Tài liệu Thiết kế và tổ chức dạy học tích hợp văn học và âm nhạc trong phân môn tập đọc ở lớp 3

TRƢỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƢƠNG KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC VÀ MẦM NON ----------------------- NGUYỄN KHÁNH LINH THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC DẠY HỌC TÍCH HỢP VĂN HỌC VÀ ÂM NHẠC TRONG PHÂN MÔN TẬP ĐỌC Ở LỚP 3 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Giáo dục tiểu học Phú Thọ, 2020 TRƢỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƢƠNG KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC VÀ MẦM NON ----------------------- NGUYỄN KHÁNH LINH THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC DẠY HỌC TÍCH HỢP VĂN HỌC VÀ ÂM NHẠC TRONG PHÂN MÔN TẬP ĐỌC Ở LỚP 3 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Giáo dục tiểu học NGƯỜI HƯỚNG DẪN: TS. NGUYỄN XUÂN HUY Phú Thọ, 2020 ii LỜI CẢM ƠN Đƣợc sự đồng ý của Khoa Giáo dục Tiểu học và Mần non, Trƣờng Đại học Hùng Vƣơng và sự đồng ý của cô giáo hƣớng dẫn Nguyễn Xuân Huy, em đã thực hiện đề tài “Thiết kế và tổ chức dạy học tích hợp văn học và âm nhạc trong phân môn Tập đọc ở lớp 3”. Để hoàn thành đƣợc khóa luận này, em xin trân trọng cảm ơn các thầy, cô giáo trong khoa Giáo dục Tiểu học, trƣờng Đại học Hùng Vƣơng đã tận tình giảng dạy trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và rèn luyện tại trƣờng. Đặc biệt, em xin trân trọng cảm ơn cô giáo hƣớng dẫn Nguyễn Xuân Huy đã tận tình, chu đáo hƣớng dẫn em thực hiện khóa luận này. Đồng thời, em xin trân trọng cảm ơn các thầy, cô giáo trƣờng Tiểu học Hạ Hòa, huyện Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ đã nhiệt tình giúp đỡ em trong quá trình đánh giá. Cuối cùng, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất tới bố mẹ của em, ngƣời đã có công sinh thành, dƣỡng dục, cho em có cơ hội đƣợc bƣớc chân vào giảng đƣờng Đại học. Cảm ơn gia đình và bạn bè đã luôn luôn ở bên cạnh động viên, giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập và rèn luyện tại trƣờng đại học. Mặc dù đã có nhiều cố gắng để thực hiện đề tài một cách hoàn chỉnh nhất, song do buổi đầu làm quen với công tác nghiên cứu khoa học, tiếp cận với thực tế giảng dạy cũng nhƣ hạn chế về kiến thức và kinh nghiệm nên không thể tránh đƣợc những thiếu sót mà bản thân em chƣa thể thấy đƣợc. Em rất mong nhận đƣợc sự góp ý của quý thầy, cô giáo để khóa luận của em đƣợc hoàn thiện hơn. Em xin trân trọng cảm ơn! Phú Thọ, ngày 1 tháng 6 năm 2020 Ngƣời thực hiện đề tài Nguyễn Khánh Linh DANH MỤC VIẾT TẮT STT Viết đầy đủ Viết tắt 1 Giáo viên HS 2 Học sinh GV 3 Nhà xuất bản NXB 4 Sách giáo khoa SGK DANH MỤC BẢNG BIỂU STT Danh mục bảng biểu 1 Bảng 1:Bảng thống kê những bài trong phân môn Tập đọc có thể tích hợp với âm nhạc 2 Bảng 2: Bảng thống kê những bài thơ trong phân môn Tập đọc có thể tích hợp với âm nhạc 3 Bảng 3:Bảng thống kê những bài văn xuôi trong phân môn Tập đọc có thể tích hợp với âm nhạc 4 Bảng 4. Bảng thống kê kết quả kiểm tra đầu vào của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng 5 Bảng 5. Bảng phân tích định tính kết quả thực nghiệm 6 Bảng 6: Bảng phân tích định lượng kết quả thực nghiệm 7 Bảng 7: Bảng mức độ hứng thú của học sinh 8 Bảng 8: Bảng kết quả đánh giá định tính của hai lớp đối chứng và thực nghiệm 1 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................ 1 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ............................ 7 CỦA DẠY HỌC TÍCH HỢP GIỮA VĂN HỌC VÀ ÂM NHẠC .... 7 1.1. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU DẠY HỌC TÍCH HỢP...................................... 7 1.1.1. Tình hình nghiên cứu dạy học tích hợp trên thế giới ............. 7 1.1.2. Tình hình nghiên cứu dạy học tích hợp ở Việt Nam ............. 8 1.2.CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ DẠY HỌC TÍCH HỢP ......................................... 10 1.2.1. Quan điểm về phƣơng pháp dạy học tích hợp ..................... 10 1.2.2. Giới thiệu về dạy học tích hợp ............................................ 12 1.2.3. Dạy học tích hợp giữa văn học và âm nhạc ......................... 28 1.3. CƠ SỞ THỰC TIỄN ....................................................................... 38 1.3.1. Giới thiệu về trƣờng Tiểu học Hạ Hòa ................................ 38 1.3.2.Dạy học tích hợp ở Tiểu học................................................ 38 CHƢƠNG 2: ........................................................................................ 44 THIẾT KẾ DẠY HỌC TÍCH HỢP GIỮA VĂN HỌC VÀ ÂM NHẠC ĐỂ TỔ CHỨC DẠY HỌC TẬP ĐỌC CHO HỌC SINH LỚP 3. 44 2.1. CƠ SỞ ĐỀ XUẤT DẠY HỌC TÍCH HỢP TRONG PHÂN MÔN TẬP ĐỌC LỚP 3 ......................................................................................................... 44 2.1.1.Yêu cầu tổ chức dạy học tích hợp ........................................ 44 2.1.2.Nguyên tắc dạy học tích hợp ............................................... 45 2.2. THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC TÍCH HỢP GIỮA VĂN HỌC VÀ ÂM NHẠC ......................................................................................................... 48 2 2.2.1. Tích hợp tƣơng tác chủ đề tuần học .................................... 48 2.2.2. Tích hợp theo thể loại văn bản nghệ thuật .......................... 52 2.2.3.Sử dụng âm nhạc trong bài dạy............................................ 55 2.2.4.Hiệu quả sử dụng................................................................. 55 2.3. TỔ CHỨC DẠY HỌC TÍCH HỢP GIỮA VĂN HỌC VÀ ÂM NHẠC ...... 56 2.3.1. Quy trình tổ chức dạy học tích hợp ..................................... 56 2.3.2. Điều kiện tổ chức dạy học tích hợp..................................... 58 TIỂU KẾT CHƢƠNG 2 ..................................................................... 60 CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ..................................... 61 3.1. MỤC ĐÍCH THỰC NGHIỆM ......................................................... 61 3.2. PHẠM VI THỰC NGHIỆM............................................................ 61 3.3. ĐỐI TƢỢNG THỰC NGHIỆM ....................................................... 62 3.4. TỔ CHỨC THỰC NGHIỆM ........................................................... 64 3.5. QUY TRÌNH THỰC NGHIỆM ....................................................... 64 3.6. KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM ........................................................... 65 TIỂU KẾT CHƢƠNG 3 ..................................................................... 71 KẾT LUẬN .......................................................................................... 73 KIẾN NGHỊ......................................................................................... 75 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................. 77 1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Theo Luật giáo dục và Nghị quyết số 88/2014/QH13 ngày 28/11/2014 của Quốc hội, Chƣơng trình giáo dục phổ thông có thể hiểu là phƣơng hƣớng, kế hoạch giáo dục phổ thông, trong đó nêu rõ mục tiêu giáo duc phổ thông, quy định, yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực đối với học sinh, phạm vi và cấu trúc nội dung giáo dục, phƣơng pháp và hình thức tổ chức hoạt động giáo dục, cách thức đánh giá kết quả giáo dục với các môn học, chuyên đề học tập và hoạt động trải nghiệm sáng tạo ở mỗi lớp, mỗi cấp học. Hiện nay, đối với chƣơng trình giáo dục phổ thông hiện hành, mục tiêu của giáo dục tiểu học là “giúp học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản để học sinh tiếp tục học Trung học cơ sở”. Tuy nhiên, theo thông tƣ 32/2018/TTBGDDT ban hành Chƣơng trình giáo dục phổ thông mới đã đem đến nhiều điểm “sáng” trong chƣơng trình và mục tiêu giáo dục ở tiểu học, không chỉ chú ý chuẩn bị cho học sinh những cơ sở ban đầu cho sự phát triền lâu dài và đúng đắn về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản để học sinh tiếp tục học Trung học cơ sở mà còn chú ý yêu cầu “ phát triển năng lực, định hƣớng chính vào giáo dục về giá trị bản thân, gia đình, cộng đồng và những thói quen nề nếp cần thiết trong học tập và sinh hoạt”. Chƣơng trình giáo dục phổ thông mới không chỉ kế thừa những đặc điểm nổi bật của chƣơng trình giáo dục phổ thông hiện hành nhƣ “ giáo dục con ngƣời toàn diện, phát triển về đức, trí, thể mĩ” mà còn có thể nhiều điểm khác biệt mới nhƣ tập trung xây dựng mô hình phát triển năng lực cho học sinh thông qua những kiến thức cơ bản, thiết thực, hiện đại và các phƣơng pháp tích cực hóa hoạt động của ngƣời học, giúp học sinh hình thành và phát triển những phẩm chất và năng lực mà nhà trƣờng kì vọng. Căn cứ chỉ thị số 4899/CT - 4/8/2008 của bộ trƣởng Giáo dục và Đào tạo về nhiệm vụ trọng tâm của giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông, giáo 2 dục thƣờng xuyên và giáo dục chuyên nghiệp năm 2009 – 2010, năm 2009 2010 đƣợc xác định là: “năm học đổi mới quản lí và nâng cao chất lƣợng giáo dục”. Một trong những nhiệm vụ trọng tâm đó là chú trọng giáo dục đạo đức, kỹ năng sống cho học sinh, tăng cƣờng mối quan hệ giữa nhà trƣờng với gia đình cộng đồng và xã hội trong công tác giáo dục đạo đức cho học sinh. Tích hợp giáo dục đạo đức, kỹ năng sống vào các môn học và hoạt động giáo dục phù hợp với điều kiện cụ thể của từng địa phƣơng. Nhƣ vậy trong sự nghiệp đổi mới giáo dục, giáo viên đóng vai trò rất quan trọng, đƣợc coi là nhân tố quyết định sự thành công sự nghiệp Giáo dục và đào tạo. Do đó, ngƣời giáo viên phải biết lựa chọn và biết vận dụng phƣơng pháp dạy học thích hợp sao cho vừa cung cấp cho học sinh kiến thức, vừa dạy cho học sinh biết phát hiện và giải quyết vấn đề, biết vận dụng kiến thức vào thực tế theo năng lực của mình. Vừa phát huy đƣợc tính tích cực chủ động, tƣ duy sáng tạo và hứng thú học tập của học sinh. Đặc biệt cấp tiểu học là cấp học nền tảng quan trọng góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục quốc gia, cho nên có một ý nghĩa chiến lƣợc lớn. Xuất phát từ những thay đổi và cải tiến trong chƣơng trình giáo dục phổ thông mới, để giúp cho học sinh có thể chiếm lĩnh đƣợc tri thức một cách tự nhiên, ghi nhớ bài học dễ dàng hơn thì vấn đề tạo hứng thú học tập trong các tiết học ở tiếu học khi áp dụng chƣơng trình giáo dục phổ thông mới là hết sức quan trọng và cần thiết. Âm nhạc là một nhu cầu nhận thức hoạt động và giải trí của xã hội loài ngƣời và đó cũng là một nhu cầu trong đời sống tinh thần của trẻ. Trẻ em đƣợc tham gia ca hát là đƣợc tự hoạt động nhận thức về thế giới xung quanh và bản thân mình. Bằng sự phong phú của các khía cạnh trong đời sống âm nhạc nhƣ: giai điệu, nhịp điệu, tính chất chặt chẽ về tiết tấu, sự hài hòa về âm thanh giúp học sinh mở rộng tầm hiểu biết phong phú thêm về kinh nghiệm sống, mang lại cảm giác xúc động về thẩm mĩ mới mẻ, mạnh mẽ giúp cho việc phát triển trí tuệ óc tƣởng tƣợng và có tác dụng giáo dục tình cảm, đạo 3 đức cho trẻ em. Đặc biệt với học sinh tiểu học, âm nhạc là hoạt động tinh thần không thể thiếu. Lứa tuổi tiểu học là lứa tuổi thuận lợi để hình thành, định hƣớng cho các em về đức, trí, thể, mỹ. Chính vì vậy mà dạy học và giáo dục âm nhạc trong nhà trƣờng sẽ giúp các em phát triển khả năng lĩnh hội,khả năng cảm thụ âm nhạc, phát huy tính sáng tạo, tìm hiểu cái đẹp và giá trị văn hóa truyền thống. Tiếng Việt là môn học vô cùng quan trọng trong dạy học bậc tiểu học. Bởi lẽ, nhờ môn học này học sinh đƣợc trang bị những kiến thức, kĩ năng căn bản nhất về Tiếng Việt nhƣ: nghe, nói, đọc, viết. Trong đó kĩ năng đọc có ý nghĩa rất to lớn đối với học sinh tiểu học. Đọc trở thành một đòi hỏi cơ bản đầu tiên đối với mỗi ngƣời đi học. Chỉ khi đọc đƣợc trẻ mới có thể hiểu đƣợc nội dung, ý nghĩa, yêu cầu của bài. Đọc tạo điều kiện để học sinh có khả năng tự học và tinh thần học tập cả đời. Chính vì vậy trƣờng tiểu học có nhiệm vụ dạy đọc cho học sinh một cách có kế hoạch, có hệ thống. Tập đọc với tƣ cách là một phân môn của môn Tiếng Việt ở tiểu học có nhiệm vụ đáp ứng yêu cầu trên. Đối với giáo viên trong việc truyền đạt tri thức với học sinh, giúp thúc đẩy quá trình nhận thức, phát triển tƣ duy, sáng tạo và rèn luyện kỹ năng thực hành cho học sinh. Nhất là trong khi chƣơng trình giáo dục phổ thông mới đang có nhiều thay đổi. Để một tiết Tập đọc trở nên thú vị và hấp dẫn, dạy học tích hợp giữa văn học và âm nhạc sẽ giúp học sinh hứng thú và ghi nhớ bài một cách chủ động. Xuất phát từ những nghiên cứu, tìm hiểu của bản thân tôi mong muốn đem sự hiểu biết của mình trong quá trình học tập và nghiên cứu để góp phần nâng cao hiêu quả dạy học ở tiểu học nói chung và trong dạy học Tập đọc nói riêng góp phần không nhỏ để học sinh có thể khắc sâu kiến thức, phát triển tƣ duy, năng lực, hình thành nhận thức, phẩm chất tốt và phát triển năng khiếu thông qua dạy học tích hợp giữa văn học và âm nhạc. 4 Là sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học và là một giáo viên tƣơng lai, tôi nhận thấy việc dạy học tích hợp theo chƣơng trình giáo dục phổ thông mới là hết sức quan trọng và cần thiết không chỉ trong việc nâng cao hiêu quả dạy học ở tiểu học mà còn bồi dƣỡng kĩ năng nghề nghiệp sau này cho bản thân mình. Vì vậy, xuất phát từ những lí do trên, tôi lựa chọn đề tài: “Thiết kế và tổ chức dạy học tích hợp văn học và âm nhạc trong phân môn Tập đọc ở lớp 3”. 2. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn 2.1. Ý nghĩa khoa học - Góp phần hệ thống hóa cơ sở lí luận về dạy học tích hợp giữa văn học và âm nhạc cho học sinh lớp 3. - Thiết kế và tổ chức dạy học tích hợp giữa văn học và âm nhạc trong môn Tiếng Việt cho học sinh lớp 3. 2.2. Ý nghĩa thực tiễn - Đối với học sinh, tạo hứng thú học tập với học sinh, giúp học tham gia học tập một cách tích cực. Qua đó giúp học sinh khắc sâu kiến thức, phát triển năng khiếu bản thân. - Đối với giáo viên, việc vận dụng phƣơng pháp dạy học tích hợp giữa văn học và âm nhạc giúp giờ dạy đạt hiệu quả cao trong việc truyền đạt nội dung bài học bằng hoạt động tích hợp sinh động. - Khóa luận có thể làm tài liệu tham khảo cho giáo viên, sinh viên ngành giáo dục Tiểu học và những ai quan tâm đến việc dạy học tích hợp. 3. Mục tiêu nghiên cứu - Khái quát, phân tích đƣợc cơ sở lí luận của dạy học tích hợp giữa văn học và âm nhạc. - Thiết kế và tổ chức đƣợc hoạt động dạy học tích hợp giữa văn học và âm nhạc trong phân môn Tập đọc lớp 3. 5 - Đánh giá đƣợc tính hiệu quả của dạy học thông qua hoạt động thực nghiệm, góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học phân môn Tập đọc ở nhà trƣờng Tiểu học. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu lý luận về dạy học tích hợp giữa văn học và âm nhạc. - Thiết kế bài giảng dạy học tích hợp giữa văn học và âm nhạc trong phân môn Tập đọc lớp 3. - Thực nghiệm sƣ phạm nhằm kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của việc dạy học tích hợp âm nhạc trong phân môn Tập đọc lớp 3. 5. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu 5.1. Đối tƣợng nghiên cứu Nghiên cứu cách thiết kế và tổ chức dạy học tích hợp giữa văn học và âm nhạc trong phân môn Tập đọc, Tiếng Việt lớp 3. 5.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài nghiên cứu trong phạm vi phân môn Tập đọc, Tiếng việt lớp 3 6. Phƣơng pháp nghiên cứu 6.1. Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu lí luận Phân tích, tổng hợp các tài liệu có liên quan đến đề tài: các sách nghiên cứu về dạy học tích hợp, các bài hát có liên quan đến bài học và phù hợp với học sinh tiểu học. Xây dựng cơ sở khoa học về mặt lí luận cho đề tài. 6.2. Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn 6.2.1. Phƣơng pháp quan sát Sử dụng phƣơng pháp quan sát (dự giờ, quan sát quá trình dạy học môn tiếng Việt ở trƣờng Tiểu học) nhằm bổ sung cho lí luận. 6 6.2.2. Phƣơng pháp điều tra khảo sát Đây là một trong những phƣơng pháp chính của đề tài. Mục đích của phƣơng pháp này nhằm đánh giá thực trạng, đề xuất một số biện pháp, thực nghiệm sƣ phạm. 6.2.3. Phƣơng pháp tổng kết kinh nghiệm Tổng kết kinh nghiệm của các giáo viên Tiểu học về việc dạy học tích hợp cho học sinh lớp 3 nhằm phát huy tính chính xác và nhanh nhẹn của học sinh. 6.2.4. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm Thực nghiệm là phƣơng pháp đặc biệt cho phép tác động lên đối tƣợng nghiên cứu một cách chủ động, can thiệp có ý thức vào quá trình diễn biến tự nhiên để hƣớng quá trình ấy diễn ra theo mục đích mong muốn. Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm nhằm kiểm tra tính khả thi và hiệu quả của việc dạy học tích hợp giữa văn học và âm nhạc cho học sinh. 6.2.5. Phƣơng pháp thống kê toán học Nhằm thu thập thông tin, xử lí các số liệu và phân tích kết quả nghiên cứu. 7. Cấu trúc khóa luận Ngoài phần mở đầu và kết luận, khóa luận gồm 3 chƣơng: - Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của dạy học tích hợp giữa văn học và âm nhạc. - Chƣơng 2: Thiết kế dạy học tích hợp giữa văn học và âm nhạc để tổ chức dạy học Tập đọc cho học sinh lớp 3. - Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm. 7 NỘI DUNG CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC TÍCH HỢP GIỮA VĂN HỌC VÀ ÂM NHẠC 1.1. Lịch sử nghiên cứu dạy học tích hợp 1.1.1. Tình hình nghiên cứu dạy học tích hợp trên thế giới Trong thực tiễn, không thể giải quyết một vấn đề và nhiệm vụ nào của lí luận mà không cần sử dụng tổng hợp các kiến thức, kinh nghiệm, kĩ năng của nhiều lĩnh vực khác nhau. Vì vậy, có thể nói rằng tƣ tƣởng tích hợp bắt nguồn từ cơ sở khoa học và đời sống. Trong lịch sử phát triển khoa học của nhân loại, các lĩnh vực khoa học ngày càng phân hóa thì tích hợp lại càng chặt chẽ. Do vậy, sang thế kỉ XX đã xuất hiện nhiều khoa học liên nghành, đa nghành. Các khoa học đã chuyển từ tiếp cận “phân tích – cấu trúc” sang tiếp cận “tổng hợp – hệ thống”. Việc giảng dạy của các khoa học trong nhà trƣờng vì thế cũng phản ánh sự phát triển hiện đại của khoa học, không thể cứ tiếp tục giảng dạy các khoa học nhƣ những lĩnh vực riêng rẽ. Bởi vậy, dạy học tích hợp đã trở thành một trong những xu thế dạy học hiện đại đang đƣợc quan tâm nghiên cứu và áp dụng vào nhà trƣờng ở nhiều nƣớc trên thế giới. Trên thế giới, tích hợp đã trở thành một trào lƣu sƣ phạm hiện đại. Đã có rất nhiều nhà nghiên cứu, nhiều Hội nghị trên thế giới quan tâm đến lý thuyết về tích hợp nhƣ tháng 9 năm 1968, Hội đồng liên quốc gia về giảng dạy khoa học với sự bảo trợ của UNESCO đã tổ chức tại Varna (Bungari) đã trình bày hai vấn đề : “Vì sao phải dạy học tích hợp các khoa học?” và “ Dạy học tích hợp các khoa học là gì?’ Đến năm 1972, Hội nghị phối hợp trong chƣơng trình giáo dục của UNESCO họp tại Paris đã đƣa ra định nghĩa về dạy học tích hợp trong các khoa học. Ngay sau đó, UNESCO lại tổ chức Hội nghị đào tạo giáo viên vào tháng 4 năm 1973 tại Đại học tổng hợp Maryland bàn thêm về khái niệm dạy học tích hợp còn gồm cả dạy học tích hợp các khoa học với công nghệ. Theo 8 đó, nghĩa là chỉ ra cách chuyển từ nghiên cứu khoa học sang triển khai ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại Cũng theo hƣớng tích hợp các khoa học công nghệ thông tin, Xavier Roegiers (Phó Giám Đốc văn phòng Công nghệ Giáo dục và Đào tạo của Liên minh Châu Âu) cho rằng: Giáo dục nhà trƣờng phải chuyển từ đơn thuần dạy kiến thức sang phát triển ở học sinh các năng lực hành động. Sƣ phạm tích hợp là một quan niệm về quá trình học tập trong đó góp phần hình thành ở học sinh những năng lực cụ thể nhằm làm cho quá trình học tập có ý nghĩa. Trong cuốn sách “Khoa học sƣ phạm tích hợp hay làm thế nào để phát triển các năng lực ở nhà trƣờng” của Xavier roegiers do Đào Quang Trọng và Nguyễn Ngọc Nhi dịch (1996) đã đƣa ra cái nhìn tổng quan về dạy học tích hợp. Trong cuốn sách tác giả đã đƣa ra định nghĩa và mục tiêu của sƣ phạm tích hợp, những ảnh hƣởng của dạy học tích hợp tới chƣơng trình, đánh giá những kiến thức học sinh lĩnh hội và những ảnh hƣởng tới việc biên soạn sách giáo khoa. Quan điểm tích hợp còn đƣợc thể hiện khá rõ trong nhiều công trình nghiên cứu cũng nhƣ sách giáo khoa của một số nƣớc nhƣ: Trung Quốc, Pháp, Đức... 1.1.2. Tình hình nghiên cứu dạy học tích hợp ở Việt Nam Vấn đề dạy học tích hợp đã có từ lâu trên thế giới những ở Việt Nam mới phát triển mạnh mẽ từ thập niên 90 của thế kỉ XX trở lại đây và ngày càng đƣợc chú trọng Ở Việt Nam, thời Pháp thuộc, quan điểm tích hợp đƣợc thể hiện trong một số môn ở trƣờng Tiểu học nhƣ môn “Cách trí” sau đổi thành môn “Khoa học thƣờng thức”. Năm 1987, việc nghiên cứu xây dựng môn học theo quan điểm tích hợp ở Việt Nam đã đƣợc thiết kế đƣa vào dạy từ lớp 1 đến lớp 5. Đến năm 2000 quan điểm tích hợp đƣợc thể hiện trong chƣơng trình, sách giáo khoa và các hoạt động dạy học ở tiểu học. Tuy thế, khái niệm tích hợp vẫn còn nhiều mới lạ đối với giáo viên. 9 Ở nƣớc ta đã có rất nhiều nghiên cứu quan tâm đến vấn đề tích hợp, đặc biệt là tích hợp ở bậc tiểu học nhƣ: Cuốn “Dạy học tích hợp ở trƣờng tiểu học” của Bộ Giáo dục và Đào tạo, nhà xuất bản Đại học Sƣ Phạm, nội dung tài liệu gồm hai chuyên đề đã nêu lên đƣợc một số vấn đề chung trong dạy học tích hợp và xây dựng kế hoạch tổ chức dạy học tích hợp ở tiểu học. Cuốn “Dạy học tích hợp phát triển năng lực học sinh” của Đỗ Hƣơng Trà chủ biên, nhà xuất bản Đại học Sƣ Phạm đã cung cấp một số lí luận cần thiết và dạy học tích hợp theo định hƣớng phát triển năng lực đồng thời giới thiệu các mức độ tích hợp khác nhau Năm 2017, tác giả Đặng Ngọc Hân thuộc trƣờng Đại học sƣ phạm Thành phố Hồ Chí Minh – Khoa Giáo dục học (Giáo dục tiểu học) đã nghiên cứu Luận văn thạc sĩ với chủ đề “Dạy học tích hợp ở tiểu học”. Trong đó nêu lên những lí luận, khái niệm, hình thức...dạy học tích hợp ở tiểu học. Ngoài ra còn có rất nhiều sách tham khảo, các bài báo đăng trên báo Giáo dục và luận văn nghiên cứu về vấn đề dạy học tích hợp của nhiều tác giả khác nhau. Các tài liệu trên đã đặt cơ sở lí luận vững chắc cho dạy học theo hƣớng tích hợp, song đối với việc vận dụng và cách thức áp dụng việc dạy học tích hợp thì còn ít công trình quan tâm nghiên cứu. Phần lớn các nghiên cứu đều mới tập trung vào phần lí luận chung mà chƣa chú ý đến việc dạy học tích hợp đáp ứng với tình hình giáo dục hiện nay. Đặc biệt các nghiên cứu mới chỉ hƣớng tới việc xây dựng lí luận chung chứ chƣa đi sâu vào một môn học cụ thể ở tiểu học. Bên cạnh đó, chƣơng trình giáo dục phổ thông hiện nay đang có nhiều thay đổi lớn đòi hỏi những nghiên cứu mới mẻ. Từ cái nhìn tổng quan cho thấy, việc bổ sung đi sâu nghiên cứu dạy học tích hợp trong môn Tiếng Việt ở tiểu học là cần thiết, bởi Tiếng Việt là một trong những môn học có vai trò quan trọng nhất ở bậc tiểu học mà trƣớc nay các nghiên cứu ít đi sâu. Bên cạnh đó, việc sử dụng đồ dùng dạy học trong dạy học tích hợp là một trong những cách thức dạy học tích hợp hiệu quả nhất 10 hiện tại. Tuy nhiên vấn đề này nhiều năm gần đây chƣa đƣợc quan tâm, chú ý nghiên cứu. Chính vì vậy việc tiến hành đào sâu nghiên cứu về vấn đề thiết kế sử dụng đồ dùng dạy học tích hợp đặc biệt là trong môn Tiếng Việt lớp 4 nhằm đáp ứng nhu cầu chƣơng trình giáo dục phổ thông mới là qua trọng, cần thiết và cần đƣợc quan tâm hơn. 1.2.Cơ sở lí luận về dạy học tích hợp Dạy học tích hợp là xu hƣớng tiên tiến của giáo dục thế giới đã và đang đƣợc thực hiện ở nhiều quốc gia có nền giáo dục phát triển hàng đầu của thế giới. Dạy học tích hợp cũng là con đƣờng ngắn nhất, hiệu quả nhất để hình thành và phát triển năng lực của học sinh, giúp học sinh có cơ hội vận dụng kiến thức, kĩ năng của nhiều lĩnh vực chuyên môn để giải quyết các vấn đề thực tiễn trong học tập và đời sống. Thông qua đó tạo cơ hội cho học sinh phát triển năng lực, phẩm chất, năng lực, góp phần thực hiện các mục tiêu của chƣơng trình giáo dục phổ thông mới kì vọng... Do đó đối với nhà trƣờng hiện nay, dạy học tích hợp là vấn đề cần đƣợc nghiên cứu sâu sắc và triển khai hiệu quả. 1.2.1. Quan điểm về phương pháp dạy học tích hợp Hiện nay, khi vấn đề tích hợp ngày càng trở nên phổ biến rộng rãi đã có nhiều quan điểm khác nhau về tích hợp đƣợc đƣa ra, nhƣ: Theo từ điển Tiếng Việt: “Tích hợp là sự kết hợp những hoạt động chương trình hoặc các thành phần khác nhau thành một khối chức năng. Tích hợp có ý nghĩa là sự thống nhất, hòa hợp, kết hợp”[13;267]Trong đó nội dung quan điểm đã nhấn mạnh vào sự thống nhất, hòa hợp và kết hợp trong vấn đề tích hợp. Cho rằng, để tạo nên sự kết hợp hoàn hảo giữa các hoạt động và các thành phần khác nhau thì sự thống nhất và hòa hợp là yếu tố quan trọng nhất tạo nên. Nếu nhƣ không có sự thống nhất và dung hòa hoàn hảo thì sẽ không thể tạo nên kết cấu tích hợp. Theo từ điển Giáo dục học: “ Tích hợp là hành động liên kết các đối tượng nghiên cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc vài lĩnh vực 11 khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học”[3;243]. Quan điểm về tích hợp đƣợc đƣa ra trong từ điển Giáo dục học đã có sự cụ thể hơn. Nội dung quan điểm đề cập sát vào lĩnh vực giáo dục. Theo đó, theo một nghĩa dễ hiểu hơn thì tích hợp đƣợc đề cập tới trong quan điểm đƣợc nêu ra trong từ điển Giáo dục học chính là sự liên kết các nội dung kiến thức giảng dạy và học tập trong một hoặc nhiều lĩnh vực trong cùng một bài học. Bên cạnh đó còn có rất nhiều quan điểm khác nhau về thuật ngữ Tích hợp, nhƣ: Có quan điểm cho rằng: Tích hợp là tổ hợp (combination) hay phối hợp (con-ordination) các môn học, là sự lắp ghép cơ giới, phép cộng đơn thuần giữa các môn học. Hiểu đơn giản hơn, thì tích hợp chính là sự kết hợp các môn học lại với nhau. Hay tích hợp là thuật ngữ mà nội hàm của nó chỉ hƣớng tiếp cận kiến thức từ việc khai thác giá trị của các tri thức công cụ thuộc từng phân môn trên cơ sở một hoặc một sô văn bản có vai trò nhƣ kiến thức nguồn. Trong Tiếng Anh, tích hợp đƣợc viết là “ integration” một từ gốc Latinh có nghĩa là “Toàn bộ, toàn thể” hay “whole”. Đƣợc hiểu là sự phối hợp các hoạt động khác nhau, các thành phần khác nhau của một hệ thống để tạo nên sự hài hòa. Hoặc theo một nghĩa khác hơn cũng có thể hiểu là sự thống nhất trên các nét cơ bản của các thành phần đối tƣợng để tạo nên một sự nhất thể hóa chứ không chỉ là phép cộng cƣ bản giữa những thuộc tính của thành phần ấy. Tất cả những quan điểm và nội dung trên đều hƣớng tới mục tiêu làm rõ khái niệm tích hợp. Dựa trên cơ sở đó,chúng tôi đã thống nhất đồng ý với khái niệm đƣợc nêu trong Từ điển Giáo dục học. Chúng tôi cho rằng, quan điểm về tích hợp đƣợc đƣa ra trong từ điển Giáo dục học có nội dung phù hợp và sát nhất với cơ sở nội dung của đề tài nghiên cứu mà chúng tôi xây dựng. Theo đó, tích hợp có thể đƣợc là sự hòa nhập, kết hợp, hợp nhất và đƣợc quan niệm là một phƣơng hƣớng nhằm phối hợp một cách tối ƣu các kiến thức học 12 tập, giảng dạy từ nhiều lĩnh vực hay các môn học, các phân môn khác nhau theo những hình thức, cấp độ khác nhau nhằm đáp ứng những mục tiêu, mục đích và yêu cầu giáo dục khác nhau. Chúng tôi sẽ lấy đó làm cơ sở lí luận vững chắc để thực hiện nghiên cứu và xây dựng đề tài. 1.2.2. Giới thiệu về dạy học tích hợp: 1.2.2.1. Khái niệm về dạy học tích hợp: Dạy học tích hợp về bản chất là một quan điểm lý luận dạy học, hành động liên kết các đối tƣợng nghiên cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc vài lĩnh vực khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học; Trong dạy học các bộ môn, tích hợp đƣợc hiểu là sự hợp các noi dung từ các môn hoc, lĩnh vuc học tập khác nhau (Theo cách hiểu truyền thống từ trƣớc tới nay) thành một “môn học" mới hoặc lồng ghép các nội dung cần thiết vào những nội dung vốn có của môn học, ví dụ: lồng ghép nội dung giáo dục dân số, giáo dục môi trƣờng, giáo dục an toàn giao thông trong các môn học Đạo đức, Tiêng Việt hay Tự nhiên và xã hội... xây dựng môn hoc tích hợp từ các môn học truyền thống. Tích hợp đa môn (The Multidisciplinary Integration) Các cách tiếp cận tích hợp đa môn tập trung trƣớc hết vào các môn học. Các môn liên quan với nhau có chung một định hƣớng vê nội dung và phƣơng pháp dạy học nhƣng mỗi môn lại có một chƣơng trình riêng. Tích hợp đa môn đƣợc thực hiện theo cách tổ chức các chuẩn từ các môn học xoay quanh một chủ đế, để tài, dự án, tạo kiện cho ngƣời học vận dụng tổng hợp những kiến thức của các môn học có liên quan. Có nhiều phƣơng án khác nhau để tạo nên một chƣơng trình tích hợp đa môn, và chúng khác nhau về mức độ nỗ lực tích hợp. Những miêu tả duới đây phác họa các phƣơng án khác nhau nhằm thực hiện quan điểm tích hợp đa môn. Tích hợp trong nội bộ môn học (Intradisciplinary Approach): Các môn, các phần vẫn đƣợc học riêng rẽ, nhƣng trong quá trình giảng dạy, tích hợp 13 đƣợc thực hiện thông qua việc loại bỏ những nội dung trùng lắp, khai thác sự hỗ trợ giữa các phân môn, giữa các phần trong một phân môn/môn hoc. Ví dụ, tích hợp dọc, viết và giao tiếp ngôn ngữ nói trong môn Ngôn ngữ. Tích hợp kiểu lồng ghép (Fusion). Các kỹ năng, kiến thức và thái độ đƣợc lồng ghép vào chƣơng trình các môn học thƣờng ngày.Tại một số trƣờng, học sinh học thái độ tôn trọng ngƣời khác qua mỗi môn học. Chủ đề Hòa bình hoặc Tiết kiệm năng lƣợng đƣợc lồng ghép học tập qua các môn học. Tích hợp kiểu lông ghép có thể liên quan đến các kĩ năng cơ bản. Tại Hoa kỳ, nhiều trƣờng nhấn mạnh các thói quen làm việc tích cực trong mỗi môn học. Các nhà giáo dục có thể lồng ghép công nghệ vào các môn học trong chƣơng trình với kĩ năng vi tính đƣợc tích hợp vào mỗi môn học. Học tập dịch vụ (Service Learning): Học tập dịch vụ liên quan đến các dự án cộng đồng đƣợc thực hiện trong suốt thời gian học ở lớp. Học tập dịch vụ đƣợc xem là một phƣơng án tích hợp đa môn. Glenn (2001) nhận thấy rằng hơn 80% các trƣờng tích hợp học tập dịch vụ vào lớp học đã nâng cao mức điểm trung bình của các học sinh tham gia. Theo Glenn, các chƣơng trình nhƣ thế nuôi dƣỡng cho học sinh thái độ gắn kết tham gia với cộng đồng, mài sắc các kĩ năng sống (people skills) và chuẩn bị cho các em vào đời đế làm việc. Các Góc học tập/Các môn học song hành (Learning Centers/Parallel Disciplines). Đây là một cách thức tích hợp phố biến trong đó một đề tài hoặc một chủ đề đƣợc đƣa qua lăng kính cùa vài lĩnh vực môn học khác nhau. Ở một phòng học của một trƣờng Tiểu học, học sinh thƣờng trải nghiệm phƣơng án này ở các góc học tập của lớp. Ở những lớp cao hơn, học sinh thƣờng học một để tài hay chủ để trong những bài học khác nhau. Hƣớng học này thế hiện dƣới hình thức các môn học song hành; giáo viên sắp xếp nội dung học tập của lớp họ đếể ghép với nội dung học của lớp học khác. Các bài học dựa vào chủ đề (Theme-Based Units): Một số nhà giáo dục vƣợt xa hơn mức độ sắp xếp chuỗi mội dung kiểu các môn học song hành