Tài liệu Tài liệu thi cở sở văn hóa việt nam - đh văn hóa

Ñeà cöông oân thi Cô sôû Vaên Hoùa Vieät Nam Caâu 1 : Caùc ñaëc ñieåm cuûa loaïi hình vaên hoùa Vieät Nam Trong lòch söû ôû cöïu luïc ñòa AÂu – AÙ ñaõ hình thaønh hai vuøng vaên hoùa lôùn laø Phöông Taây vaø Phöông Ñoâng: phöông Taây laø khu vöïc Taây-Baéc goàm toaøn boä Chaâu AÂu; phöông Ñoâng goàm Chaâu AÙ vaø Chaâu Phi. Töø ñoù chia ra laøm 2 khu vöïc vaên hoùa laø : Vaên hoùa goác noâng nghieäp (phöông Taây) vaø vaên hoùa goác du muïc (phöông Taây) . Vieät Nam laø moät quoác gia naèm ôû goác taän cuøng phía Ñoâng – Nam neân thuoäc loaïi vaên hoùa goác noâng nghieäp ñieån hình. Vaø taát nhieân neàn vaên hoùa Vieät Nam cuõng mang nhöõng ñaëc tröng cuûa neàn vaên hoùa goác noâng nghieäp. Trong caùch öùng xöû vôùi moâi tröôøng töï nhieân, ngheà troàng troät buoäc ngöôøi daân phaûi soáng ñònh cö ñeå chôø caây coái lôùn leân, ra hoa, keát traùi vaø thu hoaïch. Do soáng phuï thuoäc nhieàu vaøo thieân nhieân neân daân noâng nghieäp coù yù thöùc toân troïng vaø öôùc voïng soáng hoøa hôïp vôùi thieân nhieân. Ví duï nhö Ngöôøi Vieät Nam thöôøng noùi : “nhôø trôøi’, “yù trôøi’, “ôn trôøi” …. Vì ngheà noâng, nhaát laø neàn noâng nghieäp luùa nöôùc, cuøng moät luùc phuï thuoäc vaøo taát caû moïi hieän töôïng thieân nhieân (troâng trôøi, troâng ñaát, troâng may; troâng möa, trong gioù, troâng ngaøy, troâng ñeâm) cho neân, veà maët nhaän thöùc, hình thaønh loái tö duy toång hôïp. Toång hôïp keùo theo bieän chöùng – caùi maø ngöôøi noâng nghieäp quan troïng khoâng phaûi laø caùc yeáu toá rieâng leõ, maø laø nhöõng moái quan heä giöõa chuùng. Veà maët toå chöùc coäng ñoàng, con ngöôøi noâng nghieäp öu soáng theo nguyeân taéc troïng tình. Haøng xoùm soáng coá ñònh laâu daøi vôùi nhau phaûi taïo ra moät cuoäc soáng hoøa thuaän treân cô sôû laáy tình nghóa laøm ñaàu: moät boà caùi ly khoâng baèng moät tí caùi tình. Loái soáng troïng tình caûm taát yeáu daãn ñeán thaùi ñoä troïng ñöùc, troïng vaên, troïng phuï nöõ. Loái tö duy toång hôïp vaø bieän chöùng, luoân ñaén ño caân nhaéc cuûa ngöôøi laøm noâng nghieäp coäng vôùi nguyeân taéc troïng tình ñaõ daãn ñeán loái soáng linh hoaït, luoân bieán baùo cho thích hôïp vôùi töøng hoaøn caûnh cuï theå, daãn ñeán trieát lyù soáng : ÔÛ baàu thì troøn, ôû oáng thì daøi; Ñi vôùi buït maëc aùo caø-sa, ñi vôùi ma maëc aùo giaáy …. Soáng theo tình caûm, con ngöôøi coøn phaûi bieát toân troïng vaø cö xöû bình ñaúng, daân chuû vôùi nhau. Ñoù laø neàn daân chuû laøng maïc, noù coù tröôùc neàn quaân chuû phong kieán phöông Ñoâng vaø neàn daân chuû tö saûn phöông Taây. Loái soáng troïng tình vaø caùch cö xöû daân chuû daãn ñeán taâm lí coi troïng coäng ñoàng, taäp theå. Maët traùi cuûa tính linh hoaït laø thoùi tuøy tieän, bieåu hieän ôû taät co giaõn giôø giaác (giôø cao su), söï thieáu toân troïng phaùp luaät … Loái soáng troïng tình laøm cho thoùi tuøy tieän caøng trôû neân traàm troïng hôn, noù daãn daãn ñeán teä hoái loä, tham nhuõng trong giaûi quyeát coâng vieäc. Troïng tình vaø linh hoaït laøm cho tính toå chöùc cuûa ngöôøi noâng nghieäp keùm hôn so vôùi cö daân caùc neàn vaên hoùa goác du muïc. Trong loái öùng xöû vôùi moâi tröôøng xaõ hoäi, tö duy toång hôïp vaø phong caùch linh hoaït coøn quy ñònh thaùi ñoä dung hôïp trong tieáp nhaän : ôû Vieät Nam khoâng nhöõng khoâng coù chieán tranh toân giaùo maø ngöôïc laïi, moïi toân giaùo theá giôùi (Nho giaùo, phaät giaùo, ñaïo giaùo, thieân chuùa giaùo …) ñeàu ñöôïc tieáp nhaän. Ñoái phoù vôùi caùc cuoäc chieán tranh xaâm löôïc, ngöôøi Vieät Nam heát söùc meàm deûo, hieáu hoøa. Toùm laïi, vaên hoùa Vieät Nam laø neàn vaên hoùa goác noâng nghieäp vôùi nhöõng neùt ñaëc tröng ñieån hình nhö : Soáng ñònh cö, thaùi ñoä toân troïng, öôùc mong soáng hoøa hôïp vôùi thieân nhieân, thieân veà toång hôïp vaø bieän chöùng, chuû quan, caûm tính vaø kinh nghieäm, troïng tình, troïng ñöùc, linh hoaït, taäp theå vaø daân chuû; trong öùng xöû vôùi xaõ hoäi thì dung hôïp trong tieáp nhaän, meàm deûo vaø hieáu hoøa trong ñoái phoù. Caâu 3: Caùc nguyeân taéc toå chöùc noâng thoân Vieät Nam? Tính chaát cô baûn cuûa laøng? Moái quan heä giöõa laøng vaø nöôùc? Laøng Nam Boä. Caùc nguyeân taéc toå chöùc noâng thoân Vieät Nam - Toå chöùc noâng thoân theo huyeát thoáng : Gia ñình vaø Gia toäc. Nhöõng ngöôøi cuøng quan heä huyeát thoáng gaén boù maät thieát vôùi nhau thaønh ñôn vò cô sôû laø Gia ñình vaø laø ñôn vò caáu thaønh Gia toäc. ÔÛ Vieät Nam, laøng vaø Gia toäc (hoï) nhieàu khi ñoàng nhaát vôùi nhau, daáu veát cuûa hieän töôïng naøy coøn löu laïi trong haøng loaït teân laøng nhö Ñaëng Xaù (nôi ôû cuûa hoï Ñaëng), Ñoã Xaù, Traàn Xaù, Nguyeãn Xaù v.v… Söùc maïnh gia toäc theå hieän ôû tinh thaàn ñuøm boïc, thöông yeâu nhau. Ngöôøi trong hoï coù traùch nhieäm cöu mang nhau veà maët vaät chaát, hoã trôï nhau veà trí tueä tinh thaàn vaø dìu daét nhau, laøm choã döïa cho nhau veà chính trò. Quan heä huyeát thoáng laø quan heä theo haøng doïc, theo thôøi gian. Noù laø cô sôû cuûa tính toân ti. Ngöôøi Vieät coù heä thoáng toân ti tröïc tieáp raát chi li, phaân bieät raïch roøi tôùi 9 theá heä. Tính toân ti daãn ñeán maët traùi laø oùc gia tröôûng. Toå chöùc noâng theo huyeát thoáng ñi theo höôùng ngaøy caøng coi troïng vai troø cuûa gia ñình haït nhaân, nuoâi döôõng tính tö höõu. - Toå chöùc noâng thoân theo ñòa baøn cö truù : Xoùm vaø laøng. Nhöõng ngöôøi soáng gaàn nhau coù xu höôùng lieân keát chaët cheõ vôùi nhau. Saûn phaåm cuûa loái lieân keát naøy laø khaùi nieäm Laøng, Xoùm. Nguyeân taéc toå chöùc naøy, thöù nhaát ñeå ñoái phoù vôùi moâi tröôøng töï nhieân nhö thieân tai, ñòch hoïa, ñaùp öùng nhu caàu caàn ñoâng ngöôøi cuûa ngheà troàng luùa nöôùc mang tính thôøi vuï, nhaân daân Vieät Nam truyeàn thoáng khoâng chæ caàn ñeû nhieàu maø coøn laøm ñoåi coâng cho nhau; thöù hai, ñeå ñoái phoù vôùi moâi tröôøng xaõ hoäi nhö naïn troäm, cöôùp caû laøng phaûi hôïp söùc môùi coù hieäu quaû. Caùch toå chöùc noâng thoân theo ñòa baøn cö truù döïa treân quan heä haøng ngang, theo khoâng gian. Noù laø nguoàn goác cuûa tính daân chuû, bôûi leõ muoán giuùp ñôõ nhau, muoán coù quan heä laâu daøi thì phaûi toân troïng, bình ñaúng nhau. Ñoù laø hình thöùc daân chuû sô khai, daân chuû laøng maïc; trong lòch söû naàn daân chuû noâng nghieäp naøy coù tröôùc neàn daân chuû tö saûn cuûa phöông Taây. Tuy nhieân tính daân chuû bình ñaúng naøy keùo theo maët traùi laø thoùi döïa daãm, yû laïi vaø thoùi ñoá kî, caøo baèng. - Toå chöùc noâng thoân theo ngheà nghieäp vaø sôû thích : Phöôøng, Hoäi. Trong moät laøng, phaàn lôùn ngöôøi daân ñeàu laøm noâng nghieäp, tuy nhieân nhieàu laøng coù boä phaän daân cö sinh soáng baèng ngheà nghieäp khaùc, hoï coù moái lieân heä chaët cheõ vôùi nhau, moái leân heä naøy ñaõ laøm naûy sinh moät nguyeân taéc toå chöùc khaùc cuûa noâng thoân Vieät Nam, ñoù laø Phöôøng. Ví duï nhö: phöôøng goám, phöôøng vaûi, phöôøng chaøi, phöôøng noùn v.v…. Beân caïnh phöôøng ñeå lieân keát nhöõng ngöôøi cuøng ngheà, coøn coù Hoäi laø toå chöùc nhaèm lieân keát nhöõng ngöôøi cuøng sôû thích, thuù vui nhö : Hoäi tö vaên, hoäi voõ phaû, hoäi boâ laõo v.v… Phöôøng vaø Hoäi raát gaàn nhau, nhöng Phöôøng thì mang tính chaát chuyeân moân saâu hôn vaø bao giôø cuõng giôùi haïn trong quy moâ nhoû. Ñaëc tröng cuûa phöôøng hoäi laø tính daân chuû, nhöõng ngöôøi cuøng phöôøng hoäi coù traùch nhieäm töông trôï laãn nhau. - Toå chöùc noâng thoân theo truyeàn thoáng nam giôùi : Giaùp Ñaây laø hình thöùc toå chöùc xuaát hieän muoän sau naøy. Noù taïo neân caùi ñôn vò goïi laø Giaùp. Ñöùng ñaàu Giaùp laø Cai giaùp, giuùp vieäc cho cai giaùp laø caùc oâng leành. Ñaëc ñieåm cuûa Giaùp laø : chæ coù ñaøn oâng tham gia vaø mang tính chaát cha truyeàn con noùi. Trong noäi boä Giaùp phaân bieät ba lôùp tuoåi chuû yeáu : ti aáu, ñinh, laõo. Vinh döï cuûa thaønh vieân haøng giaùp laø leân laõo. Caùch toå chöùc naøy ra ñôøi muoän nhöng noù ñöôïc xaây döïng treân nguyeân taéc troïng tuoåi giaø, laø truyeàn thoáng raát laâu ñôøi cuûa caùc vuøng vaên hoùa noâng nghieäp vì tuoåi giaø môùi coù kinh nghieäm trong vieäc ñoái choïi vôùi thieân nhieân.\ Giaùp laø moät toå chöùc mang tính hai maët – noù vöøa ñöôïc toå chöùc theo chieàu doïc ( theo lôùp tuoåi), laïi vöøa ñöôïc toå chöùc theo chieàu ngang ( nhöõng ngöôøi cuøng laøng). Cho neân moät maët, giaùp mang tính toân ti, maët khaùc Giaùp cuõng coù tính daân chuû. - Toå chöùc noâng thoân theo ñôn vò haønh chính: Thoân vaø xaõ. Veà maët haønh chính, laøng ñöôïc goïi laø Xaõ (ñoâi khi coù theå goàm vaøi laøng), xoùm ñöôïc goïi laø Thoân (ñoâi khi coù theå goàm vaøi xoùm). Noâng thoân Nam boä coøn coù aáp . Trong xaõ, söï phaân bieät roõ reät nhaát laø phaân bieät daân chính cö vôùi daân nguï cö (daân noäi tòch vôùi daân ngoaïi tòch). Söï phaân bieät naøy heát söùc gaét gao: Daân chính cö coù ñuû moïi quyeàn lôïi, coøn daân nguï cö luoân bò khinh reû. Söï ñoái laäp chính laø moät phöông tieän ñeå duy trì söï oån ñònh cuûa laøng xaõ, noù haïn cheá vieäc ngöôøi noâng daân boû laøng ñi ra ngoaøi, cuõng nhö haïn cheá khoâng cho ngöôøi ngoaøi vaøo soáng ôû laøng. Daân chính cö trong xaõ chia laøm 5 haïng : Ti aáu, Ñinh, Laõo, Chöùc dòch, Chöùc saéc. Moät phaàn boä phaän Laõo cuøng vôùi Chöùc saéc, Chöùc dòch taïo thaønh moät boä phaän goïi laø quan vieân haøng xaõ. Quan vieân haøng xaõ chia laøm 3 nhoùm: kì muïc, kì dòch vaø kì laõo. Coù traùch nhieäm quyeát ñònh caùc coâng vieäc cuûa xaõ. Chính nhôø bieát döïa vaøo Giaùp nhö moät toå chöùc truyeàn thoáng hoaøn toaøn töï nguyeän vaø raát oån ñònh do mang tính cha truyeàn con noái neân boä maùy haønh chính cuûa caùc laøng xaõ Vieät Nam raát goïn nheï. Tính chaát cô baûn cuûa laøng: Tính coäng ñoäng vaø tính töï trò. - Vieäc toå chöùc noâng thoân ñoàng thôøi theo nhieàu nguyeân taéc khaùc nhau taïo neân tính coäng ñoàng laøng xaõ. Tính coäng ñoàng laø söï lieân keát caùc thaønh vieân trong laøng laïi vôùi nhau, moãi ngöôøi ñeàu höôùng tôùi nhöõng ngöôøi khaùc – noù laø ñaëc tröng döông tính, höôùng ngoaïi. + Toát: Tinh thaàn ñoaøn keát, töông trôï; tính taäp theå hoøa ñoàng; neáp soáng daân chuû, bình ñaúng. + Xaáu: Thuû tieâu vai troø caù nhaân; thoùi döïa daãm, yû laïi; caøo baèng; ñoá kò. - Saûn phaåm cuûa tính coäng ñoàng aáy laø moät taäp theå laøng xaõ mang tính töï trò: laøng naøo bieát laøng aáy, caùc laøng toàn taïi khaù bieät laäp vôùi nhau vaø phaàn naøo ñoäc laäp vôùi trieàu ñình phong kieán. Moãi laøng laø moät “vöông quoác” nhoû kheùp kín vôùi luaät phaùp rieâng (höông öôùc). Söï bieät laäp ñoù taïo neân truyeàn thoáng “pheùp vua thua leä laøng”. + Toát: Tinh thaàn töï laäp; tính caàn cuø; neáp soáng töï cung, töï caáp. + Xaáu: Oùc tö höõu; ích kyû; oùc beø phaùi, ñòa phöông; gia tröôûng toân ti. Tính coäng ñoàng vaø tính töï trò chính laø hai ñaëc tröng bao truøm nhaát, quan troïng nhaát cuûa laøng xaõ; chuùng toàn taïi song song nhö hai maët cuûa moät vaán ñeà. Laøng Nam Boä Noâng thoân Nam Boä cuõng ñöôïc toå chöùc thaønh laøng, nhöng nhö laøng xaõ Baéc Boä coå truyeàn töï trò kheùp kín thì neùt ñaëc tröng chung cuûa thoân aáp Nam Boä laø tính môû (khoâng coù luõy tre daøy ñaëc bao quanh laøng, khoâng coù coång laøng sôùm môû toái ñoùng). Ở vuøng cao, bôø tre chæ coøn laø ranh giôùi cuûa caùc thoân, aáp. ÔÛ vuøng soâng nöôùc, thoân aáp traûi daøi doïc theo caùc keânh raïch. Thaønh phaàn daân cö cuûa laøng Nam Boä thöôøng hay bieán ñoäng, ngöôøi daân khoâng bò gaén chaët vôùi queâ höông . Vì vaäy tính caùch cuûa ngöôøi daân Nam Boä cuõng trôû neân phoùng khoaùng hôn, laøm bao nhieâu aên baáy nhieâu, ñöôïc ñeán ñaâu hay ñeán ñoù. Nguyeân nhaân cuûa söï phoùng khoaùng naøy laø do nôi ñaây coøn nhieàu mieàn ñaát chöa khai phaù, ngöôøi daân coù theå rôøi laøng tìm ñeán choã deã laøm aên hôn. Beân caïnh ñoù cuõng laø do thieân nhieân Nam Boä öu ñaõi, khí haäu oån ñònh, ít gaëp thieân tai baát thöôøng. Tuy nhieân, ngöôøi daân Nam vaãn soáng thaønh laøng vôùi thaáp thoaùng boùng tre, maùi ñình, haøng naêm vaãn tuï hoïp nhau ôû caùc leã hoäi vaø vaãn giöõ neáp caàn cuø voán coù cuûa ngöôøi daân Vieät Nam. Tính coäng ñoàng ôû laøng Nam Boä vaãn ñöôïc coi troïng, yeáu toá haøng xoùm laùng gieàng vaãn ñöùng thöù hai trong vieäc choïn nôi cö truù : nhaát caän thò, nhì caän laân, tam caän giang, töù caän boä, nguõ caän ñieàn. Caâu 4: Caùc ñaëc ñieåm cuûa Ñoâ thò truyeàn thoáng Vieät Nam * Trong quan heä vôùi quoác gia : - Tröôùc heát, xeùt veà nguoàn goác, phaàn lôùn Ñoâ thò Vieät Nam laø do nhaø nöôùc saûn sinh ra. - Veà chöùc naêng, Ñoâ thò Vieät Nam thöïc hieän chöùc naêng haønh chính laø chuû yeáu. Trong ñoâ thò coù boä phaän quaûn lyù vaø boä phaän laøm kinh teá; thöôøng thì boä phaän quaûn lyù haønh chính coù tröôùc roài môùi daàn daàn hình thaønh boä phaän laøm kinh teá. - Veà quaûn lyù, ñoâ thò Vieät Nam ñeàu do Nhaø nöôùc quaûn lyù, vì ñoâ thò ñeàu do Nhaø nöôùc ñaët ra. * Trong quan heä vôùi noâng thoân : - Do söùc maïnh cuûa truyeàn thoáng vaên hoùa noâng nghieäp ñaõ khoâng cho pheùp noâng thoân töï chuyeån thaønh ñoâ thò cho neân ôû Vieät Nam, coù nhöõng laøng xaõ noâng thoân thöïc hieän chöùc kinh teá cuûa ñoâ thò – ñoù laø caùc laøng coâng thöông ( Baùt Traøng ôû Gia laâm, Ñaïi Baùi ôû Baéc Ninh, laøn Böôûi ôû Töø Lieâm…) . Nguyeân nhaân : do tính coäng ñoàng neân caû laøng cuøng laøm moät ngheà daãn ñeán khoâng coù söï löu thoâng haøng hoùa noäi boä; maët khaùc laø do tính töï trò, daân cö soáng töï cung, töï caáp, khoâng coù nhu caàu buoân baùn, giao löu vôùi beân ngoaøi neân khoâng theå trôû thaønh ñoâ thò ñöôïc. - Ñoâ thò truyeàn thoáng Vieät Nam chòu aûnh höôûng cuûa noâng thoân vaø mang ñaëc tính noâng thoân raát ñaäm neùt. Toå chöùc haønh chính cuûa ñoâ thò ñöôïc sao phoûng theo toå chöùc noâng thoân. Beân caïnh nhöõng ñôn vò nhö phuû, huyeän, toång, thoân thì ôû ñoâ thò Vieät Nam ñaõ xuaát hieän töø raát sôùm moät loaïi ñôn vò ñaëc bieät baét nguoàn töø noâng thoân maø ñeán nay ñaõ trôû thaønh moät ñôn vò haønh chính cô sôû , ñoù laø phöôøng. - Chaát noâng thoân cuûa ñoâ thò Vieät Nam coøn boäc loä ôû tính coäng ñoàng vaø tính töï trò. Haäu quaû cuûa vieäc naøy laø ñeán taän baây giôø, vaãn coøn soùt laïi nhöõng oác ñaûo laøng queâ ôû giöõa nhöõng ñoâ thò saàm uaát. - Söï chi phoái maïnh cuûa noâng thoân ñoái vôùi ñoâ thò khieán cho ñoâ thò Vieät Nam truyeàn thoáng luoân coù nguy cô bò “noâng thoân hoùa”. Töø trong huyeát quaûn, daân thaønh thò vaãn mang baûn chaát vaø tính caùch cuûa ngöôøi noâng thoân - chuùng luoân boäc loä ra moãi khi coù ñieàu kieän. Ngöôøi Vieät Nam truyeàn thoáng voán gaén boù vôùi söï oån ñònh laøng xaõ, voán coi thöôøng daân nguï cö neân thôøi xöa, ngöôøi daân ñaõ khoâng coi troïng ñoâ thò; döôùi con maét hoï, ñoâ thò laø nôi hoäi tuï cuûa daân töù xöù. Ñeán taän ngaøy nay, aûnh höôûng cuûa noâng thoân vaãn coøn gaây khoù khaên raát nhieàu cho vieäc quaûn lyù ñoâ thò. Caâu 5 : Khaùi nieäm tín ngöôõng, phong tuïc ? Ñaëc ñieåm cuûa tín ngöôõng, phong tuïc ôû VN. Tín nghöôõng vaø phong tuïc phoå bieán ôû Vieät Nam. * Tín ngöôõng Ñôøi soáng moãi caù nhaân trong coäng ñoàng tuaân theo nhöõng phong tuïc laâu ñôøi vaø khi trình ñoä hieåu bieát coøn thaáp, hoï toân duøng nhöõng thaàn thaùnh do hoïc nghó ra. Ñoù laø tín ngöôõng. * Phong tuïc Gaén lieàn vôùi tín ngöôõng laø phong tuïc. Ñoù laø nhöõng thoùi quan aên saâu vaøo ñôøi soáng xaõ hoäi töø laâu ñôøi, ñöôïc ñaïi ña soá moïi ngöôøi thöøa nhaän vaø laøm theo (phong laø gioù, tuïc laø thoùi quen, phong tuïc : thoùi quen lan roäng). * Ñaëc ñieåm cuûa tín ngöôõng Thôøi xa xöa, ngöôøi Vieät soáng chuû yeáu döïa vaøo vieäc khai thaùc töï nhieân. Vì vaäy, vieäc thôø cuùng caùc vò thaàn töï nhieân ñaõ sôùm gaàn guõi vôùi hoï. Hôn nöõa, Vieät Nam laïi laø ngaõ ba ñöôøng nôi giao löu cuûa nhieàu toäc ngöôøi, cuûa nhieàu luoàng vaên minh. Hai yeáu toá ñoù laøm cho Vieät Nam trôû thaønh moät quoác gia ña tín ngöôõng. Tính ña thaàn aáy khoâng chæ bieåu hieän ôû soá löôïng lôùn caùc vò thaàn maø ñieàu ñaùng noùi laø, caùc vò thaàn aáy cuøng ñoàng haønh trong taâm thöùc moät ngöôøi Vieät. Ñieàu ñoù daãn ñeán moät ñaëc ñieåm cuûa ñôøi soáng tín ngöôõng - toân giaùo cuûa ngöôøi Vieät ñoù laø tính hoãn dung . Tröôùc söï du nhaäp cuûa caùc toân giaùo ngoaïi lai, ngöôøi Vieät khoâng tieáp nhaän moät caùch thuï ñoäng maø luoân coù söï caûi bieán cho gaàn guõi vôùi tö töôûng, toân giaùo baûn ñòa. Vì vaäy, ôû nöôùc ta, trong khi caùc toân giaùo vaãn phaùt trieån thì caùc tín ngöôõng daân gian vaãn giöõ vai troø quan troïng trong ñôøi soáng taâm linh cuûa ngöôøi daân. * Tín ngöôõng phoå bieán cuûa ngöôøi Vieät. - Tín ngöôõng phoàn thöïc: Thôøi xa xöa, ñeå duy trì vaø phaùt trieån söï soáng, ôû nhöõng vuøng sinh soáng baèng ngheà noâng caàn phaûi coù muøa maøng töôi toát vaø con ngöôøi ñöôïc sinh soâi naûy nôû. Ñeå laøm ñöôïc hai ñieàu treân, nhöõng trí tueä saéc saûo seõ tìm caùc quy luaät khoa hoïc ñeå lyù giaûi hieän thöïc vaø hoï ñaõ xaây döïng ñöôïc trieát lyù aâm döông, coøn nhöõng trí tueä bình daân thì xaây döïng tín ngöôõng phoàn thöïc (phoàn nghóa laø nhieàu, thöïc nghóa laø naûy nôû). Tín ngöôõng phoàn thöïc ôû Vieät Nam ñöôïc theå hieän ôû hai daïng: thôø cô quan sinh duïc cuûa caû nam laãn nöõ vaø thôø haønh vi giao phoái. Vieäc thôø cô quan sinh duïc nam, nöõ ñöôïc goïi laø thôø sinh thöïc khí (sinh = ñeû, thöïc = naûy nôû, khí = coâng cuï). Ñaây laø hình thaùi ñôn giaûn cuûa tín ngöôõng phoàn thöïc, noù phoå bieán ôû caùc neàn vaên hoùa noâng nghieäp. Ví duï nhö töôïng ñaù hình nam nöõ vôùi boä phaän sinh duïc phoùng to coù nieân ñaïi haøng nghìn naêm tröôùc Coâng nguyeân ñöôïc tìm thaáy ôû Vaên Ñieån (Haø Noäi), SaPa (Laøo Cai) hay nhö ôû Phuù Thoï, Haø Tónh coù tuïc thôø cuùng noõ nöôøng (noõ töôïng tröng cho sinh thöïc khí nam vaø nöôøng töôïng tröng cho sinh thöïc khí nöõ)…. Beân caïnh vieäc thôø sinh thöïc khí, cö daân troàng luùa nöôùc vôùi loái tö duy coi troïng quan heä coøn coù tuïc thôø haønh vi giao phoái, taïo neân moät daïng tín ngöôõng phoàn thöïc ñoäc ñaùo, ñaëc bieät phoå bieán ôû khu vöïc Ñoâng Nam AÙ. ÔÛ caùc nhaø moà Taây Nguyeân hieän vaãn döïng töôïng nam nöõ giao phoái hoàn nhieân vôùi cô quan sinh duïc phoùng to. Hay nhö vaøo dòp Leã hoäi Ñeàn Huøng, ôû vuøng ñaát toå löu truyeàn ñieäu muùa “tuøng dí” : thanh nieân nam nöõ muùa töøng ñoâi, caàm trong tay nhöõng vaät bieåu tröng cho sinh thöïc khí nam vaø nöõ. Tuïc “giaõ coái ñoùn daâu” cuûa ngöôøi Vieät cuõng laø moät bieåu tröng cuûa tín ngöôõng phoàn thöïc.…. Vai troø cuûa tín ngöôõng phoàn thöïc trong ñôøi soáng cuûa ngöôøi Vieät coå lôùn tôùi möùc chieác troáng ñoàng - bieåu töôïng cho söùc maïnh vaø quyeàn löïc cuûa ngöôøi xöa cuõng chính laø bieåu töôïng toaøn dieän cuûa tín ngöôõng phoàn thöïc: Hình daùng cuûa troáng ñoàng phaùt trieån töø coái giaõ gaïo; Caùch ñaùnh troáng theo loái caàm chaøy daøi maø ñaâm leân maët troáng moâ phoûng ñoäng taùc giaõ gaïo; Taâm maët troáng laø hình Maët Trôøi bieåu tröng cho sinh thöïc khí nam, xung quanh laø hình laù coù khe raõnh ôû giöõa bieåu tröng cho sinh thöïc khí nöõ; Xung quanh maët troáng ñoàng coù gaén töôïng coùc, moät bieåu hieän cuûa tín ngöôõng phoàn thöïc. - Tín ngöôõng suøng baùi töï nhieân Do laø moät ñaát nöôùc noâng nghieäp neân vieäc suøng baùi töï nhieân laø ñieàu ñeã hieåu. Ñieàu ñaëc bieät cuûa tín ngöôõng Vieät Nam laø moät tín ngöôõng ña thaàn vaø aâm tính (troïng tình caûm, troïng nöõ giôùi). Coù giaû thuyeát cho raèng ñoù laø do aûnh höôûng cuûa cheá ñoä maãu heä thôøi xöa taïi Vieät Nam[caàn daãn nguoàn]. Caùc vò thaàn ôû Vieät Nam chuû yeáu laø nöõ giôùi, do aûnh höôûng cuûa tín ngöôõng phoàn thöïc nhö ñaõ noùi ôû treân neân caùc vò thaàn ñoù khoâng phaûi laø caùc coâ gaùi treû ñeïp nhö trong moät soá toân giaùo, tín ngöôõng khaùc maø laø caùc baø meï, caùc Maãu. Thôø Tam Phuû, Töù phuû. Tam phuû laø danh töø ñeå chæ ba vò thaùnh thaàn: Baø Trôøi (hay Maãu Thöôïng Thieân), Baø Ñaát (hay Maãu Thöôïng Ngaøn), Baø Nöôùc (hay Maãu Thoaûi). Töù phuû goàm ba vò Maãu treân coäng theâm Maãu Ñòa phuû. Caùc Maãu cai quaûn nhöõng lónh vöïc quan troïng nhaát cuûa moät xaõ hoäi noâng nghieäp. Veà sau do aûnh höôûng cuûa vaên hoùa Trung Hoa neân coù theâm Ngoïc Hoaøng, Thoå Coâng vaø Haø Baù. Thaàn Maët Trôøi laø vò thaàn quan troïng nhaát, coù maët treân taát caû caùc troáng ñoàng. Vieäc thôø trôøi ôû Vieät Nam coù tröôùc ôû Trung Quoác. Thôø Töù Phaùp. Töù phaùp laø danh töø ñeå chæ caùc baø thaàn Maây-Möa-Saám-Chôùp, ñaïi dieän cho caùc hieän töôïng töï nhieân coù vai troø quan troïng trong xaõ hoäi noâng nghieäp. Sau naøy khi Phaät giaùo vaøo Vieät Nam thì nhoùm caùc nöõ thaàn naøy ñöôïc bieán thaønh Töù phaùp vôùi truyeàn thuyeát veà Phaät Maãu Man Nöông. Töù phaùp goàm: Phaùp Vaân (thaàn maây) thôø ôû chuøa Baø Daâu Phaùp Vuõ (thaàn möa) thôø ôû chuøa Baø Ñaäu Phaùp Loâi (thaàn saám) thôø ôû chuøa Baø Töôùng Phaùp Ñieän (thaàn chôùp) thôø ôû chuøa Baø Daøn Thôø thöïc vaät vaø ñoäng vaät. Khaùc vôùi nhieàu neàn vaên hoùa khaùc nhau laø thôø caùc con vaät coù söùc maïnh nhö hoå, sö töû, chim öng,... tín ngöôõng Vieät Nam thôø caùc con vaät hieàn laønh hôn nhö traâu, coùc, raén, chuoät, choù, meøo, voi,.... caùc con vaät ñoù gaàn guõi vôùi cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân cuûa moät xaõ hoäi noâng nghieäp. Ngöôøi daân coøn ñaåy caùc con vaät leân thaønh möùc bieåu tröng nhö Tieân, Roàng. Theo truyeàn thuyeát thì toå tieân ngöôøi Vieät thuoäc "hoï Hoàng Baøng" (coù nghóa laø moät loaøi chim nöôùc lôùn), thuoäc gioáng "Roàng Tieân". Con roàng laàn ñaàu tieân xuaát hieän ôû vuøng Nam AÙ, sau ñoù môùi ñöôïc phoå bieán ôû Trung Quoác roài ñeán caùc nöôùc phöông taây. Con roàng coù ñaày ñuû ñaëc tính cuûa loái tö duy noâng nghieäp: toång hôïp cuûa caù saáu, raén; sinh ra ôû döôùi nöôùc nhöng laïi coù theå bay leân trôøi maø khoâng caàn caùnh; coù theå vöøa phun nöôùc vöøa phun löûa. Coù raát nhieàu ñòa danh Vieät Nam coù teân lieân quan ñeán roàng nhö Thaêng Long, Haøm Roàng,... Thöïc vaät ñöôïc toân suøng nhaát laø caây luùa, coù Thaàn Luùa, Hoàn Luùa, Meï Luùa,... ñoâi khi ta thaáy coøn thôø Thaàn Caây Ña, Caây Cau,... - Tín ngöôõng suøng baùi con ngöôøi : Trong con ngöôøi coù caùi vaät chaát vaø tinh thaàn. Caùi tinh thaàn tröøu töôïng, khoù naém baét, neân ngöôøi xöa ñaõ thaàn thaùnh hoùa noù thaønh khaùi nieäm “linh hoàn”, vaø linh hoàn trôû thaønh ñaàu moái cuûa tín ngöôõng. Ngöôøi Vieät vaø moät vaøi daân toäc Ñoâng Nam AÙ coøn taùch linh hoàn ra thaønh hoàn vaø vía. Ngöôøi Vieät cho raèng con ngöôøi coù 3 hoàn, nhöng vía thì nam coù 7, nöõ coù 9. Cheát töùc laø co8 theå töø traïng thaùi ñoäng trôû thaønh traïng thaùi tónh, cho neân theo trieát lyù aâm döông thì hoàn töø coõi Döông sang coõi AÂm, ñoù laø theá giôùi beân kia, ngaên caùch chuùng ta baèng chín suoái. Nieàm tin raèng cheát laø veà vôùi toå tieân nôi chín suoái, tin raèng tuy ôû nôi chín suoái, nhöng oâng baø toå tieân vaãn thöôøng xuyeân ñi veà thaêm nom, phuø hoä cho chaùu con laø cô sôû hình thaønh tín ngöôõng thôø cuùng toå tieân. Tín ngöôõng naøy phoå bieán nhaát ôû ngöôøi Vieät chuùng ta, noù gaàn nhö trôû thaønh moät thöù toân giaùo, ngay caû nhöõng gia ñình khoâng tin vaøo thaàn thaùnh cuõng ñaët baøn thôø toå tieân trong nhaø. Trong gia ñình, ngoaøi thôø toå tieân, ngöôøi Vieät coøn coù tuïc thôø Thoå Coâng, vò thaàn trong gia cö, ñònh ñoaït phuùc hoïa cho gia ñình. Trong phaïm vi thoân xaõ, quan troïng nhaát laø vieäc thôø thaàn laøng ( Thaønh Hoaøng), laø vò thaàn cai quaûn, che chôû, ñònh ñoaït phuùc hoïa cho daân laøng ñoù. Trong phaïm vi quoác gia, ngöôøi Vieät Nam thôø Vua Toå, chính laø Vua Huøng. Ngoaøi ra ngöôøi Vieät Nam coøn coù moät tín ngöôõng ñaët bieät laø tuïc thôø Töù Baát töû : Taûn Vieân, Thaùnh Gioùng, Chöû Ñoàng Töû vaø Lieãu Haïnh. Ñoù laø moät giaù trò vaên hoùa tinh thaàn raát ñeïp cuûa daân toäc ta. Ñoù laø tinh hoa ñöôïc chaét loïc qua suoát chieàu daøi lòch söû bieåu töôïng cho söùc maïnh lieân keát cuûa coäng ñoàng ñeå laøm ruoäng vaø ñaùnh giaëc, cho khaùt voïng xaây döïng moät cuoäc soáng vaät chaát phoàn vinh vaø tinh thaàn haïnh phuùc. * Phong tuïc phoå bieán cuûa ngöôøi Vieät - Phong tuïc hoân nhaân Hoân nhaân cuûa ngöôøi Vieät Nam truyeàn thoáng khoâng phaûi laø vieäc hai ngöôøi laáy nhau maø laø vieäc “hai hoï” döïng vôï gaû choàng cho con caùi. Tuïc leä naøy xuaát phaùt töø quyeàn lôïi cuûa taäp theå. Tröôùc heát laø quyeàn lôïi gia toäc. Vieäc hoân nhaân tuy laø cuûa hai ngöôøi nhöng laïi keùo theo vieäc xaùc laäp quan heä giöõa hai gia toäc. Vì vaäy, ñieàu caàn laøm ñaàu tieân laø löïa choïn moät doøng hoï, moät gia ñình töông xöùng, moân ñaêng hoä ñoái. Ñoái vôùi coäng ñoàng gia toäc, hoân nhaân laø moät coâng cuï duy nhaát vaø thieân lieâng ñeå duy trì doøng doõi vaø phaùt trieån nguoàn nhaân löïc. Khoâng chæ vaäy, ngöôøi con töông lai cuûa gia toäc phaûi coù traùch nhieäm laøm lôïi cho gia ñình.\ Tieáp theo, hoân nhaân coøn phaûi ñaùp öùng ñöôïc quyeàn lôïi cuûa laøng xaõ. Xuaát phaùt vieäc taïo söï oån ñònh cho laøng xaõ, ñaõ hình thaønh quan nieäm choïn vôï choïn choàng cuøng laøng : Ta veà taém ao ta, duø trong duø ñuïc, ao nhaø vaãn hôn . Khi caùc quyeàn lôïi cuûa taäp theå ñaõ ñöôïc ñaùp öùng thì môùi tính ñeán nhöõng nhu caàu rieâng tö cuûa hoân nhaân. Ñoù laø söï phuø hôïp cuûa ñoâi trai gaùi baèng leã vaán danh ( leã chaïm ngoõ hay daïm) xem ñoâi trai gaùi coù hôïp tuoåi nhau hay khoâng. Beân caïnh ñoù, quan heä meï choàng – naøng daâu cuõng raát ñöôïc chuù yù. - Phong tuïc tang ma Trong vieäc tang ma, ngöôøi Vieät bò giaèng keùo giöõa hai thaùi cöïc : Moät maët laø quan nieäm coù tính trieát lí cho raèng sau khi cheát, linh hoàn seõ veà nôi “theá giôùi beân kia” neân vieäc tang ma xem nhö vieäc ñöa tieãn; maët khaùc laø quan nieäm traàn tuïc coi cheát laø heát neân vieäc tang ma laø vieäc xoùt thöông. Xem tang ma nhö vieäc ñöa tieãn vaø thoùi quen soáng baèng töông lai neân ngöôøi Vieät raát bình tónh, yeân taâm ñoù chôø caùi cheát (chuaån bò saün cho caùi cheát seõ ñeán luùc tuoåi giaø). Coøn xoùt thöông laø muoán níu keùo, giöõ laïi, vì xoùt thöông neân coù tuïc khoùc than (ngaøy nay ñaõ khoâng coøn toàn taïi vì quaù chi li, caàu kì). ÔÛ lónh vöïc tang leã naøy, ta coù theå thaáy roõ tính coäng ñoàng cuûa ngöôøi Vieät qua vieäc baø con, haøng xoùm trong laøng bao giôø cuõng tôùi phuï giuùp tang leã, lo toan, chæ baûo cho gia chuû. Ngoaøi ra, ngöôøi Vieät coøn raát gaén boù vôùi thieân nhieân qua vieäc ñeo baêng traéng cho caû caây coái trong vöôøn. Phong tuïc tang leã cuûa ngöôøi Vieät thaám nhuaàn raát saâu saéc tinh thaàn trieát lyù AÂm döông Nguõ Haønh. Veà maøu saéc, duøng maøu traéng cuûa haønh Kim vaø maøu ñen cuûa haønh Thuûy chæ söï khoâng toát cuûa caùi cheát, chæ chaét chuùt thì môùi duøng maøu ñoû vaø vaøng (laø söï toát, laø baèng chöùng cho söï soáng laâu cuûa ngöôøi cheát). Veà loaïi soá, söû duïng caùc soá chaün cho ngöôøi cheát, vì soá chaün öùng vôùi AÂm trong trieát lí AÂm Döông (laïy 2 laïy, caàu thang nhaø moà phaûi laøm baäc chaün …) Phong tuïc tang leã phoå bieán vaø chính thoáng cuûa ta coøn thöøa keá ñöôïc caû tinh thaàn daân chuû truyeàn thoáng qua vieäc cha meï phaûi ñeå tang con, oâng baø cuõng ñeå tang chaùu chaét. - Phong tuïc leã hoäi vaø leã teát Caùc ngaøy leã teát ñöôïc phaân boá theo thôøi gian trong naêm, xen vaøo caùc khoaûng thoáng trong lòch thôøi vuï. Leã teát goàm hai phaàn : cuùng toå tieân (Leã) vaø aên uoáng buø cho luùc laøm luïng vaát vaû (Teát). Trong naêm quan troïng nhaát laø Teát Nguyeân Ñaùn (Teát ta). Ñaëc trung vaên hoùa ñieån hình nhaát cuûa Teát Nguyeân Daùn laø neáp soáng coäng ñoàng : Töø 23 thaùng Chaïp, ngöôøi daân noâ nöùc ñi Chôï Teát saém söûa hoaëc ñi chôi chôï teát; cuøng nhau gieát lôïn; chung nhau goùi baùnh chöng; sum hoïp ñaày ñuû caû taäp theå gia ñình, gia tieân, gia thaàn; phong tuïc möøng tuoåi (ngöôøi Vieät Nam truyeàn thoáng khoâng coù tuïc kæ nieäm sinh nhaät chæ ñeán teát thì taát caû moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc theâm 1 tuoåi). Ngoaøi teát nguyeân ñaùn, ngöôøi Vieät coøn heä thoáng caùc ngaøy teát vaøo ngaøy raèm aâm lòch nhö: Teát Thöôïng Nguyeân ( raèm thaùng 1), teát Trung Nguyeân (raèm thaùng 7), teát Haï Nguyeân (raèm thaùng Möôøi), teát Trung thu ( raèm thaùng 8) . Ngoaøi ra coøn coù teát Haøn Thöïc (3-3) laøm baùnh troâi, baùnh chay cuùng gia tieân; teát Ñoan Ngoï (5-5); tröôùc ñaây coøn coù teát Ngaâu (7-7). Cuoái naêm, ngaøy 23 thaùng chaïp laø ngaøy teát OÂng taùo, cuùng boä ba Thoå Coâng – Thoå Ñòa – Thoå Kyø. Neáu leã teát laø moät heä thoáng phaân boá theo thôøi gian thì leã hoäi laø heä thoáng phaân boá theo khoâng gian : Vaøo muøa xuaân vaø muøa thu, khi coâng vieäc ñoàng aùng raûnh roãi nhaát, leã hoäi dieãn ra lieân tieáp heát choã naøy ñeán choã khaùc, moãi vuøng coù leã hoäi rieâng cuûa mình. Leã hoäi coù phaàn Leã vaø phaàn Hoäi. Phaàn leã mang yù nghóa taï ôn vaø caàu xin thaàn linh baûo trôï cho cuoäc soáng cuûa mình. Phaàn hoäi goàm caùc caùc troø vui chôi giaûi trí heát söùc phong phuù. Coù theå phaân bieät ba loaïi leã hoäi nhö sau : leã hoäi lieân quan ñeán cuoäc soáng trong quan heä vôùi moâi tröôøng töï nhieân (hoäi caàu möa, hoäi xuoáng ñoàng, hoäi ñaâm traâu …); leã hoäi lieân quan ñeán cuoäc soáng trong quan heä vôùi moâi tröôøng xaõ hoäi (hoäi Ñeàn Huøng, hoäi Gioùng, hoäi ñeàn Hai Baø Tröng ….); leã hoäi lieân quan ñeán ñôøi soáng coäng ñoàng ( hoäi chuøa Höông, hoäi chuøa Taây Phöông, hoäi chuøa Thaày ….). Ngoaøi ra leã hoäi coøn xuaát phaùt töø nhöõng öôùc voïng thieâng lieâng cuûa con ngöôøi noâng nghieäp : caàu möa, caàu caïn, phoàn thöïc, luyeän reøn söï nhanh nheïn, söùc khoûe. Leã teát vaø leã hoäi ñeàu laø söï toång hôïp uyeån chuyeån cuûa caùi linh thieâng vaø caùi traàn theá, nhöng leã teát thieân veà vaät chaát (aên) coøn leã teát thieân veà tinh thaàn (chôi). Leã teát thöôøng giôùi haïn trong gia ñình coøn leã hoäi loâi cuoán moïi ngöôøi laïi vôùi nhau. Leã teát duy trì quan heä treân döôùi, toân ti coøn leã hoäi duy trì quan heä bình ñaúng, daân chuû. Hai truïc naøy – moät doïc, moät ngang – keát hôïp vôùi nhau laøm neân nhòp soáng aâm döông haøi hoøa suoát bao ñôøi cuûa ngöôøi daân ñaát Vieät. Caâu 6 : Caùc ñaëc ñieåm veà vaên hoùa giao tieáp cuûa ngöôøi Vieät Tröôùc heát xeùt veà thaùi ñoä ñoái vôùi giao tieáp, coù theå thaáy ñaëc ñieåm cuûa ngöôøi Vieät Nam laø vöøa thích giao tieáp, laïi vöøa raát ruït reø. Chính tính coäng ñoàng trong vaên hoùa truyeàn thoáng Vieät Nam ñaõ laøm cho ngöôøi Vieät Nam ñaëc bieät coi troïng giao tieáp vaø raát thích giao tieáp. Töø goùc ñoä cuûa chuû theå giao tieáp thì ngöôøi Vieät Nam coù tính thích thaêm vieáng, coøn ñoái vôùi ñoái töôïng giao tieáp thì laïi coù tính hieáu khaùch. Ñoàng thôøi vôùi vieäc thích giao tieáp, ngöôøi Vieät Nam laïi coù ñaëc tính gaàn nhö ngöôïc laïi laø raát ruït reø. Nguyeân nhaân chính laø do tính töï trò cuûa ngöôøi Vieät Nam truyeàn thoáng. Khi ñang ôû trong phaïm vi cuûa coäng ñoàng ngöï trò thì seõ raát xôûi lôûi, thích giao tieáp, coøn khi ôû ngoaøi coäng ñoàng, tröôùc nhöõng ngöôøi laï thì tính töï trò phaùt huy taùc duïng, laøm cho con ngöôøi trôû neân ruït reø hôn. Xeùt veà quan heä giao tieáp, vaên hoùa noâng nghieäp vôùi ñaëc ñieåm troïng tình ñaõ daãn ngöôøi Vieät Nam ñeán choã laáy tình caûm laøm nguyeân taéc öùng xöû. Ngöôøi Vieät Nam soáng coù lyù, coù tình nhöng vaãn thieân veà tình hôn (moät boà caùi lyù khoâng baèng moät tí caùi tình). Ngöôøi Vieät luoân coi trong tình caûm hôn moïi thöù, ai giuùp mình moät chuùt ñeàu phaûi nhôù ôn, ai ban baûo moät chuùt cuõng ñeàu toân laøm thaày (vì theá khaùi nieäm thaày ñöôïc môû roäng : thaày ñoà, thaày voõ, thaày thuoác, thaày cuùng, thaày caõi ….) Vôùi ñoái töôïng giao tieáp, ngöôøi Vieät Nam coù thoùi quen öa tìm hieåu, quan saùt, ñaùnh giaù … Tuoåi taùc, queâ quaùn, trình ñoä hoïc vaán, tình traïng gia ñình laø nhöõng vaán ñeà maø ngöôøi Vieät Nam thöôøng quan taâm. Nguyeân nhaân laø do tính coäng ñoàng laøm ra, chính do tính coäng ñoàng neân ngöôøi Vieät Nam töï thaáy coù traùch nhieäm phaûi quan taâm ñeán ngöôøi khaùc, maø muoán quan taâm thì caàn bieát roõ hoaøn caûnh. Maët khaùc laø do loái soáng troïng tình caûm, neân phaûi tìm hieåu roõ thoâng tin veà ñoái töôïng giao tieáp ñeå löïa choïn caùch xöng hoâ phuø hôïp. Döôùi goùc ñoä laø chuû theå giao tieáp, ngöôøi Vieät Nam coù ñaëc ñieåm laø troïng danh döï. Chính vì vaäy neân ngöôøi Vieät Nam maéc phaûi beänh só dieän : Moät quan tieàn coâng khoâng baèng moät ñoàng tieàn thöôûng, … ÔÛ laøng queâ thì thoùi só dieän caøng traàm troïng hôn qua tuïc leä ngoâi thöù nôi ñình trung vaø tuïc chia phaàn : Moät mieáng giöõa laøng baèng moät saøng xoù beáp …. Loái soáng troïng danh döï ñaõ daãn ñeán cô cheá tin ñoàn, taïo neân dö luaän nhö moät vuõ khí lôïi haïi baäc nhaát ñeå duy trì söï oån ñònh cuûa laøng xaõ, thöôøng thì ngöôøi Vieät Nam chæ daùm döïa theo dö luaän maø soáng chöù khoâng ai daùm daãm leân dö luaän maø ñi theo yù mình. Veà caùch thöùc giao tieáp, ngöôøi Vieät Nam öu söï teá nhò, yù töù vaø troïng söï hoøa thuaän. Söï teá nhò trong giao tieáp ñaõ laøm cho ngöôøi Vieät Nam coù thoùi quan giao tieáp “voøng vo Tam quoác”, khoâng bao giôø môû ñaàu caâu chuyeän moät caùch tröïc tieáp, ñi thaúng vaøo ñeà nhö ngöôøi phöông Taây. Ñoù laø moät saûn phaåm cuûa loái soáng troïng tình caûm vaø loái tö duy troïng caùc moái quan heä. Noù taïo neân thoùi quan ñaén ño caân nhaéc kyõ caøng khi noùi naêng: aên coù nhai, noùi coù nghó; Bieát thì thöa thoát, khoâng bieát thì döïa coät maø nghe … Vaø chính vì vaäy neân ñaõ laøm cho ngöôøi Vieät Nam thieáu tính quyeát ñoaùn. Ñeå traùnh maâu thuaãn trong giao tieáp vaø giöõ söï hoøa thuaän, ngöôøi Vieät Nam raát hay cöôøi, ñaây chính laø moät boä phaän quan troïng trong thoùi quen giao tieáp cuûa ngöôøi Vieät Nam. Taâm lí chung cuûa ngöôøi Vieät Nam laø troïng söï hoøa thuaän neân luoân chuû tröông nhöôøng nhòn : moät söï nhòn, chín söï laønh …. Ngöôøi Vieät Nam coù heä thoáng nghi thöùc lôøi noùi raát phong phuù. Tröôùc heát ñoù laø söï phong phuù cuûa heä thoáng xöng hoâ, ngöôøi Vieät Nam ngoaøi vieäc söû duïng ñaïi töø nhaân xöng thì coøn söû duïng moät löôïng lôùn caùc danh töø chæ quan heä hoï haøng ñeå xöng hoâ, vaø nhöõng danh töø naøy coù xu höôùng laán aùt ñaïi töø nhaân xöng. Ñaëc ñieåm cuûa heä thoáng xöng hoâ naøy laø : thöù nhaát coù tính chaát thaân maät hoùa cao; thöù hai coù tính coäng ñoàng hoùa; thöù ba theå hieän tính toân ti kyõ löôõng. Nghi thöùc trong caùc caùch noùi lòch söï cuõng raát phong phuù. Do truyeàn thoáng troïng tình caûm vaø linh hoaït neân ngöôøi Vieät Nam khoâng coù moät töø caûm ôn, xin loãi chung chung cho moïi tröôøng hôïp nhö phöông Taây, vôùi moãi tröôøng hôïp thì coù caùch caûm ôn, xin loãi khaùc nhau. Vaên hoùa noâng nghieäp öa oån ñònh, soáng chuù troïng ñeán khoâng gian neân ngöôøi Vieät Nam phaân bieät kó caùc lôøi chaøo theo quan heä xaõ hoäi vaø theo saéc thaùi tình caûm. Caâu 8 : Đặc điểm của Nho Giáo, Phật Giáo ở Việt Nam * Phật Giáo Tính tổng hợp, đặc trưng của lối tư duy nông nghiệp, cũng là đặc trưng nổi bật nhất của Phật giáo Việt Nam. Khi vào Việt Nam, Phật giáo đã tiếp xúc ngay với các tín ngưỡng truyền thống của dân tộc và đã được tổng hợp chặt chẽ ngay với chúng. Lối kiến trúc phổ biến của chùa Việt Nam là “tiền Phật, hậu Thần”, với việc đưa các thần, thánh, các thành hoàng, thổ địa, các anh hùng dân tộc vào thờ trong chùa, ngoài ra còn có bia hậu, bát nhang cho các linh hồn, vong hồn đã khuất . Phật Giáo còn tổng hợp các tông phái lại với nhau, ở Việt Nam không có tông phái Phật giáo nào thuần khiết. Không chỉ vậy, Phật giáo Việt Nam còn tổng hợp chặt chẽ với các tôn giáo khác : Phật với Nho, với Đạo. Bên cạnh đó, một trong những đặc trưng cho tính tổng hợp rất hay và phổ biến của Phật giáo đó là kết hợp chặt chẽ việc đạo với việc đời. Vốn là một tôn giáo xuất thế, nhưng vào Việt Nam, Phật giáo trở nên rất nhập thế. Sự gắn bó đạo – đời không chỉ thể hiện ở việc các nhà sư tham gia chính trị, mà ngược lại còn có khá nhiều vua quan quý tộc đi tu. Đầu thế kỉ XX, Phật tử Việt Nam hăng hái tham gia vào các hoạt động xã hội (cuộc vận động đòi ân xá Phan Bội Châu và đám tang Phan Châu Trinh); thời Diệm - Thiệu, Phật tử miền Nam đã tham gia tích cực vào phong trào đấu tranh đòi hòa bình và độc lập dân tộc. Đặc trưng thứ hai của Phật giáo Việt Nam là khuynh hướng thiên về nữ tính - đặc trưng của bản chất văn hóa nông nghiệp. Các vị Phật Ấn Độ xuất thân vốn là đàn ông, sang Việt Nam biến thành Phật Ông - Phật Bà. Bồ tát Quán Thế Âm đã biến thành Phật Bà Quan Âm với nghìn mắt nghìn tay. Người Việt Nam còn tạo ra những Phật Bà riêng của mình ( Quan Âm Thị Kính, Phật Mẫu, bà Trắng chùa Dâu, ….) Ngoài ra, Phật Giáo Việt Nam còn có tính linh hoạt. Ngay từ đầu, người Việt Nam đã tạo ra một lịch sử Phật Giáo riêng cho mình : nàng Man, cô gái làng Dâu Bắc Ninh, một trong những đệ tử đầu tiên của Phật Giáo đã trở thành Phật Mẫu, đứa con của nàng hóa thân vào đá mà trở thành Phật Tổ, lấy ngày sinh là ngày Phật Đản (8-4). Vốn có óc thiết thực, người Việt Nam coi trọng việc sống phúc đức, trung thực hơn là đi chùa : Thứ nhất tu tại gia, thứ nhì tu chợ, thứ ba tu chùa. Coi trọng truyền thống thờ cha mẹ, ông bà hơn thờ Phật, còn đồng nhất cha mẹ, ông bà với Phật : Phật trong nhà không thờ đi thờ Thích Ca ngoài đường. Bên cạnh đó, đức Phật còn được đồng nhất với những vị thần trong tín ngưỡng truyền thống, có khả năng cứu giúp mọi người thoát mọi tai họa, cứu độ cho người chết và giúp họ siêu thoát. Muốn giữ cho Phật luôn ở mãi bên mình, người Việt Nam có khi phá cả giới luật Phật giáo, cưới vợ cho nhà sư để gắn bó với dân làng mình, khiến cho ngôi chùa gần như trở thành một gia đình (hòa thượng Thích Thanh Từ, 1966) Tính linh hoạt này còn được thể hiện trong quần thể kiến trúc chùa của người Việt Nam : Tượng các Phật mang dáng dấp hiền hòa với những cái tên rất dân gian (ông nhịn mặc mà ăn, ông nhịn ăn mà mặc, ông Bụt Ốc ….); ngôi chùa ở Việt Nam được thiết kế thao phong cách ngôi nhà cổ truyền; Chùa trở thành nơi mọi người có thể ghé vào xin nghỉ tạm, xin ăn . Sự cải biến linh hoạt trên cơ sở tổng hợp đạo Phật với đạo ông bà đã tạo nên Phật giáo Hòa Hảo, còn gọi là đạo Hòa Hảo, mà giáo chủ là Huỳnh Phú Sổ. Đạo Hòa Hảo lấy pháp môn Tịnh Độ làm căn bản, rồi kết hợp với đạo của dân tộc thờ ông bà, tổ tiên mà đề ra thuyết Tứ Ân (ơn tổ tiên cha mẹ, ơn đất nước, ơn tam bảo, ơn đồng bào và nhân dân). * Nho Giáo Coù nhieàu yeáu toá cuûa Nho giaùo khi vaøo Vieät Nam ñaõ bò bieán ñoåi cho phuø hôïp vôùi truyeàn thoáng cuûa vaên hoùa daân toäc. Thöù nhaát, Nhaø nöôùc Nho giaùo ñaõ taïo ra söï phuï thuoäc cuûa boä maùy qua laïi vaøo nhaø caàm quyeàn baèg nhai bieän phaùp : Bieän phaùp kinh teá laø nheï löông naëng boång, quan laïi soáng chuû yeáu baèng boång do döôùc noäp leân vaø loäc do treân ban xuoáng, cuoäc soáng bao caáp theo loái ban ôn; Bieän phaùp tinh thaàn laø troïng ñöùc khinh taøi, khai thaùc truyeàn thoáng troïng ñöùc cuûa vaên hoùa noâng nghieäp, nhaø nöôùc Nho giaùo buoäc quan laïi khoâng theå haønh ñoäng maø khoâng tính ñeán dö luaän. Thöù hai, laø vieäc troïng tình ngöôøi neân khi tieáp nhaän Nho giaùo, ngöôøi Vieät Nam taâm ñaéc chöõ Nhaân hôn caû. Nhaân chính laø loøng thöông ngöôøi vaø gaén lieàn vôùi nghóa. Trong Nho giaùo Vieät Nam, vieäc troïng tình ñöôïc boå sung baèng truyeàn thoáng daân chuû cuûa vaên hoùa noâng nghieäp, chính vì vaäy maø khi Nho Giaùo Trung Hoa thaâm nhaäp vaøo Vieät Nam ñaõ ñöôïc laøm meàm ñi, khoâng coøn haø khaéc nöõa. Thöù ba laø tö töôûng “trung quaân” . Nho Giaùo Vieät Nam coi troïng tinh thaàn yeâu nöôùc vaø tinh thaàn daân toäc . Ngöôøi Vieät Nam tieáp thu tö töôûng trung quaân Nho giaùo treân cô soû tinh thaàn yeâu nöôùc vaø tinh thaàn daân toäc, khieán cho caùi trung quaân cuûa Nho giaùo Trung Hoa bò bieán ñoåi vaø gaén lieàn vôùi aùi quoác. Khi xuaát hieän maâu thuaãn giöõa vua vôùi ñaát nöôùc, daân toäc thì ñaát nöôùc, daân toäc laø caùi quyeát ñònh. Thöù tö laø xu höôùng troïng vaên. Chính vì chòu aûnh höôûng cuûa vaên hoùa noâng nghieäp neân Nho giaùo nguyeân thuûy raát coi troïng vaên, troïng keû só. ÔÛ Vieät Nam, vaên ñöôïc coi troïng hôn voõ, tuy luoân phaûi ñoái phoù vôùi chieán tranh, nhöng ngöôøi Vieät Nam ít quan taâm ñeán caùc kì thi voõ maø chæ ham hoïc chöõ hoïc thi vaên : Moät kho vaøng khoâng baèng moät trang chöõ. Thöù naêm laø thaùi ñoä ñoái vôùi ngheà buoân. Nho giaùo Trung Hoa khuyeán khích laøm giaøu neáu noù khoâng traùi vôùi leã, coøn Nho giaùo Vieät Nam, vôùi neàn vaên hoùa noâng nghieäp truyeàn thoáng ñaäm neùt vôùi tính coäng ñoàng vaø tính töï trò thì laïi coù truyeàn thoáng khinh reõ ngheà buoân : dó noâng vi baûn, dó thöông vi maït vaø ñöôøng loái troïng noâng öùc thöông. “Truyeàn thoáng” ngaøy khieán cho Vieät Nam noâng nghieäp voán ñaõ aâm tính laïi caøng duy trì ñöôïc söï oån ñònh laâu daøi, traùnh moïi nguy cô ñoàng hoùa. Sôû dó Nho giaùo ñaõ ñöôïc Vieät Nam caûi bieân laïi cho phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh vaø truyeàn thoáng cuûa mình chính vì Nho Giaùo Trung Hoa vaø Vaên hoùa Vieät Nam coù nhöõng neùt töông ñoàng ñaùng keå.