Môc lôc
Lêi nãi ®Çu ................................................................................................... 3
PhÇn I............................................................................................................... 3
PhÇn c¬ së lý luËn .......................................................................................... 3
I. H¹n ng¹ch nhËp khÈu (Import quota). .................................................... 3
1. Kh¸i niÖm. .......................................................................................... 3
2. Nhµ n-íc ¸p dông biÖn ph¸p qu¶n lý nhËp khÈu b»ng h¹n ng¹ch chñ
yÕu lµ nh»m mét sè môc ®Ých. ............................................................... 4
3. C¸c mÆt hµng ®-îc cÊp h¹n ng¹ch nhËp khÈu. .................................. 6
4. So s¸nh t¸c ®éng cña h¹n ng¹ch nhËp khÈu vµ thuÕ quan tíi th-¬ng
m¹i, dÞch vô. .......................................................................................... 7
II. H¹n ng¹ch xuÊt khÈu (export quota). .................................................. 18
1. Kh¸i niÖm. ........................................................................................ 18
2. Môc ®Ých cña Nhµ n-íc khi ¸p dông h¹n ng¹ch xuÊt khÈu. ............ 19
3. H¹n chÕ xuÊt khÈu tù nguyÖn (Voluntary Export Restraints-ver). .. 20
III. C¸c lo¹i h¹n ng¹ch kh¸c..................................................................... 22
IV. C¸c hµng rµo th-¬ng m¹i phi thuÕ quan kh¸c. ................................... 22
V. Nh÷ng quy ®Þnh viÖc xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ qu¶n lý b»ng h¹n
ng¹ch. ....................................................................................................... 24
1
1. C¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh danh môc, sè l-îng(hoÆc trÞ gi¸) cña mÆt hµng
xuÊt nhËp khÈu qu¶n lý b»ng h¹n ng¹ch. ............................................. 24
2.Thñ tôc Ên ®Þnh h¹n ng¹ch. ............................................................... 25
3. Nguyªn t¾c vµ thñ tôc ph©n bè h¹n ng¹ch. ...................................... 25
4. Qu¶n lý Nhµ n-íc vÒ h¹n ng¹ch vµ nghÜa vô cña c¶ doanh nghiÖp
®-îc ph©n bæ h¹n ng¹ch. ...................................................................... 26
PhÇn II ........................................................................................................... 27
Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p trong ph©n bæ h¹n ng¹ch. ...................................... 27
I. Thùc tr¹ng cña viÖc ph©n bæ h¹n ng¹ch ë n-íc ta. ............................... 27
1. H¹n ng¹ch nhËp khÈu. ...................................................................... 27
2. H¹n ng¹ch xuÊt khÈu. ....................................................................... 31
II. Kinh nghiÖm ¸p dông, sö dông h¹n ng¹ch ë c¸c n-íc. ....................... 42
III. Nh÷ng kiÕn nghÞ ,biÖn ph¸p sö dông cã hiÖu qu¶ h¹n ng¹ch. ........... 45
1. Nh÷ng quy ®Þnh chung. .................................................................... 46
2. Tr×nh tù thùc hiÖn. ............................................................................ 47
3. Quy tr×nh thùc hiÖn ®Êu thÇu. ........................................................... 48
4. Tiªu chuÈn xÐt thÇu. ......................................................................... 48
5. Tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn lîi cña doanh nghiÖp tróng thÇu. ................. 48
KÕt luËn ...................................................................................................... 51
Tµi liÖu tham kh¶o................................................................................ 51
2
Lêi nãi ®Çu
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ngµy nay cã rÊt nhiÒu biÕn ®éng, nhÊt lµ
trong c¸c ho¹t ®éng diÔn ra trong lÜnh vùc xuÊt nhËp khÈu. V× thÕ viÖc ®Æt kÕ
ho¹ch hµng n¨m cho ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu ë n-íc ta ®-îc Bé Th-¬ng m¹i
trùc tiÕp qu¶n lý vµ ®iÒu chØnh cho phï hîp. §Ó qu¶n lý ®-îc ho¹t ®éng xuÊt
nhËp khÈu tèt Nhµ n-íc cã rÊt nhiÒu c¸c c«ng cô ®Ó ®iÒu chØnh nh- thuÕ, h¹n
ng¹ch, c¸c hµng rµo th-¬ng m¹i phi thuÕ quan kh¸c. ThÕ nh-ng thùc tÕ th× c¸c
c«ng cô nµy ®-îc Nhµ n-íc sö dông nh- thÕ nµo ®Ó ®em l¹i hiÖu qu¶ mét c¸ch
tèt nhÊt l¹i lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc nan gi¶i hiÖn nay. Mét trong nh÷ng c«ng cô mµ
Nhµ n-íc dïng ®Ó ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu ®ã lµ h¹n ng¹ch.
PhÇn I
PhÇn c¬ së lý luËn
I. H¹n ng¹ch nhËp khÈu (Import quota).
1. Kh¸i niÖm.
H¹n ng¹ch nhËp khÈu lµ quy ®Þnh cña Nhµ n-íc vÒ sè l-îng hoÆc gi¸ trÞ
mét mÆt hµng nµo ®ã ®-îc nhËp khÈu nãi chung hoÆc tõ mét thÞ tr-êng nµo ®ã
trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh (th-êng lµ mét n¨m).
Thùc chÊt h¹n ng¹ch nhËp khÈu lµ mét h×nh thøc h¹n chÕ vÒ sè l-îng vµ
thuéc hÖ thèng giÊy phÐp kh«ng tù ®éng. Khi h¹n ng¹ch nhËp khÈu ®-îc quy
®Þnh cho mét lo¹i s¶n phÈm ®Æc biÖt nµo ®ã th× Nhµ n-íc ®-a ra mét ®Þnh
3
ng¹ch (tæng ®Þnh ng¹ch) nhËp khÈu mÆt hµng nµo ®ã trong mét kho¶ng thêi
gian nhÊt ®Þnh kh«ng kÓ nguån gèc hµng ho¸ ®ã tõ ®©u ®Õn.
Khi h¹n ng¹ch nhËp khÈu quy ®Þnh cho c¶ mÆt hµng vµ thÞ tr-êng th×
hµng ho¸ ®ã chØ ®-îc nhËp khÈu tõ n-íc (thÞ tr-êng) ®· ®Þnh víi sè l-îng bao
nhiªu, trong thêi h¹n bao l©u.
ë ViÖt Nam, danh môc sè l-îng ( hoÆc gi¸ trÞ ) c¸c mÆt hµng nhËp khÈu
qu¶n lý b»ng h¹n ng¹ch cho tõng thêi kú ( hµng n¨m ) do ChÝnh phñ phª duyÖt
trªn c¬ së ®Ò nghÞ cña Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t-, Bé Th-¬ng m¹i.
2. Nhµ n-íc ¸p dông biÖn ph¸p qu¶n lý nhËp khÈu b»ng h¹n ng¹ch chñ yÕu lµ
nh»m mét sè môc ®Ých.
Thø nhÊt, h¹n ng¹ch nhËp khÈu cã kh¶ n¨ng b¶o hé s¶n xuÊt trong
n-íc b»ng c²ch chèng ®îc c²c “ c¬n sèt gi² “. §iÒu n¯y ®îc minh häa qua
®å thÞ sau:
P
S
P2
P1
D
4
0
Q1 Q2
Q3 Q4
Q
§å thÞ 1
Trªn ®å thÞ 1, ta thÊy ®-êng cung néi ®Þa S c¾t ®-êng cÇu néi ®Þa D t¹i
O. ë møc gi¸ P1, ng-êi tiªu dïng néi ®Þa cã nhu cÇu lµ Q4, nh-ng s¶n xuÊt
trong n-íc chØ ®¸p øng ®-îc ë møc Q1. Nh- vËy cÇu lín h¬n cung mét
kho¶ng lµ Q4-Q1. Do cÇu lín h¬n cung nªn gi¸ hµng ho¸ trong n-íc sÏ t¨ng
lªn, nÕu kh«ng cã biÖn ph²p ®iÒu chØnh sÏ xuÊt hiÖn “ c¬n sèt gi² “ trong níc
lµm cho gi¸ c¶ hµng ho¸ trong n-íc t¨ng vät lªn P2. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng
nµy ®ång thêi ®Ó b¶o hé ngµnh s¶n xuÊt néi ®Þa, ChÝnh phñ cho phÐp nhËp
khÈu hµng ho¸ ë mét møc h¹n chÕ th«ng qua viÖc ®-a ra mét h¹n ng¹ch nhËp
khÈu hµng ho¸ ®ã.
Gi¶ sö do nhËp khÈu gi¸ hµng ho¸ ®ã sÏ gi¶m xuèng tõ P1-P2, gi¸ c¶ trë l¹i
b×nh th-êng. Nh- vËy h¹n ng¹ch cã t¸c dông ®iÒu chØnh gi¸ néi ®Þa tr¸nh ®-îc
nh÷ng “ c¬n sèt gi² “.
Môc ®Ých thø hai cña ChÝnh phñ khi ¸p dông h¹n ng¹ch nhËp khÈu ®ã
lµ sö dông cã hiÖu qu¶ quü ngo¹i tÖ. HiÖn nay trong ®iÒu kiÖn c¬ chÕ thÞ
tr-êng viÖc mua b¸n gi÷a c¸c n-íc víi nhau ®Òu tÝnh theo thêi gi¸ quèc tÕ vµ
thanh to¸n víi nhau b»ng ngo¹i tÖ tù do chuyÓn ®æi, do ®ã kh«ng cßn nhiÒu c¬
héi cho c¸c kho¶n vay ®Ó nhËp siªu. Do vËy tÊt c¶ viÖc mua b¸n quèc tÕ ph¶i
dùa trªn c¬ së ®ã lµ lîi Ých vµ hiÖu qu¶ ®Ó quyÕt ®Þnh. §ång thêi nhu cÇu nhËp
khÈu ph¸t triÓn kinh tÕ ë n-íc ta lµ rÊt lín, vèn ®Ó nhËp khÈu l¹i h¹n chÕ. V×
vËy ph¶i sö dông tiÕt kiÖm vµ cã hiÖu qu¶ vèn ngo¹i tÖ dµnh cho nhËp khÈu
sao cho cã thÓ nhËp ®-îc nh÷ng vËt t-, hµng ho¸ phôc vô cho ph¸t triÓn s¶n
xuÊt hµng xuÊt khÈu, hµng tiªu dïng thiÕt yÕu mµ trong n-íc ch-a s¶n xuÊt
5
®-îc hoÆc s¶n xuÊt ch-a ®ñ ®Ó ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu phï hîp víi chiÕn l-îc
kinh tÕ x· héi cña n-íc ta ®Õn n¨m 2000. H¹n ng¹ch nhËp khÈu h¹n chÕ vÒ sè
l-îng, chñng lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã tõ mét thÞ tr-êng nµo ®ã. §iÒu nµy khiÕn
cho Nhµ n-íc cã thÓ ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch nhËp khÈu mét sè hµng ho¸ thiÕt
yÕu phï hîp víi ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ë n-íc ta vµ tiÕt kiÖm
®-îc vèn ngo¹i tÖ ®Ó nhËp khÈu.
Thø ba, Nhµ n-íc nh»m môc ®Ých thùc hiÖn c¸c cam kÕt víi n-íc
ngoµi, víi c¸c tæ chøc quèc tÕ. Do vËy h¹n ng¹ch lµ mét c«ng cô ®Ó Nhµ n-íc
cã thÓ thùc hiÖn ®-îc c¸c cam kÕt ®· ký víi n-íc ngoµi.
3. C¸c mÆt hµng ®-îc cÊp h¹n ng¹ch nhËp khÈu.
ë ViÖt Nam h¹n ng¹ch nhËp khÈu ®-îc ¸p dông b»ng c¸ch cÊp giÊy
phÐp nhËp khÈu cho mét sè c«ng ty. C¸c mÆt hµng cã liªn quan ®Õn c©n ®èi
lín cña nÒn kinh tÕ quèc d©n ®Òu cã quy ®Þnh riªng, cô thÓ c¸c mÆt hµng ®ã lµ:
X¨ng dÇu, ph©n bãn, xi m¨ng, ®-êng, thÐp x©y dùng.
ChØ cã mét sè doanh nghiÖp míi ®-îc phÐp nhËp khÈu nh÷ng mÆt hµng
trªn. Mçi doanh nghiÖp ®-îc phÐp ph©n bæ mét sè l-îng tèi ®a c¸c mÆt hµng
trªn trong mét n¨m.
§èi t-îng ®-îc cÊp h¹n ng¹ch nhËp khÈu lµ c¸c doanh nghiÖp ®-îc Nhµ
n-íc cho phÐp xuÊt khÈu, bao gåm c¶ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t- n-íc ngoµi.
V× vËy mét doanh nghiÖp khi xuÊt khÈu ph¶i biÕt mÆt hµng cña m×nh cã n»m
trong nh÷ng mÆt hµng ®-îc cÊp h¹n ng¹ch nhËp khÈu cña n-íc b¹n hµng
kh«ng, ë d¹ng nµo, sè l-îng ( hoÆc trÞ gi¸ ) h¹n ng¹ch quy ®Þnh cho mÆt hµng
®ã ë n-íc nhËp khÈu lµ bao nhiªu? ThÓ thøc xin h¹n ng¹ch vµ kh¶ n¨ng cã thÓ
6
xin ®-îc bao nhiªu? Sù thay ®æi trong nh÷ng quy ®Þnh cÊp h¹n ng¹ch cña n-íc
nhËp khÈu ra sao? §©y lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò cã ý nghÜa chiÕn l-îc tiªu
thô s¶n phÈm cña nhµ xuÊt khÈu.
Sau khi nhËn ®-îc c«ng v¨n ph©n bæ h¹n ng¹ch, chñ hµng xuÊt khÈu
ph¶i tíi Bé Th-¬ng m¹i xin ®æi lÊy phiÕu h¹n ng¹ch (Quota certificate). Khi
thùc hiÖn hîp ®ång nhËp khÈu chñ hµng ph¶i giÊy phÐp nhËp khÈu. §¬n xin
phÐp cÇn kÌm víi phiÕu h¹n ng¹ch, b¶n sao hîp ®ång nhËp hoÆc L/C vµ c¸c
giÊy tê cã liªn quan.
4. So s¸nh t¸c ®éng cña h¹n ng¹ch nhËp khÈu vµ thuÕ quan tíi th-¬ng m¹i,
dÞch vô.
Sau ®©y chóng ta sÏ xem xÐt sù kh¸c nhau gi÷a t¸c ®éng cña thuÕ vµ h¹n
ng¹ch nhËp khÈu tíi th-¬ng m¹i, dÞch vô. Gi÷a h¹n ng¹ch nhËp khÈu vµ thuÕ
quan cã nhiÒu ®iÓm gièng còng nh- kh¸c nhau. Mçi c«ng c«ng cô cã mét -u
nh-îc ®iÓm riªng, ®Ó sö dông ®-îc c¸c c«ng cô nµy ph¶i vËn dông mét c¸ch
chÝnh x¸c dùa trªn nh÷ng -u nh-îc ®iÓm vµ t¸c ®éng cña mçi lo¹i ®Õn th-¬ng
m¹i.
4.1 Trong tr-êng hîp kh«ng cã h¹n ng¹ch vµ thuÕ.
Mét n-íc cã thÓ nhËp mét s¶n phÈm khi gi¸ c¶ thÕ giíi thÊp h¬n gi¸ c¶
trªn thÞ tr-êng. Khi ®ã th-¬ng m¹i tù do sÏ ph¸t triÓn.
P
S
P0
7
Pw
D
0
Q3 Q0
Qd
Q
§å thÞ 2
Kh«ng cã nhËp khÈu, gi¸ vµ sè l-îng trong n-íc sÏ lµ P0 vµ Q0, cung
cÇu c©n b»ng. Nh-ng do gi¸ thÕ giíi Pw thÊp h¬n P0, ng-êi tiªu dïng trong
n-íc cã ®éng c¬ mua hµng n-íc ngoµi vµ hä sÏ lµm ®iÒu nµy nÕu nhËp khÈu
kh«ng bÞ h¹n chÕ. NhËp khÈu sÏ lµ bao nhiªu? Gi¸ trong n-íc khi ®ã sÏ gi¶m
xuèng b»ng gi¸ c¶ thÕ giíi Pw vµ ë møc gi¸ ®ã s¶n xuÊt trong n-íc sÏ gi¶m
xuèng, cßn Qs sÏ gi¶m xuèng vµ tiªu dïng trong n-íc t¨ng lªn Qd. Do ®ã
l-îng nhËp khÈu sÏ lµ sè chªnh lÖch gi÷a sè tiªu dïng trong n-íc vµ sè s¶n
xuÊt ®-îc ë trong n-íc, Qd -Qs.
4.2 B©y giê xÐt trong tr-êng hîp ChÝnh phñ kh«ng cho phÐp nhËp khÈu
B»ng c¸ch ®Æt møc h¹n ng¹ch b»ng kh«ng (0) hoÆc ®Æt thuÕ quan rÊt
cao ®Õn møc nhËp khÈu bÞ xo¸ bá hoµn toµn do ¸p lùc tõ phÝa c«ng nghiÖp
trong n-íc.
H¹n ng¹ch b»ng kh«ng (0), kh«ng cã nhËp khÈu, gi¸ c¶ trong n-íc sÏ
t¨ng tíi P0. Nh÷ng ng-êi tiªu dïng, nh÷ng ng-êi tiÕp tôc mua s¶n phÈm ®ã (
víi l-îng mua Q0 ) sÏ ph¶i tr¶ nhiÒu h¬n vµ thÆng d- tiªu dïng cña hä bÞ mÊt
lµ tæng cña h×nh thang a vµ tam gi¸c b. H¬n n÷a, do gi¸ c¶ cao h¬n, mét sè
ng-êi tiªu dïng kh«ng thÓ mua ®-îc s¶n phÈm ®ã nªn thÆng d- tiªu dïng mÊt
8
them mét l-îng b¨ng tam gi¸c c. V× vËy tæng thay ®æi trong thÆng d- ng-êi
tiªu dïng lµ CS = -(a+b+c).
Cßn ng-êi s¶n xuÊt lóc nµy do s¶n l-îng cao h¬n ( Q 0 thay v× Qd ) vµ
b¸n víi møc gi¸ cao h¬n ( P0 thay v× Pw ). Do ®ã thÆng d- cña ng-êi s¶n xuÊt
t¨ng thªm mét l-îng biÓu thÞ b»ng h×nh thang a PS b»ng a.
Thay ®æi trong tæng thÆng d-, CS + PS do ®ã lµ -(b + c). §ã lµ phÇn mÊt
kh«ng, phÇn thiÖt h¹i cña ng-êi tiªu dïng lín h¬n phÇn ®-îc lîi cña ng-êi s¶n
xuÊt.
NhËp khÈu còng cã thÓ ®-îc gi¶m tíi kh«ng b»ng c¸ch ¸p dông mét
møc thuÕ ®ñ cao. Møc thuÕ ph¶i b»ng hoÆc lín h¬n sè chªnh lÖch gi÷a P 0 vµ
Pw. Víi mét møc thuÕ nh- vËy sÏ kh«ng cã ng-êi nhËp khÈu n÷a vµ ChÝnh
phñ sÏ kh«ng cã thu nhËp tõ thuÕ, ¶nh h-ëng ®èi víi tiªu dïng vµ ng-êi s¶n
xuÊt còng sÏ gièng nh- trong tr-êng hîp ¸p dông h¹n ng¹ch nhËp khÈu.
4.3 Th«ng th-êng chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ nh»m chñ yÕu lµ h¹n chÕ chø
kh«ng thñ tiªu nhËp khÈu.
ChÝnh s¸ch nµy chØ cã thÓ thùc hiÖn ®-îc b»ng thuÕ hoÆc h¹n ng¹ch
nhËp khÈu hoÆc c¸c hµng rµo phi thuÕ quan kh¸c. Ta sÏ xem xÐt thuÕ vµ h¹n
ng¹ch nhËp khÈu trªn c¸c gãc ®é gi¶ thiÕt lµ:
a.ThÞ tr-êng c¹nh tranh hoµn h¶o.
Còng gièng nh- thuÕ, h¹n ng¹ch nhËp khÈu ®-îc coi lµ mét biÖn ph¸p
®Ó b¶o vÖ ngµnh c«ng nghiÖp non trÎ, v× h¹n ng¹ch nhËp khÈu cã xu h-íng
lµm t¨ng gi¸ trªn thÞ tr-êng néi ®Þa, gi¶m khèi l-îng tiªu thô vµ nhËp khÈu.
T²c dóng l¯m t¨ng gi² trong níc nh vËy gäi l¯ “ b°o hé danh nghÜa “. H³n
9
ng¹ch nhËp khÈu vµ thuÕ gi÷ gi¸ trong n-íc cña mét s¶n phÈm cao h¬n møc
gi¸ thÕ giíi vµ do ®ã t¹o cho ngµnh s¶n xuÊt trong n-íc h-ëng lîi nhuËn cao
h¬n so víi tr-êng hîp tù do th-¬ng m¹i. T¸c ®éng nµy lµm cho c¸c nhµ s¶n
xuÊt kÐm hiÖu qu¶ s¶n xuÊt ra mét s¶n l-îng cao h¬n so víi trong ®iÒu kiÖn
th-¬ng m¹i tù do. H¹n ng¹ch nhËp khÈu vµ thuÕ còng dÉn tíi sù l·ng phÝ cña
c¶i x· héi. §iÒu nµy ®-îc minh ho¹ qua c¸c ®å thÞ sau:
P
S
Pd
Pd = Pw.(1+t0)
Pw
D
0
Q1
Q2
Q3 Q4
H×nh a
P
S
10
Q
P2
P1
D
0
Qw Q1 Q2
Q2’ Q1’ Qw’
Q
H×nh b
H×nh a: Víi tù do th-¬ng m¹i , gi¸ trong n-íc b»ng gi¸ thÕ giíi. T¹i
møc gi¸ thÕ giíi, nhu cÇu tiªu dïng lµ Q4, s¶n l-îng do c¸c nhµ s¶n xuÊt trong
n-íc lµ Q1,møc nhËp khÈu lµ Q4 - Q1.
NÕu mét møc thuÕ suÊt t0 ®-îc ®¸nh vµo hµng nhËp khÈu rÎ c¹nh tranh
víi hµng ho¸ s¶n xuÊt trong n-íc vµ nÕu cung cña thÕ giíi thùc sù linh ho¹t th×
gi¸ c¶ trong n-íc t¨ng lªn ®Õn Pd = Pw.(1+P0). Gi¸ t¨ng lµm cÇu gi¶m xuèng
cßn s¶n xuÊt trong n-íc sÏ t¨ng. ThÆng d- tiªu dïng thay ®æi lµ CS =
(a+b+c+d) vµ thÆng d- s¶n xuÊt thay ®æi lµ PS = a.
ChÝnh phñ thu ®-îc mét kho¶n b»ng møc thuÕ nh©n víi l-îng nhËp
khÈu, chÝnh lµ h×nh d. Tæng thay ®æi trong phóc lîi b»ng CS + PS + doanh thu
tõ thuÕ cña ChÝnh phñ = -(a+b+c+d) + (a+c) = - (b+d). C¸c phÇn b vµ d biÓu
thÞ phÇn mÊt kh«ng do h¹n chÕ nhËp khÈu ( b biÓu thÞ phÇn mÊt do s¶n xuÊt
qu¸ møc ë trong n-íc, d lµ phÇn mÊt do tiªu dïng qu¸ Ýt ).
H×nh b: Gi¶ sö ChÝnh phñ sö dông mét h¹n ng¹ch nhËp khÈu thay cho
thuÕ ®Ó h¹n chÕ nhËp khÈu. Khi ®ã gi¸ hµng ho¸ néi ®Þa cã xu h-íng cao h¬n
gi¸ thÕ giíi.
11
Trong mét sè trêng hîp kh²c “ h³n ng³ch nhËp khÈu kh«ng ®îc tÝnh
s¸t nhu cÇu thÞ tr-êng g©y d- thõa hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng néi ®Þa, lµm gi¸
trong níc gi°m xuèng b¨ng hoÆc thÊp h¬n gi² thÕ giíi “(1).
Khi ®ã t³i møc gi² thÕ giíi Pw < P1, cÇu trong níc l¯ Qw’, cung trong
n-íc lµ Qw. Trong ®iÒu kiÖn th-¬ng m¹i tù do th× møc nhËp khÈu l¯ Qw’- Qw,
ng-êi tiªu dïng sÏ cã lîi khi mua hµng ho¸ víi gi¸ Pw< P1, ng-êi s¶n xuÊt bÞ
thiÖt v× ph¶i b¸n víi møc gi¸ Pw do vËy gi¶m s¶n xuÊt xuèng cßn QwQ1.
§Ó b¶o hé cho s¶n xuÊt trong n-íc, ChÝnh phñ ®· dïng h¹n ng¹ch nhËp
khÈu lµm h¹n chÕ l-îng hµng ho¸ nhËp khÈu, lµm gi¸ trong n-íc t¨ng h¬n gi¸
thÕ giíi (P1). §iÒu nµy g©y c¶ thiÖt h¹i cho ng-êi tiªu dïng vµ ChÝnh phñ.
ThiÖt h¹i cho ng-êi tiªu dïng ph¶i chi thªm mét kho¶n (P1-Pw). Q1’ do
víi khi mua t¹i gi¸ Pw.
Mét phÇn kho¶n nµy r¬i vµo tay ng-êi s¶n xuÊt (a), mét phÇn r¬i vµo tay
nh÷ng nhµ nhËp khÈu (c), b phÇn mµ ng-êi tiªu dïng tr¶ cho nhµ s¶n xuÊt ®Ó
t¨ng s¶n xuÊt víi gi¸ cao h¬n gi¸ Pw. NÕu ng-êi tiªu dïng ®-îc mua hµng ho¸
ë møc chi phÝ Pw< P1 th× kho¶n (P1-Pw). Q1’ sÏ ®-îc chi dïng hiÖu qu¶ h¬n
ë nh÷ng n¬i kh¸c cña nÒn kinh tÕ. §©y chÝnh lµ tæn thÊt rßng ®èi víi x· héi, ®·
chi phÝ mét c¸ch kh«ng cã Ých cho nhµ s¶n xuÊt trong n-íc. PhÇn d còng chÝnh
l¯ tæn thÊt rßng ®èi víi x± häi do gi°m sè lîng h¯ng ho² Q1’ m¯ ngêi tiªu
dïng dÞnh mua ë møc gi¸ Pw (Qw) khi ¸p dông h¹n ng¹ch nhËp khÈu.
Trong tr-êng hîp nµy thÆng d- tiªu dïng vµ thÆng d- s¶n xuÊt sÏ thay
®æi t-¬ng ®èi t-¬ng tù nh- tr-êng hîp ¸p dông thuÕ, Nh-ng thay v× sè thu
nhËp biÓu thÞ b»ng h×nh ch÷ nhËt c r¬i vµo tay ChÝnh phñ th× sè tiÒn nµy r¬i
vµo tay c¸c nhµ s¶n xuÊt n-íc ngoµi vµ c¸c nhµ nhËp khÈu.
12
So víi thuÕ, h¹n ng¹ch nhËp khÈu lµm ChÝnh phñ mÊt ®i phÇn c cïng
phÇn mÊt kh«ng b vµ d. PhÇn nµy sÏ r¬i vµo tay nh÷ng ai ®-îc cÊp h¹n ng¹ch
nhËp khÈu nÕu nh- ChÝnh phñ gi÷ toµn quyÒn ph©n phèi c¸c h¹n ng¹ch nhËp
khÈu. NÕu kh«ng ®åi hái bÊt cø thñ tôc g×, khi ®ã nh÷ng ng-êi ®-îc nhËn h¹n
ng³ch sÏ kh«ng bá ra bÊt cø mét kho°n chi phÝ n¯o m¯ thu ®îc “ lîi nhuËn
trêi cho “ (Wind Fall).
Tãm l¹i, so víi h¹n ng¹ch nhËp khÈu ChÝnh phñ kh«ng thu ®-îc thuÕ v×
c¸c h¹n ng¹ch nhËp khÈu lµm t¨ng gi¸ néi ®Þa cña hµng ho¸ bÞ h¹n chÕ cho nªn
nh÷ng ng-êi cung cÊp n-íc ngoµi vµ nh÷ng nhµ nhËp khÈu hµng ho¸ cña hä sÏ
cã ®-îc lîi nhuËn nhê doanh sè nµy. NÕu lîi nhuËn nµy thuéc vÒ nh÷ng ng-êi
n-íc ngoµi th× ®ã chÝnh lµ chi phÝ rßng cña x· héi cho c¸c h¹n ng¹ch nhËp
khÈu nhiÒu h¬n so víi viÖc chi phÝ cho viÖc ®¸nh thuÕ quan t-¬ng ®-¬ng. V×
vËy ë nhiÒu n-íc ChÝnh phñ lu«n lu«n b¸n ®Êu gi¸ giÊy phÐp nhËp khÈu theo
h¹n ng¹ch ®Ó thu håi kho¶n thu nhËp nµy. C¸c nhµ nhËp khÈu trong n-íc hoÆc
nh÷ng ng-êi cung cÊp n-íc ngoµi s½n sµng tr¶ gi¸ vÒ kho¶n nµy ®Ó cã trong
tay mét giÊy phÐp quan träng. NÕu h¹n ng¹ch nhËp khÈu ®-îc b¸n ®Êu gi¸
c¹nh tranh th× h¹n ng¹ch nhËp khÈu vµ thuÕ quan ®Òu cã ¶nh h-ëng gièng
nhau ®Õn lîi Ých th-¬ng m¹i.
b. Trªn gãc ®é c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o.
Trong ®iÒu c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o, ¶nh h-ëng cña thuÕ quan vµ h¹n
ng¹ch ®Õn ph©n phèi lîi Ých do th-¬ng m¹i lµ kh¸c nhau. Gi¶ sö b©y giê cã
mét n-íc nhËp khÈu vµ viÖc s¶n xuÊt hµng ho¸ ®Ó c¹nh tranh víi hµng nhËp
khÈu do mét c«ng ty duy nhÊt kiÓm so¸t, n-íc nµy lµ n-íc nhá trªn thÕ giíi v×
vËy gi¸ nhËp khÈu kh«ng bÞ ®éng bëi gi¸ c¶ thÕ giíi vµ do ®ã luËt th-¬ng m¹i
thÓ hiÖn chÝnh s¸ch c¹nh tranh hoÆc chèng ®éc quyÒn. ThuÕ quan duy tr× lîi
13
Ých th-¬ng m¹i do c¸c nhµ ®éc quyÒn bÞ h¹n chÕ trong viÖc h×nh thµnh gi¸ c¶
®éc quyÒn. h¹n ng¹ch nhËp khÈu sÏ xo¸ bá h¹n chÕ nµy vµ nhµ ®éc quyÒn cã
kh¶ n¨ng t¹o ra lîi nhuËn do s¶n xuÊt thÊp h¬n vµ b¸n ë møc gi¸ cao h¬n gi¸
c¶ thÕ giíi céng víi phÇn thuÕ quan t-¬ng øng.
P
MC
PM
Pwt
Pwt = Pw.(1+t)
Pw
0
MR
Qw Qt
D
QM
Qt’ Qw’
Q
§å thÞ 3
§å thÞ trªn cho thÊy mét nhµ ®éc quyÒn ®-îc b¶o hé b»ng thuÕ quan.
D- ®-êng cÇu néi ®Þa .
MC- ®-êng chi phÝ biªn cña nhµ ®éc quyÒn.
MR- ®-êng doanh thu biªn cña nhµ ®éc quyÒn.
14
T¸c ®éng cña thuÕ quan lµ lµm t¨ng møc gi¸ tèi ®a mµ ngµnh c«ng
nghiÖp trong n-íc cã thÓ ®-a ra.
Khi ChÝnh phñ ®¸nh thuÕ nhËp khÈu víi møc thuÕ suÊt t0 th× nhµ s¶n
xuÊt trong n-íc cã thÓ ®-a ra gi¸ Pw.(1+t0). Nhµ ®éc quyÒn kh«ng thÓ tù do
n©ng gi¸ rtíi møc cao h¬n møc nµy v× ng-êi mua sÏ mua hµng nhËp khÈu. Hä
sÏ tèi ®a ho¸ lîi nhuËn khi doanh thu biªn (MR) t-¬ng øng víi chi phÝ biªn
(MC) ë s¶n l-îng Qt. thuÕ quan lu«n n©ng gi¸ hµng ho¸ trong n-íc Pw(1+t 0)
vµ s¶n l-îng cña ngµnh s¶n xuÊt trong n-íc trong khi nhu cÇu trong n-íc
gi°m chØ cßn Qt’ v¯ nhËp khÈu cñng gi°m. Nh vËy ng¯nh s°n xuÊt trong níc
vÉn s¶n xuÊt ra mét khèi l-îng t-¬ng tù nh- khi ®ã lµ ngµnh c¹nh tranh hoµn
h¶o.
Nh-ng còng cã tr-êng hîp thuÕ quan t¸c ®éng ®Õn ngµnh c«ng nghiÖp
®éc quyÒn hoµn h¶o kh¸c nhau. §ã lµ khi thuÕ quan rÊt cao ®Õn møc nhËp
khÈu bÞ xo¸ bá hoµn toµn ( thuÕ quan cã tÝnh chÊt cÊm ®o¸n ). §èi víi ngµnh
c«ng nghiÖp cã tÝnh chÊt c¹nh tranh. Khi nhËp khÈu bÞ lo¹i bá hoµn toµn viÖc
t¨ng thuÕ kh«ng cã t¸c ®éng nµo. Nh-ng ®èi víi nhµ ®éc quyÒn hä vÉn ph¶i
h¹n chÕ gi¸ cña m×nh do mèi ®e do¹ nhËp khÈu ngay c¶ khi nhËp khÈu b»ng
kh«ng. V× vËy viÖc t¨ng thuÕ quan cã tÝnh chÊt cÊm ®o¸n sÏ cho phÐp nhµ ®éc
quyÒn t¨ng gi¸ gÇn ®Õn møc tèi ®a ho¸ lîi nhuËn (møc gi¸ PM)
B©y giê ta xem xÐt mét nhµ ®éc quyÒn ®-îc b¶o hé b»ng h¹n ng¹ch.
NÕu lóc nµy ChÝnh phñ ®-a ra h¹n ng¹ch nhËp khÈu hµng ho¸ víi mét sè l-îng
cè ®Þnh Q* th× ®-a ra gi¸ cao h¬n Pw nhµ ®éc quyÒn sÏ kh«ng Õ toµn bé hµng
ho¸ cña m×nh. Ng-îc l¹i ë gi¸ ®ã hä sÏ b¸n ra l-îng hµng b»ng l-îng cÇn
trong n-íc trõ ®i sè nhËp khÈu ®-îc phÐp - Q*
Ta cã ®å thÞ sau:
15
P
MC
P’M
Pwt
Pwt = Pw.(1+t)
Pw
MRq
0
Q’M
Q’t
D’
D
Q
§å thÞ 4
§êng cÇu míi sau khi cã h³n ng³ch l¯ D’- song song víi D nh-ng dÞch
chuyÓn sang tr¸i Q* ®¬n vÞ.
MC - §-êng chi phÝ cËn biªn cña nhµ ®éc quyÒn.
MR - Doanh thu biªn míi t¬ng øng víi D’
16
Nhµ ®éc quyÒn cã thÓ tù do t¨ng gi¸ v× hä biÕt r»ng gi¸ trong n-íc cña
hµng ho¸ nhËp khÈu trong n-íc còng t¨ng. Nh- vËy h·ng ®éc quyÒn ®-îc b¶o
hé b»ng h¹n ng¹ch sÏ tèi ®a ho¸ lîi nhuËn b»ng c¸ch ®¶m b¶o chi phÝ biªn
b´ng doanh thu biªn khi s°n xuÊt á møc Q’M v¯ P’M.
Hay ®Ó cô thÓ h¬n ta sÏ xem xÐt trªn ®å thÞ sau.
P
P*
P’
D
A
MC
B
P’w
Q
Pw
E
MR
0
D
Q*
Q
§å thÞ 5
Víi h¹n ng¹ch nhËp khÈu ®-êng cÇu cña c¸c nhµ ®éc quyÒn sÏ dÞch
chuyÓn sang tr¸i mét kho¶ng c¸ch n»m ngang MQ t¹i tÊt c¶ c¸c møc gi¸ cao
h¬n gi¸ cao thÕ giíi.
Trong ®iÒu kiÖn thÞ tr-êng c¹nh tranh, thuÕ quan t-¬ng øng víi h¹n
ng¹ch nhËp khÈu MQ sÏ lµ hiÖu sè Pd-Pw (h×nh a) (trang11) vµ thiÖt h¹i lîi Ých
17
rßng sÏ lµ tam gi¸c (b+d). Tuy nhiªn c¸c nhµ ®éc quyÒn sÏ tèi ®a ho¸ lîi
nhuËn khi MR=MC nªn c¸c doanh nghiÖp chØ cã lîi khi gi¶m s¶n l-îng xuèng
OQ* vµ b¸n s¶n phÈm ë møc gi¸ ®éc quyÒn P*.
DE: Kho¶ng c¸ch gi÷a gi¸ trÞ cña ng-êi tiªu dïng ph¶i bá ra vµ chi phÝ s¶n
xuÊt hµng ho¸ ®ã.
AB: Sè l-îng hµng ho¸ ®-îc tiªu dïng do ¸p dông thuÕ quan nay kh«ng ®-îc
tiªu dïng n÷a.
ChÝnh s¸ch ®éc quyÒn g©y hËu qu¶ ph©n phèi ë chç ng-êi tiªu dïng bÞ
thiÖt nhiÒu h¬n trong khi nh÷ng ng-êi cã h¹n ng¹ch nhËp khÈu vµ c¸c nhµ
doanh nghiÖp néi ®Þa cã lîi nhiÒu h¬n. C¸c doanh nghiÖp néi ®Þa vµ nh÷ng
ng-êi cã h¹n ng¹ch nhËp khÈu thÝch ¸p dông h¹n ng¹ch nhËp khÈu c¶ trong
tr-êng hîp thÞ tr-êng néi ®Þa lµ c¹nh tranh bëi lÏ do xo¸ bá sè l-îng nhËp
khÈu bæ sung ë møc gi¸ thÕ giíi, søc m¹nh ®éc quyÒn cña c¸c doanh nghiÖp
néi ®Þa ®· ®-îc chÊp nhËn.
Nh- vËy: H¹n ng¹ch cã thÓ biÕn doanh nghiÖp trong n-íc trë thµnh ®éc
quyÒn.
II. H¹n ng¹ch xuÊt khÈu (export quota).
1. Kh¸i niÖm.
H¹n ng¹ch xuÊt khÈu lµ quy ®Þnh cña Nhµ n-íc vÒ sè l-îng (hoÆc trÞ
gi¸) mét mÆt hµng nµo ®ã ®-îc xuÊt khÈu nãi chung hoÆc tõ mét thÞ tr-êng
nµo ®ã trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh (mét n¨m).
C¸c h×nh thøc h¹n chÕ xuÊt khÈu ®-îc ¸p dông tuú tõng n-íc vµ trong
thêi gian nhÊt ®Þnh.
18
Mét sè n-íc chØ cho phÐp mét sè tæ chøc cã quyÒn xuÊt khÈu mét sè
mÆt hµng nhÊt ®Þnh.
HiÖn nay ë ViÖt Nam chÕ ®é cÊp h¹n ng¹ch xuÊt khÈu ®-îc quy ®Þnh
theo bëi Thñ t-íng ChÝnh phñ. Hµng n¨m Bé Th-¬ng m¹i c«ng bè danh môc
c¸c mÆt hµng qu¶n lý b»ng h¹n ng¹ch sau khi thèng nhÊt víi Bé KÕ ho¹ch vµ
§Çu t-, Bé qu¶n lý s¶n xuÊt vµ ®-îc ChÝnh phñ duyÖt.
Nhµ n-íc qu¶n lý b»ng h¹n ng¹ch xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng sau :
G¹o.
Hµng dÖt may mÆc xuÊt khÈu vµo EU, Canada vµ Nauy.
Bé Th-¬ng m¹i ph©n bè h¹n ng¹ch xuÊt khÈu cho c¸c Bé, ngµnh, ®Þa
ph-¬ng. Nh÷ng mÆt hµng kh«ng qu¶n lý b»ng h¹n ng¹ch th× c¬ së xuÊt khÈu
®¨ng ký víi Bé Th-¬ng m¹i vµ ®-îc cÊp giÊy phÐp kh«ng h¹n chÕ.
2. Môc ®Ých cña Nhµ n-íc khi ¸p dông h¹n ng¹ch xuÊt khÈu.
Kh«ng ph¶i lóc nµo Nhµ n-íc còng khuyÕn khÝch xuÊt khÈu mµ ®«i khi
v× quyÒn lîi quèc gia ph¶i kiÓm so¸t mét vµi mÆt hµng xuÊt khÈu ®Æc biÖt, quý
hiÕm, nh÷ng nguyªn liÖu, tµi nguyªn cña ®Êt n-íc, hoÆc nh÷ng mÆt hµng mang
tÝnh chiÕn l-îc ®èi víi nÒn kinh tÕ. Nguyªn nh©n chÝnh lµ do:
CÊm vËn bu«n b¸n: HiÖn nay cã nhiÒu n-íc ®ang sö dông h¹n ng¹ch
xuÊt nh- lµ mét c«ng cô ®Ó cÊm vËn bu«n b¸n gi÷a c¸c n-íc víi n-íc m×nh
hoÆc gi÷a c¸c n-íc víi nhau. B»ng c¸ch h¹n chÕ hoÆc lµ kh«ng cho xuÊt sang
mét n-íc nµo ®ã c¸c n-íc cã thÓ lµm cho c¸c n-íc kh¸c gÆp ph¶i khã kh¨n vÒ
kinh tÕ-x· héi v× tù do th-¬ng m¹i ®· khiÕn cho c¸c n-íc phô thuéc lÉn nhau.
19
MÆt kh¸c ®Ó b¶o vÖ tiÒm n¨ng, b¶o vÖ ®éng vËt vµ c©y trång, b¶o vÖ di
s¶n v¨n ho¸, ®å cæ. Khi xuÊt hµng ho¸ sang c¸c n-íc ph¶i lµm sao ®Ó xuÊt
®-îc hµng ho¸ mµ cã kÕt tinh lao ®éng trong n-íc vµ c¸c yÕu tè kh¸c mµ
kh«ng lµm thiÖt h¹i ®Õn tµi nguyªn cña ®Êt n-íc. Trong tr-êng hîp nµy tèt
nhÊt nªn tËp trung xuÊt khÈu nh÷ng hµng ho¸ ®· qua chÕ biÕn tinh, kh«ng nªn
xuÊt khÈu nh÷ng hµng ho¸ mµ ch-a qua chÕ biÕn hoÆc míi chØ chÕ biÕn th«.
3. H¹n chÕ xuÊt khÈu tù nguyÖn (Voluntary Export Restraints-ver).
Trong nh÷ng n¨m 70 vµ 80 c¸c hµng rµo th-¬ng m¹i phi thuÕ quan ph¸t
triÓn rÊt nhanh. §ã lµ c¸c tho¶ thuËn h¹n chÕ xuÊt khÈu mét sè hµng ho¸ cô
thÓ sang mét sè thÞ tr-êng c¸ biÖt ®-îc tho¶ thuËn tù nguyÖn cña c¸c nhµ s¶n
xuÊt. C¸c tho¶ thuËn nµy cã thÓ lµ chÝnh thøc hoÆc kh«ng chÝnh thøc. HiÖn nay
c¸c tho¶ thuËn nh- thÕ bao hµm hÇu hÕt sè l-îng bu«n b¸n vÒ « t«, thÐp, hµng
dÖt vµ quÇn ¸o may s½n gi÷a c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn.
HËu qu¶ cña h¹n chÕ xuÊt khÈu tù nguyÖn còng t-¬ng tù nh- h¹n ng¹ch
nhËp khÈu nh-ng cã 3 sù kh¸c biÖt lµm cho nã kÐm t¸c dông h¬n theo quan
®iÓm cña c¸c n-íc nhËp khÈu.
Mét lµ, tiÒn thuª h¹n ng¹ch do h¹n chÕ xuÊt khÈu tù nguyÖn hoµn toµn
thuéc vÒ d©n c- cña n-íc xuÊt khÈu. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ n-íc nhËp khÈu bÞ
thiÖt vµ so víi thuÕ quan thu nhËp cña ChÝnh phñ chuyÓn cho n-íc ngoµi.
Hai lµ, n-íc nhËp khÈu ph¶i thanh to¸n ë møc gi¸ néi ®Þa ®Çy ®ñ mµ
kh«ng ph¶i ë møc gi¸ thÕ giíi cho c¸c hµng ho¸ nhËp khÈu.Trong tr-êng hîp
nµy t-¬ng quan gi÷a gi¸ xuÊt khÈu vµ gi¸ nhËp khÈu sÏ xÊu ®i vµ ®-êng cong
®Þnh gi¸ cña n-íc nhËp khÈu dÞch chuyÓn sang ph¶i.
20
- Xem thêm -