Tài liệu Sử dụng tư liệu hiện vật tại bảo tàng hùng vương trong dạy học lịch sử việt nam (chương 2 lớp 6 nhà nước văn lang âu lạc)

TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG KHOA KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ VĂN HOÁ DU LỊCH PHẠM THỊ KIM OANH SỬ DỤNG TƯ LIỆU HIỆN VẬT TẠI BẢO TÀNG HÙNG VƯƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM (CHƯƠNG 2 LỚP 6, NHÀ NƯỚC VĂN LANG - ÂU LẠC) CHO HỌC SINH THCS THÀNH PHỐ VIỆT TRÌ, TỈNH PHÚ THỌ KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Sư phạm Lịch sử (Sử - GDCD) Phú Thọ, 2020 TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG KHOA KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ VĂN HOÁ DU LỊCH PHẠM THỊ KIM OANH SỬ DỤNG TƯ LIỆU HIỆN VẬT TẠI BẢO TÀNG HÙNG VƯƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM (CHƯƠNG 2 LỚP 6, NHÀ NƯỚC VĂN LANG - ÂU LẠC) CHO HỌC SINH THCS THÀNH PHỐ VIỆT TRÌ, TỈNH PHÚ THỌ KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Sư phạm Lịch sử (Sử - GDCD) NGƯỜI HƯỚNG DẪN: TS. HÀ THỊ LỊCH Phú Thọ, 2020 i LỜI CAM KẾT Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm đạo đức trong học thuật. Tôi cam kết nghiên cứu này là do tôi thực hiện đảm bảo trung thực, không vi phạm yêu cầu về đạo đức trong học thuật. Tác giả Nhận xét của GVHD ii LỜI CẢM ƠN Với tấm lòng biết ơn sâu sắc, em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban giám hiệu trường Đại học Hùng Vương, Ban lãnh đạo khoa Khoa học xã hội và Văn hóa du lịch, các Thầy giáo,Cô giáo trong khoa đã định hướng, hướng dẫn, chỉnh sửa và tạo điều kiện giúp đỡ em hoàn thành khóa luận của mình. Đặc biệt, em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến cô giáo T.S Hà Thị Lịch đã luôn tận tình, hướng dẫn, chỉnh sửa những thiếu sót của em trong quá trình làm bài, để bài khóa luận có giá trị và khoa học nhất. Em cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban giám hiệu, các thầy cô giáo, đặc biệt là cô giáo Lưu Thúy Hằng cùng các em học sinh trường Phổ Thông CLC Hùng Vương đã nhiệt tình chỉ bảo, giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi để em có thể hoàn thành tốt khóa luận tốt nghiệp của mình. Lời cuối cùng em xin gửi lời biết ơn đến những người thân, gia đình, bạn bè đã luôn luôn ủng hộ, khích lệ, giúp đỡ em trong quá trình thực hiện khóa luận. Tuy nhiên trong suốt quá trình nghiên cứu đề tài, em đã rất cố gắng để hoàn thành một cách tốt nhất song vẫn không thể tránh khỏi những thiếu xót, khuyết điểm. Vì vậy, em rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của thầy cô cũng như bạn bè để đề tài của em được hoàn thiện hơn nữa. Em xin chân thành cảm ơn! Việt Trì, tháng… năm 2020 Sinh viên Phạm Thị Kim Oanh iii MỤC LỤC LỜI CAM KẾT .................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... i DANH MỤC VIẾT TẮT ................................................................................. vi DANH MỤC BẢNG BIỂU ............................................................................ vii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài: ............................................................................... 1 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu: .................................................................. 5 3. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài ......................................... 8 3.1. Ý nghĩa khoa học của đề tài .................................................................... 8 3.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài .................................................................... 8 4. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................. 9 4.1. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................... 9 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................. 9 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 9 5.1. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................. 9 5.2. Phạm vi nghiên cứu............................................................................... 10 6. Phương pháp nghiên cứu............................................................................. 10 6.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết ....................................................... 10 6.2. Phương pháp điều tra, phỏng vấn ......................................................... 10 6.3. Phương pháp quan sát ........................................................................... 10 6.4. Phương pháp thống kê toán học............................................................ 11 7. Cấu trúc của đề tài ....................................................................................... 11 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG TƯ LIỆU, HIỆN VẬT TẠI BẢO TÀNG HÙNG VƯƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM ( CHƯƠNG 2 LỚP 6, THỜI ĐẠI DỰNG NƯỚC VĂN LANG – ÂU LẠC ) CHO HỌC SINH THCS THÀNH PHỐ VIỆT TRÌ, TỈNH PHÚ THỌ. ....................................................................................................... 12 1.1. Cơ sở lý luận ......................................................................................... 12 iv 1.1.1. Khái quát về Bảo tàng và tư liệu, hiện vật bảo tàng nói chung ...... 12 1.1.2. Khái quát về tư liệu, hiện vật tại bảo tàng Hùng Vương ................ 19 1.1.3. Cơ sở xuất phát của việc sử dụng tư liệu, hiện vật tại Bảo tàng Hùng Vương trong dạy học lịch sử Việt Nam (Chương 2 lớp 6, thời đại dựng nước Văn Lang - Âu lạc) cho học sinh THCS thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ ............................................................................................................ 22 1.1.4. Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng tư liệu, hiện vật tại bảo tàng Hùng Vương trong dạy học lịch sử Việt Nam (Chương 2 lớp 6, thời đại dựng nước Văn Lang – Âu Lạc) cho học sinh THCS thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ ............................................................................................................ 28 1.2. Cơ sở thực tiễn ...................................................................................... 33 1.2.1. Thực tiễn dạy học lịch sử nói chung ............................................... 33 1.2.2. Thực tiễn sử dụng tư liệu, hiện vật tại bảo tàng trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông hiện nay ..................................................................... 34 1.2.3. Điều tra, khảo sát thực trạng việc dạy học sử dụng tư liệu, hiện vật bảo tàng tại các trường THCS thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ............. 35 1.2.4. Kết quả điều tra khảo sát về thực trạng việc dạy học sử dụng tư liệu, hiện vật bảo tàng tại các trường THCS thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ ............................................................................................................ 36 1.2.5. Nguyên nhân ảnh hưởng đến chất lượng sử dụng tư liệu, hiện vật tại bảo tàng trong dạy học lịch sử .................................................................. 51 Tiểu kết chương 1............................................................................................ 52 CHƯƠNG 2: HÌNH THỨC, BIỆN PHÁP SỬ DỤNG TƯ LIỆU, HIỆN VẬT TẠI BẢO TÀNG HÙNG VƯƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM( CHƯƠNG 2 LỚP 6, THỜI ĐẠI DỰNG NƯỚC VĂN LANG – ÂU LẠC) CHO HỌC SINH THCS THÀNH PHỐ VIỆT TRÌ , TỈNH PHÚ THỌ ................................................................................................................. 53 2.1. Vị trí, nội dung và mục tiêu của lịch sử Việt Nam chương 2 lớp 6, thời đại dựng nước Văn Lang – Âu Lạc.............................................................. 53 2.1.1. Về vị trí, nội dung ........................................................................... 53 v 2.1.2. Mục tiêu .......................................................................................... 55 2.2. Những kiến thức có thể khai thác được khi dạy ở bảo tàng Hùng Vương........................................................................................................... 56 2.3. Một số yêu cầu khi sử dụng tư liệu, hiện vật tại trong dạy học lịch sử 59 2.3.1. Công tác chuẩn bị của giáo viên phải chu đáo, cụ thể .................... 59 2.3.2. Phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh THCS ...................... 60 2.3.3. Phát huy được năng lực nhận thức độc lập sáng tạo của học sinh dù đó là bài học ngoại khóa ........................................................................... 61 2.4. Hình thức, biện pháp sử dụng tư liệu, hiện vật tại bảo tàng Hùng Vương trong dạy học lịch sử Việt Nam(chương 2 lớp 6, thời đại dựng nước Văn Lang – Âu Lạc) cho học sinh THCS thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ ............... 62 2.4.1. Sử dụng tư liệu, hiện vật tại bảo tàng Hùng Vương trong dạy học nội khóa ........................................................................................................... 62 2.4.2. Sử dụng tư liệu, hiện vật tại bảo tàng Hùng Vương trong dạy học ngoại khóa ................................................................................................. 69 Tiểu kết chương 2............................................................................................ 73 CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................... 75 3.1. Mục đích của thực nghiệm .................................................................... 75 3.2. Nội dung của thực nghiệm .................................................................... 75 3.3. Phương pháp tiến hành thực nghiệm .................................................... 92 3.3.1. Yêu cầu chung khi tiến hành thực nghiệm ..................................... 92 3.3.2. Phương pháp tiến hành ................................................................... 92 3.4. Tổ chức tiến hành thực nghiệm: ........................................................... 92 3.5. Kết quả .................................................................................................. 93 Tiểu kết chương 3............................................................................................ 97 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ......................................................................... 98 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 100 vi DANH MỤC VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ GV Giáo viên HS Học sinh THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông SGK Sách giáo khoa SL Số lượng TN Thực nghiệm ĐC Đối chứng CLC Chất lượng cao DHLS Dạy học lịch sử LS Lịch sử GD - ĐT Giáo dục – Đào tạo LSDT Lịch sử dân tộc HĐTN Hoạt động trải nghiệm CNTT Công nghệ thông tin LSVN Lịch sử Việt Nam vii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1. Các năng lực đặc thù cần hình thành và phát triển cho học sinh ... 26 Bảng 1.2. Tổng hợp kết quả điều tra khảo sát giáo viên:................................ 36 Bảng 1.2.1. Đánh giá vị trí,chất lượng dạy học bộ môn lịch sử ..................... 42 Bảng 1.2.2. Mức độ cần thiết của sử dụng tư liệu, hiện vật tại bảo tàng trong dạy học lịch sử................................................................................................. 43 Bảng 1.3. Kết quả điều tra học sinh ................................................................ 44 Bảng 1.3.1. Điều tra hứng thú học tập môn lịch sử của HS............................ 47 Bảng 3.1.Kết quả thực nghiệm sư phạm ......................................................... 94 Bảng 3.2. Kết quả tính phần trăm ................................................................... 94 Bảng 3.3. So sánh kết quả kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng . 95 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài: Trên con đường hội nhập quốc tế, Đảng và nhà nước ta đặc biệt coi trọng yếu tố con người. Con người vừa là mục tiêu,vừa là động lực của sự phát triển kinh tế - xã hội. Tại Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII tiếp tục khẳng định “giáo dục là quốc sách hàng đầu, phát triển giáo dục và đào tạo nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục chủ yếu từ trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học; học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn. Phát triển giáo dục và đào tạo phải gắn với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội”. Trọng tâm là “đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục đào tạo phát triển nguồn nhân lực, phấn đấu trong những năm tới tạo ra chuyển biến căn bản, mạnh mẽ, chất lượng, hiệu quả giáo dục đào tạo làm cho giáo dục đào tạo thật sự là quốc sách hàng đầu, đáp ứng ngày càng tốt hơn công cuộc xây dựng, bảo vệ tổ quốc và nhu cầu học tập của nhân dân, là yêu cầu bức thiết của toàn xã hội, yêu cầu của hội nhập quốc tế trong kỉ nguyên toàn cầu hóa” Điều 2: Mục tiêu giáo dục, luật giáo dục sửa đổi năm 2018 ghi rõ: “Mục tiêu giáo dục nhằm phát triển toàn diện con người Việt Nam có đạo đức, tri thức, văn hóa, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp; có phẩm chất, năng lực và ý thức công dân; có lòng yêu nước, tinh thần dân tộc, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; phát huy tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân; nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và hội nhập quốc tế”. Cùng với sự phát triển của xã hội loài người, cuộc cách mạng khoa học công nghệ như một luồng gió mới thổi vào làm lay động nhiều lĩnh vực trong cuộc sống. Hơn bao giờ hết con người đang đứng trước những diễn biến thay đổi to lớn, phức tạp về lịch sử xã hội và khoa học- kĩ thuật. Nhiều mối quan hệ mâu thuẫn của thời đại cần được giải quyết trong đó có mâu thuẫn của ngành giáo dục- đào tạo nói chung và giáo viên nói riêng phải giải quyết đó chính là 2 mâu thuẫn giữa quan hệ sức ép của khối lượng tri thức ngày càng tăng và sự tiếp nhận của con người có giới hạn, bởi vì sự nhận thức của con người nói chung là tuyệt đối và không có giới hạn song sự thu nhận, hiểu biết của con người đều hữu hạn và tương đối. Từ những nhiệm vụ, mục tiêu và yêu cầu trên đặt ra cho ngành giáo dục nói chung và người giáo viên nói riêng bên cạnh việc bồi dưỡng kiến thức chuyên môn phải cải tiến, đổi mới nội dung và phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng giáo dục cho phù hợp với tình hình và điều kiện lịch sử đó là đổi mới dạy học theo hướng phát triển năng lực của học sinh, dạy học lấy học sinh làm trung tâm nhằm phát huy tính tích cực của học sinh. Bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông cũng không nằm ngoài mục tiêu đó. Như chúng ta đã biết, môn lịch sử có vị trí và ý nghĩa quan trọng đối với việc giáo dục thế hệ trẻ. Từ những hiểu biết về quá khứ, học sinh hiểu rõ truyền thống dân tộc, tự hào với thành tựu dựng nước và giữ nước của tổ tiên và từ đó xác định nhiệm vụ trong hiện tại, có thái độ đúng đắn với sự phát triển hợp quy luật của tương lai. Trong cuốn sách ”Phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông, tập 1” của Phan Ngọc Liên, tác giả đã chỉ rõ mục tiêu của bộ môn lịch sử ở trường phổ thông là: “Cung cấp kiến thức cơ bản, có hệ thống về sự phát triển hợp quy luật của dân tộc và xã hội loài người, rèn luyện kĩ năng tư duy, thực hành qua học tập bộ môn. Trên cơ sở đó, giáo dục thái độ, tình cảm đúng với các sự kiện, nhân vật lịch sử, bồi dưỡng lòng yêu nước, lòng tự hào dân tộc, lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Thực hiện một cách hoàn chinh các nhiệm vụ giáo dưỡng, giáo dục, góp phần nâng cao sự hiểu biết của học sinh trong nhận thức lịch sử và năng lực tư duy, thực hành, đạt yêu cầu, mức độ chương trình cấp học”. Việc đổi mới phương pháp dạy học nói chung và đổi mới phương pháp dạy học môn lịch sử nói riêng là một yêu cầu cấp thiết. Thực tế cho thấy trong những năm qua ở trường phổ thông chưa được thực hiện đồng bộ ở từng vùng miền, từng địa phương, từng trường học, chủ yếu là dựa vào sách giáo khoa, ít 3 tài liệu tham khảo, đồ dùng trực quan còn thiếu, phụ huynh và học sinh chưa thực sự quan tâm tới bộ môn lịch sử chính vì vậy chất lượng bộ môn lịch sử còn thấp. Có thể khẳng định, con đường nhận thức ngắn nhất là con đường “Đi từ trực quan sinh động đến tư duy trìu tượng”. Hiện nay các nhà giáo dục lịch sử qua nghiên cứu lý luận và thực tiễn đã chỉ ra rất nhiều biện pháp nâng cao hiệu quả bài học lịch sử, trong đó đặc biệt chú ý đến việc khai thác yếu tố bảo tàng trong dạy hoc lịch sử ở trường phổ thông. Những tư liệu, hiện vật có trong bảo tàng lịch sử cách mạng, nhà truyền thống là những dấu tích còn lại của quá khứ, nó là nguồn kiến thức phản ánh chân thực nhất, khách quan nhất sự tồn tại của lịch sử dân tộc, đồng thời có tác dụng to lớn trong việc giáo dục tư tưởng đạo đức cho học sinh, củng cố niềm tin và bồi đắp tình yêu quê hương đất nước. Đặc biệt trong hướng dạy học mới hiện nay “Hướng tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh”, yêu cầu người giáo viên phải biết tạo điều kiện cho học sinh tự tìm tòi, khai thác kiến thức. Chính vì vậy mà các “tư liệu, hiện vật ở bảo tàng” trở thành một nhân tố khá quan trọng trong hoạt động dạy học, vì nó vừa là phương tiện giúp học sinh khai thác kiến thức, vừa là nguồn tri thức đa dạng phong phú mà học sinh rất dễ tìm hiểu và nắm bắt. Chúng ta cũng biết, Hội nghị BCH TƯ Đảng lần thứ 2 khoá VIII đã nhấn mạnh: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp GD - ĐT khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư tưởng sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương pháp hiện đại vào quá trình dạy- học đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu của học sinh…” Qua nghiên cứu về vấn đề đổi mới phương pháp dạy học tôi nhận thấy rằng đây là một vấn đề bổ ích về lý luận và thực tiễn. Nó có ý nghĩa rất lớn đối với việc nâng cao chất lượng bộ môn bởi vì đối tượng là học sinh THCS thì về mặt thể chất cũng như tinh thần, sự nhận thức, năng lực tư duy… của các em đã phát triển ở mức độ cao hơn các em ở bậc tiểu học. Nếu được khơi dậy đúng mức tính tích cực, sự chủ động trong học tập cũng như các hoạt động khác sẽ 4 giúp các em thu nhận được một lượng tri thức tốt nhất cho bản thân, là cơ sở để các em có những kiến thức để giải quyết các vấn đề trong học tập và thực tiễn cuộc sống. Nếu thầy giáo chỉ làm chức năng truyền thụ kiến thức thì sẽ thực hiện phương châm “Thầy giáo làm trung tâm” học sinh sẽ thụ động tiếp nhận kiến thức, sẽ học thuộc lòng những gì thầy giáo giảng và cho ghi cũng như trong sách đã viết. Đó chính là cách giảng dạy giáo điều biến giáo viên thành người thuyết trình, giảng giải và học sinh thụ động tiếp nhận những điều đã nghe, đã đọc mà có nhà giáo dục đã gọi đó là cách “Nhai kiến thức rồi mớm cho cho học sinh”. Việc cho các em tìm hiểu, quan sát những tư liệu, hiện vật có trong bảo tàng từ đó các em rút ra những nhận xét, tiếp thu tri thức, bồi dưỡng, rèn luyện và học tập là con đường phát triển tối ưu trong dạy học lịch sử, đó chính là con đường lấy học sinh làm trung tâm, chủ thể của nhận thức với sự hướng dẫn, giáo dục tích cực, hiệu quả của giáo viên, được thực hiện trên cơ sở hoạt động tích cực tự giác của học sinh, nâng cao tính tích cực chủ động và tăng hứng thú học tập môn lịch sử cho học sinh. Nhằm thực hiện tốt mục tiêu giáo dục và chương trình giáo dục đổi mới hiện nay, người giáo viên phải đổi mới phương pháp dạy học cho phù hợp với hướng dạy học “Lấy học sinh làm trung tâm”. Một trong những phương pháp đặc trưng của bộ môn lịch sử là phương pháp “Sử dụng tư liệu,hiện vật tại bảo tàng” trong giảng dạy môn lịch sử. Hiện nay, hệ thống bảo tàng và nhà truyền thống được xây dựng, tu bổ nhiều và khá hoàn chỉnh từ trung ương đến địa phương với 113 bảo tàng cấp trung ương, 58 bảo tàng cấp thành phố và rất nhiều nhà truyền thống cấp quận huyện. Trên địa bàn thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ có 2 bảo tàng. Tuy nhiên việc sử dụng tư liệu hiện vật trong dạy học lịch sử ở các cấp học nói chung và trường THCS Việt Trì nói riêng vẫn chưa được sử dụng rộng dãi, phần lớn giáo viên đều dạy chay, các thiết bị đồ dùng trong dạy học lịch sử hầu như không có, phần lớn học sinh rất ngại học và ghi 5 nhớ các sự kiện lịch sử, thời gian của các em chủ yếu là giành để học những môn quan trọng như toán, văn, anh,… mà xem nhẹ việc học môn lịch sử, coi lịch sử là môn phụ. Vì vậy, làm thế nào để nâng cao hiệu quả học tập môn Lịch sử, làm cho các em HS có hứng thú với học tập Lịch sử nhất là lịch sử dân tộc, qua tìm hiểu và đọc các nguồn tư liệu, tôi chọn đề tài “Sử dụng tư liệu hiện vật tại bảo tàng Hùng Vương trong dạy học lịch sử Việt Nam (Chương 2 lớp 6, nhà nước Văn Lang- Âu Lạc) cho học sinh THCS thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ” 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu: Bài học lịch sử không chỉ tiến hành ở trên lớp mà còn được tiến hành tại nhà bảo tàng, di tích lịch sử, nhà truyền thống địa phương, nơi xảy ra sự kiện. Vì vậy việc khai thác các nguồn tư liệu, hiện vật tại bảo tàng có ý nghĩa đặc biệt đối với việc giảng dạy của giáo viên và việc tiếp nhận kiến thức của học sinh. Vấn đề sử dụng tư liệu hiện vật tại bảo tàng trong dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng là một vấn đề được nhiều nhà khoa học trong và ngoài nước đề cập đến, với những công trình sau: * Tài liệu nước ngoài: UNESCO đã tổ chức một số hội thảo và công bố nhiều tài liệu về việc sử dụng tài liệu về bảo tàng trong dạy học lịch sử và giáo dục thế hệ trẻ. Đặc biệt và ở Liên Xô trước đây, việc nghiên cứu vấn đề sử dụng bảo tàng để dạy học lịch sử và giáo dục học sinh đạt được nhiều thành tựu. T. A. Cudrinoi viết tác phẩm “Bảo tàng và trường Phổ thông” (Matxcova – NXB Giáo dục – 1985) đã nêu rõ lịch sử phát triển của ngành bảo tàng nói chung, chức năng của bảo tàng Xô Viết nói riêng và tính giai cấp của chúng. Đặc biệt tác giả nhấn mạnh ý nghĩa giáo dục của bảo tàng đối với học sinh và nêu rõ một số phương pháp sử dụng bảo tàng trong dạy học. Tymothy Abrose và Crispi Paine, trong Cơ sở Bảo tàng, tác giả đã khẳng định ý nghĩa giáo dục của Bảo tàng đối với học sinh, đề xuất một số hình thức 6 giáo dục tại bảo tàng, đưa ra một số giải pháp tăng cường mối quan hệ giữa bảo tàng với nhà trường để khai thác và sử dụng bảo tàng trong dạy học nói chung. Tiến sĩ N.G. Đai-ri, nhà giáo dục lịch sử Xô Viết với công trình “Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào?” Đai-ri đã đề cấp đến tính cụ thể, tính hình ảnh của sự kiện trong việc giúp học sinh hình dung lại quá khứ. Theo Đai-ri, việc tổ chức công tác nghiên cứu thực tế, nghiên cứu tại những nơi xảy ra sự kiện lịch sử, bảo tàng, di tích là “một trong những điều kiện có của hoạt động dạy và học để hình thành tư duy độc lập và tính tự lập của học sinh” A.E.Xaynhenki trong cuốn “Bảo tàng giáo dục thế hệ trẻ” (MatxcovaNXB Giáo dục – 1988) đã nhấn mạnh đến phương pháp sử dụng tư liệu của bảo tàng trong giờ học nội khóa, ngoại khóa và vai trò của giáo viên đối với việc sử dụng bảo tàng. * Tài liệu trong nước: Ở trong nước việc sử dụng bảo tàng trong dạy học lịch sử cũng đã được đề cập đến trong nhiều công trình nghiên cứu. Trong cuốn “Phương pháp dạy học lịch sử” của GS Phan Ngọc Liên, Trần Văn Trị đã đề cập đến loại bài học thực địa và trong nhà bảo tàng, nêu lên yêu cầu, phương pháp tiến hành các loại bài học này. Công trình “Phương pháp dạy học lịch sử” do nhóm tác giả Phan Ngọc Liên (Chủ biên), Nguyễn Thị Côi, Trịnh Đình Tùng (xuất bản năm 2002) đã đề cập đến vấn đề tổ chức tham quan học tập ở bảo tàng, di tích lịch sử: “Tổ chức tham quan học tập ở bảo tàng, di tích lịch sử phải tổ chức chặt chẽ, theo đúng chương trình quy định, tránh việc làm tùy tiện, không có kế hoạch. Đối với hình thức này, nội dung chủ yếu của buổi tham quan là nhằm củng cố kiến thức đã học hoặc chuẩn bị việc học bài mới” Trong cuốn “Bảo tàng lịch sử, cách mạng trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông” PGS.TS Nguyễn Thị Côi đã đề cập khá toàn diện mối quan hệ giữa bảo tàng lịch sử, cách mạng đối với việc dạy học lịch sử ở trường phổ thông. Vị trí và vai trò của bảo tàng trong dạy học lịch sử, cũng như giới thiệu khá đầy 7 đủ về nội dung trưng bày của một số bảo tàng và cách khai thác hiện vật như thế nào để đạt được hiệu quả. Tác giả Nguyễn Thị Côi (Chủ biên) trong “Bài học lịch sử ở trường THPT” – (Đại học Huế, 1996) cho rằng: “Bài học nội khóa không chỉ tiến hành ở trên lớp mà còn được tiến hành tại nơi xảy ra sự kiện, hay nhà bảo tàng, bài học đó có mối liên hệ mật thiết với toàn bộ các bài lịch sử khác”. Nó là một mắt xích liên hệ chặt chẽ với các bài nội khóa khác” Vấn đề sử dụng tư liệu, hiện vật tại bảo tàng lịch sử trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông còn được đề cập nhiều trong các tạp chí nghiên cứu giáo dục như tạp chí nghiên cứu giáo dục tháng 12/1996, “bảo tàng với việc dạy học ở trường phổ thông” của Nguyễn Thị Côi – Nguyễn Văn Phong. Vấn đề này cũng được một số đề tài luận văn Thạc sĩ, Luận văn của sinh viên khoa lịch sử nói đến. Năm học 1996- 1997, sinh viên Nguyễn Thị Châm thực hiện đề tài “Khai thác, sử dụng bảo tàng Quân đội để dạy, học chương trình lịch sử Việt Nam giai đoạn 1946 – 1975 trong sách giáo khoa lớp 12 THPT( Không chuyên ban)”. Khóa luận này đã đề cập đễn những vấn đề lý luận cơ bản của việc sử dụng tư liệu, hiện vật ở bảo tàng nói chung, bảo tàng Quân đội nói riêng trong dạy học lịch sử. Năm 1996, Nguyễn Văn Phong trong luận văn sau đại học chuyên ngành phương pháp dạy học Lịch sử với đề tài: “Bảo tàng lịch sử, cách mạng đối với việc dạy học lịch sử (dân tộc và địa phương) ở trường THPT” đã có những đóng góp bước đầu về cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng bảo tàng lịch sử, cách mạng trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông. Luận văn đã đưa ra một số hình thức và yêu cầu khi sử dụng bảo tàng trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông. Đây là luận văn đầu tiên nghiên cứu và đề cập có hệ thống về mối quan hệ giữa bảo tàng và bộ môn lịch sử ở trường phổ thông. Năm 1997, Trần Thị Nhị - cán bộ của bảo tàng Cách mạng Việt Nam trong luận văn sau đại học chuyên ngành Văn hóa học với đề tài “Bảo tàng cách mạng Việt Nam với việc dạy học lịch sử ở trường THPT”, tác giả cũng 8 đưa ra một số yêu cầu và một số hình thức sử dụng bảo tàng cách mạng Việt Nam trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông, khẳng định mối quan hệ mật thiết giữa bảo tàng với bộ môn lịch sử ở trường phổ thông. Năm 2019, Trần Thị Thanh Huyền, sinh viên khoa lịch sử trường Đại học Sư phạm Hà Nội với đề tài: “Sử dụng bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam trong dạy học Lịch sử Việt Nam (1945 – 1975) cho học sinh THPT ở trường Văn hóa Nghệ thuật Hà Nội” cũng đã nêu lên vai trò của bảo tàng lịch sử trong dạy học Lịch sử Việt Nam, bên cạnh đó, tác giả cũng đưa ra một số yêu cầu, hình thức dạy học sử dụng bảo tàng để phát huy năng lực nhận thức độc lập sáng tạo cho học sinh dù đó là bài học nội hay ngoại khóa. Trên đây là một số công trình nghiên cứu, luận văn đã nghiên cứu về vấn đề sử dụng bảo tàng trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông nói chung. Dù các đề tài trên đề cập ở mức độ khác nhau nhưng nhìn chung các công trình giáo dục trong và ngoài nước là những gợi mở quý báu để tôi thực hiện nghiên cứu đề tài: “Sử dụng tư liệu hiện vật tại bảo tàng Hùng Vương trong dạy học lịch sử Việt Nam( Chương 2 lớp 6, nhà nước Văn Lang- Âu Lạc) cho học sinh THCS thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ” 3. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài 3.1. Ý nghĩa khoa học của đề tài Đề tài nghiên cứu về việc sử dụng các phương pháp dạy học sử dụng tư liệu, hiện vật tại bảo tàng trong dạy học lịch sử theo hướng phát huy tính tích cực, tư duy độc lập nhận thức ở học sinh. Chủ yếu nghiên cứu, xây dựng các bài học trong chương trình SGK Lịch sử lớp 6. 3.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài Giá trị thực tiễn của đề tài trở thành một tài liệu tham khảo hữu ích cho việc học tập. Xây dựng một số bài học trong chương trình Lịch sử lớp 6 ở trường THCS. Các bài học có áp dụng các phương pháp sử dụng tư liệu, hiện vật tại bảo tàng sẽ giúp học sinh có hứng thú hơn trong quá trình dạy học, đồng thời giúp các em ghi nhớ lâu hơn và hiểu sâu hơn kiến thức một cách dễ dàng 9 hơn. Từ đó nâng cao hiệu quả bài học lịch sử và hình thành ở các em tình yêu đối với bộ môn lịch sử. 4. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Mục tiêu nghiên cứu Tiếp tục khẳng định vị trí, vai trò của việc khai thác tư liệu, hiện vật tại bảo tàng trong dạy học lịch sử nói chung và việc đi sâu khai thác tư liệu, hiện vật tại bảo tàng Hùng Vương trong dạy học lịch sử cho học sinh lớp 6 các trường THCS thành phố Việt Trì. Vận dụng vào dạy học lớp 6 chương 2: Thời đại dựng nước Văn Lang – Âu Lạc cụ thể là các bài 10, 13, 14 SGK Lịch sử 6 Góp phần nâng cao chất lượng dạy học lịch sử, gây hứng thú, giúp các em ghi nhớ sâu hơn kiến thức được học. 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Tìm đọc để hiểu được tầm quan trọng, vị trí, ý nghĩa, các phương pháp và yêu cầu khi khai thác các tư liệu, hiện vật tại bảo tàng trong dạy học lịch sử. Tìm hiểu nội dung trưng bày tại bảo tàng Hùng Vương trong dạy học nội khóa trên lớp và dạy học ngoại khóa ( chương 2: Thời đại dựng nước Văn Lang – Âu Lạc) Đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng tư liệu, hiện vật tại bảo tàng trong dạy học nội khóa trên lớp và ngoại khóa tại bảo tàng. 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 5.1. Đối tượng nghiên cứu Đặc điểm nội dung chương trình dạy học Lịch sử lớp 6 và thực trạng đổi mới phương pháp dạy học Những hình thức, phương pháp sử dụng tư liệu, hiện vật tại bảo tàng trong dạy học lịch sử Việt Nam theo hướng phát triển tính tích cực trong độc lập nhận thức của học sinh nhằm nâng cao hiệu quả bài học lịch sử. 10 5.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài này giới hạn ở việc trình bày về những khả năng, điều kiện sử dụng những tư liệu, hiện vật tại bảo tàng Hùng Vương (Khu di tích Lịch sử đền Hùng) trong dạy học lịch sử Việt Nam ở các trường THCS thành phố Việt Trì. Cụ thể là đi sâu tìm hiểu các hình thức, biện pháp sử dụng các tư liệu, hiện vật tại bảo tàng Hùng Vương trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 6 chương 2: Thời đại dựng nước Văn Lang – Âu Lạc. Phạm vi không gian: Các trường THCS thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết Các bài báo cáo, các đề tài khoa học, các bài viết trên tạp chí, các sách có liên quan đến đề tài để hiểu rõ những vấn đề nghiên cứu. Những nguồn tài liệu gồm sách báo, các bài báo cáo khoa học, một số đề tài nghiên cứu, các trang web cung cấp thông tin. Để đề tài đảm bảo tính khoa học và tính sư phạm trong quá trình thu thập tài liệu phải đặc biệt chú ý đến nội dung chương trình sách giáo khoa lịch sử lớp 6. 6.2. Phương pháp điều tra, phỏng vấn Tìm hiểu thực trạng sử dụng tư liệu, hiện vật trong dạy học lịch sử của GV và HS ở các trường THCS thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ hiện nay bằng cách tiến hành khảo sát, điều tra thực tế ở một số trường THCS thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. Thông qua việc điều tra, trao đổi ý kiến với giáo viên, học sinh, thông qua dự giờ nhằm hiểu rõ được thực trạng dạy và học ứng dụng các hình thức, phương pháp sử dụng tư liệu, hiện vật tại bảo tàng trong dạy – học môn lịch sử lớp 6 để thu thập tài liệu và thông tin cần thiết cho việc nghiên cứu đề tài. 6.3. Phương pháp quan sát Dự giờ một số tiết học lich sử lớp 6 có áp dụng một số phương pháp sử dụng tư liệu, hiện vật tại bảo tàng trong dạy học, quan sát thái độ của học sinh 11 trước và sau giờ, tiến hành quan sát một cách đầy đặn và ghi chép rõ ràng, chính xác những thông tin có liên quan đến vấn đề nghiên cứu. Nhằm thu được thông tin, những tài liệu cho quá trình nghiên cứu xây dựng một số phương pháp sử dụng tư liệu, hiện vật trong dạy học lịch sử Việt Nam nhằm phát huy năng lực tư duy độc lập cho học sinh lớp 6 bậc THCS 6.4. Phương pháp thống kê toán học Xử lý, thống kê, phân tích số liệu thu được trong quá trình điều tra, thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính khả thi và tính hiệu quả của các biện pháp mà đề tài đưa ra. 7. Cấu trúc của đề tài Ngoài phần mở đầu, danh mục viết tắt, danh mục bảng biểu, kết luận và kiến nghị, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, đề tài được trình bày trong 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng tư liệu, hiên vật tại bảo tàng Hùng Vương trong dạy học Lịch sử Việt Nam (Chương 2 lớp 6, thời đại dựng nước Văn Lang – Âu Lạc) cho học sinh THCS thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ Chương 2: Hình thức, biện pháp sử dụng tư liệu, hiên vật tại bảo tàng Hùng Vương trong dạy học Lịch sử Việt Nam (Chương 2 lớp 6, thời đại dựng nước Văn Lang – Âu Lạc) cho học sinh THCS thành phốViệt Trì, tỉnh Phú Thọ Chương 3: Một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng tư liệu, hiên vật tại bảo tàng Hùng Vương trong dạy học Lịch sử Việt Nam (Chương 2 lớp 6,thời đại dựng nước Văn Lang – Âu Lạc) cho học sinh THCS thành phốViệt Trì, tỉnh Phú Thọ