TẾT CỔ TRUYỀN Ở VIỆT NAM VÀ TẾT Ở NHẬT BẢN
I. Cơ sở lý luận và thực tiễn
1. Cơ sở lý luận
Tết là chữ biến âm từ chữ “Tiết”. Chữ Tiết gốc Hán có nghĩa là một đoạn thời gian
được chia ra theo sự vận động chu kỳ của khí trời đất trong một năm. “Tết là nói tắt của
hai chữ lễ tiết”.Lễ tiết gồm hai phần: Cúng (lễ) và ăn uống bù cho cả năm làm lụng vất
vả (Tết). Tết là phải ăn- “ăn tết”.
Tết Nguyên đán : hết một vòng bốn mùa , ngày đầu tiên của vòng mới tức là năm mới,
Vì vậy trong một năm, quan trong nhất là ngày tết Nguyên đán (nguyên= bắt đầu, đán=
buổi sáng); Tết Nguyên đán được mở đầu từ ngày mồng 1 tháng giêng. Tháng giêng là
tháng Dần. Đây là tháng kết thúc mùa đông giá lạnh, mở đầu cho mùa xuân ấm áp,
lòng người phấn chấn, cây cối đâm chồi nảy lộc, trăm hoa khoe sắc. Tết Nguyên
Đán (hay còn gọi là Tết Cả, Tết Ta, Tết Âm lịch, Tết Cổ truyền hay chỉ đơn giản còn gọi
là Tết) là dịp lễ quan trọng nhất của Việt Nam, theo ảnh hưởng văn hóa của tết Trung
Hoa và Vòng Văn hóa Đông Á. Trước ngày Tết, thường có những ngày khác để sửa
soạn như "Tết Táo Quân" (23 tháng chạp âm lịch) và "Tất Niên" (29 hoặc 30 tháng
chạp âm lịch)
Vì Tết tính theo Âm lịch là lịch theo chu kỳ vận hành của Mặt Trăng nên Tết Nguyên
Đán của Việt Nam muộn hơn Tết Dương lịch (còn gọi nôm na là Tết Tây). Do quy luật 3
năm nhuận một tháng của Âm lịch nên ngày đầu năm của dịp Tết Nguyên đán không
bao giờ trước ngày 21 tháng 1 Dương lịch và sau ngày 19 tháng 2 Dương lịch mà
thường rơi vào khoảng cuối tháng 1 đến giữa tháng 2 dương lịch. Toàn bộ dịp Tết
Nguyên đán hàng năm thường kéo dài trong khoảng 7 đến 8 ngày cuối năm cũ và 7
ngày đầu năm mới (23 tháng Chạp đến hết ngày 7 tháng Giêng).
2. Cơ sở lý luận
Việt Nam là một nước Đông Nam Á khí hậu nhiệt đới gió mùa, loại hình kinh tế- văn
hóa nông nghiệp lúa nước nên Tết cổ truyền ở Việt Nam là dịp lễ quan trọng nhất trong
năm, theo ảnh hưởng văn hóa của Tết âm lịch Trung Hoa. Theo lịch sử Trung Quốc,
nguồn gốc Tết nguyên đán có từ thời Tam Hoàng Ngũ Đế và thay đổi theo từng thời kỳ.
Đời Tam đại, nhà Hạ chuông màu đen nên chọn tháng giêng, tức tháng Dần. Nhà
Thương thích màu trắng nên lấy tháng Sửu, tức tháng chạp, làm tháng đầu năm. Nhà
Chu ưa sắc đỏ nên chọn tháng Tý, tức tháng mười một, làm tháng Tết. Các vua nói
trên quan niệm về ngày giờ “tạo thiên lập địa” như sau: giờ Tý thì có trời, giờ Sửu thì có
đất, giờ Dần sinh loài ngời nên đặt ra các ngày Tết khác nhau.
1
Đến đời Đông Chu, Khổng Tử đổi ngày Tết vào một tháng nhất định là tháng Dần. Đời
nhà Tần (thế kỷ thứ 3 trước công nguyên), Tần Thủy Hoàng lịa đổi qua tháng Hợi, tức
tháng mười. Đến thời nhà Hán, Hán Vũ Đế (năm 140 trước công nguyên) lại đặt ngày
Tết và tháng Dần, tức tháng giêng.Từ đó về sau không còn triều đại nào thay đổi về
tháng Tết nữa.
Trước năm 1967, Việt Nam lấy múi giờ Bắc Kinh làm chuẩn cho âm lịch.Ngày 8 tháng 8
năm 1967, nhà nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa đổi lịch dùng múi giờ GMT+7 làm
chuẩn ở miền Bắc. Vì thế, hai miền Nam - Bắc đón Tết Mậu Thân hai ngày khác nhau
(miền Bắc ngày 29 tháng 1 trong khi miền Nam là ngày 30 tháng 1). Từ năm 1976, cả
hai miền Nam - Bắc mới dùng chung múi giờ GMT+7 và từ đó đón chung Tết cổ truyền.
Không giống các nước láng giềng khác ở châu Á như Trung Quốc, Hàn Quốc và Việt
Nam, Nhật Bản tổ chức đón năm mới theo lịch dương.Người Nhật gọi ngày này là
“Oshogatsu”, và đây là sự kiện để đón chào vị thần Toshigamisam.
Trong thời cổ đại, lễ mừng năm mới của Nhật Bản (tiếng Nhật: shōgatsu 正月 hay
là oshōgatsu) cũng tương ứng với lễ mừng năm mới của Tết Trung Quốc, Tết Hàn
Quốc và Tết Việt Nam theo âm lịch và theo ảnh hưởng Vòng văn hóa Đông Á. Kể từ
năm 1873, Nhật Bản theo lịch Gregorian và năm mới là ngày đầu tiên của tháng Giêng
dương lịch. Đây là một trong những ngày lễ truyền thống quan trọng nhất trong năm,
được tổ chức trong nhiều thế kỷ và đã phát triển phong tục độc đáo của riêng mình.
II. Nhận thức về ngày tết
Mỗi người Việt Nam có tục hằng năm mỗi khi Tết đến dù là bận bịu công việc tới cỡ
nào, hay định cư, sinh sống tại nơi đâu thì học cũng lại trở về sum họp dưới mái ấm gia
đình. Nhiều người muốn được khấn vái trước bàn thờ, thăm lại ngôi mộ hay nhà thờ tổ
tiên. Nhiều người cũng muốn thăm lại nơi họ đã từng sinh sống với gia đình trong thời
niên thiếu. Đối với nhiều người xuất thân từ nông thôn miền Nam Việt Nam, kỷ niệm
thời niên thiếu có thể gắn liền với giếng nước, mảnh sân nhà. "Về quê ăn Tết" đã trở
thành thành ngữ chỉ cuộc hành hương về nơi cội nguồn. Sau lễ Ông Táo (tết Táo
Quân) ngày 23 tháng chạp thì không khí tết thực sự đã bắt đầu. Nhà nhà đều chuẩn bị
cho tết với bộn bề công việc trong không khí tưng bừng, hoan hỷ. Mọi người dọn dẹp
nhà cửa cho gọn gàng, sạch sẽ, khang trang. Các làng quê thì quét vôi lại tường nhà ,
tẩy uế những vết bẩn của năm cũ, trang trí lại nhà cửa, tu chỉnh lại cây cảnh cho hợp
với ngày tết. Lau rửa bàn thờ, đánh bóng các đồ tự khí cho sáng. Các bát hương thì bỏ
hết chân nhang cũ, chỉ bớt lại 3 chân nhang đẹp nhất, đốt thêm tro bỏ vào cho đầy bát
nhang, cắm chân nhang cho nghiêm rồi đặt đúng vào vị trí của bàn thờ.
Trong ngày tết của người Việt Nam ta thì không thể thiếu: mâm ngũ quả,cây nêu, tranh
tết, câu đối tết, hoa đào, hoa mai, cây quất,..
2
Mâm ngũ quả
Mâm ngũ quả là một mâm trái cây có chừng năm thứ trái cây khác nhau thường có
trong ngày Tết Nguyên Đán của người Việt. Các loại trái cây bày lên thể hiện nguyện
ước của gia chủ qua tên gọi, màu sắc và cách sắp xếp của chúng. Một mâm ngũ quả ở
miền Bắc gồm : cam quất, bưởi, chuối và dứa.
Chọn 5 thứ quả theo quan niệm người xưa là ngũ hành ứng với mệnh của con người.
Chọn số lẻ tượng trưng cho sự phát triển, sinh sôi.
Mâm ngũ quả của người miền Bắc gồm: chuối, bưởi, đào, hồng, quýt hay là chuối, ớt,
bưởi, quất, lê. Có thể thay thế bằng cam, lê-ki-ma, táo, mãng cầu. Nói chung, người
miền Bắc không có phong tục khắt khe về mâm ngũ quả và hầu như tất cả các loại quả
đều có thể bày được, miễn là nhiều màu sắc.
Mâm ngũ quả người miền Nam gồm dừa, đu đủ, mãng cầu Xiêm, xoài, sung, với ngụ
ý cầu sung vừa đủ xài. Người miền Nam thường kiêng kỵ chưng trái có tên mang ý
nghĩa xấu (kể cả khi đọc trại) như chuối - chúi nhủi, cam - cam chịu, lê - lê lết, sầu
riêng, bom (táo), lựu - lựu đạn... và không chọn trái có vị đắng, cay.
Cây nêu
Cây nêu là một cây tre cao khoảng 5–6 mét Ở ngọn thường treo nhiều thứ (tùy theo
từng địa phương) như vàng mã, bùa trừ tà, cành xương rồng, bầu rượu bện bằng rơm,
hình cá chép bằng giấy (để táo quân dùng làm phương tiện về trời), giải cờ vải tây, điều
(màu đỏ), đôi khi người ta còn cho treo lủng lẳng những chiếc khánh nhỏ bằng đất
nung, mỗi khi gió thổi, những khánh đất va chạm nhau tại thành những tiếng kêu leng
keng nghe rất vui tai... Người ta tin rằng những vật treo ở cây nêu, cộng thêm những
tiếng động của những khánh đất, là để báo hiệu cho ma quỷ biết rằng nơi đây là nhà có
chủ, không được tới quấy nhiễu... Vào buổi tối, người ta treo một chiếc đèn lồng ở cây
nêu để tổ tiên biết đường về nhà ăn Tết với con cháu. Vào đêm trừ tịch còn cho
đốt pháo ở cây nêu để mừng năm mới tới, xua đuổi ma quỷ hoặc những điều không
maỵ. Cây nêu thường được dựng vào ngày 23 tháng chạp, là ngày Táo quân về trời
chính vì từ ngày này cho tới đêm Giao thừa vắng mặt Táo công, ma quỷ thường nhân
cơ hội này lẻn về quấy nhiễu, nên phải trồng cây nêu để trừ tà. Ngày 7 tháng Giêng triệt
hạ, gọi là "hạ nêu" phàm những khoản vay mượn thiếu thốn trong tiết ấy không được
đòi hỏi, đợi ngày hạ nêu rồi mới được đòi hỏi"
Tranh tết
Phía trên bàn thờ thường treo một tranh dân gian vẽ ngũ quả, chiếc cuốn thư... có khi
là một chữ Nho (chữ Tâm, Phúc, Đức...).
3
Tranh Tết từ lâu đã trở thành một tập quán, một thú chơi của người dân Việt Nam và
không chỉ người có tiền mới chơi tranh mà người ít tiền cũng có thể chơi tranh. Nó là
một phần không thể thiếu trong không gian của ngày Tết cổ truyền xưa kia. Những màu
sắc rực rỡ như khơi gợi nên cảm giác mới mẻ ấm cúng rộn rã sắc xuân trong mỗi gia
đình của người Việt
Câu đối: thuộc thể loại văn biền ngẫu, gồm hai vế đối nhau nhằm biểu thị một ý chí,
quan điểm, tình cảm của tác giả trước một hiện tượng, một sự việc nào đó trong đời
sống xã hội.
Hoa mai ở miền Nam và hoa đào ở miền Bắc.
Cây quất: Tết đến, cây quất thường được trang trí tại phòng khách. Cây quất Tết ngày
càng có nhiều kiểu dáng cầu kỳ nhưng vẫn phải bảo đảm sự xum xuê, lá xanh tốt, quả
vàng chi chít thể hiện sự trù phú, hứa hẹn năm mới được mùa, ăn nên làm ra, dồi dào
sức sống .
Ở Nhật Bản, dù người Nhật không ăn Tết âm lịch như Việt Nam nhưng ngày Tết
dương lịch vẫn mang đậm nét văn hóa truyền thống đặc trưng của “xứ sở hoa anh
đào”. Vào những ngày này, mọi gia đình cũng đều dọn dẹp nhà cửa sạch sẽ, trong nhà
và ngoài cổng đều được trang trí bằng những đồ dùng làm từ gỗ thông, tre và cây mận.
Ngày 1/1 là một ngày quan trọng, đánh dấu sự bắt đầu của một năm mới. Người ta
quan niệm rằng, xem Mặt trời mọc vào ngày này là việc làm tốt nhất để chào đón một
năm mới thịnh vượng, may mắn và tốt đẹp. Người Nhật quan niệm không ai được nợ
nần từ năm cũ sang năm mới, ai cũng phải đi trả nợ để cho năm mới đựoc suôn sẻ,
làm ăn phát đạt.
Trước khi Tết đến, mọi nhà đều trang trí cây tùng (kadomatsu) trước cửa. Tương
truyền rằng, vị thần Toshigamisama sẽ hạ giới và trú ẩn trong cây tùng này. Ngày xưa
người ta thường dựng cây tùng vào ngày 13/12 là ngày bắt đầu các công việc chuẩn bị
đón Tết. Còn gần đây là ngày 27 hoặc 28 nhưng người ta tránh không dựng cây tùng
vào ngày 29 và đêm giao thừa.
Trên khung cửa của không ít gia đình Nhật còn trang trí các vật phẩm như đồ đan bằng
lá màu trắng, quả quýt, thừng bện bằng cỏ, dải giấy trắng… Tùng tượng trưng cho trẻ
mãi không già; quả quýt màu da cam, có âm đọc giống như “đời đời” trong tiếng Nhật,
tượng trưng cho muôn đời thịnh vượng; thừng bện bằng cỏ được treo ở điện thờ hoặc
nơi thờ cúng, kính dâng lên thần linh cầu tài lộc; lá cây màu trắng nói lên sự trinh bạch
không tì vết; còn dải giấy trắng mang ý nghĩa tẩy sạch vết nhơ và xua đuổi tà ma.
Ngoài ra, người Nhật thường lấy tôm hùm làm đồ trang sức vì nó có hình dạng giống
như cụ già khom lưng, ví với cảnh giàu sang phú quý, cả nhà trường thọ.
4
III. Một số phong tục trong ngày tết
Người Việt Nam và Nhật Bản đều có bữa ăn tất niên vào ngày cuối năm. Bữa cơm này
mang ý nghĩa kết thúc những gì đã qua trong một năm, kết thúc những buồn phiền hay
những gì còn thiếu sót chưa hoàn thành để bắt đầu một năm mới với bao điều may
mắn. Cũng như người Việt Nam, người Nhật cũng quan niệm không ai được nợ nần từ
năm cũ sang năm mới, ai cũng phải đi trả nợ để cho năm mới đựợc suôn sẻ, làm ăn
phát đạt.
Ở Việt Nam, lễ giao thừa là thời điểm quan trọng của tết Nguyên đán là đêm giao thừa
với lễ Trừ Tịch. Đêm 30 hầu như mọi người không ngủ mà thường chờ đón thời khắc
giao thừa.đây là thời khắc chuyển giao giữa năm cũ và năm mới, là thời khắc thiêng
liêng nhát của một năm. Lễ giao thừa người ta tường bày hương án trên sân thượng
hoặc ở ngoài trời. Gia chủ trong gia cùng các thành viên lần lượt cúng váy. Khi các nghi
lễ kết thúc thì mọi người quay quần ăn uống chúc tụng nhau. Và kể từ lúc này, người ta
đã bước sang năm mới. Sau khi mọi người trong gia đình chúc tụng, mừng tuổi
nhau,người ta thường kén hướng và kén giờ xuất hành, mong được may mắn cả năm.
Ngoài ra, một số người đã rời khỏi nhà để đi lễ đình, đền ,chùa để thắp nhang khấn
váy cầu mong những điều may mắn cho năm mới. Lúc về nhà, người ta có tục hái một
cành lá, một nhánh cây hoặc một cành hoa về với ý là xin lộc trời , đất , Thần , Phật.
Cành đó gọi là cành lộc và được đem về cắm trước bàn thờ, hoặc cài trên mép cửa cho
tới khi tàn khô. Người Việt Nam còn có tục xông đất. Người ra khỏi nhà trở về đầu tiên
(sau lúc giao thừa), hoặc người đến thăm nhà đầu tiên (sau lúc giao thừa) là người
xông đất. Người ta tin rằng, người xông nhà có vía tốt sẽ đem lại tài lộc.
Lì xì cũng là một phong tục không thể thiếu và quan trọng trong ngày tết ở Việt Nam.
Người lớn mừng tuổi cho con cháu tiền mới, con cháu cũng mừng tuổi và lì xì lại cho
ông bà cha mẹ. Tiền mừng tuổi thường được phong bao trong những giấy hồng,
thường là tiền lẻ, vì người ta có ý tiền đó sẽ sinh sôi nảy nở thêm nhiều và sẽ đem lại
may mắn.
Cũng như ở Việt Nam, ở Nhật Bản thì đêm 30 tết là thời gian gia đình sum họp, cùng
nhau ăn tất niên và chờ đón khoảnh khắc giao thừa. Trái với người châu Âu và người
Mỹ thường đón Giáng sinh cùng gia đình còn khi giao thừa thì ra những địa điểm công
cộng để chào mừng năm mới, người Nhật lại thường đi chơi Giáng sinh với người yêu,
bạn bè và quây quần đón năm mới bên gia đình. Vào đúng 0h đêm giao thừa, khắp các
chùa trên đất nước Nhật Bản sẽ đánh 108 hồi chuông với ý nghĩa xua đuổi 108 con quỷ
sứ. Tiếng chuông cũng là âm thanh được coi là bậc nhất trong năm âm thanh của Phật
pháp. Thời khắc giao thừa, trong tiếng chuông ngân vang, sau khi những lời chúc
mừng năm mới tới mọi người xung quanh, tất cả sẽ quây quần bên nhau cùng thưởng
5
thức rượu sake và các món ăn truyền thống vào dịp tết. . Họ cũng có tục lệ lì xì cho trẻ
nhỏ và tặng quà cho những cụ già với mong muốn trẻ nhỏ thì học hành giỏi giang còn
các cụ già thì sống lâu trăm tuổi. Ngày 1/1 là một ngày quan trọng, đánh dấu sự bắt
đầu của một năm mới. Người ta quan niệm rằng, xem Mặt trời mọc vào ngày này là
việc làm tốt nhất để chào đón một năm mới thịnh vượng, may mắn và tốt đẹp.
Một trong những nét đặc sắc của phong tục đón tết của người Nhật là tập quán gửi
thiếp chúc mừng năm mới. Tập quán này tương đối giống các nước Âu – Mỹ song thực
tế khởi nguồn từ Trung Quốc và được du nhập vào Nhật Bản. Vào cuối năm, người
Nhật Bản thường chuẩn bị các tấm thiệp ghi lời cảm ơn và lời chúc trang trọng nhất
nhân dịp năm mới tới những người quen biết. Phong tục này thể hiện rất rõ truyền
thống văn hóa “cảm ơn” của người Nhật. Mỗi tấm bưu thiếp dù nhỏ bé khi được gửi đi
đều mang trong đó lòng cảm tạ sâu sắc những gì người khác đã làm cho mình. Bưu
thiếp sẽ được chuyển tới tay người nhận vào đúng ngày mồng một. Điều đặc biệt nữa
là, đối với những ai có người thân vừa qua đời trong năm thì sẽ không gửi hay nhận
thiếp năm mới từ bất kỳ ai để họ có thể tĩnh tâm tưởng nhớ và cầu nguyện cho người
đã
khuất.
Tết “Oshogatsu” là một trong những dịp lễ hội tồn tại lâu đời nhất ở Nhật Bản. Hiện nay,
không khí Oshogatsu ở Nhật Bản không còn đầy đủ vẻ bình lặng mà mỗi người đều có
thể trải qua những khoảng thời gian thư thả vui chơi cùng người thân, gia đình như
ngày xưa. Nhưng những nét văn hoá truyền thống của người Nhật vẫn được gìn giữ và
phát triển.
Giống như ở Việt Nam, ở Nhật Bản kể từ ngày mùng 1 trở đi, cấp dưới đi chúc Tết cấp
trên, bạn bè thân thích và bà con phường xóm cùng chúc tết lẫn nhau. Ở Việt Nam
ngày tết là để đi chơi thăm viếng nên dù có bận việc gì cũng phai tạm gác lại. Còn
người Nhật coi đây là cuộc thăm viếng đầu Xuân, và gọi 3 ngày đầu tháng giêng là “ba
ngày chúc tụng”. Tháng giêng trở thành tháng hòa thuận. Nhà nhà đều để sổ ký tên và
bút chì trước cổng, khách đi chúc Tết sẽ để lại địa chỉ hoặc gài danh thiếp vào trong
cuốn sổ, ý nói đã đến nhà. Cũng có người khi đi chúc Tết mang theo nhiều chiếc khăn
tay nhỏ có đề tên mình, tặng cho mỗi nhà một chiếc. Ở Việt Nam người ta quan niệm:
mùng 1 tết cha, mùng 2 tết mẹ, mùng 3 tết thầy. Còn ở Nhật Bản ngày 7/1 là ngày Tết 7
loài hoa quả. Trong ngày này, người Nhật Bản ăn cháo nấu bằng bảy loại rau, quả để
cầu sức khỏe. Người Nhật cho rằng, cháo cũng là bài thuốc chữa được nhiều bệnh;
ngày 11/1 có tục làm vỡ bánh dày.
IV. Văn hóa ẩm thực trong ngày tết
Thành ngữ Việt Nam có câu Đói giỗ cha, no ba ngày Tết. Tết đến, dù nghèo khó đến
đâu thì người ta cũng cố vay mượn, xoay xở để có đủ ăn trong ba ngày Tết sao cho
6
"già được bát canh, trẻ có manh áo mới". Hơn thế nữa, dù có đói khát quanh năm thì
đến Tết, mọi người mà nhất là trẻ em thường được ăn uống no đủ. Bữa ăn ngày Tết
thường có nhiều món, đủ chất hơn và sang trọng hơn bữa ăn ngày thường. Vì vậy mà
người ta cũng thường gọi là "ăn Tết". Ngoài cơm, ngày Tết còn có:
Bánh truyền thống: bánh chưng, bánh giầy, bánh tét... Đây là các loại bánh đặc trưng
cho phong tục ăn uống ngày Tết ở Việt Nam. Bánh chưng và bánh giầy còn được gắn
với các sự tích cổ của các vua Hùng, tổ tiên của người Việt.
Cỗ Tết: dịp Tết người Việt thường tổ chức ăn uống lớn, gọi là ăn cỗ. Các món cỗ trong
nhiều gia đình có thể có bóng bì, canh măng, chân giò có nấm hương, miến nấu lòng
gà, nem rán, xôi gấc, xôi đỗ, thịt gà, thịt đông, món xào, giò lụa, giò mỡ, nộm, dưa hành
muối…
Mứt Tết và các loại bánh kẹo khác để thờ cúng, sau đó dọn ra để đãi khách. Mứt có rất
nhiều loại như: mứt gừng, mứt bí, mứt cà chua, mứt táo,mứt dừa , mứt quất, mứt sầu
riêng, mứt mít, mứt khoai, mứt hạt sen, mứt chà là, mứt lạc, mứt me...
Trái cây, mâm ngũ quả, và đặc biệt là dưa hấu đỏ không thể thiếu trong những gia đình
miền Nam. Dưa hấu được chưng cúng nơi bàn thờ Tổ tiên, bên cạnh các loại mứt,
mâm ngũ quả, bánh kẹo..., và nhiều quả dưa còn được gắn thêm chữ Phước-Lộc- Thọ.
Sáng mồng một Tết, người nhà cử người bổ quả dưa để bói cầu may và lấy hên xui.
Các loại bánh mứt kẹo được dùng trong dịp Tết.
Kẹo bánh thì đa dạng hơn như: Kẹo bột, kẹo dồi, kẹo vừng (mè), kẹo thèo lèo, kẹo
dừa, kẹo cau, kẹo đậu phụng (kẹo cu-đơ), bánh chè lam... Ngoài ra, Tết còn có hạt
dưa, hạt bí, hạt hướng dương, hạt đều, hạt dẻ rang...
Thức uống ngày Tết: Phổ biến nhất vẫn là rượu. Các loại rượu truyền thống của dân
tộc như rượu nếp thơm, nếp cái hoa vàng (người Kinh), nếp nương (người Thái), nếp
cẩm (người Mường), rượu San lùng, rượu ngô (người H'Mong, người Dao), rượu Mẫu
sơn (người Tày, người Nùng)rượu Bàu đá( Trung Bộ), rượu đế (Nam Bộ)... thường
được dùng. Sau bữa ăn, người ta thường dùng trà xanh. Ngày nay còn có thêm các
loại ruợu của phương Tây, bia và các loại nước ngọt.
Ngoài ra, các gia đình miền Nam thường có thêm nồi thịt kho nước dừa (thịt kho rệu)
và nồi khổ qua hầm và nem bì, dưa giá miền Nam, củ kiệu ngâm, bánh tráng (để quấn)
để ăn mấy ngày tết. Miền Bắc có cơm rượu và cơm đông, dưa hành và ngày trước
có chè kho, mộc vân ám, thang ngày Tết, hiện nay ít được biết đến. Miền Trung có dưa
món và món tré, giống giò thủ của miền Bắc nhưng nhiều vị củ riềng, thịt chua và tai
heo. Thông thường, người nội trợ miền Nam lục tỉnh nghỉ ngơi, không nấu nướng trong
3 ngày Tết, mà chỉ dùng thức ăn đã được chuẩn bị sẵn trước Tết.
7
Ở Nhật Bản,món ăn quan trọng nhất của năm mới là “món Tết”. “Món Tết” thực chất là
món ăn ngọt, làm bằng các nguyên liệu thông thường như rễ cây ngưu bàng, trứng cá,
cá sardin khô, tảo ăn, khoai lang, hạt dẻ… Người Nhật dùng những món ăn đơn giản
nhưng giàu ý nghĩa tượng trưng này để ăn tết là xuất phát từ tâm lý cầu ước vạn sự tốt
lành.Bánh tết thập cẩm và món ragu khoai sọ, cà rốt, rau xanh nấu lẫn trong một nồi
càng giàu ý nghĩa tượng trưng hơn. Ngoài ra,nét đẹp đặc trưng khác của văn hóa Tết
đón Năm Mới ở Nhật Bản không thể không nhắc đến, đó là các món ăn ngày Tết –
được coi là tiêu biểu cho văn hóa ẩm thực của người Nhật. Đó là các món sashimi,
sushi, osechi, zouni, kagamimochi. Đồ uống thì có rượu sake và một vài loại bia nổi
tiếng của Nhật như Ashahi, Sapporo, Kirin,… Vào đêm giao thừa, người ta thường ăn
món toshikishi soba (mì kiều mạch), một loại mì sợi dài, tượng trưng cho cuộc sống
khỏe mạnh, lâu dài. Đồ cúng thường bao gồm Omochi, quả hồng khô, hạt dẻ khô, hạt
thông, đậu đen, cá mòi, tôm, cá tráp, mực, Mochibana, quýt và nhiều thứ khác tùy từng
địa phương, tất cả được bày trên một cái bàn nhỏ… Chúng ta chưng dụng những cành
đào cành mai tự nhiên để trang hoàng nhà cửa thì người Nhật Bản…dùng bánh ngọt
để tạo ra một vật trang trí đặc biệt gọi là Mochibana.
8
V. Sinh hoạt và lễ hội ngày tết
Ở Việt Nam, tổ chức các trò chơi dân gian: bịt mắt bắt dê, múa võ, hát bội, hát cải
lương, hát chèo, đánh đu, thi leo cột mỡ, đập niêu, chọi gà; bài chòi; chơi tổ tôm điếm;
chơi cờ người và nhiều trò dân gian cổ truyền khác. Ngày xưa các gia đình có nề nếp
quanh năm cấm đoán con cháu không được cờ bạc rượu chè nhưng trong dịp Tết
thì tam cúc, cờ gánh, cờ nhảy, chắn, tổ tôm... ai thích trò nào chơi trò ấy. Đến lễ khai hạ
(hạ nêu) thì xé bộ tam cúc, cất bộ tổ tôm...hoặc đốt các bộ bài trong lễ hóa vàng. Người
Việt thường có tục đốt pháo trong thời khắc giao thừa.
Các lễ hội truyền thống khác như thi đấu cờ người; đua thuyền, đấu vật, đánh còn,múa
lân, múa rồng, thi thả chim bồ câu... tùy theo bản sắc văn hóa của mình, mỗi địa
phương đều tổ chức lễ hội ngày tết với những phần "lễ" và phần "hội" chứa đựng
những nét văn hóa khác nhau rất phong phú.
Ở Nhật Bản,người ta cho rằng sau khi đón tiếp vị thần năm mới thì phải làm cho thần
vui vẻ, thoải mái. Và đó là nguồn gốc xuất phát các trò chơi nhân ngày Tết rất phong
phú của Nhật Bản như:kagura là ca múa nhạc trên sân đình,trò thả diều takoage, đánh
cầu long hanestuki, chơi quay komamawashi,..một trong những trò chơi đặc sắc nhất
nhất là đánh cầu lông hanestuki. Đối với trò chơi thả diều người ta cho rằng thả diều
trên trời cao là để giao tiếp với các vị thần mong muốn thần phù hộ cho con trai mạnh
khỏe.Người Nhật còn có các lễ như lễ thành nhân diễn ra vào ngày 15/1, tiếng Nhật là
Seijinnohi. Ngày này được lấy làm ngày trọng đại để chúc mừng các nam nữ thanh
niên Nhật tròn 20 tuổi trong năm đó. Nghĩ lễ trọng đại được tổ chức tại ngôi đền nổi
tiếng của từng địa phương nơi thanh niên đó cư trú. Sau ngày lễ này, mọi người lại trở
về cuộc sống thường nhật và lao động bình thường.
9
VII. Kết luận
Như vậy, dù ở bất cứ nơi đâu tết cũng là dịp để mọi người tụ họp quay quần, là dịp để
mọi người bày tỏ lòng biết ơn hiếu thảo đến các đấng sanh thành. Qua tìm hiểu tết ở
Việt Nam và Nhật Bản cho thấy được phần nào nét đặc sắc văn hóa truyền thống của
nơi đây. Cùng là quốc gia châu Á nên tết ở Việt Nam và Nhật Bản cũng có những nét
tương đồng và khác biệt rõ ràng.Mỗi một đất nước dân tộc đều có một nét văn hóa,một
bản sắc riêng. Và đó là niềm tự hào của mỗi dân tộc mà ta cần phát huy cũng như nét
văn hóa truyền thống đậm đà bản sắc của dân tộc Việt Nam ta.
10
Tài liệu tham khảo:
101 điều cần biết về tín ngưỡng phong tục Việt Nam_ Trương Thìn
http://duhochasu.edu.vn/dat-nuoc-nhat-ban/nhung-tap-tuc-trong-van-hoa-mungnam-moi-cua-nguoi-nhat/
11
http://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BA%BFt_Nguy%C3%AAn_%C4%90%C3%A1
n
http://samuraitour.com.vn/?p=2211
http://duhochasu.edu.vn/dat-nuoc-nhat-ban/osechi-ryori-mon-an-ngay-tet-cuanhat-ban/
http://duhochasu.edu.vn/dat-nuoc-nhat-ban/nhung-tap-tuc-trong-van-hoa-mungnam-moi-cua-nguoi-nhat/
http://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BA%BFt_Nguy%C3%AAn_%C4%90%C3%A1
n
http://www.giadinhnazareth.org/node/1762
http://forum.englishtime.us/default.aspx?g=posts&t=7408
12
13
14
15
16
- Xem thêm -