Tài liệu Tổ chức và hoạt động thanh tra nhà nước cấp tỉnh ở việt nam hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI VŨ VIỆT HÀ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG THANH TRA NHÀ NƯỚC CẤP TỈNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 62.38.01.02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS LƯƠNG THANH CƯỜNG HÀ NỘI – 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu của luận án là trung thực và không trùng lắp với các công trình nghiên cứu có liên quan đã được công bố; các thông tin trích dẫn trong luận án đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày tháng Tác giả luận án VŨ VIỆT HÀ năm 2017 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ...................................................................................................................................1 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU .............................................7 1.1.Tình hình nghiên cứu đề tài ................................................................................................7 1.2. Đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu ...................................................................... 21 CHƯƠNG 2. LÝ LUẬN VỀ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG THANH TRA NHÀ NƯỚC CẤP TỈNH ................................................................................................. 26 2.1. Vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của thanh tra nhà nước cấp tỉnh .......................... 26 2.2. Khái niệm tổ chức và hoạt động thanh tra nhà nước cấp tỉnh ...................................... 46 2.3. Những yếu tố ảnh hưởng tới tổ chức và hoạt động của thanh tra nhà nước cấp tỉnh . 50 2.4. Mô hình thanh tra một số nước trên thế giới và giá trị tham khảo cho Việt Nam ......... 57 CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG THANH TRA NHÀ NƯỚC CẤP TỈNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY .............................................................. 61 3.1. Thực trạng quy định pháp luật về tổ chức và hoạt động thanh tra nhà nước cấp tỉnh ở Việt Nam hiện nay .............................................................................................................. 61 3.2. Thực trạng tổ chức thanh tra nhà nước cấp tỉnh ............................................................ 68 3.3. Thực trạng hoạt động thanh tra nhà nước cấp tỉnh........................................................ 78 CHƯƠNG 4. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG THANH TRA NHÀ NƯỚC CẤP TỈNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY ........ 105 4.1. Nhu cầu đổi mới tổ chức và hoạt động thanh tra nhà nước cấp tỉnh.......................... 105 4.2. Quan điểm đổi mới tổ chức và hoạt động thanh tra nhà nước cấp tỉnh .......................... 111 4.3. Giải pháp đổi mới tổ chức và hoạt động thanh tra nhà nước cấp tỉnh ở Việt Nam hiện nay ................................................................................................................................. 116 KẾT LUẬN ......................................................................................................................... 142 DANH MỤC NHỮNG CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ......................................................................... 145 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................ 146 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT HĐND: Hội đồng nhân dân UBND: Ủy ban nhân dân KNTC: Khiếu nại, tố cáo PCTN: Phòng, chống tham nhũng TT: Thanh tra TTV: Thanh tra viên XHCN: Xã hội chủ nghĩa DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.2.1: Thống kê số lượng công chức thanh tra một số địa phương trong cả nước năm 2015 .............................................................................................................. 70 Bảng 3.2.2: Thống kê về số lượng và trình độ chuyên môn nghiệp vụ của đội ngũ công chức, người lao động tại thanh tra tỉnh Khánh Hòa, Bình Thuận và Tp. Hồ Chí Minh: ........................................................................................................ 72 Bảng 3.3.1: Kết quả thanh tra hành chính của Thanh tra Thành phố Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Khánh Hòa, Sơn La từ năm 2012 đến năm 2015 ........................... 84 Bảng 3.3.2: Số vụ việc tham nhũng được phát hiện qua thanh tra tại các địa phương năm 2013 - 2014: .......................................................................................................... 90 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thanh tra là một trong những nội dung cơ bản của hoạt động quản lý hành chính nhà nước, là một chức năng và một giai đoạn của quản lý nhà nước. Về vấn đề này, Lênin đã viết: "Quản lý đồng thời phải có thanh tra, quản lý và thanh tra là một chứ không phải là hai". Như vậy, quản lý nhà nước và thanh tra có mối quan hệ mật thiết với nhau. Thực tế cho thấy, một thể chế hành chính và cơ chế quản lý nhà nước sẽ không đầy đủ và kém hiệu quả nếu thiếu thanh tra. Hoạt động có tính hiệu quả của thanh tra sẽ ngăn chặn được nguy cơ biến dạng, tuỳ tiện, thiếu kỷ cương trong hoạt động quản lý nhà nước. Trong hệ thống các cơ quan thanh tra nhà nước ở Việt Nam hiện nay, cơ quan thanh tra nhà nước tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (sau đây gọi chung là thanh tra nhà nước cấp tỉnh), giữ một vai trò quan trọng. Là cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp tỉnh, thanh tra nhà nước cấp tỉnh có trách nhiệm giúp UBND cấp tỉnh quản lý nhà nước về công tác thanh tra, giải quyết KNTC và PCTN; tiến hành thanh tra, giải quyết KNTC và PCTN theo quy định của pháp luật. Thanh tra nhà nước cấp tỉnh là một trong những chủ thể kiểm soát quyền lực nhà nước ở địa phương, đồng thời góp phần quan trọng trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhân dân ở địa phương. Bên cạnh đó, thanh tra nhà nước cấp tỉnh còn là cấp “trung chuyển quyền lực” giữa Thanh tra Chính phủ với Thanh tra sở và Thanh tra huyện. Các chủ trương, chính sách của Thanh tra Chính phủ được thực hiện trên thực tế tùy thuộc nhiều vào việc tổ chức, triển khai thực hiện của thanh tra nhà nước cấp tỉnh xuống các cấp trực thuộc ở địa phương. Kể từ khi thành lập tới nay, tổ chức thanh tra nhà nước cấp tỉnh được phát triển, hoạt động thanh tra không ngừng được mở rộng, góp phần quan trọng trong việc phòng ngừa, phát hiện và xử lý các sai phạm trong quản lý đời sống kinh tế, xã hội ở địa phương; đã kiến nghị xử lý và đề xuất nhiều biện pháp để chấn chỉnh công tác quản lý nhà nước như đất đai, đầu tư xây dựng cơ bản, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư; thực hiện chính sách pháp luật về thuế, cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước; đồng thời kiến nghị với cấp có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung cơ chế, chính 1 sách, pháp luật nhằm khắc phục những khiếm khuyết, sơ hở trong công tác quản lý, góp phần phát triển kinh tế và tăng cường trật tự, kỷ cương xã hội. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, cơ cấu tổ chức cũng như hoạt động thanh tra của thanh tra nhà nước cấp tỉnh còn không ít hạn chế: bất cập về cơ cấu tổ chức, là sự phụ thuộc của thanh tra nhà nước cấp tỉnh vào thủ trưởng cơ quan hành chính nhà nước cùng cấp (bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Chánh Thanh tra tỉnh, quyết định chỉ tiêu, biên chế cũng như kinh phí hoạt động của thanh tra nhà nước cấp tỉnh). Những quy định này ít nhiều làm cho hoạt động thanh tra thiếu tính khách quan. Trong hoạt động thanh tra còn hiện tượng tập trung quá nhiều vào hoạt động thanh tra kinh tế - xã hội mà xem nhẹ hoạt động thanh tra trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức trong việc thực hiện Luật Tiếp công dân, Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo, Luật Phòng, chống tham nhũng; hiện tượng trùng lắp, chồng chéo về đối tượng, thời gian, nội dung thanh tra giữa các cơ quan thanh tra làm cản trở hoạt động bình thường của cơ quan, tổ chức, cá nhân là đối tượng thanh tra; không ít kết luận, kiến nghị thanh tra trong thời gian vừa qua chưa được thực thi một cách nghiêm chỉnh và còn thiếu những biện pháp cứng rắn, chế tài đủ mạnh để xử lý đối với những sai phạm của cơ quan, tổ chức, cá nhân là đối tượng thanh tra... Như vậy, nhiều vấn đề về tổ chức và hoạt động của ngành Thanh tra nói chung và thanh tra nhà nước cấp tỉnh nói riêng chưa đáp ứng những yêu cầu của quá trình đổi mới hiện nay. Điều này đòi hỏi phải có những nghiên cứu thấu đáo để có những khuyến nghị khoa học nhằm kiện toàn tổ chức của ngành Thanh tra tương ứng với chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn được giao cũng như đổi mới hoạt động của thanh tra nhà nước cấp tỉnh. Xuất phát từ những lý do trên, tác giả lựa chọn đề tài: “Tổ chức và hoạt động thanh tra nhà nước cấp tỉnh ở Việt Nam hiện nay” để triển khai nghiên cứu luận án tiến sỹ Luật học. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu là trên cơ sở làm sáng tỏ về mặt lý luận và thực tiễn về tổ chức và hoạt động của thanh tra nhà nước cấp tỉnh, đề xuất các giải pháp nhằm đổi 2 mới về tổ chức và hoạt động của thanh tra nhà nước cấp tỉnh, góp phần làm cho tổ chức, hoạt động thanh tra nhà nước cấp tỉnh đáp ứng yêu cầu thực tế hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích trên, đề tài tập trung giải quyết những nhiệm vụ sau: - Thu thập, hệ thống hóa, đánh giá các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài, trên cơ sở đó, xác định những kết quả nghiên cứu mà luận án sẽ kế thừa, chỉ ra những vấn đề mà các công trình khoa học chưa giải quyết hoặc phải tiếp tục nghiên cứu. - Phân tích những vấn đề lý luận về tổ chức và hoạt động của thanh tra nhà nước cấp tỉnh ở Việt Nam. - Phân tích và đánh giá thực trạng pháp luật cũng như thực tiễn việc tổ chức và hoạt động của thanh tra nhà nước cấp tỉnh, từ đó rút ra nhận xét về kết quả đạt được cũng như hạn chế cần khắc phục, nguyên nhân của những kết quả và hạn chế đó. - Xác định nhu cầu, quan điểm đổi mới tổ chức và hoạt động của thanh tra nhà nước cấp tỉnh; đề xuất một số giải pháp đổi mới tổ chức và hoạt động của thanh tra nhà nước cấp tỉnh nhằm nâng cao hơn nữa vai trò của thanh tra nhà nước cấp tỉnh trong hoạt động quản lý hành chính nhà nước ở Việt Nam hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận về tổ chức và hoạt động của thanh tra nhà nước cấp tỉnh ở Việt Nam, thực trạng pháp luật và thực tiễn việc tổ chức và hoạt động của thanh tra nhà nước cấp tỉnh. Theo quy định của pháp luật hiện hành, hệ thống cơ quan Thanh tra nhà nước gồm 5 cơ quan thanh tra: Thanh tra Chính phủ, Thanh tra bộ, Thanh tra tỉnh, Thanh tra sở và Thanh tra huyện, trong phạm vi nghiên cứu của luận án, luận án chỉ lựa chọn nghiên cứu về tổ chức và hoạt động của cơ quan thanh tra tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (gọi tắt là thanh tra nhà nước cấp tỉnh) không bao gồm Thanh tra sở và Thanh tra huyện. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung nghiên cứu: i) Vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của thanh tra nhà nước cấp tỉnh (ii) Khái niệm tổ chức và hoạt động thanh tra nhà nước cấp tỉnh; iii) Những yếu tố ảnh hưởng tới tổ chức và hoạt động của thanh tra nhà 3 nước cấp tỉnh; iv) Thực trạng pháp luật và thực tiễn việc tổ chức và hoạt động thanh tra nhà nước cấp tỉnh ở Việt Nam hiện nay; v) Nhu cầu, quan điểm và giải pháp đổi mới tổ chức và hoạt động của thanh tra nhà nước cấp tỉnh; - Phạm vi về thời gian nghiên cứu: Luận án tập trung nghiên cứu về tổ chức và hoạt động của thanh tra nhà nước cấp tỉnh ở Việt Nam từ năm 2011 đến nay; có dành một dung lượng nhất định đề cập đến tổ chức, hoạt động thanh tra nhà nước cấp tỉnh trước năm 2011 để so sánh. - Phạm vi về không gian nghiên cứu: Luận án nghiên cứu tổ chức và hoạt động cơ quan thanh tra nhà nước các tỉnh, thành phố trong phạm vi cả nước. Tuy nhiên, trong giới hạn luận án, luận án khảo sát một số tỉnh, thành phố như: Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Sơn La, Khánh Hòa, Bình Thuận. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp luận Phương pháp luận của luận án là phép duy vật biện chứng, duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác- Lênin về nhà nước và pháp luật. Đây là phương pháp luận chung cho mọi khoa học, được vận dụng trong tất cả các quá trình, các giai đoạn nghiên cứu của luận án. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Đề tài luận án “Tổ chức và hoạt động thanh tra nhà nước cấp tỉnh ở Việt Nam hiện nay” sử dụng phương pháp tiếp cận liên ngành, đa ngành. Đề tài dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật; các quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước về vấn đề đổi mới, hoàn thiện tổ chức bộ máy nhà nước trong đó có hệ thống cơ quan thanh tra nhà nước. Luận án còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu như: phương pháp phân tích và tổng hợp, phương pháp so sánh, phương pháp thống kê, phương pháp hệ thống, phương pháp lịch sử cụ thể, phương pháp phân tích - dự báo. Các phương pháp này được sử dụng để nghiên cứu nội dung trong các chương, mục của luận án như sau: Chương 1: Tác giả chủ yếu sử dụng phương pháp thống kê, phương pháp tổng hợp và phương pháp phân tích. Qua thống kê và tổng hợp các công trình nghiên cứu khoa học trong nước và ngoài nước về những vấn đề có liên quan đến 4 nội dung luận án, phân tích những nội dung cơ bản trong các công trình nghiên cứu đó và đưa ra đánh giá về tình hình nghiên cứu. Chương 2: Tác giả sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh để đưa ra các quan niệm về tổ chức và hoạt động thanh tra nhà nước cấp tỉnh cũng như vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của thanh tra nhà nước cấp tỉnh. Đồng thời chỉ ra những yếu tố tác động đến tổ chức và hoạt động của thanh tra nhà nước cấp tỉnh. Chương 3: Tác giả sử dụng phương pháp thống kê, tổng hợp, phân tích, phương pháp hệ thống, quy nạp để đánh giá về thực trạng pháp luật cũng như thực tiễn việc tổ chức và hoạt động của thanh tra nhà nước cấp tỉnh tại một số tỉnh, thành phố trong cả nước, từ đó chỉ ra những hạn chế, bất cập và nguyên nhân cần khắc phục. Chương 4: Luận án sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, phương pháp lịch sử, thống kê, nhằm làm rõ những yêu cầu của việc đổi mới tổ chức và hoạt động của thanh tra nhà nước cấp tỉnh, từ đó đưa ra quan điểm, các giải pháp đổi mới tổ chức và hoạt động của thanh tra nhà nước cấp tỉnh ở Việt Nam trong thời gian tới. 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án Thứ nhất, luận án đưa ra khái niệm về tổ chức và hoạt động của thanh tra nhà nước cấp tỉnh; phân tích, làm rõ những yếu tố cụ thể, trực tiếp ảnh hưởng đến tổ chức và hoạt động của thanh tra nhà nước cấp tỉnh; Thứ hai, luận án tập trung luận giải về vai trò kiểm soát quyền lực nhà nước ở địa phương của thanh tra nhà nước cấp tỉnh cũng như những giá trị về phương diện xã hội mà thanh tra nhà nước cấp tỉnh đem lại. Thứ ba, luận án đề xuất xây dựng mô hình thanh tra nhà nước cấp tỉnh theo hướng tinh giản, gọn nhẹ phù hợp với xu hướng cải cách hành chính nhà nước ở Việt Nam hiện nay. Đồng thời, đề xuất điều chỉnh lại hướng hoạt động của thanh tra nhà nước cấp tỉnh nhằm phát huy vai trò, nâng cao hiệu lực, hiệu quả của thanh tra nhà nước cấp tỉnh. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án Về lý luận: Đa số các công trình nghiên cứu trước đây tập trung phân tích thực trạng về tổ chức và hoạt động của cả hệ thống cơ quan thanh tra theo mô hình 5 truyền thống (bao gồm 5 cơ quan thanh tra nhà nước) nên không có điều kiện đi sâu phân tích cụ thể về tổ chức nội bộ và hoạt động cụ thể của một cấp cơ quan thanh tra. Luận án là công trình nghiên cứu một cách trực tiếp về tổ chức và hoạt động thanh tra nhà nước cấp tỉnh với mục đích đưa ra những luận cứ khoa học cũng như những giải pháp về mặt lý luận và thực tiễn nhằm đổi mới tổ chức và hoạt động thanh tra nhà nước cấp tỉnh. Do vậy, luận án góp phần bổ sung, hoàn thiện hệ thống lý luận về thanh tra nói chung, trong đó có thanh tra nhà nước cấp tỉnh. Về thực tiễn: Luận án cung cấp những luận cứ khoa học cho việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thanh tra năm 2010 và các văn bản hướng dẫn thi hành. Kết quả nghiên cứu của luận án có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu, giảng dạy, học tập về ngành luật học, hành chính học, chính trị học nói chung, chuyên ngành thanh tra nói riêng cũng như đào tạo, bồi dưỡng công chức. Đồng thời, luận án góp phần giúp cho các cơ quan, tổ chức, cá nhân có những nhận thức đúng đắn về vị trí, vai trò của thanh tra nhà nước cấp tỉnh, từ đó, có thể vận dụng những giải pháp mà luận án đề xuất để đổi mới tổ chức và hoạt động thanh tra nhà nước cấp tỉnh nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn cũng như phù hợp với yêu cầu của công cuộc đổi mới trong tình hình hiện nay. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận án gồm 4 chương: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu Chương 2: Lý luận về tổ chức và hoạt động thanh tra nhà nước cấp tỉnh Chương 3: Thực trạng về tổ chức và hoạt động thanh tra nhà nước cấp tỉnh ở Việt Nam hiện nay Chương 4: Quan điểm và giải pháp đổi mới tổ chức và hoạt động thanh tra nhà nước cấp tỉnh ở Việt Nam hiện nay 6 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong những năm gần đây, có khá nhiều công trình nghiên cứu khoa học trong và ngoài nước (luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ, đề tài nghiên cứu khoa học, sách chuyên khảo, bài báo…) nghiên cứu, trao đổi về tổ chức và hoạt động, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của bộ máy chính quyền địa phương, của cơ quan chuyên môn thuộc UBND cũng như vấn đề về tổ chức và hoạt động của hệ thống cơ quan thanh tra nhà nước. Để phù hợp với mục đích, nhiệm vụ, nội dung nghiên cứu của luận án, các công trình nghiên cứu liên quan được chia theo hai nhóm vấn đề như sau: 1.1.1. Những công trình nghiên cứu về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương, tổ chức và hoạt động của cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân Thanh tra nhà nước cấp tỉnh là cơ quan chuyên môn của UBND cấp tỉnh, cấu thành bộ máy chính quyền địa phương, vì vậy việc khảo sát các công trình nghiên cứu về chính quyền địa phương, cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp tỉnh là cần thiết cho đề tài luận án, theo đó, có thể đề cập đến các công trình như: Sách chuyên khảo “Một số vấn đề về hoàn thiện tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam” [80]. Các bài viết trong cuốn sách đã phân tích nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn về tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước ta hiện nay: Các vấn đề lý luận chung về tổ chức quyền lực nhà nước; về đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, các cơ quan tư pháp và chính quyền địa phương trong điều kiện cụ thể ở Việt Nam. Tuy ở mức độ nông, sâu khác nhau nhưng hầu hết các bài viết đều chứa đựng những tri thức có giá trị lý luận và thực tiễn, góp phần làm sáng tỏ các quan điểm của Đảng ta về nhu cầu và giải pháp cải cách bộ máy nhà nước. Sách tham khảo “Đổi mới, hoàn thiện bộ máy nhà nước trong giai đoạn hiện nay” [18]. Cuốn sách chủ yếu đề cập tới những vấn đề chung về đổi mới, hoàn thiện 7 bộ máy nhà nước trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Tại phần II và phần III, cuốn sách phân tích rõ hướng đổi mới, hoàn thiện các cơ quan nhà nước ở trung ương và đổi mới chính quyền địa phương. Đặc biệt chương XV tác giả có đề cập cụ thể tới sự cần thiết phải đổi mới mô hình tổ chức chính quyền tỉnh và đề xuất hai phương án đổi mới tổ chức bộ máy chính quyền tỉnh: Thứ nhất, coi tỉnh là đơn vị hành chính cơ bản; thứ hai, coi tỉnh là cấp trung gian. Sách tham khảo “Đổi mới nội dung hoạt động các cấp chính quyền địa phương trong kinh tế thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế” [42]. Cuốn sách phân tích những đòi hỏi của nền kinh tế thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế đối với các cấp chính quyền địa phương, và chỉ ra những nhiệm vụ cần làm của chính quyền địa phương. Đồng thời đề ra phương hướng đổi mới về tổ chức, cơ chế vận hành cũng như đổi mới nội dung hoạt động của chính quyền địa phương nhằm đáp ứng tốt hơn những yêu cầu của tình hình mới. Sách tham khảo “Tổ chức chính quyền nhà nước ở địa phương” [10], đây là công trình nghiên cứu cơ bản về chính quyền địa phương, cuốn sách chủ yếu tập trung phân tích quá trình lịch sử, vị trí, tính chất pháp lý và chức năng của HĐND và UBND. Tuy nhiên, cuốn sách chủ yếu tiếp cận từ khía cạnh pháp lý, ít đề cập tới thực trạng hoạt động thực tiễn của hai cơ quan này. Đề tài cấp bộ “Đổi mới tổ chức và hoạt động của chính quyền thành phố” [11], đề tài tập trung phân tích lịch sử hình thành và phát triển của chính quyền các thành phố, sự khác nhau giữa chính quyền đô thị và chính quyền nông thôn, phân tích các đặc điểm đặc thù của đời sống đô thị, hoạt động của chính quyền đô thị, trên cơ sở đó đưa ra ý kiến đề xuất tổ chức chính quyền hai cấp ở thành phố. Đề tài cấp bộ “Thiết lập mô hình tổ chức chính quyền đô thị ở nước ta hiện nay” (2002) [60], đề tài trình bày quá trình hình thành và phát triển của thiết chế tổ chức chính quyền đô thị ở nước ta từ năm 1945 đến nay, phân tích những đặc điểm đặc thù của đời sống đô thị và nông thôn; giới thiệu mô hình tổ chức chính quyền đô thị một số nước trên thế giới và đưa ra quan điểm về sự cần thiết của việc thiết kế tổ chức chính quyền đô thị ở Việt Nam hiện nay. Mô hình được đề xuất là tổ chức chính 8 quyền đô thị hai cấp hành chính và một cấp có HĐND. 02 đề tài nêu trên tuy chỉ đề cập tới tổ chức và hoạt động của chính quyền thành phố cũng như tổ chức chính quyền đô thị ở nước ta hiện nay nhưng cả hai đề tài đã đưa ra một số khái niệm, nhận định và kiến nghị có giá trị tham khảo để tác giả kế thừa khi thực hiện đề tài luận án của mình. Luận án tiến sĩ “Tổ chức và hoạt động của chính quyền tỉnh theo hướng xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam” [9]. Luận án đã giới thiệu mô hình chính quyền địa phương của một số nước trên thế giới cũng như chỉ ra cơ sở pháp lý và mô hình của chính quyền địa phương ở Việt Nam hiện nay (trong đó có chính quyền cấp tỉnh). Phân tích thực trạng về tổ chức và hoạt động của chính quyền tỉnh ở Việt Nam hiện nay, nhận xét về ưu điểm, hạn chế, nguyên nhân của những hạn chế. Trên cơ sở đó, tác giả đưa ra quan điểm, giải pháp, khuyến nghị mô hình tổ chức và hoạt động của chính quyền tỉnh đáp ứng yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam. Việc tổ chức chính quyền tỉnh không thống nhất trên địa bàn mọi tỉnh mà phải tính đến đặc thù địa phương, vùng, miền. Về hoạt động, chính quyền tỉnh cần phải tăng cường hoạt động thanh tra, kiểm tra, giám sát việc thực hiện pháp luật trên địa bàn tỉnh, kịp thời phát hiện những vi phạm pháp luật và xử lý nghiêm minh mọi vi phạm pháp luật, đảm bảo sự công bằng, bình đẳng trước pháp luật. Đồng thời, chính quyền tỉnh phải coi trọng công tác giải quyết KNTC của công dân, coi đó là trách nhiệm của chính quyền tỉnh nhằm bảo vệ các quyền, tự do và lợi ích hợp pháp của công dân. Dưới góc độ tham khảo cho luận án thì những kiến thức lí luận mà đề tài luận giải là cơ sở khoa học để luận án đề xuất thiết kế mô hình tổ chức và hoạt động khác nhau của cơ quan thanh tra nhà nước ở các tỉnh và các thành phố trực thuộc trung ương. Luận án tiến sĩ “Chính quyền địa phương trong việc bảo đảm thực hiện quyền công dân ở Việt Nam hiện nay” [54]. Luận án đã đề cập tới vai trò của chính quyền địa phương trong việc bảo đảm quyền công dân, coi đây là một thiết chế trực tiếp để bảo đảm thực hiện quyền công dân. Phân tích và làm rõ thực tiễn hoạt động bảo đảm thực hiện quyền công dân của chính quyền địa phương hiện nay thông qua hoạt động tổ chức giải quyết các yêu cầu về quyền công dân của cơ quan quản lý 9 nhà nước ở địa phương; giải quyết KNTC; hoạt động giám sát, kiểm tra, thanh tra … những hoạt động này bước đầu tạo thành một hệ thống thứ bậc, tạo cơ sở, điều kiện cho việc bảo đảm thực hiện quyền công dân của các cấp chính quyền địa phương. Để hoàn thiện thể chế và hoạt động bảo đảm thực hiện quyền công dân của chính quyền địa phương, luận án đã nhấn mạnh một số giải pháp: nâng cao năng lực và trách nhiệm “phục vụ” công dân của đội ngũ cán bộ, công chức chính quyền địa phương; đổi mới cơ chế thanh tra, kiểm tra, giám sát bảo đảm thực hiện quyền công dân của chính quyền địa phương trong đó cần làm rõ cơ cấu tổ chức, thẩm quyền, trách nhiệm của các thiết chế này. Luận án này sẽ giúp tác giả củng cố thêm định hướng nghiên cứu về vai trò của thanh tra nhà nước cấp tỉnh trong việc bảo vệ quyền của công dân. Luận án tiến sĩ “Chính quyền địa phương với việc bảo đảm thi hành Hiến pháp và pháp luật ở địa phương” [44]. Luận án nghiên cứu và làm rõ vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương trong việc bảo đảm thi hành Hiến pháp và pháp luật ở địa phương; sự khác nhau về nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của các cơ quan chính quyền địa phương các cấp trong việc bảo đảm thi hành Hiến pháp và pháp luật, trong đó, các cơ quan chuyên môn thuộc UBND có vai trò quan trọng trong việc thực hiện pháp luật về ngành, lĩnh vực thuộc phạm vi thẩm quyền của mình. Mặc dù đề cập đến những vấn đề khá rộng nhưng luận án cũng có giá trị tham khảo tốt. Luận án tiến sĩ “Đổi mới tổ chức và hoạt động của cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân ở Việt Nam hiện nay” [51]. Luận án tập trung phân tích toàn diện, đầy đủ, sâu sắc về tổ chức và hoạt động của các cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp tỉnh và UBND cấp huyện, góp phần hoàn thiện lý luận về tổ chức và hoạt động của các cơ quan chuyên môn thuộc UBND trong việc thực hiện quản lý trên các ngành, lĩnh vực của đời sống xã hội. Luận án đưa ra một số giải pháp nhằm bảo đảm lựa chọn một mô hình tổ chức cơ quan chuyên môn thuộc UBND mỗi cấp, bảo đảm tính thống nhất, tính đặc thù của các cấp chính quyền, của từng địa phương và đáp ứng yêu cầu quản lý của mỗi loại hình chính quyền (đô thị và nông thôn, vùng, miền…), góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý 10 nhà nước đối với ngành, lĩnh vực công tác từ trung ương đến cơ sở được thống nhất và hiệu quả. Đề tài khoa học cấp cơ sở “Kiểm soát hoạt động của chính quyền địa phương” [8], đề tài đã nêu lên cơ sở lý luận và thực tế về tính tất yếu của kiểm soát đối với hoạt động của chính quyền địa phương; nội dung, phương thức của kiểm soát đối với hoạt động của chính quyền địa phương; từ đó đề xuất các giải pháp để tiếp tục hoàn thiện kiểm soát đối với hoạt động của chính quyền địa phương. Nghiên cứu hoàn thiện thể chế kiểm soát hoạt động chính quyền địa phương; tổ chức bộ máy chính quyền địa phương; phân công, phân cấp quản lý hành chính và chế độ trách nhiệm tương ứng; năng lực, quyền, trách nhiệm kiểm soát của nhà nước, xã hội và công dân. Đặc biệt, trong đề tài có đề cập và nhấn mạnh tới vai trò của cơ quan thanh tra tỉnh trong việc kiểm soát hoạt động của chính quyền địa phương. Đề tài đã cung cấp những luận cứ khoa học để tác giả có thể tiếp tục triển khai khi khẳng định vai trò của thanh tra nhà nước cấp tỉnh. Qua nghiên cứu các công trình khoa học nêu trên cho thấy, các công trình này chủ yếu nghiên cứu về chính quyền địa phương, cơ quan chuyên môn thuộc UBND với những cách tiếp cận khác nhau. Những công trình nghiên cứu này có thể trực tiếp hoặc gián tiếp liên quan tới đề tài luận án “Tổ chức và hoạt động thanh tra nhà nước cấp tỉnh ở Việt Nam hiện nay”, đây là những tài liệu có giá trị cả về lý luận và thực tiễn để tác giả chọn lọc, kế thừa phát triển khi triển khai nghiên cứu đề tài luận án của mình. 1.1.2. Những công trình nghiên cứu về tổ chức và hoạt động của hệ thống cơ quan thanh tra nhà nước và thanh tra nhà nước cấp tỉnh 1.1.2.1. Nhóm những công trình liên quan tới tổ chức và hoạt động của hệ thống cơ quan thanh tra nhà nước Luận án tiến sĩ “Tổ chức và hoạt động của các tổ chức thanh tra ở nước ta trong giai đoạn hiện nay – thực trạng và giải pháp” [82] , luận án nghiên cứu những vấn đề mang tính lý luận về thanh tra: Khái niệm, đặc điểm, vị trí, vai trò của cơ quan thanh tra, khái quát sự phát triển của cơ quan thanh tra qua các thời kỳ lịch sử. Luận án phân tích thực trạng về tổ chức và hoạt động của hệ thống các cơ quan 11 thanh tra theo quy định của Luật thanh tra năm 2004 nên hiện nay đã có một số điểm không còn phù hợp. Tác giả đồng thời nghiên cứu về mô hình tổ chức và hoạt động của cả 5 cơ quan thanh tra nên những nhận xét và giải pháp đưa ra chỉ mang tính chất tổng quan, tập trung vào việc xác định vị trí của hệ thống cơ quan thanh tra trong mối quan hệ với cơ quan quản lý nhà nước, không có điều kiện nghiên cứu cụ thể về tổ chức nội bộ của từng cơ quan thanh tra trong hệ thống đó. Luận án tiến sĩ “Hoàn thiện pháp luật thanh tra trong giai đoạn hiện nay” [36], những kết luận của luận án có giá trị khoa học về thực trạng pháp luật và thực hiện pháp luật thanh tra ở nước ta; Trong các giải pháp, tác giả có đề cập tới giải pháp phải xây dựng tổ chức thanh tra ổn định, thống nhất nhưng mô hình của các cơ quan thanh tra đó phải xây dựng như thế nào thì luận án chưa nêu ra một cách cụ thể. Thiết nghĩ việc hoàn thiện về tổ chức và hoạt động của hệ thống cơ quan thanh tra nhà nước nói chung trong đó có thanh tra nhà nước cấp tỉnh luôn luôn gắn liền với việc hoàn thiện hệ thống pháp luật thanh tra. Vì vậy, luận án đã cung cấp những luận cứ khoa học nhất định để tác giả làm rõ nội dung về thực trạng pháp luật và thực tiễn việc tổ chức và hoạt động của thanh tra nhà nước cấp tỉnh theo quy định của pháp luật hiện hành. Luận án Tiến sĩ Luật học “Vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước trong giải quyết khiếu nại hành chính ở Việt Nam” [39] đã tập trung nghiên cứu cơ sở lý luận và đánh giá một cách khách quan về thực trạng vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước trong giải quyết khiếu nại hành chính ở Việt Nam; Đồng thời, luận án đã đưa ra các phương hướng, giải pháp phát huy hơn nữa vai trò của các cơ quan thanh tra trong giải quyết khiếu nại hành chính ở nước ta hiện nay, bao gồm các nhóm giải pháp cụ thể: nhóm giải pháp về pháp luật, nhóm giải pháp về tổ chức thực hiện, nhóm giải pháp về nâng cao năng lực cán bộ, công chức và hỗ trợ. Luận án tiến sĩ “Hoàn thiện thanh tra diện rộng của thanh tra chính phủ trong thực hiện chính sách xã hội” [29], luận án tập trung nghiên cứu, phân tích, đánh giá thực trạng thanh tra diện rộng trong thực hiện chính sách xã hội tại 06 lĩnh vực: chính sách bảo đảm an sinh xã hội, chính sách bảo hiểm xã hội – bảo hiểm y tế, chính sách bảo vệ tài nguyên môi trường, phủ xanh đất trống đồi trọc gắn liền 12 với chính sách xóa đói giảm nghèo, chính sách y tế, chính sách giáo dục – đào tạo, chính sách văn hóa – thể thao – du lịch. Luận án đã chỉ ra vai trò, vị trí, tầm quan trọng của các chính sách nêu trên và các dạng sai phạm, nguyên nhân của các sai phạm và kiến nghị trong quá trình thanh tra. Qua đó đưa ra phương hướng, giải pháp hoàn thiện thanh tra diện rộng của thanh tra Chính phủ trong thực hiện chính sách xã hội. Đặc biệt luận án đã thiết kế các cách thức, trình tự khoa học cụ thể các bước quy trình thanh tra diện rộng của thanh tra Chính phủ trong thực hiện chính sách xã hội. Luận án tiến sĩ “Pháp luật về thanh tra chuyên ngành ở Việt Nam hiện nay” [83], luận án nghiên cứu pháp luật về thanh tra chuyên ngành ở Việt Nam hiện nay ở cả hai trạng thái “tĩnh” và “động”. Đó là pháp luật về thanh tra chuyên ngành và thực tiễn thực hiện pháp luật về thanh tra chuyên ngành ở Việt Nam hiện nay. Luận án tập trung phân tích vào một số lĩnh vực nổi cộm, có tính thời sự cũng như tầm ảnh hưởng lớn đến các quan hệ xã hội hiện nay như: lao động – thương binh và xã hội, nông nghiệp và nông thôn, y tế, tài nguyên môi trường…. Trên cơ sở đó, luận án đề xuất một số giải pháp hoàn thiện pháp luật thanh tra chuyên ngành ở Việt Nam như: Đổi mới nhận thức về vị trí, vai trò của thanh tra chuyên ngành và pháp luật về thanh tra chuyên ngành; tổng rà soát, đánh giá pháp luật về thanh tra chuyên ngành; tiếp tục hoàn thiện về nội dung và hình thức của pháp luật thanh tra chuyên ngành; tổ chức thực hiện pháp luật về thanh tra chuyên ngành bảo đảm hiệu lực, hiệu quả. Luận án tiến sĩ “Đổi mới tổ chức, hoạt động thanh tra ở Việt Nam ở Việt Nam hiện nay” [32], luận án nghiên cứu các vấn đề lý luận, thực tiễn của việc đổi mới tổ chức, hoạt động của hệ thống các cơ quan thực hiện chức năng thanh tra, bao gồm các cơ quan thanh tra nhà nước từ trung ương tới địa phương (Thanh tra Chính phủ, Thanh tra bộ, thanh tra tỉnh, thanh tra sở, thanh tra huyện). Nghiên cứu hệ thống các cơ quan thanh tra nhà nước trong mối quan hệ với cơ quan quản lý nhà nước nên luận án không có điều kiện nghiên cứu cụ thể về cơ cấu tổ chức, về vị trí, cũng như chức năng, nhiệm vụ và vai trò của từng cơ quan thanh tra. Mặt khác, luận án chủ yếu tập trung phân tích về hoạt động thanh tra hành chính, thanh tra chuyên ngành trong thực hiện chức năng thanh tra theo quy định của Luật 13 thanh tra, không phân tích chức năng của cơ quan thanh tra trong lĩnh vực giải quyết KNTC và PCTN. Đề tài trọng điểm cấp bộ “Đổi mới tổ chức và hoạt động của ngành thanh tra trong cơ chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa – Luận cứ khoa học cho việc sửa đổi luật thanh tra và hoàn thiện pháp luật về thanh tra” [91], đề tài đã nhấn mạnh quá trình phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và yêu cầu đặt ra đối với công tác thanh tra; phân tích thực trạng tổ chức, chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan thanh tra, thực trạng hoạt động ngành thanh tra; nhận xét những tồn tại, hạn chế trong tổ chức và hoạt động của ngành thanh tra; trên cơ sở đó chương III đề tài đưa ra định hướng và các nhóm giải pháp chủ yếu nhằm đổi mới tổ chức và hoạt động của ngành Thanh tra trong cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa: tiếp tục đổi mới quan niệm, nhận thức của các ngành, các cấp về công tác thanh tra; kịp thời sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện hệ thống thể chế về công tác thanh tra và các vấn đề có liên quan; xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức thanh tra có năng lực chuyên môn sâu rộng, bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức tốt và ý thức tổ chức kỷ luật, ý thức trách nhiệm cao; đổi mới hoạt động của các cơ quan thanh tra theo cấp hành chính và cơ quan thanh tra theo ngành, lĩnh vực. Thanh tra nhà nước cấp tỉnh là một trong năm cơ quan thanh tra nhà nước chính vì vậy việc nghiên cứu nhằm đề xuất những giải pháp đổi mới tổ chức và hoạt động thanh tra nhà nước cấp tỉnh không thể nằm ngoài lộ trình đổi mới tổ chức và hoạt động của cả hệ thống cơ quan thanh tra nói chung. Mặc dù đề tài này không còn tính thời sự, tuy nhiên một số nội dung liên quan tới cơ sở lý luận về thanh tra vẫn còn có những giá trị tham khảo nhất định. Đề tài khoa học cấp cơ sở “Phân cấp trong thanh tra – một nội dung của cải cách hành chính trong lĩnh vực thanh tra” [43] khẳng định phân cấp thanh tra là một nội dung nằm trong quá trình cách hành chính trong lĩnh vực thanh tra góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của các cơ quan thanh tra nhà nước. Đề tài xác định rõ các nội dung phân cấp, đánh giá việc thực hiện các quy định về phân cấp trong thanh tra qua đó đưa ra các kiến nghị, giải pháp nhằm tăng cường hiệu quả của việc phân cấp trong thanh tra. 14 Đề tài khoa học cấp cơ sở “Một số giải pháp nhằm hạn chế trùng lắp, chồng chéo trong hoạt động thanh tra” [86], đề tài đề cập tới các dạng chồng chéo, trùng lắp trong hoạt động thanh tra (thời gian thanh tra, nội dung thanh tra, phạm vi thanh tra, đối tượng thanh tra); phân tích, đánh giá thực trạng trùng lắp, chồng chéo trong hoạt động thanh tra; để khắc phục hạn chế đó đề tài đề xuất giải pháp khắc phục: xác định rõ vị trí, vai trò của cơ quan thanh tra trong đó phân tích rõ nội hàm khái niệm “thanh tra hành chính” và “thanh tra chuyên ngành”; quy định rõ phạm vi, chức năng, nhiệm vụ của các tổ chức thanh tra nhà nước; chú trọng việc xây dựng chương trình, kế hoạch thanh tra. Việc khắc phục sự trùng lắp, chồng chéo trong hoạt động thanh tra phải đặt trong quá trình đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan thanh tra trong đó có thanh tra nhà nước cấp tỉnh. Đề tài này cũng chính là những gợi mở để tác giả có thể vận dụng và tiếp tục phân tích khi nghiên cứu về thực trạng hoạt động của thanh tra nhà nước cấp tỉnh ở Việt Nam hiện nay. Đề tài khoa học cấp bộ: “Các nguyên tắc trong hoạt động thanh tra - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” [35]. Đề tài đã làm rõ một số vấn đề lý luận về thanh tra và các nguyên tắc trong hoạt động thanh tra, bao gồm các vấn đề về khái niệm, đặc điểm thanh tra; mục đích, vai trò của các nguyên tắc trong hoạt động thanh tra, các yếu tố tác động đến hoạt động thanh tra, sự hình thành các nguyên tắc trong hoạt động thanh tra. Phân tích thực trạng các quy định pháp luật và việc thực hiện các nguyên tắc trong hoạt động thanh tra trên thực tế. Trên cơ sở phân tích các nguyên tắc trong hoạt động thanh tra trong từng giai đoạn tiến hành thanh tra, đề tài đã tiến hành đánh giá những quy định của pháp luật, những tồn tại, hạn chế trong việc thực hiện trên thực tế làm cơ sở cho việc đề xuất, kiến nghị có tính khả thi cao, làm cơ sở cho việc hoàn thiện chính sách, pháp luật, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động thanh tra. Đề tài khoa học cấp bộ trọng điểm: “Kết quả hoạt động thanh tra- những vấn đề lý luận và thực tiễn” [31], đề tài tập trung nghiên cứu một số vấn đề lý luận về kết quả hoạt động thanh tra, nêu rõ vai trò và mục đích của hoạt động thanh tra trong quản lý nhà nước, quan niệm về hoạt động thanh tra và kết quả hoạt động thanh tra, những yếu tố chủ yếu ảnh hưởng hưởng đến kết quả hoạt động thanh tra, đánh giá kết 15