HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
LÊ THỊ HƯỚNG
TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH NGHIỆP
NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH VĨNH PHÚC
LUẬN ÁN TIẾN SĨ
NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI – 2017
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
LÊ THỊ HƢỚNG
TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH NGHIỆP
NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH VĨNH PHÚC
Chuyên ngành: Kinh tế phát triển
Mã số: 62.31.01.05
Người hướng dẫn khoa học:
PGS.TS. Mai Thanh Cúc
TS. Trần Bá Dung
HÀ NỘI - 2017
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả
nghiên cứu đƣợc trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chƣa từng đƣợc sử
dụng để bảo vệ ở bất kỳ học vị nào.
Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã đƣợc cảm ơn,
các thông tin trích dẫn trong luận án đều đƣợc chỉ rõ nguồn gốc.
Hà Nội, ngày
tháng
năm 2017
Tác giả luận án
Lê Thị Hƣớng
i
LỜI CẢM ƠN
Luận án đƣợc thực hiện dƣới sự giúp nhiệt tình của các thầy, cô giáo, các nhà
khoa học, các cơ quan, tổ chức và bạn bè đồng nghiệp.
Trƣớc hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Mai Thanh Cúc và TS.
Trần Bá Dung là những ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn khoa học, đã tận tình giúp đỡ và định
hƣớng giúp tôi trƣởng thành và hoàn chỉnh luận án này.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam, Ban
Quản lý đào tạo, các thầy/cô giáo của khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn, bộ môn
Phát triển nông thôn đã tạo điều kiện giúp đỡ, hƣớng dẫn, đóng góp ý kiến cho tôi trong
suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận án.
Tôi xin chân thành cảm ơn lãnh đạo và cán bộ các phòng, ban của UBND tỉnh
Vĩnh Phúc; Sở Lao động - Thƣơng binh và Xã hội; Sở Tài nguyên và Môi trƣờng; Cục
Thuế; Bảo hiểm xã hội; Sở Kế hoạch và Đầu tƣ; Hiệp hội doanh nghiệp tỉnh; Chi cục
Bảo vệ môi trƣờng; các cơ quan, ban ngành cấp huyện; các doanh nghiệp đã nhiệt tình
cung cấp tài liệu, hỗ trợ thu thập dữ liệu, trao đổi thông tin để tôi thực hiện luận án.
Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới lãnh đạo Trƣờng Cao đẳng Kinh tế Kỹ thuật Vĩnh Phúc nơi tôi công tác, gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã động viên, tạo
điều kiện tốt nhất để tôi nghiên cứu và hoàn thành luận án này.
Hà Nội, ngày
tháng
năm 2017
Tác giả luận án
Lê Thị Hƣớng
ii
MỤC LỤC
Lời cam đoan
i
Lời cảm ơn
ii
Mục lục
iii
Danh mục từ viết tắt
v
Danh mục các bảng
vi
Danh mục các biểu đồ
viii
Danh mục các hình
ix
Danh mục các hộp
x
Trích yếu luận án
xi
Thesis abstract
xiii
PHẦN 1 MỞ ĐẦU
1
1.1
Tính cấp thiết của đề tài
1
1.2
Mục tiêu nghiên cứu
3
1.3
Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4
1.4
Những đóng góp mới của luận án
5
PHẦN 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỀN VỀ TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI
CỦA DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA
6
2.1
Cơ sở lý luận
6
2.1.1
Các khái niệm cơ bản
6
2.1.2
Vai trò của thực hiện trách nhiệm xã hội doanh nghiệp
15
2.1.3
Đặc điểm trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp nhỏ và vừa
18
2.1.4
Nội dung nghiên cứu trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp nhỏ và vừa
20
2.1.5
Các yếu tố ảnh hƣởng đến trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp nhỏ và vừa
27
2.2
Cơ sở thực tiễn
33
2.2.1.
Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp tại một số nƣớc trên thế giới
33
2.2.2
Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp tại Việt Nam
38
2.2.3
Bài học kinh nghiệm để tăng cƣờng trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp
2.2.4
nhỏ và vừa của Việt Nam và tỉnh Vĩnh Phúc
42
Một số công trình nghiên cứu liên quan
43
iii
PHẦN 3 PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
47
3.1
Đặc điểm địa bàn nghiên cứu
47
3.1.1
Điều kiện tự nhiên tỉnh Vĩnh Phúc
47
3.1.2
Tình hình kinh tế - xã hội tỉnh Vĩnh Phúc
47
3.1.3
Đặc điểm doanh nghiệp nhỏ và vừa tỉnh Vĩnh Phúc
49
3.2
Phƣơng pháp nghiên cứu
53
3.2.1
Khung phân tích
53
3.2.2
Tiếp cận nghiên cứu
54
3.2.3
Chọn điểm và chọn mẫu nghiên cứu
56
3.2.4
Phƣơng pháp thu thập thông tin
59
3.2.5
Phƣơng pháp xử lý dữ liệu và phân tích
61
3.2.6
Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu
63
PHẦN 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
4.1
65
Thực trạng trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn
tỉnh Vĩnh Phúc
65
4.1.1
Trách nhiệm nộp thuế
65
4.1.2
Trách nhiệm đối với ngƣời lao động
77
4.1.3
Trách nhiệm đối với môi trƣờng
94
4.2
Các yếu tố ảnh hƣởng đến trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp nhỏ và vừa
trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc
107
4.2.1
Các yếu tố thuộc môi trƣờng bên trong doanh nghiệp
108
4.2.2
Các yếu tố thuộc môi trƣờng bên ngoài doanh nghiệp
117
4.3
Giải pháp tăng cƣờng trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp nhỏ và vừa trên
địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc
126
4.3.1
Định hƣớng, mục tiêu
126
4.3.2
Các giải pháp chủ yếu
130
PHẦN 5 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
147
5.1
Kết luận
147
5.2
Kiến nghị
149
Danh mục các công trình đã công bố
150
Tài liệu tham khảo
151
Phụ lục
160
iv
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
Từ viết tắt
Nghĩa tiếng Việt
BHXH
Bảo hiểm xã hội
BVMT
Bảo vệ môi trƣờng
DN
Doanh nghiệp
DNNVV
Doanh nghiệp nhỏ và vừa
GTGT
Giá trị gia tăng
HĐLĐ
Hợp đồng lao động
LĐ-TBXH
Lao động – Thƣơng binh và Xã hội
NXB
Nhà xuất bản
TNMT
Tài nguyên và Môi trƣờng
TNDN
Thu nhập doanh nghiệp
TNHH
Trách nhiệm hữu hạn
TNXH
Trách nhiệm xã hội
TNXHDN
Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp
UBND
Ủy ban nhân dân
v
DANH MỤC CÁC BẢNG
Tên bảng
STT
Trang
2.1
Tiêu thức phân loại doanh nghiệp nhỏ và vừa tại một số nƣớc
2.2
Tiêu thức phân loại doanh nghiệp nhỏ và vừa theo Nghi định
56/2009/NĐ-CP
2.3
7
Tỷ lệ doanh nghiệp Nhật Bản sử dụng các tiêu chuẩn quốc tế về trách
nhiệm xã hội doanh nghiệp
3.1
6
34
Tốc độ tăng trƣởng doanh nghiệp nhỏ và vừa đăng ký kinh doanh giai
đoạn 2011-2015
50
3.2
Cơ cấu doanh nghiệp nhỏ và vừa theo quy mô (2015)
50
3.3
Tƣơng quan giữa quy mô doanh nghiệp và ngành nghề kinh doanh của
doanh nghiệp nhỏ và vừa (2015)
52
3.4
Bảng tổng hợp mẫu khảo sát của nghiên cứu
56
3.5
Đặc điểm mẫu khảo sát lãnh đạo doanh nghiệp
57
3.6
Đặc điểm mẫu khảo sát ngƣời lao động
58
4.1
Tốc độ tăng trƣởng thuế của doanh nghiệp nhỏ và vừa xét theo ngành
nghề kinh doanh (2015)
4.2
66
Tốc độ tăng trƣởng thuế của doanh nghiệp nhỏ và vừa xét theo quy mô
doanh nghiệp (2015)
67
4.3
Đóng góp thuế của doanh nghiệp nhỏ và vừa theo nội dung thu
69
4.4
Đóng góp của doanh nghiệp nhỏ và vừa vào thu ngân sách tỉnh
70
4.5
Tỷ lệ nợ đọng thuế của doanh nghiệp nhỏ và vừa
72
4.6
Tỷ lệ nợ thuế của doanh nghiệp nhỏ và vừa theo nội dung thu
72
4.7
Cơ cấu nợ thuế của doanh nghiệp nhỏ và vừa theo tính chất nợ
73
4.8
Tỷ lệ doanh nghiệp nhỏ và vừa nợ thuế trong 3 năm gần đây
74
4.9
Kết quả thanh, kiểm tra thuế tại các doanh nghiệp nhỏ và vừa
75
4.10
Tình hình ký kết hợp đồng lao động của doanh nghiệp nhỏ và vừa
77
4.11
Tỷ lệ ký hợp đồng lao động theo ngành nghề kinh doanh (2014)
78
4.12
Tỷ lệ ký hợp đồng lao động theo quy mô lao động (2014)
79
4.13
Tổng hợp tình hình tham gia bảo hiểm xã hội của doanh nghiệp nhỏ và
vừa toàn tỉnh
80
vi
4.14
Kết quả khảo sát ngƣời lao động về quyền lợi bảo hiểm xã hội
81
4.15
Tình hình nợ đọng bảo hiểm xã hội của doanh nghiệp nhỏ và vừa
84
4.16
Kết quả khảo sát về mức lƣơng bình quân của lao động năm 2015 phân
theo ngành nghề kinh doanh
86
4.17
Kết quả khảo sát về thời gian làm việc của ngƣời lao động
88
4.18
Kết quả khảo sát việc chấp hành quy định về thời gian làm việc, thời giờ
nghỉ ngơi
89
4.19
Kết quả khảo sát về công tác an toàn, vệ sinh lao động
91
4.20
Tình hình tai nạn lao động của doanh nghiệp nhỏ và vừa
92
4.21
Kết quả khảo sát công tác đăng ký hồ sơ bảo vệ môi trƣờng phân theo
ngành nghề và quy mô vốn (2015)
95
4.22
Lý do doanh nghiệp không có hồ sơ bảo vệ môi trƣờng
96
4.23
Kết quả khảo sát về công tác giám sát môi trƣờng định kỳ
97
4.24
Kết quả khảo sát về công tác quản lý, xử lý chất thải nguy hại (n=19)
4.25
Tổng hợp kết quả kiểm tra công tác bảo vệ môi trƣờng tại các doanh
nghiệp nhỏ và vừa từ năm 2012 đến 2014
4.26
103
105
Các hoạt động đầu tƣ cho công tác bảo vệ môi trƣờng của doanh nghiệp
nhỏ và vừa
106
4.27
Mục tiêu hàng đầu của doanh nghiệp trong vòng 5 năm tới
109
4.28
Yêu cầu của khách hàng đối với sản phẩm, dịch vụ của doanh nghiệp
112
4.29
Ảnh hƣởng của yếu tố năng lực tài chính đến việc chấp hành quy định
pháp luật của doanh nghiệp nhỏ và vừa
114
4.30
Nhận thức của ngƣời lao động về một số quy định của pháp luật lao động 115
4.31
Tỷ lệ ngƣời lao động đƣợc đóng bảo hiểm xã hội theo trình độ và vị trí
việc làm
4.32
116
Công tác thanh tra, kiểm tra việc chấp hành pháp luật bảo vệ môi trƣờng
tại doanh nghiệp nhỏ và vừa
4.33
122
Tình hình thực hiện các biện pháp quản lý, cƣỡng chế nợ thuế tại doanh
nghiệp nhỏ và vừa
4.34
123
Nhu cầu đƣợc hỗ trợ về kiến thức pháp luật của doanh nghiệp nhỏ và vừa 131
vii
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Tên biểu đồ
STT
2.1
Trang
Tăng trƣởng về số lƣợng báo cáo trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp
Trung Quốc qua các năm
3.1
36
Cơ cấu doanh nghiệp nhỏ và vừa đăng ký kinh doanh phân theo ngành
nghề (2015)
51
4.1
Đóng góp thuế của doanh nghiệp nhỏ và vừa
66
4.2
Tỷ lệ đóng góp của doanh nghiệp nhỏ và vừa vào ngân sách nhà nƣớc tại
một số tỉnh (2011)
70
4.3
Nợ thuế của doanh nghiệp nhỏ và vừa giai đoạn 2011-2015
71
4.4
Kết quả khảo sát về mức lƣơng bình quân của ngƣời lao động năm 2015
85
4.5
Số doanh nghiệp nhỏ và vừa có hồ sơ bảo vệ môi trƣờng
94
4.6
Tỷ lệ doanh nghiệp nhỏ và vừa thực hiện báo cáo giám sát môi trƣờng
định kỳ
4.7
98
Lý do doanh nghiệp không thực hiện báo cáo giám sát môi trƣờng định
kỳ (n=19)
99
4.8
Đánh giá của ngƣời dân về ô nhiễm môi trƣờng trên địa bàn
102
4.9
Lý do doanh nghiệp cải thiện chế độ đãi ngộ lao động
108
4.10
Lợi ích từ việc thực hiện tốt chế độ đãi ngộ lao động
109
4.11
Đánh giá của cán bộ quản lý nhà nƣớc về ý thức pháp luật của doanh
nghiệp nhỏ và vừa
110
4.12
Sự đáp ứng về vốn đối với yêu cầu hoạt động của doanh nghiệp
113
4.13
Phản ứng của ngƣời dân địa phƣơng đối với các doanh nghiệp gây ô
nhiễm môi trƣờng
125
viii
DANH MỤC CÁC HÌNH
STT
Tên hình
Trang
2.1
Mô hình kim tự tháp về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp
2.2
Tỷ lệ ngƣời tiêu dùng sẵn sàng trả thêm tiền cho sản phẩm hoặc dịch vụ
11
của các công ty có cam kết hoạt động xã hội và bảo vệ môi trƣờng
11
2.3
Mô hình trách nhiệm xã hội doanh nghiệp theo các vấn đề cốt lõi
20
3.1
Khung phân tích tổng thể của luận án
53
4.1
Thiếu an toàn lao động tại các công trình xây dựng
92
4.2
Bãi tập kết ô tô ở xã Tề Lỗ huyện Yên Lạc
101
4.3
Ô nhiễm từ bụi gỗ ở xƣởng mộc thị trấn Yên Lạc
101
ix
DANH MỤC CÁC HỘP
Tên hộp
STT
2.1
Trang
Ý kiến của lãnh đạo doanh nghiệp về vai trò của trách nhiệm xã hội
doanh nghiệp
15
4.1
Tình trạng gian lận thuế của doanh nghiệp nhỏ và vừa
76
4.2
Thực hiện chế độ bảo hiểm xã hội tại công ty Cổ phần Thƣơng mại –
Xuất nhập khẩu Tùng Mai
4.3
83
Thực hiện chế độ tiền lƣơng tại công ty Cổ phần Thƣơng mại – Xuất
nhập khẩu Tùng Mai
4.4
87
Thực hiện chế độ về thời gian làm việc tại công ty Cổ phần Thƣơng mại
– Xuất nhập khẩu Tùng Mai
4.5
90
Công tác an toàn, vệ sinh lao động tại công ty Cổ phần Thƣơng mại –
Xuất nhập khẩu Tùng Mai
4.6
93
Hồ sơ bảo vệ môi trƣờng và công tác giám sát môi trƣờng định kỳ tại
Công ty TNHH Thƣơng mại Khánh Dƣ
100
4.7
Đánh giá của ngƣời dân về ô nhiễm môi trƣờng trên địa bàn
104
4.8
Công tác quản lý chất thải tại Công ty trách nhiệm hữu hạn Thƣơng mại
Khánh Dƣ
4.9
107
Đánh giá của cán bộ quản lý nhà nƣớc về ý thức pháp luật của doanh
nghiệp nhỏ và vừa
111
4.10
Nhận thức của ngƣời lao động về các chế độ đãi ngộ lao động
116
4.11
Ảnh hƣởng của công tác quản lý thuế đến thực hiện nghĩa vụ thuế của
doanh nghiệp nhỏ và vừa
124
4.12
Phản ứng của ngƣời dân đối với doanh nghiệp gây ô nhiễm
126
4.13
Nhu cầu tƣ vấn về pháp luật lao động của ngƣời lao động
139
x
TRÍCH YẾU LUẬN ÁN
Tên tác giả: Lê Thị Hƣớng
Tên luận án: Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc
Chuyên ngành: Kinh tế phát triển
Mã số: 62 31 01 05
Tên cơ sở đào tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam
Mục tiêu nghiên cứu
* Mục tiêu chung: Đánh giá thực trạng, phân tích nguyên nhân và các yếu tố ảnh
hƣởng đến trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Vĩnh
Phúc, từ đó đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm tăng cƣờng trách nhiệm xã hội của
doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn Tỉnh trong thời gian tới.
* Mục tiêu cụ thể: i) Hệ thống hóa, làm rõ cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn về trách
nhiệm xã hội của doanh nghiệp nhỏ và vừa. ii) Đánh giá thực trạng trách nhiệm xã hội của
các doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc. iii) Đề xuất các giải pháp chủ
yếu nhằm tăng cƣờng trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh
Vĩnh Phúc trong thời gian tới.
Phƣơng pháp nghiên cứu
- Phương pháp tiếp cận: tiếp cận theo ngành, tiếp cận theo quy mô doanh
nghiệp, tiếp cận có sự tham gia, tiếp cận thể chế.
- Nguồn và phương pháp thu thập dữ liệu: Dữ liệu thứ cấp đƣợc thu thập chủ
yếu thông qua các tài liệu đƣợc công bố chính thức của các cơ quan của tỉnh. Dữ liệu sơ
cấp đƣợc thu thập thông qua khảo sát chủ doanh nghiệp, ngƣời lao động, cán bộ quản lý
nhà nƣớc, ngƣời dân đại phƣơng.
- Phương pháp lấy mẫu: Tổng mẫu điều tra là 542, gồm: 92 lãnh đạo doanh nghiệp,
324 ngƣời lao động, 77 cán bộ quản lý nhà nƣớc, 49 ngƣời dân địa phƣơng.
Kết quả chính và kết luận
* Một số kết quả chính có thể tóm tắt như sau:
i) Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp là việc doanh nghiệp định hƣớng các
hành vi của họ nhằm đảm bảo lợi ích kinh tế, tuân thủ pháp luật, bảo vệ môi trƣờng, đạo
đức kinh doanh, tự nguyện đóng góp cho xã hội theo hƣớng hài hòa lợi ích của các bên
liên quan và theo đuổi mục tiêu phát triển bền vững. Phạm vi và nội dung của trách
nhiệm xã hội tùy thuộc vào đặc thù của từng nhóm doanh nghiệp. Các nội dung trách
nhiệm xã hội đƣợc đề xuất đối với DNNVV, bao gồm: trách nhiệm nộp thuế; trách
nhiệm đối với ngƣời lao động; trách nhiệm đối với môi trƣờng; trách nhiệm đối với thị
trƣờng và trách nhiệm đối với cộng đồng.
ii) Luận án nghiên cứu thực trạng trách nhiệm xã hội của DNNVV trên địa bàn tỉnh
Vĩnh Phúc trên ba nội dung cốt lõi: trách nhiệm nộp thuế, trách nhiệm đối với ngƣời lao
xi
động và trách nhiệm đối với môi trƣờng. Kết quả nghiên cứu cho thấy các DNNVV trên địa
bàn tỉnh Vĩnh Phúc mặc dù đã có những đóng góp tích cực trong phát triển kinh tế - xã
hội của địa phƣơng, tuy nhiên việc thực hiện các trách nhiệm xã hội cốt lõi của khối
doanh nghiệp này còn rất hạn chế:
- Tỷ lệ đóng góp của DNNVV vào ngân sách tỉnh hàng năm mới đạt trên 4%, chƣa
tƣơng xứng với các nguồn lực đƣợc sử dụng; tỷ lệ nợ đọng thuế rất cao, lên đến 23% tổng
số ghi thu hàng năm, chiếm trên 30% tổng nợ thuế toàn tỉnh.
- Phần lớn các DNNVV chƣa đảm bảo đầy đủ các lợi ích hợp pháp cho ngƣời
lao động nhƣ chế độ bảo hiểm, thời gian làm việc, chế độ nghỉ lễ, nghỉ phép, công tác
an toàn vệ sinh lao động... Số doanh nghiệp tham gia bảo hiểm xã hội cho ngƣời lao
động chỉ chiếm 30% tổng số doanh nghiệp đang hoạt động và chỉ có khoảng 20% trong
tổng số lao động đƣợc hƣởng quyền lợi này.
- Phần lớn các DNNVV chƣa thực hiện đúng quy định về quản lý và xử lý chất
thải. Tính đến năm 2014, chỉ có 33% doanh nghiệp có hồ sơ ban đầu về công tác bảo vệ
môi trƣờng và chỉ có 6,4% trong số đó thực hiện quy định về báo cáo giám sát môi
trƣờng định kỳ.
iii) Việc thực hiện trách nhiệm xã hội của DNNVV trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc
chịu ảnh hƣởng bởi hai nhóm yếu tố. Yếu tố nội tại doanh nghiệp bao gồm: nhận thức
về trách nhiệm xã hội, ý thức pháp luật của lãnh đạo doanh nghiệp, nhận thức của ngƣời
lao động và năng lực tài chính của doanh nghiệp. Yếu tố thuộc môi trƣờng bên ngoài
bao gồm: nhận thức của cộng đồng dân cƣ, hệ thống pháp luật và hoạt động quản lý nhà
nƣớc tại địa phƣơng.
iv) Luận án đã đề xuất các giải pháp nhằm tăng cƣờng trách nhiệm xã hội của
DNNVV trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc trong thời gian tới. Một là, nâng cao nhận thức về
trách nhiệm xã hội, ý thức pháp luật của đội ngũ lãnh đạo doanh nghiệp và nhận thức
của ngƣời lao động, cộng đồng dân cƣ. Hai là, đẩy mạnh công tác quản lý nhà nƣớc tại
địa phƣơng; tăng cƣờng công tác kiểm tra, giám sát và có biện pháp xử lý vi phạm hợp
lý đối với hoạt động của doanh nghiệp. Ba là, thực hiện các chính sách hỗ trợ, khuyến
khích để DNNVV có điều kiện thuận lợi trong triển khai các chƣơng trình trách nhiệm
xã hội. Luận án đã khuyến nghị việc thiết kế và áp dụng các bộ tiêu chuẩn trách nhiệm
xã hội doanh nghiệp ở nƣớc ta, tiến tới thiết kế bộ tiêu chuẩn riêng cho địa phƣơng.
* Kết luận:
Luận án đã hệ thống hóa và phát triển cơ sở lý luận về trách nhiệm xã hội của
DNNVV; phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện các nội dung trách nhiệm xã hội cốt
lõi của DNNVV trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc, tìm ra nguyên nhân và đề xuất các giải
pháp chủ yếu nhằm tăng cƣờng trách nhiệm xã hội của các DNNVV trên địa bàn tỉnh
Vĩnh Phúc trong thời gian tới.
xii
THESIS ABSTRACT
PhD candidate: Le Thi Huong
Thesis title: Social responsibility of small and medium-sized enterprises in Vinh Phuc
province
Major: Development economics
Code: 62 31 01 05
Educational organization: Vietnam National University of Agriculture
Research Objectives
* General objective: To assess the reality, analyzing the causes and factors that
affect the social responsibility of small and medium-sized enterprises in Vinh Phuc
province, by which proposing a number of key measures to strengthen social
responsibility of small and medium-sized enterprises in the province in the coming time.
* Specific objectives: 1) To systematize and clarifying theoretical and practical
basis of social responsibility of small and medium-sized enterprises (SMEs). 2)
Assessing the reality of social responsibility of SMEs in Vinh Phuc province. 3)
Proposing some measures which mainly aim at strengthening the social responsibility of
SMEs in Vinh Phuc province in the coming time.
Materials and Methods
- Research approaches: sector approach, enterprise scale approach, participatory
approach, institutional approach.
- Sampling method: Total sample is 542, in which there are 92 business leaders;
324 employees; 77 state managers and 49 locals.
- Sources and methods of data collection: Secondary data was collected mainly
through documents published by the official agencies of the Province. Primary data was
collected through interviews business owners, workers, managers of state, local people.
Main findings and conclusions
* Main findings:
Social responsibility of enterprises can be defined as the behavioral orientation of
enterprises in order to ensure economic benefits, legal compliance, environmental
protection, business morality, voluntary contributions to society towards harmonizing the
benefits of the related sides and pursuing sustainable development objectives. The scope
and content of social responsibility depends on specific characteristics of each business
group. The proposed content of social responsibility for SMEs includes: Tax responsibility;
responsibility for employees; environment; market and the community.
ii) The thesis studies the current reality of social responsibility of small and
medium-sized enterprises in Vinh Phuc province on three core contents: Tax
xiii
responsibility, responsibility for workers and environmental responsibility. The research
results showed that small and medium-sized enterprises in Vinh Phuc province despite
having positive contributions in economic – social development of the local, but the
implementation of core social responsibility of this business sector is very limited:
- The contribution percentage of SMEs to the annual province budgets is just
over 4%, is not commensurate with the used resources; the rate of tax arrears is very
high, up to 23% of total annual recorded revenue, accounting for over 30% of total tax
debt throughout the province.
- The majority of SMEs are not fully guaranteed legal benefits of employees
such as insurance policy, working time, holiday mode, leave, safety and hygiene of
labor... Up to 2014, fewer than 30% of enterprises participated in social insurance for
employees and only 20% of employees are entitled to this benefit.
- The majority of enterprises do not comply with the regulations on management
and waste treatment. By 2014, only 33% had the original documents on environmental
protection, and only 6.4% of them implemented regulations on environmental
monitoring reports periodically.
iii) Implementing the social responsibility of SMEs in Vinh Phuc province is
influenced by two groups of factors. Internal factors include: awareness business
leaders, workers' awareness and financial capability of the business. External factors
include: awareness of the community, the legal system and state management
operations of the local.
iv) The thesis proposed measures to strengthen the social responsibility of SMEs
in Vinh Phuc province in the near future. Firstly, raising awareness of social
responsibility, the legal awareness of business leaders and the awareness of workers,
communities. Secondly, promoting the state management of local; strengthening
inspection and monitoring and having reasonable measures to handle the violation of
the business activities. Thirdly, the implementation of supportive policies, providing
small and medium-sized enterprises with favorable conditions for implementing social
responsibility programs. The thesis recommended designing and applying the sets of
social responsibility standard in business in our country, then proceeding to the design
of specific local standards.
* Conclusion:
This thesis systematized and developed theoretical basis of SMEs; analyzing,
assessing the reality of implementing core contents of social responsibility of SMEs in
Vinh Phuc province, finding out the causes and proposing key measures to strengthen
the social responsibility of SMEs in Vinh Phuc province in the coming time.
xiv
PHẦN 1. MỞ ĐẦU
1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Sự phát triển mạnh mẽ của các hoạt động sản xuất trên toàn thế giới với
mục đích thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế đồng thời cũng gây ra những bất ổn đối
với xã hội và môi trƣờng. Thế giới đang phải đối mặt với những vấn đề nhƣ ô
nhiễm môi trƣờng, bất bình đẳng, thiếu an toàn trong lao động và trong tiêu
dùng… và Việt Nam không phải là ngoại lệ. Các chuyên gia kinh tế đã chỉ ra
rằng thiệt hại môi trƣờng ở Việt Nam do các hoạt động kinh tế gây ra chiếm
khoảng 5,5% GDP hàng năm và có xu hƣớng gia tăng trong những năm tiếp theo
nếu không kịp thời áp dụng các biện pháp phòng ngừa (Đinh Đức Trƣờng và Lê
Hà Thanh, 2012). Vì vậy, các chủ thể của nền kinh tế trong đó có doanh nghiệp
phải có trách nhiệm để góp phần giải quyết những bất ổn này, nếu không bản
thân sự phát triển sẽ không bền vững và dẫn tới những ảnh hƣởng xấu cho các
thế hệ con cháu về sau. Nói cách khác, hoạt động của các doanh nghiệp ngoài
mục tiêu lợi nhuận còn cần phải gắn liền với thực hiện trách nhiệm xã hội thông
qua thực hiện tốt nghĩa vụ thuế, bảo vệ môi trƣờng, đối xử có đạo đức với ngƣời
lao động, ngƣời tiêu dùng và các trách nhiệm khác với cộng đồng.
Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp không chỉ là đòi hỏi tất yếu của xã
hội đối với doanh nghiệp trong thực hiện mục tiêu phát triển bền vững, mà còn là
tiêu chuẩn để củng cố uy tín cho chính các doanh nghiệp để tồn tại và phát triển.
Các thị trƣờng nhập khẩu trên thế giới đang đặt ra các yêu cầu ngày càng tăng
đối với hàng hóa, dịch vụ không chỉ về chất lƣợng mà còn về nguồn gốc hình
thành ra nó gắn với các yếu tố lao động và môi trƣờng. Trong xu thế toàn cầu hóa
và cạnh tranh đa cấp độ, trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trở thành một công
cụ quan trọng để doanh nghiệp tạo đƣợc lợi thế cạnh tranh và phát triển bền
vững. Nếu doanh nghiệp không thực hiện tốt trách nhiệm xã hội, trƣớc hết sẽ có
nguy cơ bị mất đi đội ngũ lao động giỏi đồng thời sẽ dần mất đi cơ hội để hòa
nhập với thị trƣờng quốc tế.
Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đƣợc vận dụng ở Việt Nam trong
khoảng 20 năm trở lại đây cùng với quá trình hội nhập quốc tế. Khởi nguồn việc
thực hành trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ở nƣớc ta là các công ty đa quốc gia
nhƣ Toyota, Honda, Nestle, Unilever… Về sau một số doanh nghiệp trong nƣớc,
1
đặc biệt là các doanh nghiệp sản xuất thầu, doanh nghiệp xuất khẩu đã có ý thức rất
tốt trong việc tích hợp trách nhiệm xã hội vào chiến lƣợc kinh doanh, coi trách
nhiệm xã hội là một tấm vé thông hành để tiếp cận với thị trƣờng thế giới. Tuy
nhiên, bên cạnh đó còn một bộ phận không nhỏ doanh nghiệp ở nƣớc ta chƣa thực
sự quan tâm đến vấn đề này, đặc biệt là các doanh nghiệp có quy mô vừa và nhỏ. Do
nhận thức chƣa đầy đủ về vai trò, bản chất của trách nhiệm xã hội đồng thời những
hạn chế vốn có của khối doanh nghiệp này đã trở thành rào cản trong việc thực hiện
trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (Phạm Văn Đức, 2010). Đa số các doanh
nghiệp nhỏ cho rằng thực hiện trách nhiệm xã hội là gánh nặng về chi phí nên chỉ
phù hợp với các tập đoàn lớn, hoặc đánh đồng trách nhiệm xã hội với làm từ thiện.
Một số doanh nghiệp có thực hiện trách nhiệm xã hội nhƣng thực hiện một cách thụ
động theo yêu cầu của các bên hữu quan hơn là chiến lƣợc chủ động của doanh
nghiệp (Hoàng Thị Thanh Hƣơng, 2015). Hậu quả là số doanh nghiệp vi phạm
những quy định về luật lao động và môi trƣờng tăng nhanh ở mức báo động trong
những năm vừa qua (Võ Khắc Thƣờng, 2013). Theo thống kê của Bảo hiểm xã hội
Việt Nam, tính đến cuối năm 2014 có tới 80% lực lƣợng lao động cả nƣớc không
đƣợc tham gia bảo hiểm xã hội (Nguyễn Thị Lệ Thu, 2015). Điều này đồng nghĩa
với việc hàng triệu ngƣời lao động trên cả nƣớc có thể có cuộc sống bất ổn khi về
già do không có thu nhập.
Tỉnh Vĩnh Phúc hiện có khoảng 5.000 doanh nghiệp nhỏ và vừa, chiếm
97% tổng số doanh nghiệp của tỉnh. Doanh nghiệp nhỏ và vừa đóng góp 10%
GDP của tỉnh, 20% tổng vốn đầu tƣ toàn xã hội; giá trị xuất khẩu chiếm 8% tổng
giá trị kim ngạch xuất khẩu của tỉnh (UBND tỉnh Vĩnh Phúc, 2015). Các doanh
nghiệp nhỏ và vừa có vai trò to lớn trong việc thu hút, tạo việc làm cho lao động
là ngƣời địa phƣơng, lao động nông thôn, giải quyết việc làm cho trên 70 ngàn
lao động, chiếm 60% lao động trong khu vực doanh nghiệp; mỗi năm tạo thêm từ
7 đến 8 ngàn chỗ làm mới; góp phần tích cực trong việc đẩy nhanh quá trình
chuyển dịch cơ cấu lao động của tỉnh từ khu vực nông nghiệp, nông thôn sang
khu vực công nghiệp, dịch vụ. Có thể thấy sức ảnh hƣởng của khối doanh nghiệp
nhỏ và vừa đến phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Vĩnh Phúc là rất lớn. Nghị quyết số
04-NQ/2013 của Ban chấp hành Đảng bộ Tỉnh khóa XV đã nêu quan điểm: “Phát
triển doanh nghiệp nhỏ và vừa là chiến lƣợc lâu dài, đồng thời cũng là nhiệm vụ
trọng tâm trƣớc mắt, có vai trò quan trọng trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế và cơ
cấu lao động của tỉnh; là một trong những nhân tố phát triển bền vững trong quá
2
trình công nghiệp hoá - hiện đại hoá, góp phần thực hiện mục tiêu đƣa tỉnh trở
thành tỉnh công nghiệp theo hƣớng hiện đại vào năm 2020” (Tỉnh ủy Vĩnh Phúc,
2013a). Để doanh nghiệp nhỏ và vừa có thể phát huy đƣợc vai trò quan trọng trong
phát triển kinh tế - xã hội, thực hiện thành công mục tiêu của tỉnh đề ra thì mỗi
doanh nghiệp ngoài các đóng góp mạnh mẽ về mặt kinh tế còn phải tích cực gánh
vác trách nhiệm xã hội.
Tuy nhiên, đóng góp từ thuế của doanh nghiệp nhỏ và vừa hiện chỉ chiếm
khoảng 4% tổng thu ngân sách tỉnh, chƣa đạt mục tiêu của tỉnh đề ra – mục tiêu
đóng góp từ 10-15% tổng thu ngân sách vào năm 2015 (Tỉnh ủy Vĩnh Phúc,
2013a). Tỷ lệ đóng góp hiện tại cũng đƣợc xem là chƣa tƣơng xứng với các nguồn
lực mà khối doanh nghiệp này đang sử dụng. Các số liệu đƣợc các cơ quan quản lý
ở địa phƣơng công bố gần đây còn cho thấy việc chấp hành quy định pháp luật về
thuế, lao động, bảo vệ môi trƣờng của khối doanh nghiệp này còn nhiều hạn chế.
Số doanh nghiệp nhỏ và vừa tham gia bảo hiểm xã hội cho ngƣời lao động chỉ
chiếm dƣới 30% tổng số và cũng chỉ có khoảng 20% số lao động thuộc khối doanh
nghiệp này đƣợc đóng bảo hiểm xã hội (Bảo hiểm xã hội tỉnh Vĩnh Phúc, 2015);
Các hành vi vi phạm quy định về bảo vệ môi trƣờng, tình trạng trốn thuế, nợ đọng
thuế, không thực hiện đầy đủ các chế độ đãi ngộ lao động theo luật định cũng đƣợc
ghi nhận một cách phổ biến. Thực trạng trên là một trong những nguyên nhân
khiến cho sự phát triển của các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong những năm qua
chƣa phát huy hết tiềm năng và thế mạnh của tỉnh, việc tham gia vào các chuỗi
cung ứng giá trị còn rất hạn chế, hầu hết doanh nghiệp nhỏ và vừa của tỉnh chƣa có
cơ hội tiếp cận với thị trƣờng quốc tế.
Xuất phát từ những lý do trên, nghiên cứu trách nhiệm xã hội của doanh
nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc là cần thiết nhằm đánh giá cụ thể về
mức độ thực hiện các nội dung trách nhiệm xã hội, tìm ra nguyên nhân và giải
pháp để tăng cƣờng trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn
tỉnh Vĩnh Phúc nói riêng và ở Việt Nam nói chung.
1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
1.2.1. Mục tiêu chung
Đánh giá thực trạng, phân tích nguyên nhân và các yếu tố ảnh hƣởng đến
trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc, từ
đó đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm tăng cƣờng trách nhiệm xã hội của
doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc trong thời gian tới.
3
1.2.2. Mục tiêu cụ thể
- Hệ thống hóa, làm rõ cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn về trách nhiệm xã
hội của doanh nghiệp nhỏ và vừa;
- Đánh giá thực trạng và phân tích các yếu tố ảnh hƣởng đến thực hiện
trách nhiệm xã hội của các doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc;
- Đề xuất các giải pháp chủ yếu nhằm tăng cƣờng trách nhiệm xã hội của
các doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc trong thời gian tới.
1.3. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
1.3.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Đối tƣợng nghiên cứu của luận án là trách nhiệm xã hội của các doanh
nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc. Bao gồm: nội dung, bản chất
trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp; các chính sách pháp luật của nhà nƣớc có
liên quan; thực trạng thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp nhỏ và vừa
trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc.
1.3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về nội dung:
Phần lý luận tổng quan, luận án nghiên cứu về trách nhiệm xã hội của
doanh nghiệp nói chung và khung lý thuyết về trách nhiệm xã hội đối với các
doanh nghiệp nhỏ và vừa.
Phần đánh giá thực trạng trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp nhỏ và vừa
trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc: Mặc dù khung lý thuyết đã chỉ ra năm nội dung
trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp nhỏ và vừa, song do hạn chế về nguồn lực
của nghiên cứu và để phù hợp yêu cầu về dung lƣợng luận án tiến sĩ, nghiên cứu
chỉ giới hạn đánh giá theo ba nội dung cốt lõi bao gồm: trách nhiệm nộp thuế;
trách nhiệm đối với ngƣời lao động và trách nhiệm đối với môi trƣờng. Trong đó
nghiên cứu chú trọng đánh giá, phân tích khía cạnh trách nhiệm pháp lý vì đây là
khía cạnh cơ bản nhất thể hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp nhỏ và vừa
trong giai đoạn hiện nay.
+ Trách nhiệm nộp thuế: nghiên cứu chỉ tập trung đánh giá và phân tích
việc chấp hành quy định pháp luật đối với các khoản thuế nội địa, chủ yếu là thuế
giá trị gia tăng và thuế thu nhập doanh nghiệp.
+ Trách nhiệm đối với ngƣời lao động: Đánh giá việc chấp hành quy định
pháp luật về chế độ hợp đồng lao động, bảo hiểm, thời gian giờ giấc làm việc, an
4
- Xem thêm -