Tài liệu Tiểu luận nguyên nhân và các giải pháp chống tham nhũng ở việt nam hiện nay

§Ò ¸n m«n häc Lêi më ®Çu Tham nhòng lµ mét c¨n bÖnh phæ biÕn ë nhiÒu n-íc trªn thÕ giíi. Vµo nh÷ng n¨m 50 c¶nh s¸t Cam-pu-chia ®· nãi kh«ng óp më r»ng: lµm ruéng ¨n lóa, lµm lµng ¨n hèi lé. Míi ®©y chñ tÞch §¶ng cÇm quyÒn Um n«, Thñ t-íng Malaixia – Mahathir Mohamad ®· khãc tr-íc ®¹i héi ®¶ng vÒ n¹n tham nhòng…Cßn ë ViÖt Nam tõ thêi Hång §øc vµ Gia Long ®± cã c²c bé luËt ®Ò chèng tham nhñng. Thêi Minh M³ng cã” phÏp l¯m liªm”, thêi Tø §÷c cã ” chÝnh s²ch b²o liªm” cða NguyÓn Tr­êng Té. Ngµy nay tham nhòng ®· trë thµnh quèc n¹n, lµ 1 trong 4 nguy c¬ ®e däa sù tån vong cña chÕ ®é. Cã thÓ nãi tham nhòng lµ c¨n bÖnh hiÓm nghÌo g¾n liÒn víi mäi Nhµ n-íc, bëi lÏ chõng nµo cßn Nhµ n-íc th× cßn quyÒn lùc, mµ cßn quyÒn lùc th× dÔ xuÊt hiÖn nh÷ng ng-êi dïng sai quyÒn lùc. Cuéc ®Êu tranh ®Ó lo¹i bá nh÷ng ng-êi sö dông sai quyÒn lùc ra khái bé m¸y nhµ n-íc c¸c cÊp lµ cuéc ®Êu tranh l©u dµi, liªn tôc bÒn bØ vµ kiªn ®Þnh cña mäi nhµ n-íc, chèng m¹nh th× thÞnh, chèng yÕu th× suy, ngoµi ra kh«ng cã con ®-êng nµo kh¸c. ë n-íc ta tõ c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung quan liªu bao cÊp, chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc XHCN lµ con ®-êng hoµn toµn míi mÎ. Nh÷ng n¨m qua §¶ng vµ Nhµ n-íc ®· ban hµnh nhiÒu chñ tr-¬ng, chÝnh s¸ch cëi më, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn. Tuy nhiªn hÖ thèng ph¸p luËt vÉn thiÕu ®ång bé, mét sè v¨n b¶n ph¸p quy võa míi ban hµnh ®· sím l¹c hËu víi thùc tiÔn, t¹o nhiÒu s¬ hë, dÔ bÞ lîi dông. MÆt kh¸c, b-íc vµo c¬ chÕ míi, t©m lý n«n nãng lµm giµu cã mÆt tÝch cùc lµ ®éng lùc thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn, nh-ng còng cã mÆt tiªu cùc lµ lµm cho mét sè ng-êi bÞ tha ho¸, ®¸nh mÊt chÝnh m×nh trong chñ nghÜa vÞ kû, h-ëng l¹c, trong kh¸t väng lµm giµu b»ng mäi gi¸, bÊt chÊp ph¸p luËt, ®¹o lý. Bé m¸y Nhµ n-íc cña chóng ta tr¶i qua c¸c thêi kú lÞch sö kh¸c nhau ch-a ®ñ thêi gian vµ kinh nghiÖm ®Ó c¶i c¸ch kÞp thêi, do ®ã khi b-íc vµo thùc hiÖn ®-êng lèi ®æi míi cña §¶ng trªn mét sè mÆt ®· béc lé kh«ng Ýt khuyÕt ®iÓm, t×nh h×nh ®ã cïng víi hÖ thèng thñ tôc hµnh chÝnh r-êm rµ, bé m¸y cång kÒnh, t¹o m«i tr-êng dung d-ìng cho tÖ quan liªu tham nhòng. HÖ thèng c¬ quan 1 §Ò ¸n m«n häc t- ph¸p, hµnh ph¸p, thanh tra, kiÓm tra chÊt l-îng vµ hiÖu lùc, hiÖu qu¶ ch-a cao. §iÒu nµy ®ßi hái chóng ta ph¶i tÝch cùc vµ chñ ®éng chèng tham nhòng cã hiÖu qu¶. ChÝnh v× vËy em ®· chän ®Ò tµi: “Nguyªn nh©n vµ c¸c gi¶i ph¸p chèng tham nhòng ë ViÖt Nam hiÖn nay“. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì cña PGS – TS Mai V¨n B-u, Trung t©m th- viÖn Tr-êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n ®· gióp em hoµn thµnh ®Ò tµi nµy. 2 §Ò ¸n m«n häc Ch-¬ng I Nguyªn nh©n Tham nhòng vµ t¸c h¹i cña nã I. Kh¸i niÖm vÒ tham nhòng 1. Quan niÖm vÒ tham nhòng cña mét sè quèc gia trªn thÕ giíi + N-íc §øc: Tham nhòng lµ hiÖn t-îng mÊt phÈm chÊt, hèi lé, ®ót lãt, th-êng x¶y ra ®èi víi c«ng chøc cã quyÒn hµnh (Tõ ®iÓn b¸ch khoa cña §øc). + N-íc ¸o: Tham nhòng lµ hiÖn t-îng lõa ®¶o, hèi lé, bãc lét. + Thôy Sü: Tham nhòng lµ hËu qu¶ nghiªm träng cña sù v« tæ chøc cña tÇng líp cã tr¸ch nhiÖm trong bé m¸y Nhµ n-íc. §ã lµ hµnh vi ph¹m ph¸p ®Ó phôc vô lîi Ých c¸ nh©n (Tõ ®iÓn B¸ch Khoa cña Thôy Sü). + N-íc Ph¸p: Tham nhòng bao gåm nh÷ng hµnh vi l¹m dông quyÒn h¹n ®Ó thu vÐn lîi Ých vËt chÊt. 2. Kh¸i niÖm vÒ tham nhòng cña ViÖt Nam Theo Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt th×: “Tham nhñng l¯ lîi dóng quyÒn h¯nh ®Ó nhñng nhiÔu d©n v¯ lÊy cða“.1 Tham nhòng lµ hµnh vi lîi dông chøc vô, quyÒn h¹n, vÞ thÕ x· héi cña viªn chøc Nhµ n-íc ®Ó lµm tr¸i ph¸p luËt hoÆc lîi dông c¸c s¬ hë cña ph¸p luËt kiÕm lîi cho b¶n th©n, g©y h¹i cho x· héi, cho c«ng d©n. Ph¸p lÖnh chèng tham nhòng ngµy 26-2-1998 còng ghi râ trong ®iÒu 1: “Tham nhñng l¯ h¯nh vi cða nh÷ng ng­êi cã chøc vó, quyÒn h³n ®± lîi dông chøc vô vµ quyÒn h¹n ®ã ®Ó tham «, hèi lé hoÆc cè ý lµm tr¸i ph¸p luËt v× ®éng c¬ vô lîi, g©y thiÖt h¹i cho tµi s¶n Nhµ n-íc, tËp thÓ vµ c¸ nh©n, x©m ph¹m ho¹t ®éng ®óng ®¾n cña c¸c c¬ quan, tæ chøc. Tham nhòng lµ vËt c¶n lín nhÊt cña tiÕn tr×nh ph¸t triÓn x· héi, lµ nguy c¬ trùc tiÕp liªn quan ®Õn sù sèng cßn cða c²c Nh¯ n­íc“.2 1 2 §¹i tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, Nxb. V¨n ho¸ - Th«ng tin, Hµ Néi. 1998, tr 1523 Gi¸o tr×nh chÝnh s¸ch kinh tÕ-x· héi, Nxb Khoa Häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi. 2000, tr 457 3 §Ò ¸n m«n häc MÆc dï ®-îc thÓ hiÖn theo nh÷ng c¸ch kh¸c nhau song tham nhòng ®-îc hiÓu kh¸ thèng nhÊt trong v¨n ho¸ ph¸p lý ë c¸c n-íc trªn thÕ giíi, ®ã lµ viÖc lîi dông vÞ trÝ, quyÒn h¹n thùc hiÖn hµnh vi tr¸i ph¸p luËt nh»m trôc lîi c¸ nh©n hay nãi mét c¸ch kh¸c tham nhòng lµ viÖc sö dông hoÆc chiÕm ®o¹t bÊt hîp ph¸p c«ng quyÒn hay nguån lùc tËp thÓ. II. hµnh vi vµ mét sè ph-¬ng thøc thùc hiÖn hµnh vi tham nhòng 1. Kh¸i niÖm vÒ hµnh vi tham nhòng Hµnh vi tham nhòng lµ hµnh vi tho¶ m·n ®Çy ®ñ c¸c dÊu hiÖu ph¸p lý cña mét cÊu thµnh téi tham nhòng ®· ®-îc ph¸p luËt qui ®Þnh, ®ã lµ c¸c hµnh vi cã ý thøc, cã chñ ®Þnh. 2. §Æc ®iÓm cña hµnh vi tham nhòng Hµnh vi tham nhòng lµ hµnh vi cña mét c¸ nh©n hoÆc mét nhãm ng-êi trong ®ã cã kÎ cÇm ®Çu, nã th-êng t¹o thµnh tõ c¸c nhãm ng-êi cã quan hÖ th©n quen, hä hµng vµ gÇn ®©y trªn thÕ giíi l¹i h×nh thµnh c¸c hµnh vi tham nhòng cã tÝnh tæ chøc cña nhiÒu ng-êi dùa trªn lîi Ých Ých kû cña hä. Lo¹i hµnh vi nµy ®ang cã xu h-íng t¨ng lªn rÊt m¹nh mang l¹i hËu qu¶ rÊt nghiªm träng vµ cã hai ®Æc tr-ng næi bËt: mét lµ xuÊt hiÖn d-íi ph-¬ng thøc tæ chøc cã ®Æc tr-ng kh¸c víi ho¹t ®éng c¸ nh©n, lo¹i nµy ®-îc gäi lµ tham nhòng siªu ng¹ch víi nh÷ng h×nh thøc chñ yÕu nhbiÓn lËu thuÕ cã tæ chøc, bu«n lËu cã tæ chøc, lµm gi¶ cã tæ chøc, v¬ vÐt tæ chøc, x©m chiÕm cã tæ chøc biÓu hiÖn chñ yÕu lµ x©m chiÕm vèn cña Nhµ n-íc, hai lµ ®-îc sù hoµn thiÖn víi sù tham gia cña quyÒn lùc cña mét tæ chøc nhÊt ®Þnh ®Ó ®¹t ®-îc môc ®Ých thu ®-îc lîi Ých hoÆc lîi nhuËn siªu ng¹ch . VÒ h×nh thøc tham nhòng chñ yÕu vÉn th«ng qua c¸c hµnh vi tham «, hèi lé, léng quyÒn, s¸ch nhiÔu, dïng quyÒn lùc ®Ó m-u t- lîi, dïng tiÒn tµi lµm cµn vi ph¹m ph¸p luËt, dïng tiÒn tµi thao tóng quyÒn lùc, chiÕm ®o¹t quyÒn lùc…. VÒ thñ ®o¹n, c¸c hµnh vi tham nhòng ®-îc h×nh thµnh b»ng nhiÒu c¸ch: kÕt cÊu bªn trong, mãc ngoÆc ngoµi n-íc cïng víi sù hç trî cña c¸c ph-¬ng tiÖn kü thuËt phøc t¹p ®· lµm cho ho¹t ®éng tham nhòng ngµy mét trë nªn khã bÞ ph¸t hiÖn . 4 §Ò ¸n m«n häc VÒ lÜnh vùc: §èi t-îng mµ c¸c ho¹t ®éng tham nhòng s¨n ®uæi nãi chung tËp trung vµo n¬i cã tiÒn b¹c, nguån lùc, quyÒn h¹n, hîp ®ång, tµi chÝnh, chøc vô, c¬ héi, …cho nªn c¸c lÜnh vùc cã tû lÖ thµnh ¸n cao trªn thÕ giíi ngµy nay vÉn lµ c¸c ngµnh ng©n hµng, tµi chÝnh, th-¬ng m¹i, xuÊt nhËp khÈu, dù tr÷ quèc gia, giao th«ng vËn t¶i, b-u ®iÖn, x©y dùng, c¸c ®Ò ¸n n-íc ngoµi, c¸c n¬i cÊp phÐp ho¹t ®éng hoÆc th«ng qua thñ tôc hµnh chÝnh, c¸c cöa khÈu … 3. §éng c¬ tham nhòng §éng c¬ tham nhòng ®-îc h×nh thµnh tõ c¸c yÕu tè c¬ b¶n nhlßng tham, ham muèn vËt chÊt, lßng ham ®Þa vÞ vµ quyÒn lùc cao, muèn lµm giµu mét c¸ch nhanh chãng, muèn cã cuéc sèng vµ lèi sèng h¬n ng-êi vÒ lîi Ých hoÆc cßn do nhiÒu yÕu tè nh- thiÕu b¶n lÜnh, thiÕu ý chÝ, dÔ sa ng· dÉn ®Õn sù kh«ng chÊp nhËn sù mÊt c©n ®èi gi÷a nhu cÇu tiªu dïng víi kh¶ n¨ng thu nhËp vµ ®Þa vÞ c«ng viÖc cña m×nh. Tõ ®©y cã thÓ ph¸c ho¹ mét c¸ch kh¸i qu¸t vÒ tham nhòng vµ c¸c yÕu tè cÊu thµnh cña hµnh vi tham nhòng theo c«ng thøc sau: 3 C(Tham nhòng) = M (QuyÒn lùc) + D (Tuú ý ®Þnh ®o¹t) – A(Tr¸ch nhiÖm) Hµnh vi tham nhòng = lîi Ých cña ng-êi cã quyÒn + sù s¬ hë, yÕu kÐm trong qu¶n lý Nhµ n-íc (Sù láng lÎo kh«ng nghiªm cña ph¸p luËt ) 4. Môc ®Ých tham nhòng Môc ®Ých cña hµnh vi tham nhòng lµ c¸i ®Ých mµ ng-êi ph¹m téi ®Æt ra trong ãc m×nh vµ mong muèn ®¹t ®Õn b»ng hµnh vi ph¹m téi vµ khi cã ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cho phÐp thùc hiÖn th× nã dÔ trë thµnh hiÖn thùc. 5. Mét sè ph-¬ng thøc thùc hiÖn hµnh vi tham nhòng ë ViÖt Nam C¸c h×nh thøc c¬ b¶n cña tham nhòng ë n-íc ta hiÖn nay vÉn lµ tham «, hèi lé, dùa vµo quyÒn lùc ®Ó s¸ch nhiÔu, dïng quyÒn lùc ®Ó m-u lîi riªng, dïng tiÒn ®Ó lµm chuyÖn phi ph¸p vµ c¸c thñ ®o¹n mµ kÎ ph¹m téi triÖt ®Ó lîi dông lµ nh÷ng s¬ hë cña ph¸p luËt, chÝnh s¸ch, trong c¸c 3 T¹p chÝ Nhµ n-íc vµ ph¸p luËt sè 1/2002 tr 59 5 §Ò ¸n m«n häc biÖn ph¸p tæ chøc, qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh. Thñ ®o¹n ph¹m téi rÊt ®a d¹ng vµ phøc t¹p nh-ng th-êng tËp trung ë c¸c d¹ng sau : - Cã ®Þa ph-¬ng, ®¬n vÞ ra nh÷ng chØ thÞ, nghÞ quyÕt kh«ng ®óng víi chÝnh s¸ch, luËt ph¸p cña Nhµ n-íc ®Ó thu lîi bÊt chÝnh, phæ biÕn lµ lÊy ®Êt c«ng ®Ó chia nhau, lÊy ®Êt cña n«ng d©n ®Ó bãc lét n«ng d©n nhmét kiÓu ph¸t canh thu t«. - §Ò ra hµng lo¹t c¸c kho¶n b¾t n«ng d©n ®ãng gãp, b-ng bÝt th«ng tin, thiÕu c«ng khai minh b¹ch ®Ó xµ xÎo, t- tói. - G©y khã kh¨n, s¸ch nhiÔu ®Ó ®ßi hèi lé d-íi nhiÒu h×nh thøc kÓ c¶ mua b»ng, b¸n ®iÓm. - Võa lµ bªn A, võa cã quyÒn chØ ®Þnh bªn B ®Ó h-ëng hoa hång, tham nhòng lín trong c¸c ch-¬ng tr×nh, dù ¸n kÓ c¶ c¸c ch-¬ng tr×nh, dù ¸n nghiªn cøu khoa häc. - Khi x©y dùng th× ®Þnh møc kinh tÕ - kÜ thuËt n©ng cao lªn, khi thùc hiÖn th× l¾t lÐo ®Ó gi¶m xuèng, cã lóc cã c«ng tr×nh cßn trªn d-íi 50% lÊy chªnh lÖch, chia ch¸c lµm cho hµng lo¹t c«ng tr×nh mÆc dï ®-îc héi ®ång nghiÖm thu ®¸nh gi¸ tèt nh-ng míi sö dông ®· h- háng. - Lîi dông bu«n b¸n vËn chuyÓn, ®i n-íc ngoµi c©u kÕt víi bän “bu«n lËu thÔ kû”, cã tÝnh quèc tÔ (nhËp t¯u, xe cñ, m²y mãc l³c hËu…) bÊt chÊp hËu qu¶ cho d©n vµ nÒn kinh tÕ miÔn lµ cã chªnh lÖch, cã hoa hång. - Th«ng ®ång víi nhau ®Ó vay tiÒn ng©n hµng, tiÒn n-íc ngoµi (nh- ODA…) ®Õn hµng tr¨m, hµng ngh×n tû ®ång mµ kh«ng tÝnh ®Õn hiÖu qu¶ sö dông. - Sö dông tiÒn quü c«ng, tiÒn tÝn dông -u ®·i ng-êi nghÌo, gia ®×nh chÝnh s¸ch ®Ó cho vay lÊy l·i, bu«n b¸n lËp quü ®en, mua tÆng phÈm cã gi¸ trÞ lín tÆng nhau … - T¹o thµnh tÝch gi¶ ®Ó tham « d-íi h×nh thøc tiÒn th-ëng, quµ c¸p, biÕu xÐn nhau ngµy lÔ, ngµy tÕt, viÖc hiÕu hû ®Õn hµng chôc, hµng tr¨m triÖu ®ång. - Tranh mua hµng xuÊt khÈu ch¹y chät quota ®Ó lÊy ngo¹i tÖ mua hµng tiªu dïng xa xØ vÒ b¸n l·i chia nhau g©y l·ng phÝ vµ rèi lo¹n thÞ tr-êng. 6 §Ò ¸n m«n häc - LËp nhöng “dø ²n lôa” trång rông trªn giÊy, th¯nh lËp c²c “c«ng ty ma” ®Ò ho¯n thuÔ gi¸ trÞ gia t¨ng ®Ó lÊy tiÒn Nhµ n-íc. - ThËm chÝ cßn cã t×nh tr¹ng ¨n c¶ tiÒn cøu trî ng-êi ®ãi nghÌo, x· khã kh¨n, ¨n chÆn tiÒn ñng hé ®ång bµo lò lôt… Ngoµi c¸c thñ ®o¹n trªn, kÎ ph¹m téi tham nhòng cßn lîi dông triÖt ®Ó sù bu«ng láng vÒ thanh tra, kiÓm tra, kiÓm so¸t ®Ó ph¹m c¸c téi tham «, hèi lé, sö dông vèn vµo ho¹t ®éng kh«ng ®óng môc ®Ých… Iii. T¸c h¹i cña tham nhòng. 1. Tham nhòng lµ kÎ thï cña nh©n d©n. Hå Chñ TÞch ®· tõng nhËn ®Þnh: “Tham nhñng l¯ kÎ thï nguy hiÓm cña nh©n d©n, cña bé ®éi vµ cña chÝnh phñ v× nã kh«ng mang g-¬m mang sóng mµ nã n»m trong c¸c tæ chøc cña ta ®Ó lµm háng ta. Nã lµm háng tinh thÇn trong s¹ch vµ ý chÝ kh¾c khæ cña c¸n bé ta. Nã ph¸ ho¹i ®¹o ®øc c¸ch m¹ng ta lµ cÇn- kiÖm - liªm - chÝnh“. Tham nhòng cßn g©y ra t¸c h¹i lµm gi¶m sót lßng tin cña c«ng d©n ®èi víi bé m¸y vµ c«ng chøc, viªn chøc Nhµ n-íc, triÖt tiªu ®éng lùc c¬ b¶n nhÊt cña sù ph¸t triÓn. §iÒu nµy ®· ®-îc V.I. Lªnin khuyÕn c¸o: “NÕu cã c²i g× ®ã cã thÓ triÖt tiªu ®­îc chð nghÜa x± héi th× ®ã chÝnh lµ tham nhòng, quan liªu“. §©y còng lµ bµi häc hµng ®Çu mµ §¶ng ta rót ra t¹i ®¹i héi lÇn thø 6. §ã lµ bµi häc lÊy d©n lµm gèc, d©n biÕt, d©n bµn, d©n lµm, d©n kiÓm tra. §©y còng lµ bµi häc mµ «ng cha ta ®· truyÒn l¹i cho con ch¸u. TrÇn Quèc TuÊn ®· tõng nãi: “Ng­êi d©n vèn kh«ng hµi lßng, sî ta th× khinh ®Þch, sî ®Þch th× khinh ta, ®Ó d©n khinh l¯ mÊt n­íc“. 2. Tham nhòng g©y tæn h¹i to lín vÒ mÆt kinh tÕ cho sù ph¸t triÓn x· héi Tham nhòng g©y tæn h¹i to lín vÒ mÆt kinh tÕ cho sù ph¸t triÓn x· héi kÐo lïi sù ph¸t triÓn tuú theo quy m« vµ møc ®é g©y h¹i cña nã. Tham nhòng ®· g©y thiÖt h¹i vËt chÊt hµng ngµn tû ®ång, hµng tr¨m triÖu ®« la cña Nhµ n-íc. Chi phÝ kinh tÕ cña tham nhòng lµ rÊt khã x¸c ®Þnh nh-ng mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· ®-a ra ®ã lµ: + T¨ng tõ 3-10% cho gi¸ cña mét giao dÞch ®Ó ®Èy nhanh giao dÞch. 7 §Ò ¸n m«n häc +Mét møc tæn thÊt tíi 50% nguån thu tõ thuÕ cña chÝnh phñ do hèi lé vµ tham nhòng. Mét sè minh chøng ®iÓn h×nh vÒ t¸c h¹i cña tham nhòng ®èi víi nÒn kinh tÕ: chØ riªng tæng thèng cña n-íc C«ng g« (Zaire cò) víi sè tiÒn tham nhòng trong c¸c n¨m cÇm quyÒn lªn tíi 9-10 tû USD, b»ng 70% sè nî n-íc ngoµi cña n-íc nµy.T¹i ViÖt Nam víi møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng-êi vµo kho¶ng 400 USD/n¨m nh-ng nh÷ng vô tham nhòng g©y thiÖt h¹i nghiªm träng vÒ kinh tÕ vÉn diÔn ra hµng n¨m ®iÓm h×nh nh- vô ¸n Minh Phông - EPCO ®· chiÕm ®o¹t h¬n 3.547 tû ®ång vµ 25,4 triÖu USD cña Nhµ n-íc. Ngoµi ra tÝnh ®Õn khi vô ¸n bÞ khëi tè ng©n s¸ch Nhµ n-íc cßn bÞ thiÖt h¹i 115 tû ®ång vµ 596.303 USD lµ phÝ b¶o l·nh vµ l·i ph¸t sinh cña c¸c kho¶n thiÖt h¹i nãi trªn. Bªn c¹nh ®ã cßn lµ nh÷ng vô g©y thiÖt h¹i nhiÒu ®Õn tiÒn cña Nhµ n-íc vµ nh©n d©n nh- vô Tamexco ®· thiÖt h¹i 500 tû ®ång, dÖt Nam §Þnh kho¶ng 900 tû ®ång… §Æc biÖt hiÖn nay t×nh tr¹ng tham nhòng ë ViÖt Nam g©y thiÖt h¹i vÒ kinh tÕ ®ang diÔn ra m¹nh mÏ trong ®Çu t- x©y dùng c¬ b¶n, hoµn thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng,l¹m dông quyÒn lùc ®Ó b¶n th©n vµ gia ®×nh tham nhòng … 3. Tham nhòng ph¸ ho¹i ®éi ngò c¸n bé, tÇm th-êng ho¸ hÖ thèng ph¸p luËt, lµ nguyªn nh©n liªn quan trùc tiÕp ®Õn sù sèng cßn cña Nhµ n-íc T¸c h¹i cña tham nhòng kh«ng chØ dõng l¹i ë ph-¬ng diÖn thiÖt h¹i vËt chÊt hµng ngµn tû ®ång, hµng tr¨m triÖu USD cña Nhµ n-íc mµ tham nhòng sÏ lµm tÇm th-êng ho¸ hÖ thèng ph¸p luËt cña Nhµ n-íc, kû c-¬ng x· héi kh«ng thÓ gi÷ v÷ng, g©y mÊt ®oµn kÕt néi bé, lµm gi¶m uy tÝn cña §¶ng vµ Nhµ n-íc tr-íc nh©n d©n vµ lµ c¬ héi ®Ó cho kÎ thï ph¸p ho¹i, x©m l-îc. NÕu c¸c nhµ hµnh ph¸p mµ tù m×nh ph¸ ho¹i luËt ph¸p th× lµm sao cã thÓ duy tr× ®-îc phÐp n-íc. Nh÷ng kÎ tham nhòng chÝnh lµ nh÷ng tªn ®Çu trß trong viÖc lµm tª liÖt hÖ thèng hµnh ph¸p lµ cho Nhµ n-íc trë thµnh ®èi lËp vµ g¸nh nÆng cho c«ng d©n. Tham nhòng tÊt yÕu dÉn ®Õn ph¸ ho¹i ®éi ngò c¸n bé Nhµ n-íc bëi v× nh÷ng kÎ tham nhòng sÏ lõa dèi vµ h- ho¸ cÊp trªn lµm cho bé m¸y trë thµnh quan liªu, chóng sÏ t¨ng c-êng ®-a thªm kÎ xÊu vµo guång m¸y vµ triÖt h¹i ®éi ngò viªn ch-a tèt. Nh÷ng kÎ tham nhòng 8 §Ò ¸n m«n häc chÝnh lµ nh÷ng tªn ph¸ ho¹i tõ bªn trong cña hÖ thèng hµnh ph¸p quèc gia.Tham nhòng sÏ lµm cho quÇn chóng mÊt ®i sù tin tuëng vµo ®-êng lèi l·nh ®¹o cña §¶ng vµ Nhµ n-íc vµ ®©y còng lµ nguyªn nh©n c¨n b¶n nhÊt dÉn ®Õn thÊt b¹i cña §¶ng vµ Nhµ n-íc. ChÝnh víi nh÷ng t¸c h¹i to lín kÓ trªn còng nh- nhiÒu t¸c h¹i do bÖnh tham nhòng t¹o ra, nhiÒu n-íc ®· coi tham nhòng lµ quèc n¹n cña ®Êt n-íc, lµ giÆc néi x©m nguy hiÓm.Trong c¸c v¨n kiÖn ®¹i héi VIII, IX §¶ng ta kh¼ng ®Þnh: N¹n tham nhòng ®ang lµ mét nguy c¬ trùc tiÕp quan hÖ ®Õn sù sèng cßn cña hÖ thèng chÝnh trÞ. §¶ng, Nhµ n-íc vµ nh©n d©n ta ®· cã nhiÒu biÖn ph¸p kh¾c phôc, song hiÖu qu¶ cßn thÊp. Ph¶i tiÕn hµnh ®Êu tranh kiªn quyÕt, th-êng xuyªn vµ cã hiÖu qu¶ chèng tham nhòng trong bé m¸y Nhµ n-íc, trong tÊt c¶ c¸c ngµnh, c¸c cÊp tõ Trung -¬ng ®Õn c¬ së. KÕt hîp nh÷ng biÖn ph¸p cÊp b¸ch víi nh÷ng gi¶i ph¸p cã tÇm chiÕn l-îc nh»m hoµn thiÖn c¬ chÕ, chÝnh s¸ch, kiÖn toµn tæ chøc, chÊn chØnh c«ng t¸c qu¶n lý, kh¾c phôc s¬ hë, võa xö lý nghiªm kÞp thêi mäi vi ph¹m, téi ph¹m, huy ®éng vµ phèi hîp chÆt chÏ mäi lùc l-îng ®Êu tranh nh»m ng¨n chÆn, ®Èy lïi vµ lo¹i trõ tham nhòng. Thñ tr-ëng c¬ quan ®¬n vÞ, c¸n bé chñ chèt c¸c cÊp ph¶i g-¬ng mÉu ®i ®Çu trong ®Êu tranh chèng tham nhòng, tr-íc hÕt lµ ®èi víi b¶n th©n. §Êu tranh chèng tham nhòng ph¶i g¾n liÒn víi ®Êu tranh chèng bu«n lËu, l·ng phÝ, quan liªu, tËp trung vµo c¸c hµnh vi tham «, chiÕm ®o¹t lµm thÊt tho¸t tµi s¶n Nhµ n-íc, ®ßi hèi lé, ®-a vµ nhËn hèi lé. Tham nhòng ®· cã tõ rÊt l©u trong lÞch sö loµi ng-êi, cã thÓ tõ thêi kú xuÊt hiÖn nh÷ng h×nh thøc ban ®Çu cña Nhµ n-íc. Do t¸c h¹i cña tham nhòng lµ v« cïng lín nªn viÖc phßng chèng tham nhòng lu«n ®-îc coi lµ nhiÖm vô bøc xóc hµng ®Çu cña c¸c quèc gia. Tuy nhiªn gÇn ®©y mét quan ®iÓm tr¸i ng-îc ®· xuÊt hiÖn cho r»ng tham nhòng kh«ng thÓ kh«ng nhÊt qu¸n víi ph¸t triÓn, vµ ®«i khi nã thËm trÝ cßn thóc ®Èy ph¸t triÓn. Nh÷ng ng-êi nªu ra quan ®iÓm hiÖn ®¹i nµy ®· phñ mét ®¸m m©y m¬ hå lªn vÊn ®Ò tham nhòng. Ch¼ng h¹n hä cho r»ng ®Þnh nghÜa vÒ tham nhòng rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c nÒn v¨n ho¸, hµm ý r»ng nh÷ng g× bÞ coi lµ tham nhòng ë ph-¬ng T©y sÏ ®-îc lý gi¶i mét c¸ch kh¸c trong khu«n khæ nh÷ng tËp qu¸n cña c¸c nÒn kinh tÕ míi næi. Nh÷ng ng-êi theo chñ nghÜa xÐt l¹i còng nÒu ®Æc tr-ng vÒ nh÷ng hiÖu øng cña tham 9 §Ò ¸n m«n häc nhòng ®èi víi t¨ng tr-ëng kinh tÕ, ®©y lµ nh÷ng lý luËn m¬ hå. Dùa trªn thøc tÔ l¯, cho ®Ôn gÇn ®©y mét sè “con hæ” ch©u ¸ vÉn tr¶i qua t¨ng tr-ëng kinh tÕ phi th-êng lÉn tham nhòng ë møc ®é cao. Cuèi cïng ng-êi ta cho r»ng hiÖu øng cña nh÷ng c¶i c¸ch thÞ tr-êng ®Õn t×nh tr¹ng tham nhòng lµ kh«ng râ rµng. Chð ®Ñ träng t©m cða luËn ®iÒm “dÇu b«i tr¬n b²nh xe” l¯ hèi lé cã thÓ lµ mét c¸ch lµm cã hiÖu qu¶ ®Ó v-ît qua nh÷ng qui ®Þnh phiÒn hµ vµ nh÷ng hÖ thèng ph¸p luËt v« tÝch sù. C¸ch lËp luËn nµy kh«ng thÓ khëi nguån cho nh÷ng m« h×nh mang tÝnh häc thuËt phøc t¹p, mµ cßn hîp ph¸p ho¸ c¸ch øng xö cña c¸c c«ng ty t- nh©n s½n sµng hèi lé cho ®-îc viÖc. Khi xem xÐt s©u h¬n lËp luËn nµy cã rÊt nhiÒu lç hæng. Nã lê ®i quyÒn tù do lµm theo ý m×nh vèn rÊt lín mµ nhiÒu chÝnh trÞ gia vµ quan chøc, nhÊt lµ ë c¸c x· héi tham nhòng, cã ®-îc trong viÖc t¹o dùng, gia t¨ng vµ gi¶i thÝch c¸c quy ®Þnh ph¶n t¸c dông. Do ®ã thay v× b«i tr¬n nh÷ng b¸nh xe kªu cãt kÐt cña mét nÒn hµnh chÝnh v÷ng ch¾c, tham nhòng l¹i trë thµnh thø tiÕp søc cho nh÷ng quy ®Þnh qu¸ ®¸ng vµ tuú tiÖn. §©y lµ mét c¬ chÕ mµ nhê ®ã tham nhòng tù nu«i sèng chÝnh b¶n th©n nã. Mét biÕn th¸i kinh tÕ phøc t¹p cða lËp luËn “dÇu b«i tr¬n l¯ tÝch cøc” l¯ quan ®iÒm cho r´ng hèi lé cho phÏp cung cÇu ho³t ®éng. Quan ®iÓm nµy kiªn ®Þnh r»ng trong cuéc ®Æt gi¸ c¹nh tranh ®Ó cã ®-îc mét hîp ®ång mua hµng cu¶ chÝnh phñ, ng-êi hèi lé nhiÒu nhÊt sÏ giµnh phÇn th¾ng vµ c«ng ty cã chi phÝ thÊp nhÊt sÏ cã kh¶ n¨ng chÞu ®ùng sè tiÒn hèi lé lín nhÊt. §iÒu ®ã chØ hay vÒ lý thuyÕt nh-ng l¹i kh«ng ®óng. Thø nhÊt, b»ng c¸ch chØ tËp trung vµo tÖ hèi lé lËp luËn nµy kh«ng tÝnh ®Õn tham nhòng lµ ¨n c¾p c¸c nguån lùc c«ng céng, lµm suy yÕu tÝnh æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«. Kh«ng nh÷ng thÕ nh÷ng ng-êi nhËn hèi lé cã xu thÕ chuyÓn nh÷ng ®ång tiÒn tham nhòng ®-îc vµo c¸c tµi kho¶n ë n-íc ngoµi. VÝ dô theo c¸ch nµy Nigiªnia ®· tæn thÊt hµng tû tiÒn ng©n s¸ch trong nh÷ng thËp kû võa qua. Thø hai, viÖc gi¶ ®Þnh n¨ng lùc ®Êu thÇu cao nhÊt b¾t nguån tõ khÝa c¹nh hiÖu qu¶ - chi phÝ lµ kh«ng ®óng, thay vµo ®ã nã th-êng g¾n víi chÊt l-îng d-íi møc tiªu chuÈn. 10 §Ò ¸n m«n häc Thø ba, c¸c chÝnh trÞ gia hiÕm khi chÞu lµm ®èi t-îng cña mét kho¶n chi tr¶ bÊt hîp ph¸p trong cuéc ®Êu thÇu c¹nh tranh, tr¸i l¹i hä ®ßi tiÒn hèi lé mét c¸ch kÝn ®¸o tõ nh÷ng ®èi t-îng mµ hä tin lµ sÏ ®-îc gi÷ bÝ mËt. Thø t-, viÖc nh×n nhËn hèi lé nh- mét c¬ chÕ lµm c©n b»ng cung cÇu kh«ng tÝnh ®Õn thùc tÕ lµ nhiÒu hµng ho¸ c«ng céng kh«ng nªn ®-îc ph©n phèi cho nh÷ng ng-êi ®Æt gi¸ cao nhÊt,thay vµo ®ã môc tiªu cña c¸c ch-¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo lµ ph©n bæ cac nguån lùc theo sù cÇn thiÕt cña nh÷ng ng-êi nhËn. Cuèi cïng quan ®iÓm cung vµ cÇu vÒ tham nhòng cho r»ng nh÷ng kÎ hèi lé nhËn ®-îc nh÷ng hµng ho¸ mµ hä ®· ph¶i tr¶ tiÒn cho chóng, ®iÒu nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng ®óng v× kh«ng thÓ c-ìng chÕ thi hµnh c²c giao dÞch tham nhñng b´ng luËt ph²p. Mét tr­êng ph²i “ biÕn hé cho tham nhñng” lý luËn r´ng hèi lé cã thÒ l¯m t¨ng hiÕu qu° b´ng c²ch gi¶m ®¸ng kÓ thêi gian cÇn thiÕt cho c¸c thñ tôc xin phÐp vµ c«ng viÖc giÊy tê. VÊn ®Ñ ®èi víi lý lÎ “®ång tiÑn ®i tr­íc” n¯y n´m ë gi° ®Þnh r»ng c¶ hai phÝa ®Òu thùc sù tham gia vµo vô viÖc vµ kh«ng ®ßi hái thªm tiÒn hèi lé. ë Ên ®é mét c«ng chøc cÊp cao ®-îc hèi lé kh«ng thÓ gi¶i quyÕt c¸c thñ tôc xin phÐp nhanh h¬n ®-îc mét chót nµo v× cã nhiÒu ng-êi trong giíi quan liªu cïng tham gia vµo qu¸ tr×nh ®ã, nh-ng «ng ta s½n sµng ®-a ra gi¶i ph¸p lµm chËm trÔ qu¸ tr×nh cÊp giÊy phÐp ®èi víi c¸c c«ng ty ®èi thñ. Ngay c¶ trong nh÷ng x· héi mµ v« vµn c¸c qui ®Þnh ph¶n t¸c dông ®· ®-îc t¹o ra nh»m moi cña hèi lé vÉn ph¶i cã mét h¹t nh©n cña c¸c luËt lÖ vµ c¸c qui ®Þnh phôc vô nh÷ng môc tiªu x· héi h÷u Ých. Nh÷ng bé luËt ®¬n gi¶n vµ minh b¹ch vÒ x©y dùng, nh÷ng qui ®Þnh hîp lý vÒ m«i tr-êng, nh÷ng qui ®Þnh râ rµng nh»m ®¶m b¶o sù lµnh m¹nh cña hÖ thèng ng©n hµng vµ nh÷ng qui ®Þnh nghiªm ngÆt vÒ mua b¸n h¹t nh©n, ma tuý….lµ cÇn thiÕt trong bÊt cø mét x· héi nµo. Trong bèi c¶nh nµy lý lÏ tham nhòng nh- chÊt dÇu b«i tr¬n lµ ®Æc biÖt nguy hiÓm v× tiÒn hèi lé sÏ phôc vô cho viÖc giµy xÐo lªn nh÷ng qui ®Þnh nhvËy vµ lµm tæn h¹i c¸c môc tiªu x· héi . Mét yÕu tè kh¸c gãp phÇn vµo n¹n hèi lé lµ quyÒn tù do ®Þnh ®o¹t cña c¸c chÝnh trÞ gia trong viÖc h¹n chÕ sù tiÕp cËn c¸c ®èi thñ c¹nh tranh tiÑm n¨ng v¯o thÞ tr­êng d¯nh cho nhöng kÍ hèi lé. Khèi l­îng “ 11 §Ò ¸n m«n häc dÇu b«i tr¬n” ®± gia cè nhöng cÊu tròc ®éc quyÑn khæng lå. Th«ng lÕ tham nhòng cè h÷u cña nh÷ng hÖ thèng tµi chÝnh ®-îc gi¸m s¸t mét c¸ch yÕu kÐm vµ viÖc cã tay trong ®· gãp phÇn nh÷ng cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ vÜ m« ë Anbani, Bungari vµ míi ®©y lµ ë c¸c n-íc §«ng ¸. Hèi lé, t×m kiÕm tiÒn t« còng ®ßi hái mét chi phÝ kinh tÕ lín. Tµi n¨ng ®-îc sö dông kh«ng ®óng chç v× nh÷ng viÖc lµm cã tiÒm n¨ng thu ®-îc nh÷ng kho¶n ®ót lãt sinh lîi thu hót nh÷ng ng-êi mµ lÏ ra ®· chÊp nhËn nh÷ng phÇn th-ëng tµi chÝnh khiªm tèn h¬n do nh÷ng nghÒ nghiÖp thùc sù cã Ých mang l¹i. C¸c quan chøc tham nhòng ®-a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh tåi tÖ vÒ mÆt c«ng nghÖ, viÖc ñng hé nh÷ng dù ¸n kh«ng ®¹t tiªu chuÈn, phøc t¹p, ®ßi hái vèn lín song dÔ hít ®-îc nh÷ng mãn tiÒn lín h¬n. Do ®ã mét hîp ®ång lín vÒ quèc phßng hay c¬ së h¹ tÇng cã thÓ ®-îc ñng hé h¬n viÖc x©y dùng hµng tr¨m tr-êng tiÓu häc vµ tr¹m y tÕ. Tai h³i h¬n c²c quan ch÷c cho ph²t triÒn nhiÑu dø ²n “voi tr¾ng” (cång kÒnh, chi phÝ cao) kh«ng cã Ých g× mµ chØ lµm giÇu cho mét sè quan chøc vµ mét sè nhµ cung cÊp. T×nh tr¹ng kh«ng ho¹t ®éng cña bèn nhµ ®èi t¸c míi ®©y ë Lagos, Nigieria lµ mét vÝ dô. Kh«ng nh÷ng thÕ c¸c nhµ thÇu vµ c¸c quan chøc dÝnh lÝu vµo c¸c ho¹t ®éng tham nhòng g©y ra nh÷ng chi phÝ khæng lå vÒ thêi gian vµ n¨ng suÊt bá ra. ViÖc th-¬ng l-îng nh÷ng vô lµm ¨n vµ nh÷ng kho¶n thanh to¸n bÊt hîp ph¸p, ®¶m b¶o bÝ mËt cña chóng vµ ®Ò phßng nh÷ng rñi ro lu«n hiÖn h÷u lµ sÏ kh«ng nhËn ®-îc nh÷ng ch÷ ký vµ giÊy phÐp ®· ®-îc høa hÑn ®Òu lµ nh÷ng c«ng viÖc mÊt thêi gian, c¶ sù cÇn thiÕt ph¶i ®µm ph¸n l¹i hay hèi lé thªm cho mét quan chøc kh¸c n÷a nh- vÉn tõng x¶y ra, còng tèn thêi gian kh«ng kÐm. Trªn thùc tÕ b»ng chøng tõ nhiÒu quèc gia cho thÊy mèi quan hÖ cïng chiÒu gi÷a møc ®é hèi lé vµ l-îng thêi gian mµ mét doanh nghiÖp ph¶i dµnh cho c¸c quan chøc Nhµ n-íc. Mét cuéc ®iÒu tra n¨m 1993 ®èi víi h¬n 1.500 doanh nghiÖp ë 49 quèc gia cho thÊy: ch¼ng h¹n nh- ë Ucraina c¸c «ng chñ c«ng ty mÊt nhiÒu tiÒn hèi lé ph¶i dµnh thêi gian cho c¸c quan chøc vµ chÝnh trÞ gia nhiÒu h¬n gÇn mét phÇn ba so víi nh÷ng ng-êi hèi lé Ýt. Nh÷ng c«ng ty hèi lé nhiÒu còng ph¶i mÊt 75 tuÇn c«ng lao ®éng mçi n¨m trong thêi gian qu¶n lý cho viÖc th-¬ng l-îng víi c¸c quan chøc so víi con sè trung b×nh hµng n¨m lµ 22 tuÇn c«ng lao ®éng cña c¸c doanh nghiÖp hèi lé Ýt. Thªm vµo ®ã c¸c sè liÖu 12 §Ò ¸n m«n häc thu ®-îc tõ h¬n 3.600 doanh nghiÖp ë 69 n-íc chøng tá r»ng ë nh÷ng n-íc cã t×nh tr¹ng tham nhòng cao h¬n c¸c doanh nghiÖp th-êng dµnh mét phÇn lín h¬n trong thêi gian qu¶n lý cho c¸c quan chøc. Ngoµi ra cuéc ®iÒu tra còng cung cÊp b»ng chøng cho thÊy ë nh÷ng n¬i mµ tÖ hèi lé phæ biÕn h¬n th× chi phÝ vèn vµ chi phÝ ®Çu t- cña c¸c doanh nghiÖp cã xu h-íng cao h¬n … Nh- vËy t¸c h¹i cña tham nhòng lµ v« cïng lín vµ ®Æc biÖt nguy hiÒm ®èi víi tÊt c° c²c quèc gia. Tham nhñng ®± trë th¯nh “quèc tÔ n³n” lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò toµn cÇu mµ tÊt c¶ c¸c quèc gia ®Òu cã tr¸ch nhiÖm cïng tham gia gi¶i quyÕt . IV. Nguyªn nh©n cña tÖ tham nhòng. Nh÷ng n¨m qua cuéc ®Êu tranh tham nhòng cña §¶ng vµ Nh©n d©n ta diÔn ra rÊt quyÕt liÖt vµ ®· thu ®-îc kÕt qu¶ b-íc ®Çu song ®Õn nay cã thÓ nãi n¹n tham nhòng vÉn ch-a ®-îc ®Èy lïi mét c¸ch c¬ b¶n. T×nh h×nh vÉn diÔn ra phøc t¹p, cã n¬i cã chiÒu h-íng gia t¨ng víi nh÷ng thñ ®o¹n hÕt søc tinh vi, cã tr-êng hîp c©u kÕt, mãc nèi ngang däc gi÷a c¸c phÇn tö tho¸i ho¸ biÕn chÊt trong c¸c c¬ quan Nhµ n-íc vµ ngoµi x· héi, rÊt khã ph¸t hiÖn lµm cho cuéc ®Êu tranh chèng tham nhòng hÕt søc khã kh¨n. VËy do nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu nµo ? 1. Nguyªn nh©n g©y ra tham nhòng cã nhiÒu, nh-ng nguyªn nh©n ®Çu tiªn cã tÝnh chÊt s©u xa, b¶n chÊt lµ do chÕ ®é ng-êi bãc lét ng-êi sinh ra. Hå Chð TÞch ®± nãi: “Tham «, l·ng phÝ, quan liªu lµ nh÷ng xÊu xa cña x· héi cò. Nã do lßng t- lîi Ých kû, h¹i nh©n d©n mµ ra, nã do chÕ ®é ng­êi bãc lét ng­êi m¯ ra.“4 Mét ®Æc ®iÓm næi bËt cña sù vËn ®éng x· héi, kh¸c víi mäi sù vËn ®éng vËt chÊt kh¸c trong tù nhiªn ë chç con ng-êi hµnh ®éng ®Òu tÝnh ®Õn lîi Ých hoÆc môc ®Ých t- lîi Ých kû nµo ®ã. Bëi vËy chÕ ®é t- h÷u chÝnh lµ c¬ së t- t-ëng cña c¸c hµnh vi tham nhòng, kh«ng cã t- t-ëng t- lîi Ých kû sÏ kh«ng cã hµnh vi tham nhòng thiÖt ng-êi lîi m×nh. 2. HÖ thèng ph¸p luËt, c¬ chÕ chÝnh s¸ch ë n-íc ta cßn nhiÒu kÏ hë 2.1. HÖ thèng ph¸p luËt 4 Hå ChÝ Minh toµn tËp, tËp 6, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi 1995, trang 494 13 §Ò ¸n m«n häc 2.1.1. Trªn ph-¬ng diÖn x©y dùng ph¸p luËt Trong ®Êu tranh phßng chèng tham nhòng, ph¸p luËt ®-îc coi lµ ph-¬ng tiÖn cøng r¾n nhÊt vµ kh«ng thÓ thiÕu ®-îc. LÞch sö ®Êu tranh chèng tham nhòng trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi cho thÊy, nÕu thiÕu ph-¬ng tiÖn ph¸p luËt th× cuéc ®Êu tranh nµy chØ lµ cuéc chiÕn nöa vêi däa tham nhòng chø kh«ng diÖt ®-îc tham nhòng. Vai trß cña ph¸p luËt trong ®Êu tranh chèng tham nhòng ®-îc thÓ hiÖn ë nhiÒu néi dung kh¸c nhau, tõ viÖc x¸c ®Þnh thÕ nµo lµ tham nhòng, c¸c lo¹i hµnh vi tham nhòng, c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa, c¸c lo¹i chÕ tµi cho tíi h×nh thøc vµ biÖn ph¸p xö lý tham nhòng. ë mét c¸ch ph©n chia t-¬ng ®èi, ph¸p luËt liªn quan ®Õn tham nhòng ®-îc sö dông trªn hai ph-¬ng diÖn: Phßng ngõa tham nhòng vµ xö lý tham nhòng. 2.1.1.1. Ph¸p luËt vÒ phßng ngõa tham nhòng ®-îc thÓ hiÖn ë rÊt nhiÒu ngµnh luËt, nhiÒu v¨n b¶n kh¸c nhau: tõ c¸c v¨n b¶n vÒ tæ chøc bé m¸y Nhµ n-íc, v¨n b¶n vÒ c¸c lÜnh vùc kinh tÕ x· héi ®Õn ph¸p luËt ®Êu tranh trùc diÖn víi tham nhòng. Nã cã thÓ lµ ngµnh luËt hiÕn ph¸p, luËt ®Êt ®ai, luËt tµi chÝnh - ng©n hµng, luËt hµnh chÝnh, luËt d©n sù, luËt kinh tÕ…Mét ®ßi hái ®èi víi c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt nµy lµ ph¶i ®ång bé, thèng nhÊt, ph¶i t¹o ®-îc khu©n mÉu ph¸p lý cã kh¶ n¨ng lo¹i trõ sù n¶y sinh cña c¸c hµnh vi tham nhòng. Tuy nhiªn ®¸nh gi¸ mét c¸ch toµn diÖn hÖ thèng ph¸p luËt nµy, chóng ta dÔ dµng nhËn thÊy sù bÊt cËp vµ cßn nhiÒu kÏ hë, lµ m¶nh ®Êt sinh s«i, ph¸t triÓn cña tham nhòng, ®Æc biÖt lµ c¸c quy ®Þnh trong lÜnh vùc qu¶n lý tµi chÝnh, xÐt duyÖt c¸c dù ¸n ®Çu t-, ®Êu thÇu, duyÖt chi, cÊp ph¸t ng©n s¸ch, cho vay, ph¸p luËt vÒ x©y dùng c¬ b¶n vµ qu¶n lý tµi chÝnh trong lÜnh vùc x©y dùng c¬ b¶n, xuÊt nhËp khÈu, qu¶n lý ®Êt ®ai, gi¶i phãng mÆt b»ng…Nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña sù bÊt cËp ®ã lµ sù thiÕu thèng nhÊt, thiÕu ®ång bé, cßn nhiÒu kÏ hë, ch-a thùc sù phôc vô nh©n d©n, thiÕu v¨n b¶n h-íng dÉn kÞp thêi dÉn ®Õn c¸ch hiÓu vµ gi¶i thÝch kh¸c nhau…Nh÷ng v¨n b¶n quy ®Þnh vÒ c¸c thñ tôc hµnh chÝnh cßn r-êm rµ, phøc t¹p dÔ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng quan liªu, g©y phiÒn hµ, s¸ch nhiÔu nh©n d©n ®Ó tham nhòng. 2.1.1.2. Ph¸p luËt vÒ xö lý tham nhòng còng cßn nh÷ng bÊt cËp tr-íc t×nh h×nh tham nhòng ngµy cµng diÔn biÕn phøc t¹p hiÖn nay. Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 quy ®Þnh 7 téi danh tham nhòng song sau gÇn 3 14 §Ò ¸n m«n häc n¨m thi hµnh, cho ®Õn nay ch-a cã v¨n b¶n h-íng dÉn cô thÓ nh÷ng quy ®Þnh nµy. Theo Ph¸p lÖnh chèng tham nhòng vµ tinh thÇn cña Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 th× hµnh vi tham nhòng cã thÓ bÞ xö lý vÒ h×nh sù hoÆc hµnh chÝnh, tuú tÝnh chÊt, møc ®é vi ph¹m. Song trªn thùc tÕ chóng ta ch-a ban hµnh ®-îc mét NghÞ ®Þnh vÒ xö lý hµnh chÝnh ®èi víi c¸c hµnh vi tham nhòng ( khi ch-a ®Õn møc bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ), do vËy trªn thùc tÕ ®èi víi c¸c hµnh vi vi ph¹m ë møc ®é nµy ®· cã t×nh tr¹ng xö lý tuú tiÖn, nhiÒu n¬i kh«ng xö lý. C¸c chÕ tµi ®èi víi ng-êi cã hµnh vi tham nhòng ®-îc quy ®Þnh trong luËt lµ rÊt cÇn thiÕt song chÕ tµi ¸p dông ®èi víi ng-êi cã tr¸ch nhiÖm, nghÜa vô trong ®Êu tranh phßng chèng tham nhòng ( nÕu kh«ng thùc hiÖn ®Çy ®ñ, ®óng ®¾n tr¸ch nhiÖm, nghÜa vô luËt ®Þnh ) th× l¹i ch-a ®-îc ®Ò cËp ( trõ nh÷ng ng-êi cã hµnh vi x©m ph¹m ho¹t ®éng t- ph¸p ) nªn ch-a cã sù phèi hîp ®ång bé trªn thùc tÕ. 2.1.1.3. Trong viÖc x©y dùng hÖ thèng ph¸p luËt liªn quan ®Õn phßng chèng tham nhòng, Nhµ n-íc ta míi chØ chó träng ®Õn ph¸p luËt vÒ xö lý tham nhòng, ch-a chó ý ®óng møc ®Õn ph¸p luËt vÒ phßng ngõa tham nhòng. S¾p tíi chóng ta ph¶i tËp trung søc hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt vÒ phßng ngõa tham nhòng, lµm cho c¬ héi ph¸t sinh tham nhòng bÞ h¹n chÕ ®i dÉn ®Õn bÞ lo¹i trõ, lµm cho tham nhòng gi¶m thiÓu trong cuéc sèng. Ph¸p lÖnh chèng tham nhòng ban hµnh n¨m 1998 mÆc dï ®· söa ®æi, bæ sung nh-ng ®Õn nay ®· tá ra l¹c hËu, nhiÒu quy ®Þnh kh«ng thùc hiÖn ®-îc trªn thùc tÕ, cÇn n©ng cÊp v¨n b¶n nµy thµnh LuËt chèng tham nhòng víi nh÷ng quy ®Þnh cøng r¾n vµ cô thÓ h¬n, phï hîp víi yªu cÇu cña cuéc ®Êu tranh chèng tham nhòng trong t×nh h×nh míi. 2.1.2. Ho¹t ®éng phæ biÕn gi¸o dôc ph¸p luËt, ho¹t ®éng tuyªn truyÒn, gi¸o dôc ph¸p luËt ®Æc biÖt lµ ph¸p luËt liªn quan ®Õn phßng chèng tham nhòng ch-a ®-¬c c¸c c¬ quan, c¸c cÊp, c¸c ngµnh chó ý ®óng møc. NhiÒu c¸n bé, c«ng chøc kh«ng n¾m ®-îc nh÷ng quy ®Þnh c¬ b¶n trong ph¸p LÖnh chèng tham nhòng vµ nh÷ng quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù vÒ téi tham nhòng. ë nhiÒu c¬ quan, l·nh ®¹o kh«ng muèn tæ chøc triÓn khai thùc hiÖn ph¸p luËt vÒ chèng tham nhòng trong ®¬n vÞ m×nh bëi v× nã ®éng ch¹m ®Õn chÝnh b¶n th©n ng-êi l·nh ®¹o ®ã. Tõ thùc tr¹ng ®ã mµ trªn thùc tÕ nhiÒu ng-êi cã hµnh vi tham nhòng song kh«ng 15 §Ò ¸n m«n häc ý thøc ®-îc ®Çy ®ñ hµnh vi cña m×nh. Mét sè ng-êi kh¸c còng do kh«ng hiÓu biÕt ph¸p luËt mµ ch-a thÊy ®-îc tr¸ch nhiÖm cña m×nh trong viÖc ph¸t hiÖn, tè c¸o hµnh vi tham nhòng. 2.1.3. Trong ho¹t ®éng ¸p dông ph¸p luËt vÒ phßng, chèng tham nhòng, nhiÒu vÊn ®Ò bøc xóc ®· n¶y sinh trong lÜnh vùc nµy vµ ®©y lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng tham nhòng ngµy cµng phøc t¹p. T×nh tr¹ng bao che xö lý néi bé cßn phæ biÕn. Kh«ng Ýt vô ¸n tham nhòng ®ang bÞ ®iÒu tra bçng nhiªn bÞ ®×nh chØ. NhiÒu vô ¸n ®-a ra xÐt xö song h×nh ph¹t cßn nhÑ, ch-a ®ñ tÝnh r¨n ®e, phßng ngõa. §Æc biÖt trong thêi gian qua ®· xuÊt hiÖn kh«ng Ýt tr-êng hîp chÝnh nh÷ng c¸n bé ®-îc giao nhiÖm vô trùc tiÕp ®Êu tranh xö lý téi ph¹m cã hµnh vi tham nhòng l¹i lµ ng-êi cã hµnh vi tham nhòng. ë mét sè ®Þa ph-¬ng ®· n¶y sinh t×nh tr¹ng mét sè ng-êi cã chøc vô, quyÒn h¹n can thiÖp vµo ho¹t ®éng ®Êu tranh chèng tham nhòng cña c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Râ rµng, sù thiÕu nghiªm minh c«ng b»ng trong viÖc xö lý ng-êi cã hµnh vi tham nhòng ®· trë thµnh mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho t×nh tr¹ng tham nhòng ch-a cã chiÒu h-íng thuyªn gi¶m 2.2. C¬ chÕ chÝnh s¸ch NhiÒu chÕ ®é chÝnh s¸ch cßn mang tÝnh ban ph¸t, nªn ch-a lo¹i trõ ®-îc c¬ chÕ xin-cho, t¹o ra mét tÇng líp ®éc quyÒn, ®Æc lîi vµ nh÷ng tiªu cùc khã kiÓm so¸t. Mét chÕ ®é ®·i ngé c¸n bé, c«ng chøc cßn mang tÝnh bao cÊp nh- ®Êt ®ai, nhµ ë, ph-¬ng tiÖn…dÉn tíi viÖc vËn dông tuú tiÖn. TiÒn l-¬ng ch-a ®¶m b¶o cuéc sèng nªn viÖc t×m thªm nguån thu nhËp kh¸c trë thµnh phæ biÕn. ChÝnh hÖ thèng ph¸p luËt kh«ng chuÈn x¸c, do xö ph¹t téi tham nhòng qu¸ nhÑ C«ng t¸c c¶i c¸ch hµnh chÝnh ®¹t hiÖu qu¶ ch-a cao. N¹n s¸ch nhiÔu tham nhòng ®ang t¹o nªn rµo c¶n trong mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi. 3. Do nh÷ng sai lÇm khuyÕt ®iÓm trong ho¹t ®éng cña mét sè c¬ quan §¶ng vµ Nhµ n-íc. TÖ tham nhòng nãi chung vµ c¸c téi ph¹m cã tÝnh chÊt tham nhòng ph¸t triÓn phæ biÕn vµ g©y hËu qu¶ hÕt søc nghiªm träng nh- hiÖn nay chñ yÕu vµ tr-íc hÕt do nh÷ng sai lÇm, khuyÕt ®iÓm trong ho¹t ®éng 16 §Ò ¸n m«n häc cña nhiÒu c¬ quan §¶ng vµ Nhµ n-íc vµ do sù tho¸i ho¸ biÕn chÊt cña mét bé phËn c¸n bé, §¶ng viªn. ý thøc tù phª b×nh vµ phª b×nh cña c¸n bé, ®¶ng viªn cßn yÕu. BiÓu hiÖn cô thÓ lµ ch-a cã c¸n bé, ®¶ng viªn nµo ph¹m ph¸p hoÆc cã hµnh vi tham nhòng, tiªu cùc, l·ng phÝ ®-îc ph¸t hiÖn do kÕt qu¶ cña phª b×nh vµ tù phª b×nh trong néi bé. Mét sè vô viÖc cã liªn quan ®Õn tham nhòng, tiªu cùc, l·ng phÝ bÞ quÇn chóng, c«ng luËn ph¸t hiÖn, tè gi¸c, song c¸c tæ chøc ®¶ng liªn quan, tæ chøc ®¶ng cÊp trªn, c¸c c¬ quan thanh tra, kiÓm tra hoÆc kh«ng biÕt hoÆc biÕt nh-ng kh«ng tÝch cùc ng¨n chÆn ®Ó nh÷ng hµnh vi ®ã ph¸t triÓn thµnh nh÷ng vô ¸n nghiªm träng. C¸c ý kiÕn ®ång t×nh víi viÖc x¸c ®Þnh nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Ôn viÕc “ch­a t³o ra ®­îc nhöng chuyÒn biÔn c¬ b°n trong c«ng t²c x©y dùng §¶ng còng nh- trong viÖc n©ng cao chÊt l-îng cña c¸c tæ chøc ®¶ng vµ cña ®éi ngò c¸n bé, ®¶ng viªn, nhÊt lµ ch-a ng¨n chÆn vµ ®Èy lïi ®­îc tÕ tham nhñng, l±ng phÝ”5 mµ héi nghÞ lÇn thø t- Ban ChÊp hµnh Trung -¬ng kho¸ IX ®· chØ ra. Cô thÓ lµ, ë kh«ng Ýt n¬i, sù chØ ®¹o cña c¸c cÊp uû ch-a kiªn quyÕt, ch-a tËp trung ®óng møc, mét sè c¸n bé l·nh ®¹o chñ chèt c¸c cÊp ch-a tù gi¸c phª b×nh vµ tù phª b×nh, ch-a lµm g-¬ng cho c¸n bé, ®¶ng viªn trong ®Êu tranh chèng tham nhòng, l·ng phÝ, viÖc xö lý mét sè vô viÖc næi cém ch-a nghiªm, vÉn cßn cã biÓu hiÕn” trªn nhÐ, d­íi nÆng “, nhiÑu cÊp uû, tæ ch÷c ®°ng ch­a thøc sø døa vµo d©n, ch-a coi träng tiÕp thu ý kiÕn phª b×nh cña d©n ®Ó x©y dùng, chØnh ®èn §¶ng, mét sè chñ tr-¬ng, biÖn ph¸p, quy chÕ, chÝnh s¸ch nh»m ng¨n ngõa, ®Êu tranh chèng tÖ tham nhòng, l·ng phÝ quy ®Þnh ch-a hîp lý, chÆt chÏ, cã tÝnh kh¶ thi ch-a cao, cßn Ýt hiÖu qu¶, thiÕu sù ph©n c«ng phèi hîp chØ ®¹o viÖc chèng tham nhòng mét c¸ch cã hiÖu lùc, hiÖu qu¶. C«ng t¸c kiÓm tra §¶ng, thanh tra, kiÓm s¸t cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng cña Nhµ n-íc ch-a ®-îc tiÕn hµnh th-êng xuyªn, liªn tôc, cßn nhiÒu yÕu kÐm. ë nhiÒu n¬i, c«ng t¸c kiÓm tra cña §¶ng ch-a chó ý kiÓm tra, kh¾c phôc tÖ quan liªu. 5 KÕt luËn 04-KL/TW cña héi nghÞ lÇn thø 4 Ban chÊp hµnh Trung -¬ng kho¸ IX, ngµy 19-11-2001 17 §Ò ¸n m«n häc 4. Nh÷ng yÕu kÐm trong c«ng t¸c tæ chøc c¸n bé do sù bu«ng láng, yÕu kÐm trong qu¶n lý Nhµ n-íc. §©y lµ nguyªn nh©n quan träng lµm ph¸t sinh c¸c téi cã tÝnh chÊt tham nhòng. §¶ng ta chØ râ: c«ng t¸c c¸n bé võa b¶o thñ, võa tr× trÖ vÒ nhiÒu mÆt, vi ph¹m c¸c nguyªn t¾c ®µo t¹o, båi d-ìng, sö dông, ®Ò b¹t c¸n bé. ViÖc ®µo t¹o, båi d-ìng c¸n bé nhÊt lµ c¸n bé kinh tÕ tõ tr-íc ®Õn nay ch-a ®-îc coi träng ®óng møc, ch-a ®¸p øng ®-îc nhu cÇu vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng. ViÖc bè trÝ c¸n bé ë nhiÒu cÊp, nhiÒu ngµnh vÉn cßn t- t-ëng bÌ c¸nh, phe ph¸i. C«ng t¸c ®Ò b¹t c¸n bé cßn bÞ chi phèi bëi c¸ch nh×n chñ quan, phiÕn diÖn, ch-a chÝnh x¸c trong ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸, lùa chän c¸n bé. C«ng t¸c xö lý c¸n bé th-êng cã khuynh h-íng h÷u khuynh. T×nh tr¹ng tuú tiÖn, muèn xö lý néi bé, xö lý nhÑ cßn kh¸ phæ biÕn. §Æc biÖt §¶ng ta kh¼ng ®Þnh gi¸o dôc lµ quèc s¸ch hµng ®Çu nh-ng chÝnh môc tiªu nµy bÞ bu«ng láng. Tham nhòng mét phÇn ®­îc mang theo v¯o nh¯ tr­êng, ®­îc “rÌn” ngay khi thi tuyÒn v¯o v¯ “luyÕn” trong qu² trÖnh ë nh¯ tr­êng, nh÷ng n¬i cã m«i tr-êng gi¸o dôc thÊp kÐm, nh÷ng c¸n bé ®· lät qua m«i tr-êng ®µo t¹o nh- thÕ kh«ng thÓ lµ nh÷ng h¹t gièng tèt, cµng kh«ng thÓ lµ h¹t nh©n chèng tham nhòng. Sù sai lÇm trong bè trÝ, sö dông c¸n bé vµ bu«ng láng qu¶n lý, thiÕu kiÓm tra, ®¸nh gi¸ c¸n bé, thiÕu kiÓm so¸t cho nªn tr-íc sù c¸m dç cña nh÷ng lîi Ých vËt chÊt mét bé phËn c¸n bé, §¶ng viªn ®· bÞ tha ho¸. 5. Do b¶n chÊt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng Ngµy nay sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr-êng lµ kh«ng thÓ phñ nhËn ®-îc, tuy nhiªn do b¶n chÊt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, cña viÖc tù do ho¸ c¹nh tranh còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra tÖ tham nhòng. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng vai trß cña ®ång tiÒn ®-îc ®Æt lªn rÊt cao. Cã kh«ng Ýt tæ chøc, c¸ nh©n v× nh÷ng môc tiªu riªng ®Ó tån t¹i trong sù canh tranh khèc liÖt ®· dïng mäi thñ ®o¹n trong ®ã thñ ®o¹n hèi lé ®-îc sö dông rÊt phæ biÕn. 6. Tr×nh ®é d©n trÝ Nh×n chung tr×nh ®é d©n trÝ cßn thÊp nªn nh©n d©n ch-a cã nhiÒu kh¶ n¨ng tham gia qu¶n lý Nhµ n-íc, kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña 18 §Ò ¸n m«n häc c¸c c¬ quan Nhµ n-íc vµ cña c¸n bé, c«ng chøc. MÆc dï gÇn ®©y ®· cã quy chÕ d©n chñ, song nh×n chung viÖc thùc hiÖn cßn nhiÒu h¹n chÕ 7. Cuéc ®Êu tranh chèng tÖ tham nhòng ®éng ch¹m ®Õn nh÷ng c¸n bé cã chøc cã quyÒn, cã khi ®éng ch¹m ®Õn c¶ mét tËp thÓ ngµnh, c¬ quan ®¬n vÞ, ®éng ch¹m ®Õn lîi Ých thiÕt thùc, ®Õn thÓ diÖn, uy tÝn cña c¸n bé. H¬n n÷a, tÖ tham nhòng vÉn cßn c¬ së kinh tÕ, x· héi ®Ó tån t¹i. V× thÕ cuéc ®Êu tranh chèng tÖ tham nhòng lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi, rÊt khã kh¨n phøc t¹p. 19 §Ò ¸n m«n häc Ch-¬ng II Thùc tr¹ng tham nhòng ë ViÖt Nam hiÖn nay I. S¬ l-îc vÒ thùc tr¹ng tham nhòng trªn ThÕ giíi hiÖn nay Tham nhñng hiÕn nay ®± trë th¯nh mét “quèc tÔ n³n”. ChÝnh vÖ vËy mµ trong thêi ®iÓm c¶ thÕ giíi ®ang dån sù quan t©m ®Æc biÖt tíi sù kiÖn n-íc Mü bÞ tÊn c«ng ngµy 11 - 9 vµ hµnh ®éng qu©n sù cña Mü t¹i Apganixtan th× héi nghÞ quèc tÕ chèng tham nhòng lÇn thø 10 vÉn ®-îc tæ chøc t¹i Praha Céng hoµ SÐc tõ ngµy 7 ®Õn ngµy 11/10/2001 víi h¬n 1.200 ®¹i biÓu ®Õn tõ h¬n 130 n-íc vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ tham dù. Héi nghÞ cho thÊy toµn thÕ giíi ®Òu nhËn thøc ®-îc t¸c h¹i to lín cña tham nhòng g©y ra vµ c¸c quèc gia ®· cã tiÕng nãi chung, hµnh ®éng chung trong cuéc ®Êu tranh chèng tham nhòng trªn qui m« toµn cÇu. Xu h-íng tham nhòng hiÖn nay trªn thÕ giíi ®ã lµ tõ tham nhòng cã sè l-îng thÊp ®Õn tham nhòng cã sè l-îng cao, mÊy n¨m gÇn ®©y ho¹t ®éng tham nhòng víi sè l-îng tiÒn cùc lín cã xu h-íng t¨ng lªn. Tõ tham nhòng ë cÊp thÊp lªn tham nhòng ë cÊp cao, tõ tham nhòng cã tÝnh chÊt thÊp ®Õn tham nhòng cã tÝnh chÊt cao, ho¹t ®éng tham nhòng ®· ®i s©u vµo lÜnh vùc chÝnh trÞ dùa trùc tiÕp vµo quyÒn lùc chÝnh trÞ hoÆc lÊy quyÒn lùc chÝnh trÞ lµm môc tiªu nã kh«ng cßn ®¬n thuÇn lµ kinh tÕ nãi chung. Tõ tham nhòng ®¬n thuÇn ®Õn tham nhòng ®a d¹ng nh- nh©n viªn ng©n hµng lîi dông chøc vô, dïng tiÒn gi¶ ®æi lÊy tiÒn thËt trong kho b¹c, ¨n ®ót lãt, viªn chøc cao cÊp b¸n bÝ mËt Nhµ n-íc lµm giÇu Ých kû, tham nhòng trong lÜnh vùc chøng kho¸n, x©y dùng, gi¸o dôc, trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc, trong c¸c ch-¬ng tr×nh cho vay vµ nhËn viÖn trî, tham nhòng trong chÊp ph¸p hµnh chÝnh, tham nhòng trong viÖc nhËn ng-êi ... 20