác nhau trên toàn thế giới… GVHD: TS. Phan Đồng Châu Thuỷ Trang 4 SVTH: Lưu Trần Thiên Ân Đại học Sư phạm TP. HCM 1.1.2. Sự phát triển của DHDA ở Việt Nam Ở Việt Nam, các hình thức trong phương pháp DHDA đã được sử dụng khá lâu trong các đồ án các môn học kĩ thuật, kiến trúc, tiểu luận, khóa luận tốt nghiệp ở các trường cao đẳng, đại học. Ở các trường phổ thông, DHDA cũng bắt đầu được áp dụng thông qua một số dự án trồng cây, dự án tuyên truyền… Tuy nhiên, DHDA vẫn là một PPDH khá còn mới mẻ ở Việt Nam. Chính vì thế, từ năm 2003, chương trình DHDA của Intel bắt đầu được thực hiện ở Việt Nam nhằm cung cấp những buổi tập huấn cho GV đến từ các trường trên toàn quốc. Sau một thời gian hoạt động, chương trình này đã bắt đầu gây được những hiệu ứng tích cực cho các GV. Các dự án bắt đầu được thực hiện ở các trường và được sự quan tâm rất lớn của các nhà giáo dục Việt Nam. Vào năm 2015 và năm 2016, cuộc thi “ Giáo viên sáng tạo trên nền tảng Công Nghệ Thông Tin” đã được tổ chức với một số lượng lớn về các sản phẩm của DHDA. Số sản phẩm đạt giải nhất của DHDA là 64 dự án từ các trường tiểu học, các trường Trung học cơ sở và các trường Trung học phổ thông [26]. Điều này chứng tỏ DHDA bắt đầu được sự quan tâm hơn của GV và HS. Tuy nhiên, nhìn chung, DHDA vẫn chưa được sử dụng như một hình thức dạy học phổ biến và chưa đem lại hiệu quả thực sự vốn có của nó. Về mặt lý luận, DHDA ở Việt Nam mới được bước đầu quan tâm nghiên cứu. Trong nghiên cứu của Nguyễn Văn Cường [1], tác giả đã trình bày những vấn đề cơ bản của DHDA và đã đề xuất tiến trình DHDA gồm 5 giai đoạn: - Quyết định chủ đề: GV/ HS lập kế hoạch làm việc, xác định mục đích của dự án. - Xây dựng kế hoạch: HS lập kế hoạch làm việc, phân công lao động. - Thực hiện: HS làm việc nhóm và cá nhân theo kế hoạch. Kết hợp lý thuyết và thực hành, tạo sản phẩm. - Giới thiệu sản phẩm: HS thu thập sản phẩm. Giới thiệu, công bố sản phẩm dự án. - Đánh giá: GV và HS đánh giá kết quả và quá trình, rút ra kết luận. Tiến trình này đã được rất nhiều người ứng dụng và có những thành công nhất định như Nguyễn Thị Diệu Thảo [10], đã bảo vệ thành công luận án tiến sĩ với đề tài nghiên cứu:” Dạy học dự án và vận dụng trong đào tạo giáo viên trung học cơ sở môn Công Nghệ” tại Trường DHSP Hà Nội năm 2009. Nhóm tác giả: Trịnh Văn Biều, Phan Đồng Châu Thủy, Trịnh Lê Hồng Phương [15] đã trình bày một cách hệ thống những vấn đề cơ bản nhất của DHDA và đặc biệt đưa ra những kinh nghiệm để thành công trong khi thực hiện DHDA. Phan Đồng Châu Thủy [13] đã chỉ ra cụ thể những khó khăn, thách thức của GV và HS Việt Nam. Theo tác giả, vì phương pháp DHDA khác xa so với những phương pháp dạy học truyền thống, nên cả GV lẫn HS phải thích nghi với vai trò và nhiệm vụ mới, đồng thời biết cách vượt qua những thách thức do phương pháp này mang lại để đạt hiệu quả cao nhất. GVHD: TS. Phan Đồng Châu Thuỷ Trang 5 SVTH: Lưu Trần Thiên Ân Đại học Sư phạm TP. HCM Trong luận án tiến sĩ “Dạy học dự án và vận dụng trong đào tạo Giáo viên Hóa học tại các trường Đại học Sư Phạm” của Phan Đồng Châu Thủy [14]. Tác giả đã sử dụng các công cụ bổ trợ để đánh giá quá trình như công cụ đánh giá đồng đẳng, công cụ đánh giá sản phẩm… và đặc biệt là sử dụng hiệu quả Công nghệ thông tin trong quá trình làm việc như: Wiki Spaces, Google Drive… Chính những điều này làm cho DHDA trở nên hiệu quả hơn và đáp ứng được những yêu cầu của DHDA. Ngoải ra, còn rất nhiều luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ, khóa luận tốt nghiệp và bài báo khoa học nghiên cứu về lý luận cũng như thực tiễn của DHDA. Có thể nêu lên một số công trình tiêu biểu như sau: Lê Khoa với luận án tiến sĩ “Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án trong dạy kiến thức về sản xuất và sử dụng điện năng cho học sinh trung học Phổ thông” tại Đại học Thái Nguyên năm 2015, “Vận dụng phương pháp dạy học dự án vào dạy học chương “Các định luật bảo toàn”” của Hoàng Thị Nguyên, khóa luận tốt nghiệp DHSP TPHCM năm 2011, “Dạy học dự án bài “Khái niệm Tecpen” chương trình hóa học lớp 11 nâng cao” của Phan Đồng Châu Thủy, Nguyễn Quỳnh Mai Phương, tạp chí khoa học DHSP TPHCM số 34 năm 2012… 1.2. Đổi mới phương pháp dạy học Hóa học ở trường THPT 1.2.1. Phương pháp dạy học Hóa học 1.2.1.1. Phương pháp dạy học Theo Nguyễn Văn Cường [1], PPDH là những hình thức và cách thức hoạt động của GV và HS trong những môi trường dạy học được chuẩn bị, nhằm đạt mục đích dạy học, phát triển các năng lực của cá nhân. Theo PGS.TS. Trịnh Văn Biều [16], PPDH là một trong những thành tố quan trọng nhất của quá trình dạy học. Cùng một nội dung nhưng HS có hứng thú, tích cực hay không, có hiểu bài một cách sâu sắc không, phần lớn phụ thuộc vào PPDH của người thầy. PPDH có tầm quan trọng đặc biệt nên nó luôn luôn được các nhà giáo dục quan tâm. PPDH theo nghĩa rộng bao gồm: phương tiện dạy học, hình thức tổ chức dạy học và PPDH theo nghĩa hẹp. 1.2.1.2. Phương pháp dạy học Hóa học: Trong “Các phương pháp dạy học tích cực và hiệu quả”, PGS.TS. Trịnh Văn Biều [16] đã đề xuất 6 đặc trưng cơ bản của PPDH Hóa học như sau: - Hóa học là môn khoa học thực nghiệm và lý thuyết. Trong dạy hóa học, thí nghiệm là một phương tiện không thể thiếu. - Trong dạy học hóa học, các phương pháp nhận thức sau đây được sử dụng một cách thường xuyên: Phương pháp diễn dịch – quy nạp: sử dụng khi dạy về mối liên hệ giữa vị trí – cấu tạo – tính chất; khi hình thành khái niệm chu kì, nhóm trong hệ thống tuần hoàn. Phương pháp cụ thể - trừu tượng: Môn Hóa học đòi hỏi HS phải có một trình độ phát triển nhất định về tư duy trừu tượng (không thể dạy sớm hơn). GV phải sử dụng các GVHD: TS. Phan Đồng Châu Thuỷ Trang 6 SVTH: Lưu Trần Thiên Ân Đại học Sư phạm TP. HCM phương tiện trực quan (hình vẽ, mô hình…) khi đề cập đến các vấn đề HS không thể quan sát trực tiếp bằng mắt thường. - Các học thuyết, định luật có vai trò rất lớn trong dạy học hóa học:  Là công cụ cho phép quy nạp và diễn dịch, phân tích và tổng hợp.  Là công cụ để tiên đoán khoa học.  Là công cụ để dạy về các chất cụ thể. - Định luật tuần hoàn – hệ thống tuần hoàn và các kiến thức về cấu tạo chất (thuyết nguyên tử phân tử, thuyết cấu tạo hóa học…) là lý thuyết chủ đạo của hệ thống kiến thức hóa học. Từ chỗ là đối tượng nhận thức, sau khi học xong, nó lại trở thành phương tiện sư phạm rất hiệu nghiệm. - BTHH là công cụ rất quan trọng để để củng cố, khắc sâu và mở rộng kiến thức cho HS, là cầu nối giữa lý thuyết và thực tiễn đời sống. - Hóa học là bộ môn có nhiều ứng dụng trong đời sống. Trong dạy học hóa học cần có sự liên hệ mất thiết giữa nội dung kiến thức hóa học với thế giới tự nhiên và cuộc sống đời thường của con người. 1.2.2. Định hướng đổi mới PPDH ở THPT nhằm phát triển năng lực của HS. Theo Dự thảo “Chương trình giáo dục phổ thông tổng thề” của Bộ Giáo Dục [5] tháng 4 năm 2017, mục đích của chương trình giáo dục là: “Chương trình giáo dục trung học phổ thông giúp học sinh tiếp tục phát triển những phẩm chất, năng lực của người lao động, ý thức và nhân cách công dân; khả năng tự học và ý thức học tập suốt đời; khả năng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích, điều kiện và hoàn cảnh của bản thân để tiếp tục học lên, học nghề hoặc tham gia vào cuộc sống lao động; khả năng thích ứng với những đổi thay trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp mới.” Bên cạnh đó, cần tăng cường hoạt động nhóm, đổi mới quan hệ GV-HS theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực xã hội. Việc đổi mới PPDH của GV thể hiện qua 4 đặc trưng cơ bản sau: - Dạy học thông qua tổ chức liên tiếp các hoạt động học tập, từ đó giúp HS tự khám phá những điều chưa biết. Khi đó, GV là người tổ chức và chỉ đạo HS tiến hành các hoạt động học tập. - Chú trọng rèn luyện cho HS những tri thức phương pháp làm việc, tự tìm tòi và nghiên cứu. Cũng cần rèn luyện cho HS các thao tác tư duy như phân tích, tổng hợp, khái quát,…để dần hình thành và phát triển tiềm năng sáng tạo của họ. - Tăng cường phối hợp học tập cá thể với học tập hợp tác theo phương châm “tạo điều kiện cho HS suy nghĩ nhiều hơn, làm nhiều hơn và thảo luận nhiều hơn”. Điều đó có nghĩa, mỗi HS vừa cố gắng tự lực một cách độc lập, vừa hợp tác chặt chẽ với nhau trong quá trình tiếp cận, phát hiện và tìm tòi kiến thức mới. Lớp học trở thành môi trường giao tiếp thầy – trò và trò – trò nhằm vận dụng sự hiểu biết và kinh nghiệm của từng cá nhân, của tập thể trong giải quyết các nhiệm vụ học tập chung. GVHD: TS. Phan Đồng Châu Thuỷ Trang 7 SVTH: Lưu Trần Thiên Ân Đại học Sư phạm TP. HCM - Chú trọng đánh giá kết quả học tập theo mục tiêu bài học trong suốt tiến trình dạy học thông qua hệ thống câu hỏi, bài tập. Chú trọng phát triển kĩ năng tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau của HS với nhiều hình thức như theo lời giải/đáp án mẫu, theo hướng dẫn, hoặc tự xác định tiêu chí để có thể phê phán, tìm được nguyên nhân và nêu cách sửa chữa các sai sót. 1.3. Một số phương pháp dạy học tích cực phát triển năng lực của HS Có rất nhiều PPDH tích cực tạo điều kiện cho HS phát triển tốt năng lực của mình. Trong giớ hạn của khóa luận, chúng tôi xin trình bày một số PPDH tích cực có nét tương đồng với DHDA. 1.3.1. PPDH nêu và giải quyết vấn đề Theo Nguyễn Văn Cường [1],dạy học nêu và giải quyết vấn đề là con đường quan trọng để phát huy tính tích cực của HS. Quan điểm dạy học này không xa lạ ở Việt Nam và đã được trình bày trong hầu hết các giáo trình về PPDH đại cương và bộ môn. Bài này trình bày tóm tắt những nội dung cơ bản của dạy học giải quyết vấn nhằm làm cơ sở cho những PPDH phát huy tính tích cực tiếp theo sau. a. Khái niệm vấn đề và dạy học giải quyết vấn đề Vấn đề là những câu hỏi hay nhiệm vụ đặt ra mà việc giải quyết chúng chưa có quy luật sẵn cũng như những tri thức, kỹ năng sẵn có chưa đủ giải quyết mà còn khó khăn, cản trở cần vượt qua. Một vấn đề được đặc trưng bởi ba thành phần: • Trạng thái xuất phát: không mong muốn; • Trạng thái đích: trạng thái mong muốn; • Sự cản trở. Tình huống có vấn đề xuất hiện khi một cá nhân đứng trước một mục đích muốn đạt tới, nhận biết một nhiệm vụ cần giải quyết nhưng chưa biết bằng cách nào, chưa đủ phương tiện (tri thức, kỹ năng…) để giải quyết. Như vậy, dạy học giải quyết vấn đề là một quan điểm dạy học nhằm phát triển năng lực tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề. HS được đặt trong một tình huống có vấn đề, thông qua việc giải quyết vấn đề đó giúp HS lĩnh hội tri thức, kỹ năng và phương pháp nhận thức. b. Cấu trúc của quá trình giải quyết vấn đề Bước 1: Nhận biết vấn đề Trong bước này cần phân tích tình huống đặt ra, nhằm nhận biết được vấn đề. Trong dạy học thì đó là cần đặt HS vào tình huống có vấn đề. Vấn đề cần được trình bày rõ ràng, còn gọi là phát biểu vấn đề Bước 2. Tìm các phương án giải quyết Nhiệm vụ của bước này là tìm các phương án khác nhau để giải quyết vấn đề. Để tìm các phương án giải quyết vấn đề, cần so sánh, liên hệ với những cách giải quyết các vấn đề tương tự đã biết cũng như tìm các phương án giải quyết mới. Các phương án giải GVHD: TS. Phan Đồng Châu Thuỷ Trang 8 SVTH: Lưu Trần Thiên Ân Đại học Sư phạm TP. HCM quyết đã tìm ra cần được sắp xếp, hệ thống hoá để xử lý ở giai đoạn tiếp theo. Khi có khó khăn hoặc không tìm được phương án giải quyết thì cần trở lại việc nhận biết vấn đề để kiểm tra lại việc nhận biết và hiểu vấn đề. Bước 3: Quyết định phương án giải quyết Trong bước này cần quyết định phương án giải quyết vấn đề, tức là cần giải quyết vấn đề. Các phương án giải quyết đã được tìm ra cần được phân tích, so sánh và đánh giá xem có thực hiện được việc giải quyết vấn đề hay không. Nếu có nhiều phương án có thể giải quyết thì cần so sánh để xác định phương án tối ưu. Nếu việc kiểm tra các phương án đã đề xuất đưa đến kết quả là không giải quyết được vấn đề thì cần trở lại giai đoạn tìm kiếm phương án giải quyết mới. Khi đã quyết định được phương án thích hợp, giải quyết được vấn đề tức là đã kết thúc việc giải quyết vấn đề. Đó là 3 giai đoạn cơ bản của quá trình giải quyết vấn đề. Trong dạy học giải quyết vấn đề, sau khi kết thúc việc giải quyết vấn đề có thể luyện tập vận dụng cách giải quyết vấn đề trong những tình huống khác nhau. 1.3.2. PPDH hợp tác nhóm a. Khái niệm: Theo Nguyễn Văn Cường [1], dạy học nhóm là một hình thức xã hội của dạy học, trong đó HS của một lớp được chia thành các nhóm nhỏ trong khoảng thời gian giới hạn, mỗi nhóm tự lực hoàn thành các nhiệm vụ học tập trên cơ sở phân công và hợp tác làm việc. Kết quả làm việc của nhóm sẽ được trình bày và đánh giá trước lớp. Số lượng HS trong một nhóm thường khoảng 4 -6 HS. Nhiệm vụ của các nhóm có thể giống nhau hoặc mỗi nhóm nhận một nhiệm vụ khác nhau, là các phần trong một chủ đề chung. Dạy học nhóm thường được áp dụng để đi sâu, vận dụng, luyện tập, củng cố một chủ đề đã học, nhưng cũng có thể để tìm hiểu một chủ đề mới. Trong các môn khoa học tự nhiên, công việc nhóm có thể được sử dụng để tiến hành các thí nghiệm và tìm các giải pháp cho những vấn đề được đặt ra. Trong các môn nghệ thuật, âm nhạc, các môn khoa học xã hội, các đề tài chuyên môn có thể được xử lý độc lập trong các nhóm, các sản phẩm học tập sẽ được sẽ tạo ra. Trong môn ngoại ngữ có thể chuẩn bị các trò chơi đóng kịch,.... b. Tiến trình của dạy học nhóm: - Nhập đề và giao nhiệm vụ; - Làm việc nhóm; - Trình bày và đánh giá kết quả. 1.3.3. Phương pháp dạy học dự án 1.3.3.1. Khái niệm dự án Trong từ điển Tiếng Việt của tác giả Hoàng Phê [7], “dự án” là một danh từ, nghĩa là bản dự thảo về một văn kiện về pháp luật, hay một kế hoạch cụ thể nào đó. GVHD: TS. Phan Đồng Châu Thuỷ Trang 9 SVTH: Lưu Trần Thiên Ân Đại học Sư phạm TP. HCM Trong Tiếng Anh, thuật ngữ “dự án” là “project”, có nguồn gốc từ tiếng Latin là “prociere” có nghĩa là dự thảo, phác thảo, thiết kế, kế hoạch. Chúng ta có thể hiểu: “dự án là một kế hoạch, một dự tính chuyên biệt nhằm thực hiện một mục tiêu nhất định đã đề ra, được thực hiện trong một thời gian giới hạn, có nguồn nhân lực, vật chất và tài chính xác định làm thỏa mãn nhu cầu của đối tượng mà dự án hướng tới” 1.3.3.2. Khái niệm DHDA (Project- based learning) DHDA (PBL) có rất nhiều dạng khác nhau, tùy thuộc vào GV, tùy thuộc vào các lớp khác nhau và các môn học khác nhau; điều này dẫn đến nhiều tranh luận về khái niện DHDA. Thomas [25] đã đưa ra khái niệm khá đầy đủ về DHDA, ông cho rằng: “DHDA là mô hình tổ chức học tập dựa trên dự án gồm các nhiệm vụ phức tạp, dựa trên những câu hỏi mang tính thách thức hoặc vấn đề cho phép người học tham gia vào công việc giải quyết vấn đề, ra quyết đinh hay thực hiện điều tra để người học có cơ hội làm việc tương đối chủ động trong khoảng thời gian nhất định. Sản phẩm của DHDA là các sản phẩm thực thế hoặc các bài thuyết trình”. Tương tự như vậy, chương trình dạy học Intel (2007) đã xác định: DHDA là một phương pháp hướng dẫn kiểu mẫu khi học sinh được tìm kiếm, điều tra những vấn đề thú vị. Những dự án này tạo nhiều cơ hội học tập cho HS trong các vấn đề khác nhau và có thể thực hiện ở nhiều cấp học khác nhau. DHDA yêu cầu HS đóng những vai trò khác nhau: người giải quyết vấn đề, người đưa ra quyết định, nhà điều tra…. Theo tác giả Trình Văn Biều và các cộng sự [15], DHDA là một hình thức dạy học hay PPDH phức hợp, trong đó dưới sự hướng dẫn của GV, người học tiếp thu kiến thức và kĩ năng thông qua việc giải quyết một bài tập tình huống (dự án) có thật trong đời sống, theo sát chương trình học, có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành và tạo ra các sản phẩm cụ thể. Mặc dù có các định nghĩa khác nhau về DHDA nhưng vẫn có sự giống nhau ở các điểm cơ bản và sự thống nhất chung về quan điểm. Theo chúng tôi, DHDA có thể hiểu như sau: “DHDA là mô hình dạy học theo quan điểm lấy người học làm trung tâm. Trong DHDA, học viên sẽ làm việc theo nhóm, có sự đóng vai và chủ động giải quyết vấn đề trong khoảng một thời gian nhất định (thông thường người học sẽ được làm việc với các chuyên gia hay những thành viên trong các tổ chức, công ty để giải quyết vấn đề hiệu quả hơn). Kết quả của DHDA là những sản phẩm thực tế hoặc những bài thuyết trình có chất lượng, đồng thời hình thành những kĩ năng mềm. 1.3.3.3. Đặc điểm của DHDA Trong các tài liệu về DHDA có rất nhiều đặc điểm được đưa ra. Các nhà sư phạm Mỹ đầu thế kỷ 20 khi xác lập cơ sở lý thuyết cho PPDH này đã nêu ra 3 đặc điểm cốt lõi của DHDA: định hướng HS, định hướng thực tiễn và định hướng sản phẩm. DHDA theo Nguyễn Văn Cường [1] những đặc điểm cụ thể như DHDA: GVHD: TS. Phan Đồng Châu Thuỷ Trang 10