Tài liệu Thành phần sâu mọt hại sắn trong kho bảo quản; đặc điểm sinh học và biện pháp hóa học phòng trừ mọt thòi đuôi carpophilus dimidiatus fabricius (coleoptera nitidulidae) tại hà nội 2012

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I ---------- ---------- LÊ XUÂN CHI N THÀNH PH N SÂU M T H I S N TRONG KHO B O QU N; ð C ðI M SINH H C VÀ BI N PHÁP HÓA H C PHÒNG TR M T THÒI ðUÔI Carpophilus dimidiatus Fabricius (Coleoptera: Nitidulidae) T I HÀ N I 2012 CHUYÊN NGÀNH: B O V TH C V T Mà S : 60.62.01.12 NGƯ I HƯ NG D N KHOA H C: GS. TS. NGƯT. HÀ QUANG HÙNG HÀ N I - 2013 L I CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan r ng, S li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn này là hoàn toàn trung th c và chưa t ng ñư c s d ng ho c công b trong b t kỳ công trình nào khác. M i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn này ñã ñư c cám ơn và các thông tin trích d n trong lu n văn ñ u ñư c ghi rõ ngu n g c. Tác gi lu n văn Lê Xuân Chi n Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ……………………… i L I C M ƠN ð ñ tài ñư c hoàn thành t t, trong su t th i gian th c t p, nghiên c u, tôi ñã nh n ñư c s hư ng d n, ch b o t n tình c a Giáo viên hư ng d n, c a các t p th , cá nhân, s ñ ng viên c a gia ñình và b n bè. Trư c tiên tôi xin bày t lòng kính tr ng và bi t ơn sâu s c t i GS. TS. NGƯT. Hà Quang Hùng – Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i ñã dành cho tôi s ch d n và giúp ñ t n tình trong su t th i gian th c t p và nghiên c u hoàn thành ñ tài. Tôi xin c m ơn s giúp ñ c a t p th các th y, cô giáo b môn Côn trùng – Khoa Nông H c – Trư ng ð i H c Nông Nghiêp Hà N i ñã t o ñi u ki n giúp ñ tôi trong quá trình th c hi n ñ tài. Tôi xin bày t lòng bi t ơn ñ n s giúp ñ nhi t tình c a lãnh ñ o và t p th cán b Chi c c Ki m d ch th c v t vùng 5 – Hà N i, Trung tâm Ki m d ch th c v t sau nh p kh u I ñã ñ ng viên và t o ñi u ki n thu n l i cho tôi hoàn thành khóa h c và th c hi n ñ tài nghiên c u. Cu i cùng tôi xin bày t lòng bi t ơn c a mình ñ n t t c b n bè, ngư i thân và gia ñình ñã luôn ñ ng viên và t o ñi u ki n thu n l i cho tôi hoàn thành nghiên c u này. Hà N i, ngày 10 tháng 08 năm 2013 Tác gi lu n văn Lê Xuân Chi n Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ……………………… ii M CL C L i cam ñoan……………………………………………………………………...i L i c m ơn……………………………………………………………………......ii M c l c……………………………………………………………………..........iii Danh m c b ng………………………………………………………………..…vi Danh m c hình………………………………………………………………….vii M ð U .................................................................................................. 1 CHƯƠNG 1-T NG QUAN .................................................................... 5 1.1. Tình hình nghiên c u ngoài nư c .................................................... 5 1.1.1. Nghiên c u v thành ph n côn trùng gây h i nông s n b o qu n sau thu ho ch................................................................................... 5 1.1.2. Nghiên c u v thi t h i do sâu m t gây ra ñ i v i nông s n sau thu ho ch......................................................................................... 7 1.1.3. Nghiên c u v các bi n pháp phòng tr sâu m t trong kho b o qu n................................................................................................. 9 1.1.4. Nghiên c u v sinh v t gây h i trên s n b o qu n và bi n pháp phòng tr ....................................................................................... 13 1.2. Tình hình nghiên c u trong nư c................................................... 13 1.2.1. Nghiên c u v thành ph n côn trùng gây h i nông s n sau thu ho ch............................................................................................. 13 1.2.2. Nghiên c u v thi t h i do sâu m t gây ra ñ i v i nông s n sau thu ho ch....................................................................................... 16 1.2.3. Nghiên c u v các bi n pháp phòng tr sâu m t trong kho b o qu n............................................................................................... 17 1.2.4. Nghiên c u v sinh v t gây h i trên s n b o qu n và bi n pháp phòng tr ....................................................................................... 18 1.3. Nghiên c u v m t thòi ñuôi Carpophilus dimidiatus Fabricius .... 20 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ……………………… iii 1.3.1. V trí phân lo i: ............................................................................. 20 1.3.2. Phân b và ph m vi ký ch ............................................................ 20 1.3.3. ð c ñi m hình thái ........................................................................ 20 1.3.4. ð c tính sinh h c........................................................................... 21 CHƯƠNG 2 - TH I GIAN, ð A ðI M, V T LI U, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U ........................................ 22 2.1. Th i gian nghiên c u..................................................................... 22 2.2. ð a ñi m nghiên c u ..................................................................... 22 2.3. V t li u nghiên c u ....................................................................... 22 2.4. N i dung nghiên c u ..................................................................... 22 2.5. Phương pháp nghiên c u ............................................................... 23 2.5.1. Phương pháp ñi u tra thành ph n sâu m t h i trên s n b o qu n trong kho ....................................................................................... 23 2.5.2. Phương pháp xác ñ nh ñ c ñi m sinh h c, sinh thái h c c a loài m t thòi ñuôi Carpophilus dimidiatus Fabricius ........................... 24 2.5.3. Phương pháp xác ñ nh di n bi n m t ñ c a loài m t thòi ñuôi Carpophilus dimidiatus Fabricius gây h i trên s n b o qu n trong kho t i khu v c Hà N i năm 2012........................................ 29 2.5.4. Nghiên c u bi n pháp hóa h c phòng tr loài m t thòi ñuôi Carpophilus dimidiatus Fabricius.................................................. 29 2.6. Phương pháp x lý s li u ............................................................. 30 CHƯƠNG 3 - K T QU VÀ TH O LU N ...................................... 33 3.1. Thành ph n sâu m t và thiên ñ ch trong kho s n t i Xuân Mai, Hà N i năm 2012 .......................................................................... 33 3.1.1. Thành ph n sâu m t và thiên ñ ch trong kho s n t i Xuân Mai, Hà N i t năm 2010 ñ n 2013....................................................... 33 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ……………………… iv 3.1.2. Thành ph n sâu m t h i s n b o qu n trong kho t i Xuân Mai, Hà N i năm 2012 .......................................................................... 39 3.1.3. Thành ph n thiên ñ ch trong kho b o qu n s n t i Xuân Mai, Hà N i năm 2012................................................................................ 44 3.1.4. S phân b c a côn trùng các l p s n b o qu n trong kho t i Xuân Mai, Hà N i năm 2012......................................................... 45 3.1.5. Di n bi n m t ñ loài Carpophilus dimidiatus Fabricius trong kho s n t i Xuân Mai, Hà N i năm 2012....................................... 46 3.2. Nghiên c u ñ c ñi m sinh h c, sinh thái h c c a m t Carpophilus dimidiatus Fabricius............................................................................. 48 3.2.1. Tri u ch ng gây h i c a m t Carpophilus dimidiatus Fabricius .... 48 3.2.2. ð c ñi m hình thái c a m t Carpophilus dimidiatus Fabricius ...... 48 3.2.3. ð c ñi m sinh h c c a m t Carpophilus dimidiatus Fabricius....... 54 3.2.4. M t s ñ c ñi m sinh thái c a m t Carpophilus dimidiatus Fabricius ......66 3.3. Nghiên c u bi n pháp hóa h c phòng tr m t Carpophilus dimidiatus Fabricius........................................................................................................75 3.3.1. Hi u l c di t tr m t thòi ñuôi Carpophilus dimidiatus Fabricius b ng thu c xông hơi Phostoxin ...............................................................75 3.3.2. Hi u l c di t tr m t thòi ñuôi Carpophilus dimidiatus Fabricius b ng thu c xông hơi Methyl bromide 94%+2% Chloropicrine.............80 K T LU N VÀ ð NGH ..................................................................... 82 TÀI LI U THAM KH O ....................................................................... 84 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ……………………… v DANH M C B NG STT TÊN B NG TRANG B ng 3.1. Thành ph n côn trùng, nh n và thiên ñ ch trong kho b o qu n s n t i Xuân Mai, Hà N i t năm 2010 ñ n 2013.......................................34 B ng 3.2. Thành ph n sâu m t h i s n b o qu n trong kho t i Xuân Mai, Hà N i năm 2012 ................................................................................39 B ng 3.3. Thành ph n thiên ñ ch trong kho s n t i Xuân Mai, Hà Nôi năm 2012.......44 B ng 3.4. S phân b c a côn trùng các l p s n b o qu n trong kho t i Xuân Mai, Hà N i năm 2012 ...............................................................45 B ng 3.5. Kích thư c các pha phát d c c a m t Carpophilus dimidiatus F. ......49 B ng 3.6. Th i gian phát d c c a Carpophilus dimidiatus F. nuôi 25oC.........57 B ng 3.7. Th i gian phát d c c a Carpophilus dimidiatus F. nuôi 30oC.........59 B ng 3.8. S c sinh s n c a m t Carpophilus dimidiatus F. trên các lo i th c ăn 25oC .....................................................................................63 B ng 3.9. S c sinh s n c a m t Carpophilus dimidiatus F. trên các lo i th c ăn 30oC .....................................................................................64 B ng 3.10. T l tr ng n c a m t Carpophilus dimidiatus Fabricius ...............65 B ng 3.11. Th i gian s ng c a trư ng thành m t Carpophilus dimidiatus F. trong ñi u ki n có và không có th c ăn (ngày).....................................66 B ng 3.12. Kh năng gia tăng qu n th và gây h i c a m t thòi ñuôi Carpophilus dimidiatus Fabricius trên các lo i th c ăn........................68 B ng 3.13. Kh năng gia tăng qu n th và gây h i c a m t thòi ñuôi Carpophilus dimidiatus Fabricius trên các th y ph n s n khác nhau....73 B ng 3.14: Hi u l c phòng tr m t thòi ñuôi Carpophilus dimidiatus F. c a thu c Phostoxin theo n ng ñ ........................................................77 B ng 3.15: Tính m n c m c a t ng pha phát d c m t thòi ñuôi Carpophilus dimidiatus F. v i thu c Phostoxin ...................................78 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ……………………… vi B ng 3.16. Hi u l c phòng tr m t thòi ñuôi Carpophilus dimidiatus F. c a thu c Methyl bromide 94%+2% Chloropicrine .............................81 DANH M C BI U ð STT TÊN HÌNH TRANG Hình 2.1: Các lo i th c ăn thí nghi m ...............................................................27 Hình 3.1. T l thành ph n loài côn trùng, nh n và thiên ñ ch trong kho b o qu n s n t i Xuân Mai, Hà N i t năm 2010 ñ n 2013 ......................38 Hình 3.2. T l thành ph n loài thu c b cánh c ng h i s n b o qu n trong kho t i Xuân Mai, Hà N i năm 2012 ...................................................42 Hình 3.3: S n ñóng bao và s n ñ r i................................................................45 Hình 3.4: Di n bi n m t ñ m t trên s n v n b o qu n t i Xuân Mai, Hà N i t tháng 6 ñ n tháng 11 năm 2012 ................................................47 Hình 3.5: Tr ng Capophilus dimidiatus Fabricius.............................................50 Hình 3.6: Sâu non tu i 1 Capophilus dimidiatus Fabricius ................................51 Hình 3.7: Sâu non tu i 4 Capophilus dimidiatus Fabricius ................................51 Hình 3.8: Nh ng Capophilus dimidiatus Fabricius............................................52 Hình 3.9: Trư ng thành Carpophilus dimidiatus Fabricius................................53 Hình 3.10: Râu ñ u trư ng thành Carpophilus dimidiatus Fabricius .................53 Hình 3.11: ð u trư ng thành Carpophilus dimidiatus Fabricius........................54 Hình 3.12: Cánh c ng trư ng thành Carpophilus dimidiatus Fabricius .............54 Hình 3.13: Di n bi n m t ñ m t thòi ñuôi Carpophilus dimidiatus F. các lo i th c ăn khác nhau ...................................................................70 Hình 3.14. Di n bi n t l hao h t tr ng lư ng do m t thòi ñuôi Carpophilus dimidiatus F. gây ra các lo i th c ăn khác nhau............70 Hình 3.15. Di n bi n m t ñ m t thòi ñuôi Carpophilus dimidiatus F. các th y ph n khác nhau............................................................................72 Hình 3.16. Di n bi n t l hao h t tr ng lư ng do m t thòi ñuôi Carpophilus dimidiatus F. gây ra các th y ph n khác nhau......................................74 vii Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ……………………… Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ……………………… viii M ð U S n (Manihot esculenta Crantz) hi n ñư c tr ng trên 100 nư c có khí h u nhi t ñ i và c n nhi t ñ i thu c ba châu l c: châu Á, châu Phi và châu M Latinh. T ch c Nông lương th gi i (FAO) x p s n là cây lương th c quan tr ng các nư c ñang phát tri n sau lúa g o, ngô và lúa mì. Tinh b t s n là m t thành ph n quan tr ng trong ch ñ ăn c a hơn m t t ngư i trên th gi i. ð ng th i, s n cũng là cây th c ăn gia súc quan tr ng t i nhi u nư c trên th gi i và cũng là cây hàng hóa xu t kh u có giá tr ñ ch bi n b t ng t, bánh k o, mì ăn li n, ván ép, bao bì, màng ph sinh h c và ph gia dư c ph m. ð c bi t s n còn là nguyên li u chính cho công nghi p ch bi n nhiên li u sinh h c (ethanol). Năm 2008, Trung Qu c ñã s n xu t m t tri u t n ethanol. T i Thái Lan, nhi u nhà máy s n xu t ethanol s d ng s n ñã ñư c xây d ng năm 2008. Indonesia ñã lên k ho ch s d ng s n s n xu t ethanol ñ pha vào xăng theo t l b t bu c 5% b t ñ u t năm 2010. Các nư c như Lào, Papua New Guinea, ñ o qu c Fiji, Nigeria, Colombia và Uganda cũng ñang nghiên c u th nghi m cho s n xu t ethanol. Vi t Nam, cây s n ñã chuy n ñ i vai trò t cây lương th c thành cây công nghi p v i t c ñ cao, năng su t và s n lư ng s n ñã tăng nhanh th p k ñ u c a th k XXI. Cây s n là ngu n thu nh p quan tr ng c a các h nông dân nghèo do s n d tr ng, ít kén ñ t, ít v n ñ u tư, phù h p sinh thái và ñi u ki n kinh t nông h . T i Vi t Nam, s n ñư c canh tác ph bi n h u h t các t nh c a các vùng sinh thái nông nghi p. Di n tích s n nhi u nh t vùng B c Trung B và Duyên h i mi n Trung (168,80 ngàn hecta). Tây Nguyên là vùng s n xu t s n l n th hai c a c nư c, t p trung ch y u b n t nh Kon Tum, Gia Lai, ðăk L k và ðăk Nông. Năm 2008, di n tích s n c a Tây Nguyên ñ t 150.100 ha nhưng năng su t bình quân ch ñ t 15,7 t n/ha, t ng s n lư ng 2,35 tri u t n, th p hơn r t nhi u so v i năng su t và s n lư ng s n c a vùng ðông Nam B (23,74 t n/ha và 2,69 tri u t n). Tuy nhiên quá trình b o qu n s n trong kho ch u t n th t không nh do các loài sâu m t h i kho nguyên phát như Araecerus fasciculatus (De Geer), Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ……………………… 1 Lasioderma serricorne (Fabricius), Sitophilus oryzae (Linnaeus), Sitophilus zeamais Moschulsky, Alphitobius diaperinus (Panzer), Alphitobius laeviagatus (Farbricius), Tribolium castaneum Herbst. Không nh ng th , nh ng loài gây h i th phát cũng góp m t ph n không nh vào vi c gia tăng t n th t tr ng lư ng, ch t lư ng hàng hóa b o qu n trong kho. Các loài thu c gi ng Carpophilus là m t trong nh ng loài gây h i th phát nguy hi m, gây t n th t khá l n trong quá trình b o qu n s n khô. Tuy chúng không tr c ti p phá h i nông ph m t ban ñ u song v i kh năng gia tăng qu n th nhanh s thi t h i do chúng gây ra là r t l n, làm nh hư ng ñ n n n kinh t qu c dân, do ñó công tác phòng tr sâu m t h i kho nói chung và m t thòi ñuôi Carpophilus nói riêng ñang là m t v n ñ c p thi t c n ñư c gi i quy t. Chính vì v y trong nh ng năm g n ñây, nhi u nhà khoa h c v lĩnh v c côn trùng h c, sinh thái h c, b o v th c v t và b o qu n trong nư c ñã quan tâm ñ n vi c nghiên c u nh hư ng c a sâu m t h i ñ n ch t lư ng nông s n. V i mong mu n góp ph n vào vi c làm gi m t l t n th t sau thu ho ch và trong quá trình b o qu n, ñ ng th i nâng cao hi u qu c a công tác ki m d ch th c v t, h n ch t i ña s phát sinh, phát tri n và gây h i c a sâu m t h i s n, mang l i hi u qu kinh t ñ m b o an ninh lương th c qu c gia, chúng tôi th c hi n ñ tài: “Thành ph n sâu m t h i s n trong kho b o qu n; ñ c ñi m sinh h c và bi n pháp hóa h c phòng tr m t thòi ñuôi Carpophilus dimidiatus Fabricius (Coleoptera: Nitidulidae) t i Hà N i 2012” M c ñích và yêu c u M c ñích - Trên cơ s xác ñ nh thành ph n sâu m t h i s n b o qu n trong kho t i khu v c Hà N i, xác ñ nh ñ c ñi m sinh h c, sinh thái h c c a loài m t thòi ñuôi Carpophilus dimidiatus Fabricius và ñ xu t bi n pháp phòng tr chúng m t cách h p lý. - Yêu c u o ði u tra thành ph n sâu m t gây h i và thiên ñ ch c a chúng trên s n b o qu n trong kho t i khu v c Hà N i. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ……………………… 2 o Nghiên c u ñ c ñi m sinh h c, sinh thái h c c a loài m t thòi ñuôi Carpophilus dimidiatus Fabricius gây h i trên s n b o qu n trong kho t i khu v c Hà N i. o Tìm hi u và ñ xu t m t s bi n pháp phòng tr loài m t thòi ñuôi Carpophilus dimidiatus Fabricius. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n Ý nghĩa khoa h c - o Nh ng k t qu nghiên c u v thành ph n sâu m t và thiên ñ ch trên s n b o qu n trong kho s góp ph n b sung vào danh m c thành ph n sâu m t h i s n ñã b o qu n công b nư c ta. o B sung m t s d n li u khoa h c v ñ c ñi m sinh h c, sinh thái c a loài m t Carpophilus dimidiatus Fabricius. Ý nghĩa th c ti n - o Cung c p các d n li u v tình hình gây h i, bi n ñ ng m t ñ và m t s ñ c tính sinh h c c a loài m t Carpophilus dimidiatus Fabricius làm căn c khoa h c quan tr ng ph c v công tác ki m d ch th c v t ñ c bi t là công tác ki m d ch th c v t n i ñ a, giúp qu n lý sinh v t gây h i trong nư c. o Góp ph n xây d ng bi n pháp phòng ch ng sâu m t h i trên s n b o qu n trong kho, có phương án s d ng các lo i thu c kh trùng kho m t cách h p lý, an toàn v i con ngư i và môi trư ng. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u ð i tư ng nghiên c u - o Sâu m t gây h i và thiên ñ ch c a chúng trên s n b o qu n trong kho t i khu v c Hà N i. o - M t thòi ñuôi Carpophilus dimidiatus Fabricius Ph m vi nghiên c u o ð tài t p trung nghiên c u thành ph n sâu m t h i trên s n b o qu n trong kho, ñ c ñi m sinh h c c a loài m t Carpophilus dimidiatus Fabricius và bi n pháp phòng tr b ng hóa h c t i Hà N i năm 2012. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ……………………… 3 o ði u tra các kho ch a s n b o qu n ñ ch bi n th c ăn gia súc t i Xuân Mai, Hà N i năm 2012. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ……………………… 4 CHƯƠNG 1-T NG QUAN 1.1. Tình hình nghiên c u ngoài nư c 1.1.1. Nghiên c u v thành ph n côn trùng gây h i nông s n b o qu n sau thu ho ch Trên th gi i ñã có r t nhi u nghiên c u v thành ph n côn trùng gây h i nông s n b o qu n sau thu ho ch, có nhi u danh m c côn trùng h i kho trên th gi i ñã ñư c ñ c p như: danh m c côn trùng gây h i s n ph m ngũ c c và h t d tr c a Cotton (1937), danh m c d ch h i s n ph m b o qu n c a Cotton và Wilbur (1974), (d n theo Snelson, J.T.,1987); côn trùng h i và s n ph m d tr c a Cotton R.T (1963) (d n theo Christoph and Reichmuth, 2000). Bên c nh ñó còn có m t s công trình nghiên c u v sinh thái h c côn trùng trên h t ñóng bao c a Graham (1970), Smith (1963), Prevett (1964) ho c sinh thái h c côn trùng trong các kho ngũ c c c a Richards và Waloff (1946), Wilson (1946), Sinha và Wallace (1966), Coombes và Woodroffe (1968) ho c d n li u v côn trùng h i kho c a nông dân c a Markham (1981) (d n theo Bùi Công Hi n, 1995). Côn trùng vư t qua t t c các loài d ch h i khác v s lư ng cá th và s lư ng loài, chúng c nh tranh v i con ngư i v ngu n cung c p lương th c, lan truy n d ch b nh cho con ngư i, cho cây tr ng và gia súc c a h . ð c ñi m n i b t c a d ch h i là chúng thích nghi cao v i ñi u ki n cu c s ng trên trái ñ t, ñi u này có nghĩa là chúng có th t n t i và ho t ñ ng trong c ñi u ki n khô h n (Van der Laan, P.A., 1981). Theo Cotton và Wilbur (1974), côn trùng gây h i h t b o qu n trong kho trên th gi i g m 43 loài ñư c chia làm 2 nhóm: nhóm côn trùng gây h i ch y u g m 19 loài, nhóm gây h i th y u nhưng thư ng xuyên phát hi n trên h t g m 24 loài (d n theo Snelson, J.T.,1987). Haines C.P (2001) và Sidik M. (2001) ñã phân chia côn trùng h i kho thành 2 nhóm chính là côn trùng h i nguyên phát và côn trùng h i th phát, d a theo các ñ c ñi m phân chia thành 2 nhóm như sau: Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ……………………… 5 Côn trùng gây h i Côn trùng gây h i nguyên phát th phát Ph ký ch h p, ăn h t nguyên c a Ph ký ch r ng bao g m c h t Ph ký ngũ c c và ñ u h t. nguyên, b t các s n ph m th c ăn ch ñã qua ch bi n khác. Thư ng gây h i cây tr ng trư c Thư ng ch gây h i trong kho, S n ph m thu ho ch, ngoài ñ ng. Gây h i r t ít gây h i trư c thu ho ch. b hi t ngoài ñ ng vào trong kho và ngư c l i. Gây h i vào h t nguyên theo Gây h i trên b m t. Phương hình d ng ñ c bi t do ñó d th c gây dàng phát h ên thông qua d ng hi c a h t nguyên b h i. T i bang Ohio, nhà côn trùng h c ngư i M Arnold Mallis (1990) và các nhà khoa h c c a trư ng ñ i h c Ohio (1999) ñã ti n hành ñi u tra và thu th p các loài côn trùng h i s n ph m b o qu n trong kho M . K t qu ñi u tra thu th p ñư c 69 loài côn trùng thu c 20 h , 2 b . Trong ñó có 6 loài côn trùng là ñ i tư ng ki m d ch th c v t c a Vi t Nam (5 loài thu c nhóm I và 1 loài thu c nhóm II) là : Prostephanus truncatus (Horn.); Caulophilus oryzae (Gyllenhal); Sitophilus granarius (L.); Trogoderma granarium Everts; Trogoderma inclusum Leconte; Acanthoscelides obtectus (Say). Christoph Reichmuth (1997) ñã ghi nh n ñư c 55 loài côn trùng trên hàng b o qu n ð c. Theo k t qu ñi u tra c a Haines (1997) cùng v i các nhà khoa h c Indonesia thu c Trung tâm sinh h c nhi t ñ i vùng ñông Nam Á (SEAMEO BIOTROP) và Vi n Tài nguyên thiên nhiên (NRI); cũng như các tác gi Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ……………………… 6 Sukprakarn và Tauthong (1981); Nilpanit và Sukprakarn (1991); Nakakita (1991), ñã công b thành ph n côn trùng h i kho nông s n thu c b cánh c ng (Coleoptera) và b cánh v y (Lepidoptera) Indonesia, Thái Lan, Malaysia, Philippin và m t s nư c khác thu c khu v c ðông Nam Á g m 174 loài thu c 38 h . Trong ñó b cánh c ng chi m t i 153 loài thu c 34 h khác nhau, b cánh v y có 21 loài thu c 4 h khác nhau. K t qu này cho th y khu v c ñông Nam Á là nơi có thành ph n côn trùng h i kho nông s n r t phong phú và ña d ng. 1.1.2. Nghiên c u v thi t h i do sâu m t gây ra ñ i v i nông s n sau thu ho ch Nh ng s n ph m b o qu n sau thu ho ch d ng h t khô và là m t ngu n d tr lương th c duy nh t. Chúng b t n công b i nhi u loài côn trùng, gây ra thi t h i l n là m t trong nh ng nguyên nhân gây ra n n ñói nhi u châu l c. Subrahmanyan, (1962) ñã ch ra r ng t ng lư ng lương th c trên th gi i ñã có th tăng lên 25 - 30 %, n u chúng ta có th tránh ñư c m t mát sau thu ho ch. M t s côn trùng trư c ñây ñư c coi là nh ng loài phá h i th y u thì nay tr thành m i hi m h a. T ch c FAO ñã báo cáo (Anon, 1982) loài m t ñ c h t l n trư c ñây t n t i như m t loài gây h i th y u Trung M , Brazil, Colombia và mi n nam nư c M nhưng g n ñây t i Châu Phi chúng ñã gây ra nh ng th m c nh cho nh ng kho d tr ngô Tanzania và các nư c Trung Phi khác. Các thông báo chính th c s thi t h i lên ñ n 34% 70% các kho ch a ngô và kho ng các kho ch a ngũ c c. Bakal (1963) ñánh giá s m t mát lương th c hàng năm do chu t, côn trùng và n m m c là 33 tri u t n, lư ng lương th c này ñ ñ nuôi s ng ngư i dân M trong m t năm (Snelson.,1987). Năm 1973, t ch c Lương th c và Nông nghi p c a Liên hi p qu c (FAO) ñã ch ra r ng không lâu n a, ngu n cung c p lương th c c a th gi i s không ñ ñ ch ng l i thi t h i mùa màng và n n ñói. Ít nh t 10% lương th c sau thu ho ch b m t mát do d ch h i trong kho và thi t h i lên t i 30% là ph bi n nhi u khu v c trên th gi i (Hall, 1970) (Snelson.,1987). Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ……………………… 7 Hàng hoá t n th t v ngũ c c d tr trên toàn th gi i vào kho ng 10%, có nghĩa là 13 t n ngũ c c ñã b m t ch do côn trùng và 100 t n ñã b m t giá tr (Wolpert, 1967). Theo Powley (1963) M , m t mát hàng năm trong các kho d tr ngũ c c thư ng dao ñ ng gi a 15 và 23 tri u t n, trong ñó kho ng 7 tri u t n do chu t phá h i và 8 - 16 tri u t n do côn trung phá h i. N u tính giá tr b ng ti n m t ñã m t kho ng 465 tri u USA. ð i v i thóc và g o, t n th t sau thu ho ch t i m t s nư c châu Á như Malaysia là 17%. Nh t B n là 5% và n ð là 11 tri u t n/năm (Vũ Qu c Trung, Nguy n Tr ng Hi n, Vũ Kim Dung, 1991). Hall (1970) thông qua nhi u báo cáo ñã cho bi t các nư c M latinh, thi t h i ñư c ñánh giá vào kho ng 25 - 50 % ñ i v i riêng các m t hàng ngũ c c và ñ u ñ ; còn châu Phi thi t h i vào kho ng 30 %. khu v c ðông Nam Á nh ng năm g n ñây ñã x y ra m t s v d ch h i l n do côn trùng gây ra ñ i v i ngũ c c, làm t n th t t i trên 50 % (Bùi Công Hi n, 1995). M c ñ hao h t tr ng lư ng trong th i gian b o qu n kho thư ng không ph n ánh chính xác thi t h i c a s n ph m. Hơn n a, cũng ph i lưu ý t i vi c nông s n b o qu n trong kho b m do ñ m môi trư ng. M t y u t khác là thành ph n các ch t ch a trong bao ñ tính tr ng lư ng còn có c b i b n và côn trùng do ñó m c hao h t v tr ng lư ng thư ng l n hơn th c t . Kenya, Kockum (1958) ñã ñánh giá t n th t trung bình trên ngô ñư c b o qu n lên ñ n 9,6% tr ng lư ng trong 4 tháng, lên t i 23,1% trong 6 tháng. ðánh giá m c ñ gây h i do côn trùng gây ra: tác gi Stoian (1966) nh n th y, nhi t ñ 20oC s m t mát tr ng lư ng c a m u lúa mỳ ñem thí nghi m ñã thay ñ i t 59-78%, nó ph thu c vào qu n th ban ñ u c a 2 hay 3 ñôi m t thóc trong 500g h t. Tuy nhiên, vi c thay ñ i k thu t b o qu n nông s n sau thu ho ch, ngu n th c ăn c a côn trùng h i kho, các ñi u ki n sinh thái cũng có nhi u thay ñ i, do v y thành ph n, m t ñ các loài côn trùng cũng luôn có s bi n ñ i. Cho ñ n nay vi c nghiên c u thành ph n côn trùng gây h i trong kho b o qu n nông s n v n Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ……………………… 8 ñang ñư c nhi u nhà khoa h c trên th gi i quan tâm. 1.1.3. Nghiên c u v các bi n pháp phòng tr sâu m t trong kho b o qu n Bi n pháp ki m d ch th c v t là bi n pháp mang tính b t bu c, áp ñ t có s th a thu n trên cơ s khoa h c. ðó là vi c ban hành và th c hi n các quy ñ nh mang tính pháp lý v ñi u ki n nh p kh u hàng th c v t, s n ph m th c v t và v t th khác thu c di n ki m d ch th c v t nh m h n ch s du nh p và lây lan c a các loài côn trùng gây h i nguy hi m ñ i v i h t ngũ c c nói riêng và s n xu t nông nghi p nói chung. Vi c ban hành danh m c ñ i tư ng ki m d ch th c v t ñ ngăn ch n s du nh p và lây lan c a các loài d ch h i nguy hi m là r t c n thi t ñ i v i m i qu c gia trong ho t ñ ng thương m i qu c t ho c thương m i trong nư c. Bi n pháp sinh h c là hư ng nghiên c u ñang ñư c ưu tiên khuy n khích vì nh ng ưu ñi m c a nó. Theo t ch c ñ u tranh sinh h c qu c t (IOBC, 1971) ñ nh nghĩa: “Bi n pháp sinh h c là s d ng nh ng sinh v t s ng hay các s n ph m ho t ñ ng s ng c a chúng nh m ngăn ng a ho c làm gi m b t tác h i do các sinh v t h i gây ra” (d n theo Ph m Văn L m, 1995). Trong ph m vi r ng hơn, phòng tr sinh h c cũng bao g m vi c s d ng các ch t ñ c có ngu n g c t nhiên, các ch t xua ñu i ho c d n d , nh ng ch t có th ñư c s d ng trong h th ng phòng tr t ng h p côn trùng gây h i trong kho, th m chí nh ng k thu t này còn ñư c g i tên riêng là các k thu t công ngh sinh h c (Christoph Reichmuth, 2000). Cũng theo Christoph Reichmuth, phòng tr sinh h c t o ra cơ h i ñ ñ u tranh có hi u qu ch ng l i m t loài d ch h i riêng bi t mà không gây ra nh hư ng ñ n các loài d ch h i khác ho c các loài côn trùng có ích. M t s k t qu nghiên c u v sinh h c phòng tr côn trùng gây h i trong kho: Hiroshi et al. (1991) ghi nh n ñư c ba loài ong ký sinh côn trùng gây h i trong các kho lương th c Thái Lan là Chaetospila elegans, Proconus sp. và Bracon hebetor. Và m t s loài b t m i như: ki n (kho ng 4-5 loài), b xít (Xylocoris flavipes Reuter), Scenopinus fenestralis và bò c p gi Chelifer sp. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ……………………… 9 Scholler Matthias (2000) nghiên c u t i ð c cho bi t trong ñi u ki n thí nghi m phòng và trong kho có quy mô nh , vi c th ong ký sinh Trichogramma evanescens ñã làm gi m qu n th c a Ephestia elutella t i 31,4% so v i ñ i ch ng. Christoph Reichmuth (2000) cho bi t b xít Xylocoris flavipes Reuter ăn tr ng, sâu non và nh ng nhi u loài côn trùng gây h i trong kho như: Plodia interpunctella, Corcyra cephalonica, Ephestia cautella, Acanthoscelides obtectus, Dermestes maculatus, Sitophilus zeamais, Cryptolestes ferrugineus, Sitophilus granarius, Tribolium confusum, Tribolium castaneum, Lasioderma serricorne và Sitotroga cerealella. Cũng theo Christoph Reichmuth (2000), ong Trichogramma evanescens Wetw. ký sinh tr ng nhi u loài côn trùng gây h i trong kho như Plodia interpunctella, Ephestia kuehniella, Corcyra cephalonica, Ephestia cautella, Acanthoscelides obtectus, Dermestes maculatus. Berlinder (1911) phân l p ñư c vi khu n Bacillus thuringiensis t sâu non c a Ephestia kuehniniella Zeller t i Thuringia. Ngư i ta ñã phát hi n ñư c 525 loài thu c 13 b côn trùng b nhi m vi khu n Bacillus thuringiensis, trong ñó nhi u nh t là b cánh v y (318 loài), sau ñó là b hai cánh (59 loài), b cánh c ng (34 loài) và còn l i là các b khác (kho ng 1-12 loài), (d n theo Ph m Văn L m, 1995). McGaughey (1980) cho bi t vi c x lý trên l p h t b m t (kho ng 10cm) v i m t lư ng nh ch ph m Bacillus thuringiensis ñã h n ch kho ng 81% qu n th ngài n ð (Plodia interpunctella) và ngài b t ñi m (Esphestia cautella) và k t qu ñã h n ch s ăn h i c a chúng t i hơn 92%. (d n theo Bùi Công Hi n, 1995). Sukprakarn (1990) báo cáo v vi c s d ng Bacillus thuringiensis ñ phòng tr ngài g o (Corcyra cephalonica) trong các kho b o qu n g o Thái Lan (d n theo Bùi Công Hi n, 1995). Các bi n pháp k thu t ñư c x lý trong vi c b o qu n lưu tr hàng hóa trong kho có tác ñ ng tr c ti p ñ n s sinh trư ng và phát tri n c a chúng. V sinh s ch s kho tàng trư c khi nh p hàng, s p x p và b trí hàng hóa b o qu n trong kho g n gàng, ngăn n p và gi cho kho s ch s trong su t quá trình b o Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ……………………… 10 qu n có tác d ng lo i b ngu n lây nhi m côn trùng gây h i cho các lô hàng lưu tr ti p theo. Côn trùng trong kho thư ng s ng trong các ph n hàng hóa còn sót l i sau khi xu t hàng ho c n n p trong các khe k c a sàn tư ng kho, trong các phương ti n ch bi n, v n chuy n. Vì v y gi cho kho tàng luôn ñư c s ch s trong quá trình b o qu n k t h p v i ki m tra ñ nh kỳ giúp phát hi n s m s xu t hi n c a côn trùng gây h i ñ có bi n pháp x lý k p th i. Theo nh ng nghiên c u c a Evans (1981) thì bi n pháp v sinh kho tàng là ñi u có giá tr trư c tiên khi áp d ng các bi n pháp phòng tr côn trùng gây h i (sinh h c, hóa h c và v t lý) (d n theo Bùi Công Hi n, 1995). Th y ph n c a hàng hóa trong b o qu n là m t trong nh ng yêu c u r t quan tr ng. Hàng hóa b o qu n ph i ñ ñ khô c n thi t s h n ch s b c nóng trong kh i hàng cũng như h n ch s xâm nhi m và gây h i c a côn trùng. Davey và Elcoata (1996) k t lu n r ng th y ph n an toàn ñ i v i h t ngũ c c kho ng 12-13%; v i l c là 8%; v i h t c d u là 6%. Hyde (1969) cho r ng n m m c và côn trùng ch phát tri n khi ñ m tương ñ i c a không khí trong kho l n hơn 70-75% (d n theo Bùi Công Hi n, 1995). Spart (1979) ñã báo cáo kinh nghi m Úc trong vi c b o qu n kín khi lư ng ôxy ñ t 5% thì m t ñ c h t nh (Rhizopertha dominica Fabr.) v n t n t i và sinh s n ñư c. Nhìn chung, phương pháp b o qu n kín ch thích h p v i ñi u ki n h t khô và n ng ñ ôxy ñ t t 5-10% và cácbônic cũng chi m t l tương t (d n theo Bùi Công Hi n [1]. Vi c b o qu n h t ngũ c c Úc và Trung Qu c hi n nay ch y u s d ng các lo i kho xylô v i h th ng thông gió hi n ñ i có s c ch a 50.000-70.000 t n. V i các lo i kho này, côn trùng r t khó xâm nhi m t bên ngoài vào bên trong kho ñ gây h i (Lin Fenggang et al., 2003), (Zhanggui Qin et al., 2003). Bên c nh ñó, Úc hi n áp d ng bi n pháp b o qu n kín dư i ñ t b ng vi c ñào các h sâu kho ng 1-2m dư i ñ t, sau ñó ñ tr i b t ñ cách nhi t và m, r i ñ r i h t lúa mỳ xu ng; sau ñó trùm lên trên b ng m t t m b t che khác và ghép các mép b t l i v i nhau làm kín (không c n ñ n nhà và mái che cho lo i kho này). Phương pháp này k t h p v i s d ng thu c Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ……………………… 11