^
4«
DAI HOC QUOC GIÀ HA NOI
TRirÒNG DAI HOC KHOA HOC XÀ HÓI VA NHAN VÀN
NGUYEN BA QUAN
TU' Tl/ÒNG DAN BÀN CÙA MANH TU
£
VA VAI TRÒ CÙA NÒ TRONG XÀ HÓI VIÉT NAM htOfNAY >
•
•
•
CHUYÉN NGÀNH DUY VÀT BIÈN CHLTNG V À D U Y V A T L I C H SLT
Ma so: 50102
LUAN VÀN THAC Si KHOA HOC TRIÈT HOC
Ngiròi huang dcìn kJioa hoc: PCS .PTS LE VÀN QUAN
M
Dai hoc^koa\|u)c XTrSiòiva ixiian van
OAi HOC oucx: C?-R ^K K>^ [
•.j_..ni;.n;i„5E.
N
A
HA NOI -1999
MUC LUC
A.
PHANMÒDAU
02
1. Tinli cap thiét cùa de tài
02
2. Tìiih hìiih iighién ciru va doi tugng cùa luan van
02-05
3. Muc dieh va iihiém vii cùa luan van
06
4. Phirang phàp nghién cùu
06
5. Cài mói cùa luan van
06
6. Già tri su' duiig cùa luan van
06
7. Càu trùc cùa luan van
06
B.
NOI DUNG
uong 1 : Tién de hình thành tir tuòng dàn bàn cùa Manh Tu*
07
^1.1: Diéu kien kinh té -xà hòi Triiiig Hoa thòi Xuàn thu-Qiién quoc
07-13
;< 1.2: Tu tiròiig dàn bàn trong sàch kiiili dién Nlio già triróc Manh Tu
—^
- 4.-^ T—^
^
^
;
'•
13-22
uong 2:Tu tuòng dàn bàn trong he thóng tu tuòng triét hoc va luàn ly
cùa Manh Tu
23
2.1: Tu tu'òiig triét hoc-ca so' cùa duò'ng ló'i i:ihàn chinila
23-27
2.2: Tu tuòng dàn bàn trong dirò'ng loi ^liàn chiiiKicùa Manh Tu
27-39 va
jong 3: Vai trò cùa tu tuòng dàn bàn cùa Manh Tu trong xà boi
Viét Nam(nien na^
^
40
' 3.1 : Vai trò cùa tu tuòng dàn bàn cùa Manh Tu trong xa boi
phong kién Viet Nani
40-S3
3.2: Tu tii'òiig dàn bàn cùa Manh Tu vói tién trình dàn chù hoà a nu*ó'c la
C.KÈTLUAN
:
:
53 (xS
69-7^
A. PHÀN MÒ DÀU
1. Tinh càp thiet cùa de tài
Trong nhù"ng nàm gàn day, viec ma rong dàn chù dang là mot nhu
càu bue thiét. Su" nghiep dàn chù hoà do Dàng ta lành dao dà dat dugc
nhùng thànli tuu to ìón, nhumg vàn con gap khòng it nhìrng khó khan.
NhQtig lue càn cùa qua trình dò mot phàn khòng nhò là do hoàn cành thirc
hien dàn chù, do quan niem va nhan thùc ve yéu càu dàn chù hoà tao nén.
Chùng ta thuc hien dàn chù hoà trong diéu kien ma nhu"ng tàn du
cùa co che chuyén che phong kién phuong Dóng con ànli huong rat nang
né. Vi vày, dàn chù hoà tru'ó'c hét là giài phóng nén kinh té, xà hoi va con
ngu'ò'i khòi nhùng ành hu^òng tiéu cu'c cùa co che dò. Tuy nhién, su
nghiep dàn chù hoà lai dugc tién hành bai nhùng con nguòi do lich su de
lai, dugc nhào nan bòi chinli co che dò. Mat khàc, Viet Nam di lén Chù
nghìa xS hòi khòng qua giai doan phàt trién che dò Tu bàn chù nghia nén
khòng dugc thù'a hu'òng nliùng thành qua dàn chù ma trai qua mày tram nàm
che dò dò phàn dàu dat dugc.
C6 the nói ràng, tru"óc klii chùng ta tién hành su nghiep dàn chù hoà
truyén thong dàn chù a nuòc ta là chua co gì dàng ké. Tuy nhién, cùng
giòng nhu nliùng nuòc chiù ành huòiig sàu sàc cùa Nho giào, chùng ta
lai co mot truyén thong dàn bàn rat làu dòi va nhàt quàn. Truyén thòng
dò, trén cà hai phuang dién tich cu'c va tiéu circ dà, dang va se con ànli
buòìig khóng nliò tal tién trìiili dàn chù hoà. Vi vày, tim hiéu tu tuòng
dàn bàn cùa Nho giào, nhàn thù'c bàn chat va xàc dinh vai trò cùa nò tron^
tmyén thòhg cùng nhu trong hien dai là mot viec làm can tliiét va càp bàch.
2. Tình hình nghién cùu va dòi tugng cùa luan van.
2.L Tình hình nghién cùu.
Ò Trung Quòc, càc hoc già rat quan tàm nghién cùu tu tuòng dàn bàn
cùa Khóng Manli. Tuy nhién, càc y kién con co nhiéu diém bàt dóng va
co the kliài quàt thành mày kliuynh hu'òng chù yéu sau:
Chù nghìa Tu do: Chù nghià Tu" do (nhiing nàm 50-60) chù yéu dua
vào Chù nghìa kinli nghiem va phàn tich logie. Chù nghTa Tu' do cho
ràng, trong truyén thòng Trung Quòc, càn bàn Ichòng co cài goi là dàn
chù. Qua khù khóng giùp gì cho viec xày du'ng nén chinh tri hien dai.
Nho giào mài: Thài dò cùa càc vi Tàn Nho là sàng tao mói phài du'a
vào cài gòc vòn co. Tuy nhién, do qua de cao truyén thòng nén ho dà màc
phài sai làm. Ho dà co gang tini trong càc tliu" tich co nhùng càu chù co
ve dàn chù de mang ra so sànli va di dén khang dinh là gòc ré cùa dàn
chù chinli là yéu càu phàt trién tir thàn cùa tinh thàn dao dù'c trong vàn
hoà truyén thòng Trung Quòc.
Khiiynh hi/óng dành già khàch quan, theo tinh thàn cùa Chù nghTa
Marx: Su ón dinh ve kinli té, chinh tri a Trung Quòc trong nhù'ng nàm
gàn day là diéu kien cho nhùng dành già khàch quan ho'n ve vai trò cùa
Nho giào. Nhiéu nhà nghién cù'u cùa Trung Quòc cho ràng tu tuòng dàn
bàn cùa Nlio giào, ve bàn chat là khàc xa so vói tu tuòng dàn chù trong
nén chinh tri hien dai, nhung nò cùng chùa dung nhùng nhàn tò hgp ly
ma su nghiep dàn chù hoà càn phài ké thùa.
Ò Viét Nam tu dàu thè ky XX tra lai day dà xuàt hien nhiéu còng
trình nghién cù'u, giói thieu ve Nlio giào trong dò it nliiéu co de càp tói tu
tuang dàn bàn. Dò là :"Klióng giào plié bìnli tiéu luan" cùa Dào Duy
Anh; "Khòng hoc dàng " cùa Phan Boi Chàu; "Mot so vàn de ve Nlio
giào Viét Nam" do OS Phan Dai Doàn làm chù bién; " Nho giào xua va
nay" cùa Quang Dam; "Dén hien dai tu truyén thòng"cùa OS Tran Dinh
Hugu; "Nlio giào" cùa Tran Trong Kim; " Nlio giào xu'a va nay" do OS
Vù Khiéu làm chù bién; " Nho hoc va Nho hoc tai Viét Nam " cùa GS
Nguyén Tài Thu; "Bàn ve dao Nho" cùa Nguyén Kliàc Vien... . Trén ca
sa nhùng tài liéu trén day va trong giói han vàn de dàn bàn, chùng tòi
thày nói lén mot so nói dung sau:
Thù nhàt: Nhiéu tàc già déu cho ràng, ve bàn chat tu tuòng dàn bàn
cùa Nilo giào là kliàc xa vói tu tuòng dàn chù trong nén chinh tri hién
^
dai. Tuy nliién, nò cùng chù'a dung nliùng yéu tò hgp ly, càn thiét cho qua
trình dàn chù hòa. Dò là nhùng y kién cùa GS Tran Dìnli Hugu trong
"Dén hien dai tu truyén thòng"; Phan Dai Doàn trong "Mot so vàn de ve
Nilo giào Viét Nam "...
Thù hai: Nho giào nói chung va tu tuòng dàn bàn cùa Klióng Manli
nói riéng klii vào Viét Nam dà khòng con giù dugc bò mat vòn co cùa nò
nhu a Trung Quòc. Nhiéu kliài niem biéu dat tu tuòng dàn bàn dà két hgp
vói mot so yéu tò cùa truyén thòng yéu iiuóc, doàn két toàn dàn cùa
nguò'i Viét nén dà mang tinh dàn toc, nhàn dàn sàu sàc. GS Tran Dinh
Hugu trong "Nho giào va vàn hoc Viet Nam trung càn dai" cho ràng:
Nho giào du nhàp vào nu'óc ta bao già cùng phài theo quy luàt phàt trién
cùa dàn toc ta là chòng giac ngoai xàm bao ve tó quòc, chòng dòng hoà.
GS Nguyén Tài Thu trong "Nho hoc va Nlio hoc a Viét Nam" cho ràng
:"Nho hoc dòng vai trò quan trong trong he tu tuòng thòng tri Viet Nam
gàn mot ngàn nàm, nhung vai trò dò co tich cuc va tiéu cu'c, co thùc day
va kìm hàm tuy tùng thò'i ky lich su. "Nliìn chung vai trò cùa Nho hoc
phu thugc vào vai trò lich su cùa giai càp phong kién Viet Nam"(48,141).
GS Vù Kliiéu trong "Nho giào tai Viét Nam" cùng kliàng dinli: nhùng
yéu tò tich CU'C cùa Nho giào gàn lién vói giai doan phàt trién di lén cùa
che dò phong kién Viét Nam ...
Thù ha: Trong xà hòi Viét Nam hien dai Nho giào vàn con tòn tai va
co vai trò nliàt dinh..Vai trò dò dugc the hien trén cà hai phuong dién tich
circ va tiéu CU'C. Tuy nhién, su tòn tai cùa Nho giào trong xà hòi Viet
Nam hien dai khòng phài là vói tu càch he thòng vòn co cùa nò, ma vói
tu càch là nliùng yéu tò, nhùng bò phàn. Nhù'ng yéu tò, nliùng bò phàn dò
tòn tai xen kè vói y thù'c mói, co the là bó xung cho y thù'c mai, co the
làm bién dang, kìm hàm su' phàt trién cùa y thù'c mói. Vai trò cùa tu
tu'òng dàn bàn Klióng Manli cùng dugc nliìn nhàn theo mot tinh thàn nhu
vày. Dò là quan diém cùa GS. Nguyén Tài Tliu trong " Nho hoc va Nho
hoc a Viét Nam".
Thù tu: Nilo giào vàn con co vai trò iiliàt dinh trong xà hòi Viét Nam
hien dai, vi vày, chùng ta phài xàc dinli phuong phàp dành già va ké thù'a
dòi vói di san dò. GS. Tran Dìnli Hugu trong "Dén hien dai tu truyén
thòng" cho ràng muc dich cùa viec dànli già va ké thù'a Nho giào là vi
còng cuóc xày dung Chù nghìa xà hòi, vi su toàn thàng cùa chù nghìa
Màc-Lé nin. GS Nguyén Tài Tliu trong "Nlio hoc va Nlio hoc tai Viét
Nam" cùng cho ràng: nghién cù'u xua de pliuc vu nay thì con càn phài
xuàt phàt tu' nliùng nhu càu cùa hien tai, phài "hien dai hoà" nhiìng tu
tu'òng, nhùng khài niéni cùa truyén thòng.
Nhùng vàn de chung, khài quàt trén day là tài liéu tham khào de
chùng tòi giài quyét mot vàn de cu the là vai trò cùa tu' tuòng dàn bàn
Manh Tu trong xà hòi Viét Nam hien nay.
2.2. Dòi tugng nghién cùu cùa Juan vàri
Trong qua trình nghién cù'u chùng tòi nhàn thày, tu tu'òng dàn bàn là
mot bó phàn quan trong cùa triét hoc xà hòi, cùa tu' tu'òng chinli tri Nho
già. Tu tuòng dàn bàn klióng phài là iiliàt thành bàt bién hoàc chi là san
phàm riéng cùa mot nguòi, mot thò'i. Trong càc kinh dién Nho già vòn là
tu liéu co vàn hién, co su dugc san dinli (Thugrig thu; Td truyén, Luàn
ngù...), tu tu'òng dàn bàn dà khà dam net. Tuy nhién, nliùng nguòi nghién
cùu iilian thày, dén Manli Tu, tu tuòng dàn bàn mói thuc su' dugc phàt
trién mot càch tàp trung, ro ràng va sàu sàc.
Theo gu'ong Khóng Tu "Du nliàt di quàn chi", trong su càn nhàc ve
klioàng thòi gian cho phép va quy mó cùa mot luàn vàn thac si, chùng
tòi chgn tu tuòng dàn bàn cùa Manh Tu va vai trò cùa nò trong xà hòi
j2J
Viét Nam hieiwiay làm dòi tugng nghién cù'u cùa luàn vàn này. Hy vgng
tu mot diém dugc làm sàng rò, chùng tói co thè tién tói hiéu duoc tu tuòn^
dàn bàn cùa Nho già nói chung va ành hu'òng cùa nò trong xà hòi Viét Nani ngày nay.
3. Muc dich va nhièm vu cùa luàn vàn
3.J. Muc dich
Vàn dung quan diém duy vàt bién chùng va duy vàt lich su de nhàn
thùc mot càch he thòng tu tuòng dàn bàn cùa Manh Tu, trén co sa dò tim
hiéu vai trò cùa nò trong xà hòi Viét Nam ngày nay.
3.2. Nhiém vu
1- Tìm hiéu tién de hìnli thànli tu tuòng dàn bàn cùa Manh Tu, dac
biét là tién de ly luàn trong "Thug'ng thu" va "Luan ngù".
2- Trình bay nhùng nói dung ca bàn cùa tu tuòng dàn bàn trong tàc
phàm "Manh Tu ".
3- Tini hiéu vai trò ciia tu tu'òng dàn bàn cùa Manh Tu trong xà hói Viet Nam.
4. Phuong phàp nghién cùu
Luàn vàn chù yéu dua vào phuong phàp luàn cùa Chù nghìa duy vàt
bién chùng va Chù nghìa duy vàt lich su, dac biét két hgp phuong phàp
lich su va logie, phàn tich tóng hgp. Ngoài ra luàn vàn con su dung càc
phuong phàp cu the khàc nhu phuong phàp he thòng, so sành...
5. Cài mói cùa luàn vàn
- Trình bay tu tuòng dàn bàn cùa Manh Tu theo mot he thòng, \.\i
ca sa dén tu tuòng va bién phàp thuc hién.
- He thòng hoà nliùng quan diém ve vai trò cùa tu tu'òng dàn bàn
cùa Manh Tu trong xà hòi Viét Nam trong mot de tài nghién cùu dòc làp.
6. Già tri SU' dung cùa luàn vàn
- Làm tài liéu tham khào cho viec nghién cùu va giàng day Nho giào.
- Làm tài liéu tham khào cho viec tìm hiéu vai trò cùa tu tuòng dàn
bàn Nho giào dòi vói su nghiep dàn chù hoà a nuòc ta hién nay.
7. Càu trùc cùa luàn vàn
Luàn vàn gom ba phàn. Ngoài phàn ma dàu va két luàn, nói dmig goni ba chu'onCT
B- NOI DUNG
Chuong 1
TDÉN DE HÌNH THÀNH TlTTUÒNG DÀN BÀN CÙA MANH TU'
1.1 Diéu kien kinh téxà liòi Trung Hoa tliòi Xuàn thu-Cliién quòc
Trai qua iihuiig thàng tram cùa lich sù\ Nlio giào dà tón tai trén hai
mu'ai thè ky trén mot dia bàn rong lóii. Trong qua trình phàt trién, tat yéu
no phài mang theo nhùng dac diém cùa dàn toc Trung Hoa eó dai va chiù sir
quy dinh bòi iihùiig diéu kien kinh té-xà hoi cùa thòi dai ma no ra dòi va
phàt trién. Theo chùng tòi, kliòng ehi riéng Nho giào ma bàt eù mot hién
tu'ong nào, néu chùng ta eó thè làm ro duae no siiih ra, tón tai va tiéu vong
trong nhùng diéu kien nào thì iihùng hiéu biét cùa chùng ta ve no sé boi;
duae nhùng làm lac. Vói Nho giào, trong giói han cùa de tài luan vàn này
chùng tói ehi de cap tói nliùlig diéu kién kinh té-xà hòi làm ca sa cho viec
hình thành va phàt trién cùa tir tu'òng dàn bàn Khóng Manh.
Khi nghién cùn ve nhùng dac diém kinh té-xà hòi làm ca so cho su* ra
dòi va phàt trién cùa Nho giào nói chung, diém dàu tién thu hùt su* quan tàm
cùa càc hoc già Màc-xìt tu* trii'óc dén nay là làm rò thòi ky Xuan thu-Chién
quoc trong lich su' Tmng Quoc eó dai thuòc hình thài kinli té xà hòi nào.
Tai day chùng ta bàt gap mot vàn de rat co y nghla là y kién cùa càc nhà su
hoc ve diém khòi dàu che do phong kién a Trung Quoc là rat khàc nhau.
Pham Vàn Lan thì cho ràng diém khòi dàu cùa che dò phong kién ò Trung
Quoc là tu thè ky XI TCN (thòi Tày Chu). Quàch Mat Nliirgc thì lai cho là
vào thè ky IV TCN. Tran Trong Kim dira theo nhiéu su* sàch chù Hàn thòi
tru'óc thì cho ràng xà hòi Tmng Hoa tu hàng nghìn nàm truóc klii Khóng
Kliàu lap ra Nlio giào, von là mot xà hòi phong kién.Néu nhu* ehi càn eù vào ngòn tu ma nguón su sàch con de lai thì niróc
Tmng Hoa ké tu thòi Tarn dai (Ha, Thuoiig, Chu) cho dén dòi JVfSn Thanh
triróe sau chi trai qua mot hình thài kinli té-xà hòi phong kién. Là nliùn^^
ngiròi Màe-xit, chùng ta dà quen vói càch phàn chia xa hòi thành nàm hình
thài kinh té-xà hòi cùa Màc. Thénliung, mot diéu dà dugc nliiéu nhà nghién
cùu eó iiy tm thùa nhàn là trong càc su sàch eó con de lai, ngiròi xira dà
khòng tò ro mot y niem nào ve phu'ong thùc ehiém hùu va phuong thùc bóc
lot, tàt nhién là ho cùng khòng càn eù vào dò de phàn biét càc xà hoi. Chinh
vi vày ma chùng ta phài làm ro nói hàm cùa khài niem "phong kién" ma càc
su sàch xira dà dùng.
Khài niem "phong kién" dirgc tao thành do su* rùt gon thành ngù
"Phong hàu kién quoc". Che dò phong kién theo nghia goe cùa nò là che dò
Thién tu. Khi nhà Chu lén iigòi dà chia cà vùng Hoa Ha thành 71 niróe,
phong cho 53 ngiròi trong ho vua làm còng hàu. Dén dàu thòi Xuàn thu
(Thè ky VIIITCN) uy quyén nlià Chu dàn dàn bi sa xùt. Càc chir hàu manh
vu'On lén lan lirót Thién tu* va chèn ép, traiih cuóp dat dai, dàn chùng cùa
nhau. Quyén thè va bóiig lòe cùa chu* hàu khòng phài do Thién tu phong
nùa ma chù yéu là do traiih cu'óp, ehiém doat. Sang thòi Chién quòc (Thè ky
V TCN) chién traiih cuóp doat dat dai giùa càc chu hàu ngày càng khée liét
va ehi con bay iiiróc manli là tón tai. Cuòi cùng, Tàn Doaiih Chnili diet sàu
niróe kia va thong nhàt cà vùng Hoa Ha. Sau klii thòng nhàt "thién ha" Tàn
Doanh Chmh dà chia dat niróe thành nhùng chàu, quàn... Su sàch eó coi
viec làm cùa Tàn Doanh Chinli là xoà bò che dò phong kién (xoà bò càc
nuóc chu hàu) de thiét lap mot niróe thòng nhàt là theo nghìa iiliu vày.
Néu lày phirong thùc ehiém hùu va phirang thùc bóc lot làm ca so de
phàn dinh, chùng ta eó thè thay ràng, dirói thòi Tam dai vói viec phong hàu
va kién quòc, nliùng òng vua duói Thién tu* eó thire quyén tri nuóc va eó
thuc lai là nliùng thài àp xày dung thành niróe de tri vi. Tuy nhién, tu thòi
Tàn Thuy Hoàng, mac dù viéc phong tuóc kèm theo danh hieu thài àp vàn
con nhirng dirói Hoàng de kliòng ai co nuóc de tri riéng. Bàn thàn tuóc vi
dirgc phong cùng kliòng mang hi thuc quyén, thu'c lai nià thire quyén, thuc
lai dò chù yéu là do chùc vu cu thè ti'ong bò mày cai tri dira lai.
Tu thòi Tam dai va ngay cà thòi Chién quòc khi ma dja vi cùa Thién tu
nhà Chu dà sa xùt, chién traiih eiróp dat dai xày ra khòc liét thì su ehiém
8
hùn mòng dat cùng chua tra thành phó bién trong xà hòi, chua hình thành
mot giai càp dua vào che dò tu hùu ày de thòng tri va bóc lot. Vua càc nuóc
chu hàu tién hành càc cuòe chién traiili de cuóp dat dai, tranh giành quyén
lue cùng déu nùp dirói danh nghìa Tliién tu (nhà Chu). Nhu vày, trén thuc té
ve mat thè che virang quyén khòng phài bao giò cùng giù dugc cuc dién tàp
tmng nhung ve phuong thùc so hùu thì:"Dàt dai duói Tròi dàu chàng là cùa
Vua"C*0- Trong diéu kién nhu vày xà hòi khòng eó tu hùu lón nhung vàn eó
quy toc dugc ban dat vlnli vién va nhàn dàn vàn co tu* dién. Khòng eó che
dò nò le dién hình iiliu ò phuang Tày nliirng vàn co nliiéu hình thùc làm con
ò, day tó, iiiua bàn nguòi. Khòng eó nliùng lành ap vói quyén sa hùu trgn
veii nliulig vàn eó "giang san" riéng cùa nliùng quy toc co thè lue. Nhùng
cài "lung chùng" nhu vày tón tai qua nhiéu thè ky tu Xuàn thu sang Chién
quòc dà chùng tò day là mot thòi ky lich su ma xà hói dà trai qua qua trình
dàu tranh hét sue gay go va phùe tap giùa cài eù chua mat hàn va cài mói
dang trén con duòiig xàc lap. Cài eù ò day, là che dò xà hói ehiém hùu nò le
va cài mói là che dò chuyén che phong kién phirang Dòng hiéu theo thuat
ngù ehmli tri ngày nay. Bòi càuli lich su loan lac, xào trgn giùa cài eù va cài
mói nhu* vày dà thùc dàyvà chùng kién su* ra dòi cùa nhiéu dao ly xù* thè,
nhiéu tm*òng phài triét hoc khàc nhau trong dò eó Nho giào.
Su tón tai va eó khi con dugc thùa nhàn cùa nhùng cài khóng dién hình
trén day chinh là su* phàn ànli cùa màu thuàn giùa tap trung va phàn tàn.
Che dò chuyén che iiiuòn tón tai phài khàc phue su' phàn tàn, nhù'ng nò lai
khóng dù sue de dianh toàn cài dòi lap. Tmh hình iiliir vay dà kéo dai nhiéu tlié ky
chnili là ca so cho su lira chgn duòng lòi chinh tri cùa mgi Iriéu dai chuyén
che là han che va Igi dung. Cài dòi lap ò day ehnih là xu thè phàn tàn càt cu
vòn là tir nhién trong nén san xuat nòng nghiep. Dira vào bò mày quan lai
va quàn dòi, hoàng de mot mat thàng tay dàn àp su* phàn loan nhung mat
khàc cùng dùng tiróc cao bóng hàu de ràng buge quy toc va hào triròng. Dòi
(*) Theo Kiiili tlii-Bàc sofii.
vói dàn chùng, lue lirgng lao dòng chù yéu tao nén nliùng san pham nuói
song xà hói thì luòn dugc hoàng de giànli cho nhùng lòi tòt dep, dugc dóng
vién khuyén khich va quan tàm klii mùa màng bj thàt bàt. Dòi vói che dò
chuyén che thì viec giành dugc long dàn eó thè eoi nhu là thù "phàp bao".
Ò day cùng càn phài xàc dinh ro là, vai trò quan trgng cùa nguòi dàn dòi
vói nhùng thàng tram cùa dat nuóe, dòi vói su thiiih suy cùa mói triéu dai là
mot van de thuc tién, xuàt phàt tu vi thè cùa ho trong xà hòi. Tu tuòng dàn
bàn, duòng lòi chnih tri thàn dàn ma Nho giào néu ra va dòi hòi quàn vuaiig
phài thuc hién chnih là su* khài quàt thire tién dò.
Klii nghién cùu nliùng diéu kién kinh té-xà hói làm ca so cho su ra dòi
va phàt trién cùa tu tuòng dàn bàn, diém quan trgng càn duge làm sàng rò là
su* chuyén bién tu* tu tuòng "kinh giòi" dén tu tuòng "trgng dàn" trong lich su
tu tuòng Tmng Quòc Co dai, dàc biét là tir tu'òng Dòng Chu.
Trong giai doan cùa liìiili thài kinli té-xà ligi ehiém hùu nò le (Tru'óc
Dóng Chu) chua eó kliài niem dàn. Trong Thién dao quan cùa nguòi thòi
Ha-Tliuong, Thugng de duge muòiig tugng là mot vi thàn nhàn càch, eó
dàng dàp cùa thàn thuy tó, tuyèt nhién khòng phài là thàn Sàng thè. Thugng
de giao quyén cho mot loai con là De cai tri. Su' viec này dugc niu'òng tugng
theo thè che tóng phàp, theo kiéu già toc. 0 day, trong quan he vói Thugng
de vàn de nghìa vu, chùc nàng cai tri cùa De cùng chua duge xàc dinh, vi
vay De eó toàn quyén cai tri duói ha giói. De chi co tràch nhiém thò phung,
làng nghe Thugng de.
a i o dén thòi Dòng Chu (tu Thè ky XI TCN) thì tình hìnli bàt dàu eó su
thay dói. Su' xuat hién cùa còng cu bang sàt da tao diéu kien cho san xuàt
phàt trién va cùng vói no là ca càu xà hòi cùng bién dói theo. Nòng nghiep,
còng thiiong nghiep khà phàt trién; vàn hoà giào due vòn do quy toc khòng
che lùng doan dà dàn dàn truyén bà xuòng càc giai tàng khàc trong xà hòi
va co dà phàt trién manh me. Viec dùng sue tràu, bò de eày kéo, vice su
dung còng cu bang sàt ngày càng rong rài dà khiéh cho nén nòng nghiep
10
cùa Tmng Quòc buóe vào mot thòi dai mai: càc san phàm nòng nghiep
tàng lén, nliàn kliau già tang, tu hùu rugng dat bàt dàu xuat hien. Phuong
thùc san xuàt xà hói thay dói, dàn dén su* tan rà ò nhùng càp do dàu tién cùa
che dò ehiém hùn nò le va cùng vói qua trình tan rà dò là qua trình phong
kién hoà. Quy toc eù (còng thàt) suy vi dàn, thè lue quy toc mói (dia chù
mói) ngày càng ehiém uu thè; dia vi cùa ngòi Thién tu bàt dàu suy vi. Ngòi
Tliién tu kliòng con là triròng tón ma co thè bi thay dói.... Tà't cà nhùng bién
dói to lón ay tat yéu dugc phàn ành vào nliùng boat dóng vàn hoà tu tuòng.
Trong xà hòi nhiéu tri thùc lón dà xuàt hién va de xuàt nhùng phuang àn
iihàm cài tao va phàt trién xà hòi, hoac ón dinh lai nhùng mat chù yéu cùa
cuóc song xà hòi trong thòi dai day bién dóng duói nhiéu quan diém triét
hgc, tu* tuòng kliàc iiliau. Trong hàng loat càc vàn de ma thòi dai dat ra càn
phài giài quyét thì van de tru'óe tién thu hùt càc hgc già Dòng Chu quan tàm
giài quyét là giài thieh tai sao Tliugng de lai khòng bao ve dugc ngòi vua
cho Thién tu iilià An. Su giài thieh do tàt yéu phài phàn ành duge nhùng
thay dói trong quan he san xuàt va cùng vói nò là su thay dói ve ca cau giai
càp, trong do nói lén vàii de vi tri, vai trò cùa nguòi dàn dòi vói an nguy cùa
xà tàc va su' thiiih suy cùa triéu dai. Càc hgc già Dòng Chu dà co gang kién
tao mó hình mot òng vua vói nliùng phàm chat, tràch iiliiém cu the. Tiéu chi
de kiém dinh nliùng phàm chat, tràch nliieni dò chinh là dàn y.
Su thay dói trong thugng tàng kién tmc iiliir kién tao mot òng vua khàc
vói òng vua quy toc chù nò, viec xàc lap nhùng mòi quan he trong dò thàn
phan nguòi dàn bàt dàu duge chù y tói va de cao, so di co dugc là do su
chuyén bién lón ve kinli té va ca càu xà hói tu dòi Chu. He qua tàt yéu cùa
nhùng chuyén bién dò là dia vi xà hòi cùa nhùng giai tàng trong xà hói dà
eó nhùng thay dói, trong dò dàng chù y nliàt là su thugng thàng dia vi cùa
tàng lóp SI va nòng dàn tu do ngày càng dòng dào.
Su thugng thàng dja vi cùa tàng lóp si truóc hét duge biéu hién ò lue
lugiig ngày càng dóng dào trong ca càu sl-nòng-còng-thuong. Theo ghi
chép cùa sàch Td truyén, vào nàm 651 (TCN) eó mot cuóc "miiih hói" tai
lì
dàt Quy Khoan trong dò co diéu khoàn quy dinh sT khòng dugc quyén thè
tàp. Do mat quyén the tap nén tàng lóp này hi day xuong hàng thù: dàn.
Nguón thii hai tham già vào tàng ló'p si là nhù'ng quy toc trong nliùng nu'óc
bai tran. Lich su tu' Xuàn thu tói Chién quoc dà cho thày chién tranh "kiém
tinh" ruòng dàt xày ra hét sù'c àc liet, tu' han 1800 nu'óc chi con lai 7 nu'óc
va nhu vay so lu'o'ng càc nhà quy toc trong càc nu'óc thàt tran bj day xuong
hàng thù dàn cùng rat lón. Nguón thù ba tham già vào tàng lóp sì là tu
nliùiig nguòi nòng dàn tu' do, dia chù mói vu'oii lén thòng qua hoc hành.
Tru'óc day he thòng giào due là dàc quyén riéng cùa giói quy toc va chi giói
han trong quan phù. Cùng vói su' bién dói cùa kinh té va co càu xà hói, giào
due dugc mó rong xuòng tói tàng ló'p thù dàn. Giào due tru'óc day chi giành
elio quy toc thì bay giò là "hùn giào vò loai". Trong the che kinh té-xà hòi
dà trình bay trén day, làm quan song bang bóng lòc vira sung su'óiig vùa co
danh vgng càch biét han vói dam dàn lao dòng. Nhò co "hùxi giào vò loai"
ma nguòi dàn trong xà hòi co dugc su' lu'a chgn hoàc là yen vi làm dàn
thu'òng hoàc là di hgc rói nhò co tri thù'c ma thay dói dia vi, de ra làm quan
de co cuòc song sung tue, dugc xà hòi trgng vgng. Khà nàng lira chgn này
dà tao ra mot tmyén thòng hiéu hgc tòn su trgng dao va mot tàng lóp sì
dòng dào trong xà hòi.
Theo dà qua trình tan rà cùa che dò ehiém hùn nò le va phong kién hoà,
thò'i Chién quòc là su' tiép tue truyén thòng cu iihulig so dì khàc ve càp dò là
do eó nhùng tàc iiliàn mói : mùc dò kliòc liét cùa chién traiili già tàno^; dàn
chùng CUC
' klió hon; tàng lóp sì dòng hoii, trìiili dò cao han.... Day là thòi ky
nòng bóng nhàt cùa buóe chuyén tu che dò ehiém hù'u nò le sang che dò
phong kién. Chién tranh kiém tnih mòng dàt, tranh giành quyén lue cùa càc
thè lue quy toc làm cho dòi song dàn chùng chu'a bao giò cùng cu'c iiliu vày,
chua bao giò dàn chét nliiéu iiliu vày. Tiép noi tmyén thòng nhàn vàn, càc
hgc thuyét (ké cà Phàp già, Mac già...) khòng the làm nga truóc thàn phàn
cùng CUC
' cùa con nguòi, tru'óc mot xa hòi hoang tàn bài bào tàp chién tranh.
Trong bòi cành diiili diém ày, trai qua thòi ky bàch già tranli iiiiiih, su tich
12
luy cùa mày tram nam da tao nén buóc chuyén bién lón trong nhan thù'c .
Cùng vói qua trìiili "Hgc nlii uu tac si", nliùng eò gang cà nhàn dà day tri
thùc xà hòi phàt trién hét sue ru'c ra. Tu dia vi quy toc, si rai rung tuy theo
tùng lliih vu'c tm'óc day nàm giù ma tao thànli nhùng nhóm khàc nhau: thuat
si, àn si, hiép si, bién si... Càc nhóm dò dugc ly luàn hoà tao thành càc hgc
phài, ma nhiéu hgc phài thì tàt eó nhùng tranli luan vói nliau. Diéu này dà
tao nén nhùng trang iirc ra trong lidi su tu tuòng Trung Hoa ma nguòi ta
thuòng quen ggi là thòi ky "Bach già tranli minh". Day là thòi ky ma dia vi
tàng lóp si dugc thay dói mot càch nlianli ehóng. Do nhu càu cùa chién
tranh, iiliu càu hùng eiròng cùa quòc già nén vai trò, dia vi cùa tàng lóp si
duge tòn viiili hon bao giò hét. Su tòn viiih ve dia vi này phàn nào dugc thè
hién ò viec phàt biéu tu* do hon nhùng quan diém cùa mìiih, tham ehi khòng
càn phài kiéng de dòi vói cà ngòi vua. Co le ehi eó trong diéu kien nhu vay
mói eó kè si dù dùng càm phàt biéu nén mèiih de :"Dàii vi quy, xà tàc thù
ehi, quàn vi khiiih". (9,263)
Dòi vói Nho già, trong bòi càuli do dà xuat hien mot iiliàn vat mói là
Manh Tu. Sau Khóng Tu, tu Tàng Sani, Klióng Càp dén Manh Tu là mot
hgc phài ma hàu hét càc nhà Nlio dòi sau coi là chinh thòng. Do nhùng dòi
hòi nóng bòng cùa thòi ky thién ha dai loan, long nguòi ly tàn, dàn tình
cùng ciré nén Manh Tu chù y nhiéu han dén nhùng vàn de cu thè cùa dòi
song chinh trj va kinh té. Triróe cuc dién bàch già tranh minh, Manh Tu dà
ra sue bào ve va de cao Nho giào. Nhùng nò lue do kliòng chi thè hién ò
viec tao dung mot ca so ly luan cho duòng lòi chinh tri nhàn nghìa ma con
thè hién ò nhùng bién phàp kinli té, xà hòi cu thè ma òng dòi nhà vua thuc
hién iihàm cùu vót dàn chùng. Chinh vi vay ma tói Manli Tu tu tiròiig dàn bàn
cùa Nho già mói dirgc thè hién mot càch tap tiiuig va rò net nhat.
1.2 Tu: tuòìig dan bàn trong sàch kinh dién cùa Nho già truóc Manh Tu.
Trong lich su tu tuòng Trung Hoa eó mot truyén thòng là càc nhà tu
tuòng thuòng xuat phàt tu qua khù, lira chgn lày cài "sa dàc" ròi tu dò vói
vai trò là nguòi nglil theo, nói theo ma kJiuyèeh xung va quàng dién cho
13
phù hgp vói thòi dai cùa minh. Qua tiìiili ra dòi, tón tai va phàt trién cùa
Nho giào cùng theo truyén thòng dò. Tu tuòng cùa Khóng Tu truóc hét là
mot su ké thùa. Trén ca so klio tàng vàn hoà truyén thòng, Khóng Tu dà
tóng két, "san dinh" de hình thànli nén nhùng kinh sàch dàu tién cùa Nho
giào vói phuang ehàm "thuat ma klióng tàc" cài dao lón cùa thành hién. Sau
khi Khóng Tu mat, hgc trò cùa òng mòi nguòi lliih hòi mot phàn cài dao lón
dò ma bó xung, phàt trién tliém lén, dàn tói tìiili trang Nho già chia làm tàm
phài. Vi le dò, viec tìm hiéu cài coi nguón tu tuàng vói tu càch nhu là tién
de ve mat ly luàn khi nghién cùu mot dai biéu cùa Nho già trong mot thòi
ky nhàt dinli là hét sue quan trgng. Nghién cùu tu tuòng dàn bàn Manh Tu,
chùng tòi cùng di theo con duòng do.
Tu' tuòng dàn bàn dà xuàt hién khà som trong sàch kinh dién cùa Nho
giào nhu Chu dich, Kinh thi, Kinh tliU, Luàn ngù, Td truyén...!Y\:o\\^ luan vàn này
chùng tòi ehi'dé cap tói hai tàc pliam tiéu biéu nhàt laKinh tJìUykLngn ngil
12.1. Tutuòiig dan bdn ùvngKinh thu
Kinh tliirìk sàch chép ve che do va vàn chuong cùa bòn dòi Ngu, Ha, Thuang
(Ali) va Chu. Kinli thu con ggi là Kinh Thuong thudo due Khóng Tu "san dinh"
là mot tàc phàm chuyén luan ve chinli tri trong dò tu tuòng dàn bàn là mot
trong nhùng tu tuòng chù dao va xuyén suòt.
Tu tiròng dàn bàn là mot loai tu tuòng chinli tri coi trgng dia vi va vai
trò cùa dàn chùng lóp duói. Dia vi va vai trò dò dugc biéu hien cu thè trong
tuang quan tròi-vua-dàn.
Tu thò'i An, quan he còng xà nguyén thuy bàt dàu tan rà, thòng nhàt
thành xà hòi cùa mot òng vua chung. Su phàt trién cùa san xuàt dàn dén
nliùiig thay doi trong co càu xà hói , giai càp xuàt hién. Co càu giai càp
trong xà hòi thay dói làm này siiili vàn de phài giài thieh, càt nghìa nhu thè
nào dò ve vi tri, vai trò cùa dàn trong tu'ong quan vói "an ninh" cùa xà tàc
va su thinli suy cùa triéu dai. Giài thich vàn de này Kinìi Tìiugng tJiu dà co
nhù'ng méiih de hét sù'c sàu sàc trong dò vi tri, vai trò cùa dàn duoc de cao.
14
Trong quan he vói dàt nu'óc: "Dàn là gòc cho nu'óc; gòc ma kién co, nuóc
duge an iiiiilif47, 777). Trong quan he vói nguòi càm quyén:"Dàng sg chàng
phài là dàn u! Dàn klióng eó vua tròng eày vào dàu; vua klióng eó dàn, cùng
ai giù* nuóc... Nhò ràng de dàn bòn bè phài kliòn cùng, thì lóe tròi cho sé
hèthàn."r47,64).
Nhàn thùc sàu sàc ve vi tri, vai trò cùa dàn trong quan he vói dat nuóc
va nguòi càm quyén dà dugc dinh hình tu rat som (tu thòi vua Thuàn) va
dugc tua \aing chàe trén ca sa cùa quan niem ve "tròi'\ "dao tròi", "menìì
tròf\ Thuang tìuf, Ca-Dao Mó viét :"Tròi, tai màt sàng suòt, theo su' nghe ,
su tròng cùa dàn ta. Tròi ban pliiróc cho nguòi thién, ra oai cho kè àc, theo
su yéu, su' ghét cùa dàn ta."('47, 73). Nliu vày, ò day tròi dugc hình dung
khòng chi eó y vi siéu viet ma con dugc chùng thuc bòi dàn y.
Tròi chi trao quyén cai quàn dàn elio ké eó due, biét ehàm lo dén dàn
chùng. Vì:"Tròi giùp kè ha dàn, dat vua de cai tri"(41, 197), nén ké làm vua
ma tham lam vò dò de elio dàn chùng phài khòn khó thì "lòc tròi cho sé hét
hàn". Trong quan he vói Tliirgng de, Ha de (vua) chi là mot loai con,
Thugng de eó thè thay dùa con này bang dùa con khàc, nhu :"Vua Kiet nhà
Hùu Ha khòng thuàn y Tròi, dòc hai dàn càc nuóc. Tròi ben sai vua Thànli
Thang xuòng truat ngòi vua nhà Ha" (41,201). Va viéc thay thè dò duang
nhién phài eó ly do, tu dò càc hgc già tao tàc Thuang thu dà kién tao mot
òng vua vói nhùng tràch nhiém, nghìa vu va quyén Igi cu thè. Nhùng nghìa
VII, tràch nhiém do cùng duge xàc lap trong nliùng mòi quan he khàc nhau,
ben trén là Tròi, dirói là dàn chùng. Cho nén, toàn bó Thuang thu là di giài
thich va xàc lap, iiham kién tao iiigt òng vua khàc vói òng vua quy toc chù nò.
Ha de trong quan he vói Tròi: Tròi chi chgn mot dùa con nhàt dinh de
trao cho ngai vàng cai tri ha giói. Dùa con dò phài bào dàni mot so tiéu
cliuan nhat dinh. Tròi ehi ban ngai vàng cho kè eó due. Due phàn ành thài
dò tón kinli, thò phung, tòn trgng le tiét va tu due de tri dàn. Ha de tron^r
quan he vói dàn: Càc hgc già cùa nlià Chu dà giài thich, Tròi làp vua là vi
15
so dòng dàn chùng chù kliòng phài vi vua. "Tròi giùp kè ha dàn, dàt ra vua
de cai tri" (41, 197).
Tròi siiili ra muòn vàt, iiiuòn loài, trong so dò co con nguòi là linh
thiéng iiliat. De quàn ly, chàn dàt dàn chùng nén Tròi làp ra vua va eó ca
che de giàm sàt. Ve danh nghìa, chù thè cùa su' giani sàt là Tròi, dò là thè
che tòi cao. Tuy nhién, trén thuc té, Tròi thuc hién su* giàm sàt dò thóng qua
dàn chùng. Vua làng nghe y chi cùa dàn là muòn nghe y chi cùa Tròi thòng
qua dàm dàn ày. Bòi vi, " Tròi giùp ta bang lòi thành thuc, eù xem long dàn
khàc biét. (41, 257), elio nén, vua Bàn Cauli khi chinh dòn phép tàc dà nói:
"Càc nguòi eó chùc vi khóng ai duge ngàn trò nhùng lòi cùa dàn phàt biéu y
kién" (41,152).
Meiih tròi dugc thè hien ò y dàn, nén y dàn cùng chinh là ménh (ménh
dàn), kè thi hành chinh su* khóng thè kliòng theo. Thién Bau cauh, ha eó
ghi:"Dàiig Thugng-Dé muòn rang tò due trach cùa due Cao-tó (vua ThàiiliThang) ta, cai tri quòc già. Ta cùng mot, hai quan dai thàn thành thuc, kinh
càn, theo meiih dàn, duge ò làu dai noi tàn àp." (41,168). Dàn eó vai trò
quan trgng dòi vói an iiiiili cùa xà tàc nén kè thi hành chinh su* muòn niróe
ón dinli, ngai vàng ben vùng thì phài quan tàm dén dòi song vàt chat cùa
dàn, phài day cho dàn biét le, nghìa"..., chinh su' hay còt ò nuói dàn cho
dugc no àm.... Luàn ly de sua dù'c haiili cho dàn, còng tàc va thuong mài de
su* diuig cho dàn, chàn nuói dàn elio khòi dói rét, déu duge diéu hoà." (41,58).
Khi thi hành mot hình phat dòi vói De, Tròi cùng thòng qua dàn
chùng, eó thè là nliùng tai uong (bào kit, han hàn) ma Tròi giàng xuòng, eó
thè là mot cuòe "càch mang" de phé truàt ngòi vua. Trong lich su Trung
Quòc dàu dòi Chu de biét duge y Tròi, Thién tu dà cho sim tàm càc bài ca
dao, dàn ca trong dàn gian de xem y Tròi dugc thè hién trong y dàn iiliu thè
nào. Vi vay, chiù ménh Tròi làm vua nén phài quy dàn, trgng dàn. Tu tuòng
"dàn là gòc", "dàn là quy" cùng duge sinh ra trong mòi quan he ày. Tròi vi
dàn ma dat ra vua nén dàn là tién de, vua là he qua. Dàn là gòc a day là
theo nghìa dò. Nliu vay, viéc nghién cùu tu tuòng dàn bàn ngay tu trong
16
Kinh thu sé elio chùng ta ca sa ban dàu trong viéc nghién cùu tu tuòng dàn
bàn sau này cùa INHio giào nói chung va cùa Manh Tu nói riéng.
7.2.2. Tu tuàng dàu bdn cùa Khong Tu trong Luàn Ngi7
Khóng Tu tén là Khan, tén chù là Trgng Ni, siiili ò Khùc Phu nuóe Lo.
TÓ tién cùa Khòng Tu là quy toc niróe Tòng, cha làm quan a nuóc Tràu.
Dén dòi Khóng Tu già dìnli sa sùt rai xuòng hàng "tién" (nghèo). Lue tré
òng làm quan coi klio sau làm Dai tu* khàu rói Nliiép tu'òng su cho Quy Thi.
Vi chù tru'ong chinli tri khóng phù hgp vói Quy Thi nén òng bò di chu du
qua iiliiéu nuóc, mang cài dao lón cùa Tliành hién ra thuyét phue vua càc
nuóc chu hàu thuc hién. Tuy iiliién, duòng lòi chinh tri cùa òng kliòng duge
càc nuóc này dùng. Dén nàm 70 tuoi òng tra ve nuóc Lo ma truòng day
hgc. Là nguòi mò dàu nén tu hgc, khai sinh mot nén tu tuòng, Khóng Tu dà
eó nhùng ành huòiig lón dòi vói càc thè he hgc trò sau này.
Ly tuòng cùa Khóng Tu là muòn mot xà hòi yèn bìiili, thjnh tri trén ra
trén duói ra duói, vua ra vua, tòi ra tòi. Ong luòn phan dòi kè thi hành chinh
su iigugc dai dàn, tham lam vò dò, gay chién tranli tàn sàt dàn. Bòi vi, dàn
eó vi tri vai trò quan trgng dòi vói an ninli cùa xà tàc va thiiih suy cùa triéu
dai nén òng dòi kè chàp chinli phài thi hành duòng lòi chinli tri "bue dàn".
"Hué dàn" là dùng cùa cài tiét kiém, yéu dàn phài nhu con, sii* dung sue
dàn khòng hai dén mùa màng, làm cho dàn dòng, giàu va day cho dàn biét
le nghìa. Ly tuòng chinh tri tham dirgm tinh thàn dàn bàn nhu vay, ve mat
ly luan dà duge Klióng Tu de cap dén trong pham trù "nhàn".
Qua trình phong kién hoà tiiòi Xuàn thu dà tao ra su* phàn hoa trong
càc giai tàng cùa xà hòi. Trong tàng lóp chù nò, thién tu va vua chu hàu suy
tàn dàn, bòi thàn va dai phu thì phong kién hoà. Giai càp dia chù va thuong
iiliàn ngày càng lón niaiili. Nò le thành nòng dàn tu do va thg thù còng.
Tàng lóp mói bao gòm dia chù, thuang nhàn, bìiih dàn thànli thi va nòng
dàn tn do eó yéu càu chung là xoà bò che dò nò le, dòi hòi eó mot càch cai
tri kliàc ma ò dò thàn phàn cùa hg phài duge dòi xù nhu là nhùng con
ngiroì. Dòi vói Khóng Tu, tuy là tòng Chiji,^;|^hti^-eó, nhung tu tuòng cùa
17
^7 Ài^ZJ
òng khòng thè thoàt ly kliòi duong dién cùa thòi cuòe, khòng thè klióng
phàn ànli duge nliùng dòi hòi bue xùe cùa thòi dai. Chinh vi vày ma tuy
tòng Chu, thùa nliàn chinli quyén cùa vua duong thòi iiliung òng lai rat bàt
man ve hién trang va mong muòn eó nhùng thay dói nhàm kliàc phue hién
trang dò. Giài phàp ma Klióng Tu lira chgn kliòng phài là dùng hình de
cuong elle, cùng klióng chi là sua chùa lai vàn che cho thieh ùng vói con
nguò'i va thòi dai ma truóc hét va quan trgng hon cà là càn phài sua chùa tu
chinh ngay trong long nguòi. Dàp ùng yéu càu giài quyét vàn de nhu vay,
Khóng Tu' dà dira ra mot nguyén ly bao trùm nliàt, là tmng tàm hoc thuyét
cùa òng, dò là nìiàn. Theo Khóng Tu thì nliàn tàm mói là chàn ca cùa siiùi
ménh, là sue song tinh thàn va eòi nguón cùa sù'c tu khòng che. Day là
diém ma sau này duge Manli Tu tiép thu va dac biét khuyéch sung trong
hgc thuyét ve tàm, tinh va trong duòng lòi chinh tri là'y nhàn nglila làm gòc.
Nhu vay, de dàp ùng iiliu càu cùa hién trang xà hòi dang dién ra su
phàn hoà làm thay dói tuong quan giùa càc giai tàng trong xà hòi, khài
niem "nhàn" xuat hien dà dat vàn de quan he giùa con nguòi vói nhau trén
ca sa coi con nguài là con nguòi. Day là mot y niem mói, truóc Tày Chu
nò le khòng dugc xem là con nguòi, già tri cùa nò co thè quy thành ta, lua.
Nò le ehi là mot thù* còng cu biét nói , chang eó nhàn càch nén cùng chua
dàt vàn de dòi nhàn càch, dòi dugc hién dién trong xà hòi vói tu* càch là mot
thành vién eó vi tri va vai trò nliàt dinli. Chi dén klii tàng lóp dia chù mói,
thuang nhàn, bìiili dàn thành thi va nóng dàn tu do dà tra nén dòng dào,
thành mot lue lugng xà hòi eó iiliu càu dòi dugc dòi tó nhu dòi su vói nhùng
con nguòi, mói xuàt hién chù "nliàn" theo nghìa nhu danh Nho Dóng Trgng
Thu dà bién luan là "Nhàn tao nguòi".
Khóng Tu cho ràng bàn tiiili con nguòi là gàn nhau, do vi tri xà hòi ve
sau làm cho hg kliàc nhau. Nhu vay, ò mot mùc dò iiliat dinli òng dà thùa
nhan su* bìnli dang ve mat nliàn càch cùa con nguòi song trong xà hòi. Tuy
iiliién, do han che ve mat lich su, bàn thàn òng con eó thành kién rat iian^
ve su phàn càch, dac biét là su phàn càch ve mat dao due va tri nàn^, o^iùa
•X"
tàng lóp quy toc thòng trj va dàn thuòng. Ong cho ràng thu'òng dàn, tiéu
nhàn tàp trung mgi thòi xàii, hay dòi hòi quyén Igi, theo duói, hay xùi iiliau
làm àc... Ve bàn chat, dàm dàn thuòng này là khó cài tao nén trén thuc té
khòng thè dat duge diéu nhàn. Tuy nhién, hg cùng klióng con là nò le ma là
mot thành vién cùa xà hòi nén càn dugc dòi xù nhu nhùng con nguòi, eó vi
tri, vai trò nliàt dinli trong xà hòi.
Khòng bang long vói thuc trang chinh tri ha khàc duong thòi, Khóng
Tu chù trirong chinh tri phai lày nliàn làm gòc Ong cho ràng, nguòi dàn
khóng làm dugc diéu nliàn nliuiig càn diéu nhàn hon cà càn cùu khòi hoà
hoan. Diéu này cùng eó nghìa là nhàn phài dugc làm tu trén xuòng. Nliàn a
day là due muc thuòc pham trù quàn tu, dac biét là dòi vói nguòi quàn tu
càm quyén chù klióng phài là due muc cùa con nguòi phó bién. Diéu nliàn
càn elio mgi nguòi, nhung nguòi bình thu'òng làm diéu nhàn thì bàt qua chi
giùp dugc mot so it nguòi, con nguòi quàn tir vi chinh ma làm diéu nliàn thì
eó thè giùp cho cà nuó'c, cà thién ha. Chinh vi vày ma Khóng Tu va sau này
là Manh Tu rat tiil trong dén due nliàn khi nói ve phàm chat cùa ngiròi vi chinh.
Klióng Tu klióng dira ra mot dinli nghìa hoàn chinli ve nliàn. Nói dung
"nhàn" trong quan niem cùa Klióng Tu phài dugc hgp lai trong nhùng càu
tra lòi cùa òng truóc hgc trò. Nliàn tru'óc hét là mòi quan he giùa nguòi va
nguòi vói tu* càch là nliùng quan he xà hòi. Nhàn là su' hoà hgp giùa con
nguòi vói con nguòi trén ca so tìnli thuang. Dòi vói Manh Tu sau này nhàn
là "long trac àn". "Nhàn tao nguòi" nén "minh muòn tu* lap thì cùng thành
lap cho nguòi; minh muòn thành còng thì cùng giùp nguòi thành còng."
(Theo 26,193). Nliu vay, nliàn ò day dugc xày dung trén mot quan he mói
giùa nguòi va nguòi: nhàn va ky (kè khàc va ta). Trong quan he ày eó su
bình dàng, co di co lai trén ca so nhàn càch hai ben déu dugc tón trgng.
Nliàn ò day là suy tu minh ra. Ngay cà vua muòn nguòi ta co le vói minh tliì
cùng phài eó le vói nguòi ta.
Dòi vói IClióng Tu, due vgng cùa con ngiròi là tu nhién, òng khòng chù
truang diet due, iiliung lày lé de iróc thùc no, tue là chi thùa nhàn tronca
19
- Xem thêm -