Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Lêi nãi ®Çu
Thµnh c«ng trong viÖc chÆn ®øng l¹m ph¸t phi m· n¨m 1989 nhê ¸p
dông c«ng cô l·i suÊt ng©n hµng (®-a l·i suÊt huy ®éng tiÒn göi tiÕt kiÖm lªn
cao v-ît tèc ®é l¹m ph¸t), ®· cho thÊy tÇm quan träng cña viÖc sö dông c¸c
c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong ®iÒu tiÕt kinh tÕ vÜ m« nh»m ®¹t c¸c
môc tiªu ng¾n h¹n æn ®Þnh thÞ tr-êng. Trong nÒn kinh tÕ t¨ng tr-ëng nhanh
cña n-íc ta lu«n th-êng trùc nguy c¬ t¸i l¹m ph¸t cao, do ®ã mét c«ng cô
®iÒu tiÕt vÜ m« hiÖu nghiÖm nh- chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®-îc tËn dông tr-íc tiªn
v¬Ý hiÖu suÊt cao còng lµ ®iÒu tÊt yÕu. Tuy nhiªn gÇn ®©y ë ViÖt nam cã dÊu
hiÖu cña sù l¹m dông c¸c c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong nhiÖm vô
kiÒm chÕ l¹m ph¸t. §iÒu nµy thÓ hiÖn sù yÕu kÐm trong viÖc qu¶n lý vµ sö
dông chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña chóng tíi . V× vËy ®øng tr-íc nguy c¬ tiÒm Èn
cña l¹m ph¸t, viÖc nghiªn cøu chÝnh s¸ch tiÒn tÖ nh»m kiÓm so¸t l¹m ph¸t lµ
v« cïng cÇn thiÕt.
Trong tiÓu luËn "Sö dông chÝnh s¸ch tiÒn tÖ nh»m kiÓm so¸t l¹m
ph¸t" em xin tr×nh bµy ba phÇn chÝnh.
PhÇn I:
L¹m ph¸t vµ vai trß cña CSTT trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t
PhÇn II:
Thùc tr¹ng cña viÖc sö dông CSTT trong viÖc kiÓm so¸t l¹m
ph¸t nh÷ng n¨m qua.
PhÇn III: Gi¶i ph¸p
L¹m ph¸t ¶nh h-ëng trùc tiÕp tíi ®êi sèng kinh tÕ x· héi, cho nªn ¶nh
h-ëng ®Õn mçi c¸ nh©n trong x· héi. MÆt kh¸c viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi "Sö
dông CSTT trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t" gióp cho b¶n th©n em n¾m v÷ng
nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n cña ngµnh TC-NH, nh»m phôc vô tèt cho viÖc häc
tËp. Do ®ã bµi viÕt nµy "Sö dông CSTT trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t" cã ý
nghÜa thiÕt thùc ®èi víi b¶n th©n.
1
Bµi viÕt cña em kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Mong thÇy c« h-íng
dÉn thªm. Cuèi cïng em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy c« gi¸o ®· gióp em
hoµn thµnh tiÓu luËn.
PhÇn I
I/ L¹m ph¸t vµ vai trß cña CSTT trong viÖc kiÓm so¸t
l¹m ph¸t
1. Nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ l¹m ph¸t
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c kh¸i niÖm vµ nhËn thøc b¶n chÊt kinh tÕ cña
l¹m ph¸t còng lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña t- duy ®i tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p,
®i tõ hiÖn t-îng bÒ ngoµi ®Õn b¶n chÊt bªn trong, ®Õn c¸c thuéc tÝnh cña l¹m
ph¸t, lµ qu¸ t×nh sµng läc nh÷ng hiÓu biÕt sai vµ ®óng, lÉn lén gi÷a hiÖn
t-îng vµ b¶n chÊt, gi÷a nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶ ®Ó ph¶n ¸nh ®óng ®¾n b¶n
chÊt cña tÝnh quy luËt cña l¹m ph¸t.
Theo tr-êng ph¸i l¹m ph¸t "l-u th«ng tiÒn tÖ" (®¹i diÖn lµ Milt¬n
Priedman) hä cho r»ng l¹m ph¸t tiÒn tÖ lµ ®-a nhiÒu tiÒn thõa (bÊt kÓ lµ kim
lo¹i hay tiÒn giÊy) vµ l-u th«ng lµm cho gi¸ c¶ hµng ho¸ t¨ng lªn. Chóng ta
®Òu biÕt r»ng kh«ng ph¶i bÊt cø sè l-îng tiÒn nµo t¨ng lªn trong l-u th«ng
víi nhÞp ®iÖu nhanh h¬n s¶n xuÊt còng ®Òu lµ l¹m ph¸t, nÕu nh- nhµ n-íc
kh«ng gi¶m bít néi dung vµng hoÆc gi¸ trÞ t-îng tr-ng trong ®ång tiÒn ®Ó bï
®¾p cho béi chi ng©n s¸ch. K.Mazx ®· chØ ra r»ng ý nghÜ vÒ l¹m ph¸t cña häc
thuyÕt nµy lµ qu¸ ®¬n gi¶n. Nh÷ng ng-êi theo häc thuyÕt nµy ®· dïng logic
h×nh thøc ®Ó kÕt hîp mét c¸ch m¸y mãc hiÖn t-îng t¨ng sè l-îng tiÒn víi
hiÖn t-îng t¨ng gi¸ ®Ó rót ra b¶n chÊt kinh tÕ cña l¹m ph¸t.
Trêng ph¸i l¹m ph¸t "cÇn d thõa tæng qu¸t" (hay “cÇu kÐo") m¯ ®¹i
diÖn lµ J.Keynes cho r»ng. L¹m ph¸t lµ "cÇu d- thõa tæng qu¸t cho ph¸t hµnh
tiÒn ra qu¸ møc s¶n xuÊt trong thêi kú toµn dông dÉn ®Õn møc gi¸ chung
t¨ng. Chóng ta nhËn thøc ®-îc r»ng nãi l¹m ph¸t lµ "cÇu d- thõa tæng qu¸t"
lµ kh«ng chÝnh x¸c, v× trong giai ®o¹n khñng ho¶ng ë thêi kú CNTB ph¸t
triÓn mÆc dï cã khñng ho¶ng s¶n xuÊt thõa mµ kh«ng cã l¹m ph¸t. Cßn ë
ViÖt Nam trong n¨m 1991 cã t×nh tr¹ng cung lín h¬n cÇu mµ vÉn cã l¹m
2
ph¸t gi¸ c¶ vµ l¹m ph¸t tiÒn tÖ. Tuy Keynes ®· tiÕn s©u h¬n tr-êng ph¸i l¹m
ph¸t l-u th«ng tiÒn tÖ lµ kh«ng lÊy hiÖn t-îng bÒ ngoµi,
kh«ng coi ®iÒu kiÖn cña l¹m ph¸t lµ nguyªn nh©n cña l¹m ph¸t nh-ng
l¹i m¾c sai lÇm vÒ mÆt logÝc lµ ®em kÕt qu¶ cña l¹m ph¸t quy vµo b¶n chÊt
cña l¹m ph¸t. Kh¸i niÖm cña Keynes vÉn ch-a nªn ®-îc ®óng b¶n chÊt kinh
tÕ - x· héi cña l¹m ph¸t.
Tr-êng ph¸i l¹m ph¸t gi¸ c¶ hä cho r»ng l¹m ph¸t lµ sù t¨ng gi¸. Thùc
chÊt l¹m ph¸t chØ lµ mét trong nhiÒu nguyªn nh©n cña t¨ng gi¸. Cã nh÷ng
thêi kú gi¸ mµ kh«ng cã l¹m ph¸t nh-: thêi kú "c¸ch m¹ng gi¸ c¶" ë thÕ kû
XVI ë ch©u ¢u, thêi kú h-ng thÞnh cña mét chu kú s¶n xuÊt, nh÷ng n¨m mÊt
mïa... t¨ng gi¸ chØ lµ hÖ qu¶ lµ mét tÝn hiÖu dÔ thÊy cña l¹m ph¸t nh-ng cã
lóc t¨ng gi¸ l¹i trë thµnh nguyªn nh©n cña l¹m ph¸t. L¹m ph¸t x¶y ra lµ do
t¨ng nhiÒu c¸i chø kh«ng ph¶i chØ ®¬n thuÇn do t¨ng gi¸. V× vËy quan ®iÓm
cña tr-êng ph¸i nµy ®· lÉn lén gi÷a hiÖn t-îng vµ b¶n chÊt, lµm cho ng-êi ta
dÔ ngé nhËn gi÷a t¨ng gi¸ vµ l¹m ph¸t.
K.Marx ®· cho r»ng "l¹m ph¸t lµ sù trµn ®Çy c¸c kªnh, c¸c luång l-u
th«ng nh÷ng tê giÊy b¹c thõa lµm cho gi¸ c¶ (møc gi¸) t¨ng vät vµ viÖc ph©n
phèi l¹i s¶n phÈm x· héi gi÷a c¸c giai cÊp trong d©n c- cã lîi cho giai cÊp ts¶n. ë ®©y Marx ®· ®øng trªn gãc ®é giai cÊp ®Ó nh×n nhËn l¹m ph¸t, dÉn tíi
ng-êi ta cã thÓ hiÓu l¹m ph¸t lµ do nhµ n-íc do giai cÊp t- b¶n, ®Ó bãc lét
mét lÇn n÷a giai cÊp v« s¶n. Quan ®iÓm nµy cã thÓ xÕp vµo quan ®iÓm l¹m
ph¸t "l-u th«ng tiÒn tÖ" song ®Þnh nghÜa nµy hoµn h¶o h¬n v× nã ®Ò cÊp tíi
b¶n chÊt kinh tÕ - x· héi cña l¹m ph¸t. Tuy nhiªn nã cã nh-îc ®iÓm lµ cho
r»ng l¹m ph¸t chØ lµ ph¹m trï kinh tÕ cña nÒn kinh tÕ t- b¶n chñ nghÜa vµ
ch-a nªu ®-îc ¶nh h-ëng cña l¹m ph¸t trªn ph¹m vi quèc tÕ.
Trªn ®©y lµ c¸c quan ®iÓm cña c¸c tr-êng ph¸i kinh tÕ häc chÝnh. Nãi
chung c¸c quan ®iÓm ®Òu ch-a hoµn chØnh, nh-ng ®· nªu ®-îc mét sè mÆt
cña hai thuéc tÝnh c¬ b¶n cña l¹m ph¸t. Bµn l¹m ph¸t lµ vÊn ®Ò réng vµ ®Ó
®Þnh nghÜa ®-îc nã ®ßi hái ph¶i cã sù ®Çu t- s©u vµ kü cµng. ChÝnh v× thÕ
b¶n th©n còng chØ m¹nh d¹n nªu ra c¸c quan ®iÓm vµ suy nghÜ cña m×nh vÒ
l¹m ph¸t mét c¸ch ®¬n gi¶n chø kh«ng ®Çy ®ñ bèn yÕu tè chñ yÕu "b¶n chÊt,
nguyªn nh©n c¸c hËu qu¶ KTXH vµ h×nh thøc biÓu hiÖn".
3
- Chóng ta cã thÓ dÔ chÊp nhËn quan ®iÓm cña tr-êng ph¸i gi¸ c¶, (ë
n-íc ta vµ nhiÒu n-íc quan niÖm nµy t-¬ng ®èi phæ biÕn). Së dÜ nh- vËy lµ
v× thÕ kû XX lµ thÕ kû l¹m ph¸t, l¹m ph¸t hÇu nh- diÔn ra ë tuyÖt ®¹i bé phËn
c¸c n-íc mµ sù t¨ng gi¸ l¹i lµ tÝn hiÖu nh¹y bÐn, dÔ thÊy cña l¹m ph¸t. NhvËy chóng ta sÏ hiÓu ®¬n gi¶n lµ "l¹m ph¸t lµ sù t¨ng gi¸ kÐo dµi, lµ sù thõa
c¸c ®ång tiÒn trong l-u th«ng, lµ viÖc nhµ n-íc ph¸t hµnh thªm tiÒn nh»m bï
®¾p béi chi ng©n s¸ch". Hay l¹m ph¸t lµ chÝnh s¸ch ®Æc biÖt nhanh chãng vµ
tèi ®a nhÊt trong c¸c h×nh thøc ph©n phèi l¹i gi¸ trÞ vËt chÊt x· héi mµ giai
cÊp cÇm quyÒn sö dông ®Ó ®¸p øng nhu cÇu chi tiªu. Nh-ng nãi chung l¹m
ph¸t lµ mét hiÖn t-îng cña c¸c nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. §Þnh nghÜa l¹m ph¸t
cßn rÊt nhiÒu vÊn ®Ò ®Ó chóng ta cã thÓ nghiªn cøu mét c¸ch s©u s¾c. Nh-ng
khi x¶y ra l¹m ph¸t (võa ph¶i, phi m·, hay siªu l¹m ph¸t) th× t¸c ®éng cña nã
sÏ ¶nh h-ëng trùc tiÕp tíi ®êi sèng kinh tÕ x· héi.
2. T¸c ®éng cña l¹m ph¸t
Trªn thùc tÕ, nhiÒu n-íc chøng tá kh«ng thÓ triÖt tiªu ®-îc l¹m ph¸t
trong kinh tÕ thÞ tr-êng dï ®¹t tr×nh ®é ph¸t triÓn rÊt cao cña lùc l-îng s¶n
xuÊt . NÕu gi÷ ®-îc l¹m ph¸t ë møc ®é nÒn kinh tÕ chÞu ®-îc, cho phÐp cã
thÓ më thªm viÖc lµm, huy ®éng thªm c¸c nguån lùc phôc vô cho sù t¨ng
tr-ëng kinh tÕ, th× còng lµ mét thùc tÕ ®iÒu hµnh thµnh c«ng c«ng cuéc
chèng l¹m ph¸t ë nhiÒu n-íc. Nh-ng møc ®é l¹m ph¸t lµ bao nhiªu th× phï
hîp. NÕu tû lÖ t¨ng tr-ëng cao, tû lÖ l¹m ph¸t qu¸ thÊp th× dÉn tíi t×nh tr¹ng
c¸c ng©n hµng ø ®äng vèn, lµm ¶nh h-ëng tíi sù ph¸t triÓn cña ®Êt n-íc. V×
thÕ trong tr-êng hîp ®ã ng-êi ta ph¶i cè g¾ng t¨ng tû lÖ l¹m ph¸t lªn. Khi
chÝnh phñ kiÓm so¸t l¹m ph¸t ë møc ®é mµ nÒn kinh tÕ chÞu ®-îc (tû lÖ l¹m
ph¸t d-íi 10%) th× võa kh«ng g©y ®¶o lén lín, c¸c hÖ qu¶ cña l¹m ph¸t ®-îc
kiÓm so¸t, võa søc che ch¾n hoÆc chÞu ®ùng ®-îc cña nÒn kinh tÕ vµ cña c¸c
tÇng líp x· héi. H¬n n÷a, mét sù hy sinh nµo ®ã do møc l¹m ph¸t ®-îc kiÓm
so¸t ®ã mang l¹i ®-îc ®¸nh ®æi b»ng sù t¨ng tr-ëng , ph¸t triÓn kinh tÕ më ra
nhiÒu viÖc lµm h¬n, thu nhËp danh nghÜa cã thÓ ®-îc t¨ng lªn cho mçi ng-êi
lao ®éng nhê cã ®ñ viÖc lµm h¬n trong tuÇn, trong th¸ng hoÆc t¨ng thªm
ng-êi cã viÖc lµm, cã thu nhËp trong gia ®×nh vµ c¶ tÇng líp lao ®éng do
gi¶m thÊt nghiÖp . §Õn l-ît nã, thu nhËp b»ng tiÒn t¨ng lªn th× t¨ng thªm søc
kÝch thÝch cña nhu cÇu cña tiÒn tÖ vµ søc mua ®èi víi ®Çu t-, t¨ng tr-ëng
4
tæng s¶n phÈm trong n-íc (GDP). Nh-ng khi tû lÖ l¹m ph¸t ®Õn 2 con sè trë
lªn (l¹m ph¸t phi m· hoÆc siªu l¹m ph¸t) th× hÇu nh- t¸c ®éng rÊt xÊu tíi nÒn
kinh tÕ nh- sù ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i mét c¸ch bÊt hîp lý gi÷a c¸c nhãm
d©n c- hoÆc c¸c tÇng líp trong x· héi vµ c¸c chñ thÓ trong c¸c quan hÖ vÒ
mÆt tiÒn tÖ trªn c¸c chØ tiªu mang tÝnh chÊt danh nghÜa (chØ tiªu kh«ng tÝnh
®Õn yÕu tè l¹m ph¸t, kh«ng tÝnh ®Õn sù tr-ît gi¸ cña ®ång tiÒn). MÆt kh¸c tû
lÖ l¹m ph¸t cao ph¸ ho¹i vµ ®×nh ®èn nÒn s¶n xuÊt x· héi do lóc ®ã ®é rñi ro
cao, kh«ng ai d¸m tÝnh to¸n ®Çu t- l©u dµi, nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ ng¾n
h¹n tõng th-¬ng vô, tõng ®ît, tõng chuyÕn diÔn ra phæ biÕn, Trong x· héi
xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng ®Çu c¬ tÝch tr÷, dÉn tíi khan hiÕm hµng ho¸ . §iÒu ®ã l¹i
lµm gi¸ cµng t¨ng, vµ x· héi r¬i vµo vßng luÈn quÈn, l¹m ph¸t cµng t¨ng dÉn
tíi mÊt æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ x· héi. Tû lÖ l¹m ph¸t cao cßn cã ¶nh h-ëng xÊu
tíi quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. Tãm l¹i khi l¹m ph¸t cao tíi møc hai con sè (ë
ViÖt nam gi÷a nh÷ng n¨m 80 ®· x¶y ra t×nh tr¹ng l¹m ph¸t tíi møc 3 con sè)
trë lªn, th× cã ¶nh h-ëng xÊu tíi x· héi. Do ®ã chÝnh phñ ph¶i cã gi¶i ph¸p
kh¾c phôc, kiÒm chÕ, vµ kiÓm so¸t l¹m ph¸t. Cã rÊt nhiÒu gi¶i ph¸p ®Ó kiÓm
so¸t l¹m ph¸t nh-ng ë tiÓu luËn nµy t«i chØ nªu ra gi¶i ph¸p sö dông chÝnh
s¸ch tiÒn tÖ ®Ó kiÓm so¸t l¹m ph¸t.
3. Kh¸i niÖm vÒ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ.
ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ, lµ mét bé phËn trong tæng thÓ hÖ thèng chÝnh s¸ch
kinh tÕ cña nhµ n-íc ®Ó thùc hiÖn viÖc qu¶n lý vÜ m« ®èi víi nÒn kinh tÕ
nh»m ®¹t ®-îc c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi trong tõng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh.
ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ cã thÓ ®-îc hiÓu theo nghÜa réng vµ nghÜa th«ng
th-êng. Theo nghÜa réng th× chÝnh s¸ch tiÒn tÖ lµ chÝnh s¸ch ®iÒu hµnh toµn
bé khèi l-îng tiÒn trong nÒn kinh tÕ quèc d©n nh»m t¸c ®éng ®Õn 4 môc tiªu
lín cña kinh tÕ vÜ m«, trªn c¬ së ®ã ®¹t ®-îc môc tiªu c¬ b¶n lµ æn ®Þnh tiÒn
tÖ, gi÷ v÷ng søc mua cña ®ång tiÒn, æn ®Þnh gi¸ c¶ hµng ho¸. Theo nghÜa
th«ng th-êng lµ chÝnh s¸ch quan t©m ®Õn khèi l-îng tiÒn cung øng t¨ng
thªm trong thêi kú tíi (th-êng lµ mét n¨m) phï hîp víi møc t¨ng tr-ëng
kinh tÕ dù kiÕn vµ chØ sè l¹m ph¸t nÕu cã, tÊt nhiªn còng nh»m æn ®Þnh tiÒn
tÖ vµ æn ®Þnh gi¸ c¶ hµng ho¸ .
Chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, nÕu nh- chÝnh s¸ch tµi chÝnh chØ tËp
trung vµo thµnh phÇn. KÕt cÊu c¸c møc chi phÝ thuÕ kho¸ cña nhµ n-íc, th×
5
chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia l¹i tËp trung vµo møc ®é kh¶ n¨ng thanh to¸n cho
toµn bé nÒn KTQD, bao gåm viÖc ®¸p øng khèi l-îng tÇn cung øng cho l-u
th«ng, ®iÒu khiÓn hÖ thèng tiÒn tÖ vµ khèi l-îng tÝn dông ®¸p øng vèn cho
nÒn kinh tÕ , t¹o ®iÒu kiÖn vµ thóc ®Èy ho¹t ®éng cña thÞ tr-êng tiÒn tÖ, thÞ
tr-êng vèn theo nh÷ng quü ®¹o ®· ®Þnh, kiÓm so¸t hÖ thèng c¸c ng©n hµng
th-¬ng m¹i, cïng víi viÖc x¸c ®Þnh tû gi¸ hèi ®o¸i hîp lý nh»m æn ®Þnh vµ
thóc ®Èy kinh tÕ ®èi ngo¹i vµ kinh tÕ ngo¹i th-¬ng nh»m môc tiªu cuèi cïng
lµ æn ®Þnh tiÒn tÖ, gi÷ v÷ng søc mua cña ®ång tiÒn, æn ®Þnh gi¸ c¶ hµng ho¸ .
ChÝnh v× vËy chÝnh s¸ch tiÕn tÖ t¸c ®éng nh¹y bÐn tíi l¹m ph¸t vµ ®©y lµ
gi¶i ph¸p kh¸ h÷u hiÖu trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t.
4. Vai trß cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t.
§Ó thÊy râ t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ tíi tû lÖ l¹m ph¸t ta sÏ ®i t×m
hiÓu tõng c«ng cô mét cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ.
4.1. Dù trò b¾t buéc.
Trong ho¹t ®éng tÝn dông vµ thanh to¸n, c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i cã
kh¶ n¨ng biÕn nh÷ng kho¶n tiÒn göi ban ®Çu thµnh nh÷ng kho¶n tiÒn göi míi
cho c¶ hÖ thèng, kh¶ n¨ng sinh ra béi sè tÝn dông, tøc lµ kh¶ n¨ng t¹o tiÒn.
§Ó khèng chÕ kh¶ n¨ng nµy, ng©n hµng trung -¬ng buéc c¸c ng©n hµng
th-¬ng m¹i ph¶i trÝch mét phÇn tiÒn huy ®éng ®-îc theo mét tû lÖ quy ®Þnh
göi vµo ng©n hµng trung -¬ng kh«ng ®-îc h-ëng l·i. Do ®ã c¬ chÕ ho¹t
®éng cña c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc nh»m khèng chÕ kh¶ n¨ng t¹o tiÒn, h¹n chÕ
møc t¨ng béi sè tÝn dông cña c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i.
Tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc lµ tû lÖ gi÷a sè l-îng ph-ong tiÖn thanh to¸n cÇn
khèng chÕ (bÞ "v« hiÖu ho¸" vÒ mÆt thanh to¸n) trªn tæng sè tiÒn göi nh»m
®iÒu chØnh kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ kh¶ n¨ng tÝn dông cña c¸c ng©n hµng
th-¬ng m¹i.
Khi l¹m ph¸t cao, ng©n hµng trung -¬ng n©ng tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc, kh¶
n¨ng cho vay vµ kh¶ n¨ng thanh to¸n cña c¸c ng©n hµng bÞ thu hÑp (do sè
nh©n tiÒn tÖ gi¶m), khèi l-îng tÝn dông trong nÒn kinh tÕ gi¶m (cung tiÒn
gi¶m) dÉn tíi l·i suÊt t¨ng, ®Çu t- gi¶m do ®ã tæng cÇu gi¶m vµ lµm cho gi¸
gi¶m (tû lÖ l¹m ph¸t gi¶m). Ng-îc l¹i nÕu ng©n hµng trung -¬ng h¹ thÊp tû
lÖ dù tr÷ b¾t buéc tøc lµ t¨ng kh¶ n¨ng t¹o tiÒn, th× cung vÒ tÝn dông cña c¸c
6
ng©n hµng th-¬ng m¹i còng t¨ng lªn, khèi l-îng tÝn dông vµ khèi l-îng
thanh to¸n cã xu h-íng t¨ng, ®ång thêi t¨ng xu h-íng më réng khèi l-îng
tiÒn. Lý luËn t-¬ng tù nh- trªn th× viÖc t¨ng cung tiÒn sÏ dÉn tíi t¨ng gi¸ (tû
lÖ l¹m ph¸t t¨ng). Nh- vËy c«ng cô DTBB mang tÝnh hµnh chÝnh ¸p ®Æt trùc
tiÕp , ®Çy quyÒn lùc vµ cùc kú quan träng ®Ó c¾t c¬n sèt l¹m ph¸t, kh«i phôc
ho¹t ®éng kinh tÕ trong tr-êng hîp nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ch-a æn ®Þnh vµ khi
c¸c c«ng cô thÞ tr-êng më t¸i chiÕt khÊu ch-a ®ñ m¹nh ®Ó cã thÓ ®¶m tr¸ch
®iÒu hoµ møc cung tiÒn tÖ cho nÒn kinh tÕ. Nh-ng c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc
qu¸ nh¹y c¶m, v× chØ thay ®æi nhá trong tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc ®· lµm cho khèi
l-îng tiÒn t¨ng lªn rÊt lín khã kiÓm so¸t. MÆt kh¸c mét ®iÒu bÊt lîi n÷a lµ
khi sö dông c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc ®Ó kiÓm so¸t cung øng tiÒn tÖ nh- viÖc
t¨ng dù tr÷ b¾t buéc cã thÓ g©y nªn vÊn ®Ò kh¶ n¨ng thanh kho¶n ngay ®èi
víi mét ng©n hµng cã dù tr÷ v-ît møc qu¸ thÊp, thay ®æi tû lÖ dù tr÷ b¾t
buéc kh«ng ngõng còng g©y nªn t×nh tr¹ng kh«ng æn ®Þnh cho c¸c ng©n
hµng.ChÝnh v× vËy sö dông c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc ®Ó kiÓm so¸t cung tiÒn tÖ
qua ®ã kiÓm so¸t l¹m ph¸t Ýt ®-äc sö dông trªn thÕ giíi (®Æc biÖt lµ nh÷ng
n-íc ph¸t triÓn , cã nÒn kinh tÕ æn ®Þnh)
4.2. T¸i chiÕt khÊu
T¸i chiÕt khÊu lµ ph-¬ng thøc ®Ó ng©n hµng trung -¬ng ®-a tiÒn vµo l-u
th«ng, thùc hiÖn vai trß ng-êi cho vay cuèi cïng. Th«ng qua viÖc t¸i chiÕt
khÊu, ng©n hµng trung -¬ng ®· t¹o c¬ së ®Çu tiªn thóc ®Èy hÖ thèng ng©n
hµng th-¬ng m¹i thùc hiÖn viÖc t¹o tiÒn, ®ång thêi khai th«ng thanh to¸n. T¸i
chiÕt khÊu lµ ®Çu mèi t¨ng tiÒn trung -¬ng, t¨ng khèi l-îng tiÒn tÖ vµo l-u
th«ng. Do ®ã ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn khèi l-îng tiÒn vµ
®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Tuú theo t×nh h×nh tõng giai ®o¹n, tuú thuéc
yªu cÇu cña viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong giai ®o¹n Êy, cÇn thùc
hiÖn chÝnh s¸ch "níi láng" hay "th¾t chÆt" tÝn dông mµ ng©n hµng trung -¬ng
quy ®Þnh l·i suÊt thÊp hay cao. L·i suÊt t¸i chiÕt khÊu ®Æt ra tõng thêi kú ph¶i
cã t¸c dông h-íng dÉn, chØ ®¹o l·i suÊt tÝn dông trong nÒn kinh tÕ cña giai
®o¹n ®ã. Khi ng©n hµng trung -¬ng n©ng l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu buéc c¸c
ng©n hµng th-¬ng m¹i còng ph¶i n©ng l·i suÊt tÝn dông cña m×nh lªn ®Ó
kh«ng bÞ lç vèn. Do l·i suÊt tÝn dông t¨ng lªn, gi¶m "cÇu" vÒ tÝn dông vµ kÐo
theo gi¶m cÇu vÒ tiÒn tÖ (nhu cÇu vÒ gi÷ tiÒn cña nh©n d©n gi¶m ®i). Do ®ã
7
®Çu t- gi¶m ®i dÉn tíi tæng cÇu gi¶m vµ lµm cho gi¸ gi¶m (tû lÖ l¹m ph¸t
gi¶m). Tr-êng hîp ng-îc l¹i tøc lµ ng©n hµng trung -¬ng kÝch thÝch t¨ng
cung cÇu tiÒn tÖ vµ lµm cho gi¸ t¨ng (tû lÖ l¹m ph¸t t¨ng). ë c¸c n-íc c«ng
cô nghiÖp vô trùc tiÕp ®Ó thùc hiÖn t¸i chiÕt khÊu lµ th-¬ng phiÕu, hoÆc c¸c
lo¹i tÝn phiÕu lµ nh÷ng c«ng cô rÊt th«ng dông trªn thÞ tr-êng tiÒn tÖ vµ thÞ
tr-êng vèn nh-ng ë n-íc ta ch-a cã c«ng cô truyÒn thèng ®Ó thùc hiÖn viÖc
chiÕt khÊu vµ t¸i chiÕt khÊu. MÆt kh¸c c«ng cô t¸i chiÕt khÊu võa cã kh¶
n¨ng gi¶i quyÕt kh¶ n¨ng thanh to¸n võa cã kh¶ n¨ng më réng khèi l-îng tÝn
dông cho nÒn kinh tÕ. Cho nªn cã thÓ vÝ c«ng cô t¸i chiÕt khÊu lµ c¸Ý b¬m hai
chiÒu võa hót võa ®Èy. Khi b¬m ®¶y ra lµ cung thªm tiÒn cho nÒn kinh tÕ, khi
cã hiÖn t-îng thiÓu ph¸t. Vµ b¬m hót vµo thu håi l-îng tiÒn khi nÒn kinh tÕ
cã hiÖn t-îng l¹m ph¸t.
Tuy nhiªn khi NHTW Ên ®Þnh l·i suÊt chiÕt khÊu t¹i mét møc nµo ®ã sÏ
x¶y ra nh÷ng biÕn ®éng lín trong kho¶ng c¸ch gi÷a l·i suÊt thÞ tr-êng vµ l·i
suÊt chiÕt khÊu v× khi ®ã l·i suÊt cho vay thay ®æi. Nh÷ng biÕn ®éng nµy dÉn
®Õn nh÷ng thay ®æi ngoµi ý ®Þnh trong khèi l-îng cho vay chiÕt khÊu vµ do
®ã thay ®æi trong cung øng tiÒn tÖ lµm cho viÖc kiÓm so¸t cung øng tiÒn tÖ
vÊt v¶ h¬n. §©y chÝnh lµ h¹n chÕ cña c«ng cô t¸i chiÕt khÊu trong viÖc kiÓm
so¸t l¹m ph¸t.
4.3. Ho¹t ®éng thÞ tr-êng më.
NÕu nh- c«ng cô l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu lµ c«ng cô thô ®éng cña NHTW,
tøc lµ NHTW ph¶i chê NHTM ®ang cÇn vèn ®-a th-¬ng phiÕu, kú phiÕu...
®Õn ®Ó xin "t¸i cÊp vèn" th× nghiÖp vô thÞ tr-êng më lµ c«ng cô chñ ®éng cña
ng©n hµng trung -¬ng ®Ó ®iÒu khiÓn khèi l-îng tiÒn, qua ®ã ®· kiÓm so¸t
®-îc l¹m ph¸t.
Qua nghiÖp vô thÞ tr-êng më, NHTW chñ ®éng ph¸t hµnh tiÒn trung
-¬ng vµo l-u th«ng hoÆc rót bít tiÒn khái l-u th«ng b»ng c¸ch mua b¸n c¸c
lo¹i tr¸i phiÕu ng©n hµng quèc gia nh»m t¸c ®éng tr-íc hÕt ®Õn khèi l-îng
tiÒn dù tr÷ trong quü dù tr÷ cña c¸c NHTM vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh, h¹n chÕ
tiÒm n¨ng tÝn dông vµ thanh to¸n cña c¸c ng©n hµng nµy, qua ®ã ®iÒu khiÓn
khèi l-îng tiÒn trong thÞ tr-êng tiÒn tÖ chóng ta. Khi nghiªn cøu phÇn tr-íc
®· biÕt r»ng khèi l-îng tiÒn tÖ ¶nh h-ëng trùc tiÕp tíi tû lÖ l¹m ph¸t , viÖc
thay ®æi cung tiÒn tÖ sÏ lµm thay ®æi tû lÖ l¹m ph¸t.
8
Trong nghiÖp vô thÞ tr-êng më, ng©n hµng trung -¬ng ®iÒu khiÓn c¶
khèi l-îng tiÒn tÖ vµ l·i suÊt tÝn dông th«ng qua "gi¸ c¶" mua vµ b¸n tr¸i
phiÕu. TÊt c¶ nh÷ng cuéc can thiÖp vµo khèi l-îng tiÒn b»ng c«ng cô thÞ
tr-êng më ®Òu ®-îc tiÕn hµnh d-êng nh- lµ lÆng lÏ vµ v« h×nh, "kh«ng can
thiÖp th« b¹o", ®iÒu khiÓn m¹nh mµ kh«ng chøa ®ùng "mét chót mÖnh lÖnh".
Mét mÆt nghiÖp vô thÞ tr-êng më cã thÓ dÔ dµng ®¶o ng-îc l¹i. Khi cã mét
sai lÇm trong lóc tiÕn hµnh nghiÖp vô thÞ tr-êng më, nh- khi thÊy cung tiÒn
tÖ t¨ng hoÆc gi¶m qu¸ nhanh ng©n hµng th-¬ng m¹i cã thÓ lËp tøc ®¶o ng-îc
l¹i b»ng c¸ch b¸n tr¸i phiÕu hoÆc mua tr¸i phiÕu vµ ng-îc l¹i.
§©y lµ c«ng cô cùc kú quan träng cña nhiÒu NHTW, vµ ®-îc coi lµ vò
khÝ s¾c bÐn nhÊt ®em l¹i sù æn ®Þnh kinh tÕ nãi chung, æn ®Þnh l¹m ph¸t nãi
riªng.
Nh-ng ë n-íc ta ®ang ë trong thêi kú ®Æt nÒn mãng. Bëi v× nghiÖp vô
nµy ®ßi hái ph¶i cã m«i tr-êng ph¸p lý nhÊt ®Þnh. Trong thêi kú l¹m ph¸t
®Õn 3 con sè, ViÖt nam ®· ¸p dông chÝnh s¸ch l·i suÊt ®Ó ®Èy lïi l¹m ph¸t rÊt
nhanh chãng. (nhê vµo ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña l¹m ph¸t ë ViÖt nam). Chóng
ta sÏ nghiªn cøu xem chÝnh s¸ch l·i suÊt t¸c ®éng tíi l¹m ph¸t nh- thÕ nµo.
4.4. L·i suÊt.
L·i suÊt lµ mét c«ng cô quan träng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Nã ®-îc ¸p
dông nhÊt qu¸n trong mét l·nh thæ vµ ®-îc ng©n hµng nhµ n-íc ®iÒu hµnh
chÆt chÏ vµ mÒm dÎo tuú theo tõng thêi kú cho phï hîp víi nhu cÇu huy
®éng vèn vµ cung øng vèn. Nh- vËy chóng ta cã thÓ thÊy r»ng l·i suÊt t¸c
®éng lµm thay ®æi cÇu tiÒn tÖ trong d©n c-, vµ lµm thay ®æi tû lÖ l¹m ph¸t.
ThËt vËy, khi cã l¹m ph¸t. Ng©n hµng nhµ n-íc sÏ t¨ng l·i suÊt tiÒn göi.
ChÝnh v× thÕ ng-êi d©n vµ c¸c c«ng ty sÏ ®Çu t- vµo ng©n hµng (göi tiÒn vµo
ng©n hµng) cã lîi h¬n lµ ®Çu t- vµo s¶n xuÊt kinh doanh. Nh- vËy cÇu tiÒn
gi¶m do ®ã tæng ®Çu t- gi¶m, lµm cho tæng cÇu gi¶m dÉn tíi gi¸ gi¶m.
Nh-ng chóng ta biÕt r»ng in= ii + ir trong ®ã in lµ tû lÖ l·i suÊt danh nghÜa, il:
tû lÖ l·i suÊt thùc tÕ vµ ii lµ tû lÖ l¹m ph¸t, do ®ã khi cã l¹m ph¸t cao, ¸p dông
chÝnh s¸ch l·i suÊt ë ®©y chÝnh lµ viÖc t¨ng tû lÖ l·i suÊt danh nghÜa cao h¬n
h¼n tû lÖ l¹m ph¸t (®Ó duy tr× l·i suÊt thùc d-¬ng) qua ®ã míi t¹o ®-îc cÇu
tiÒn danh nghÜa t-¬ng øng víi cÇu tiÒn thùc tÕ. Tãm l¹i khi l·i suÊt tiÒn göi
9
cao th× ®éng viªn ®-îc nhiÒu ng-êi göi tiÒn vµo NHTM vµ ng-îc l¹i. NHTM
mua tÝn phiÕu NHNN víi l·i suÊt kinh doanh cã l·i th× sÏ gi¶m ®-îc khèi
l-îng tÝn dông. NÕu l·i suÊt tiÒn (cho vay) cao sÏ lµm n¶n lßng ng-êi vay v×
kinh doanh b»ng vèn vay NHTM kh«ng cã lîi nhuËn. Nh- vËy dïng c«ng cô
l·i suÊt cã thÓ t¨ng hoÆc gi¶m khèi l-îng tÝn dông cña NHTM ®Ó ®¹t ®-îc
môc ®Ých cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ (æn ®Þnh tû lÖ l¹m ph¸t). Tuú tõng thêi ®iÓm
mµ chÝnh s¸ch l·i suÊt ®-îc ¸p dông thµnh c«ng trong viÖc chèng l¹m ph¸t.
ë ViÖt nam ®· ¸p dông rÊt thµnh c«ng chÝnh s¸ch l·i suÊt vµo nh÷ng n¨m
cuèi thËp kû 80 trong viÖc gi¶m tû lÖ l¹m ph¸t tõ 3 con sè xuèng cßn mét
con sè do nÒn kinh tÕ ë n-íc ta lóc ®ã lµ nÒn kinh tÕ tuy ®· më cöa nh-ng
ch-a më h¼n, do ®ã chØ cã t¸c ®éng trong n-íc ®Çu t- b»ng ViÖt nam ®ång
chø quèc tÕ Ýt ®Çu t- vµo. ChÝnh v× thÕ ngµy nay kh«ng thÓ ¸p dông chÝnh
s¸ch l·i suÊt víi tû lÖ l·i suÊt rÊt cao ®Ó gi¶m tû lÖ l¹m ph¸t mµ ph¶i quan
t©m ®Õn mèi quan hÖ gi÷a l·i suÊt trong n-íc vµ l·i suÊt n-íc ngoµi . Trong
viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t ®©y lµ c«ng cô cæ ®iÓn, c¸c n-íc ngµy cµng Ýt sö
dông h¬n. Tuy ®©y lµ mét c«ng cô rÊt quan träng trong viÖc kiÓm so¸t l¹m
ph¸t vµ huy ®éng vèn còng nh- cung cÊp vèn.
4.5. H¹n møc tÝn dông:
Ngoµi nh÷ng c«ng cô c¬ b¶n trªn, ng©n hµng nhµ n-íc cßn sö dông
c«ng cô h¹n møc tÝn dông ®Ó ®iÒu hµnh, lµm cho khèi l-îng tÝn dông ®èi víi
NHTM kh«ng v-ît qu¸ møc cho phÐp ®Ó tõ ®ã b¶o ®¶m møc l¹m ph¸t ®·
®-îc phª duyÖt. H¹n møc tÝn dông lµ khèi l-îng tÝn dông tèi ®a mµ NHTW
cã thÓ cung øng cho tÊt c¶ c¸c NHTM trong thêi kú nhÊt ®Þnh phï hîp víi
møc t¨ng tr-ëng kinh tÕ cña thêi kú. §©y lµ mét chØ tiªu cã quan hÖ trùc tiÕp
®Õn khèi l-îng tiÒn trung -¬ng ®-îc cung øng thªm (hay gi¶m bít) ®èi víi
c¸c NHTM. Khi h¹n møc tÝn dông gi¶m, dÉn tíi cung tiÒn gi¶m do ®ã tæng
®Çu t- gi¶m lµm cho tæng cÇu gi¶m vµ cuèi cïng lµ gi¸ gi¶m. Víi môc tiªu
æn ®Þnh ®ång tiÒn vµ chèng l¹m ph¸t ®-îc coi lµ môc tiªu sè 1, th× c«ng cô
h¹n møc tÝn dông lµ cÇn thiÕt. Song viÖc sö dông c«ng cô h¹n møc tÝn dông
còng lµ vÊn ®Ò khã kh¨n kh«ng nhá cho c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i. TiÒn göi
cña nh©n d©n kh«ng thÓ kh«ng thu nhËn hµng ngµy hµng giê. NÕu nhËn tiÒn
göi mµ kh«ng ®-îc cho vay th× ch¼ng kh¸c nµo cã ®Çu vµo mµ kh«ng cã ®Çu
ra. Nh- vËy ®Çu ra cña vèn huy ®éng bÞ bÕ t¾c bëi h¹n møc tÝn dông. ViÖc
10
x¸c ®Þnh h¹n møc tÝn dông lµ rÊt cÇn thiÕt, ®Ó thùc hiÖn môc tiªu chèng l¹m
ph¸t. Song nã còng cã nh÷ng mÆt tr¸i g©y khã kh¨n cho NHTM. CÇn cã
nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n ®ã.
II/ Thùc tr¹ng cña viÖc sö dông c¸c c«ng cô cña
chÝnh s¸ch tiÒn tÖ nh»m kiÓm so¸t L¹m ph¸t nh÷ng
n¨m qua ë ViÖt Nam.
1. Dù tr÷ b¾t buéc
T¹i ®iÒu 45 ph¸p lÖnh ng©n hµng nhµ n-íc ®· quy ®Þnh "NHNN quy
®Þnh tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc Ýt nhÊt ë møc 10% vµ nhiÒu nhÊt ë møc 35% trªn
toµn bé tiÒn göi ë c¸c tæ chøc tÝn dông. Trong tr-êng hîp cÇn thiÕt héi ®ång
qu¶n trÞ ng©n hµng nhµ n-íc quyÕt ®Þnh t¨ng tû lÖ dù tr÷ trªn møc 35% vµ
NHNN tr¶ l·i møc t¨ng ®ã. Trªn thùc tÕ c«ng cô nµy ®-îc b¾t ®Çu sö dông tõ
cuèi n¨m 1989 víi tæng sè tiÒn c¸c NHTM ph¶i ký göi h¬n 100 tû ®ång, n¨m
1990 lµ 356 tû ®ång vµ c¸c n¨m sau vÉn ®-îc thùc hiÖn theo møc 10% tÝnh
trªn sè tiÒn göi cña kh¸ch hµng.
Trong thêi gian ®Çu, tuy ph¸p lÖnh ng©n hµng ®· quy ®Þnh nh- trªn
nh-ng thùc tÕ trong mét thêi gian dµi, tû lÖ 10% ®-îc æn ®Þnh mét c¸ch cè
®Þnh, mÆc dï chÝnh s¸ch tÝn dông tõ n¨m 1989 ®Õn nay ®· tr¶i qua nhiÒu thêi
kú kh¸c nhau theo chñ tr-¬ng lóc th× th¾t chÆt, lóc th× níi láng (nh»m kiÓm
so¸t l¹m ph¸t). NghÜa lµ viÖc thùc hiÖn ®-a tiÒn vµo l-u th«ng ®iÒu khiÓn
khèi l-îng tiÒn l-u th«ng lu«n ®-îc thùc hiÖn theo nh÷ng dù kiÕn nhÊt ®Þnh,
b»ng nh÷ng c«ng cô kh¸c nhau. Nh-ng c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc vÉn ®-îc
thùc hiÖn víi mét tû lÖ cè ®Þnh.
§Çu n¨m 1994, Ng©n hµng trung -¬ng ®· cã quy ®Þnh bæ sung : tû lÖ dù
tr÷ b¾t buéc ®èi víi lo¹i tiÒn göi kh«ng kú h¹n lµ 13%, ®èi víi lo¹i tiÒn göi lµ
7% nh-ng còng lµ ®Ó thi hµnh cho mét thêi gian dµi. Sù æn ®Þnh nh- vËy ®·
nãi lªn r»ng, ë n-íc ta vµo thêi kú nµy míi b-íc ®Çu sö dông c«ng cô nµy ,
nªn ch-a cã kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn nã mét c¸ch linh ho¹t theo t×nh h×nh tiÒn tÖ
lu«n biÕn ®éng trong l-u th«ng, nªn ch-a thùc hiÖn ®Çy ®ñ vai trß ®iÒu khiÓn
khèi l-îng tiÒn l-u th«ng h¹n chÕ béi sè tÝn dông cña c¸c NHTM nh- chøc
n¨ng vèn cã cña c«ng cô nµy. §Æc biÖt ë n¨m 1991-1992 c¸c ng©n hµng
quèc doanh ngoµi sè vèn dù tr÷ tèi thiÓu theo luËt ®Þnh cßn cã mét l-îng vèn
tiÒn göi kh¸ lín taÞ NHTW. §iÒu nµy trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh ®· v«
11
hiÖu ho¸ c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc v× nh- vËy khi n©ng cao hay h¹ thÊp tû lÖ
dù tr÷ b¾t buéc th× hÇu nh- còng ch¼ng ¶nh h-ëng g× ®Õn kh¶ n¨ng thanh
to¸n vµ khèi l-îng tÝn dông cung øng. MÆt kh¸c mét sè vÊn ®Ò tån t¹i vÒ mÆt
nghiÖp vô vµ tæ chøc thùc hiÖn dù tr÷ b¾t buéc ®· gi¶m tÝnh chÊt nhaþ c¶m
cña c«ng cô.
Tuy nhiªn, thêi gian qua NHNN còng ®· sö dông c«ng cô dù tr÷ b¾t
buéc nh»m môc tiªu gãp phÇn ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong tõng thêi
kú vµ ®· ®¹t ®-îc mét sè kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t ë
møc thÊp.
Đứng trên góc độ Ngân hàng Nhà nước, thực hiện chức năng quản lý Nhà
nước về hoạt động ngân hàng và điều hành chính sách tiền tệ, thì giải pháp
đầu tiên được đưa ra là tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc lên gấp hơn 2 lần, thực
hiện từ tháng 7/2004. Theo đó, với số vốn huy động được, các NHTM phải
nộp dự trữ bắt buộc tăng lên, số vốn có thể cho vay được giảm đi, nên
buộc các NHTM phải xem xét ngặt nghèo hơn các dự án cho vay. Các dự
án vay vốn có tính hiệu quả không rõ ràng sẽ bị từ chối không cho vay.
Đồng thời chi phí hoạt động tín dụng tăng lên, nên buộc các NHTM phải
tăng lãi suất cho vay. Khi đó các doanh nghiệp cũng buộc phải cân nhắc
khoản vay của mình nếu không chịu đựng nổi lãi suất cao và nếu kinh
doanh không có hiệu quả, không đủ trả lãi ngân hàng.
Tuy nhiên tỷ lệ dự trữ bắt buộc đối với NHNo Việt Nam chỉ thấp bằng 1/2
tỷ lệ của các NHTM ở đô thị. Đồng thời tỷ lệ dự trữ bắt buộc đối với Quỹ
tín dụng trung ương và Ngân hàng hợp tác vẫn giữ nguyên. Điều đó cho
thấy, Ngân hàng Nhà nước vẫn định hướng chỉ đạo và khuyến khích mở
rộng tín dụng ở khu vực nông thôn. Đây là khu vực đang có nhu cầu vốn
rất lớn. Nhiều lĩnh vực sản xuất kinh doanh: lúa gạo, thuỷ hải sản, cà phê,
cao su, hồ tiêu, chăn nuôi lợn, gà,... phát triển khá, có sức tiêu thụ mạnh,
giá bán và giá xuất khẩu được cải thiện, nên vừa có khả năng hạn chế rủi
ro cho các tổ chức cho vay, vừa thúc đẩy phát triển có hiệu quả các lĩnh
vực này.
Về tỷ lệ dự trữ bắt buộc đối với tiền gửi bằng ngoại tệ, Quyết định số
796/2004/QĐ-NHNN (25/6/2004) của Ngân hàng Nhà nước đã có điểu
chỉnh tỷ lệ này đối với các tổ chức tín dụng như sau:
12
Tỷ lệ dự trữ bắt buộc đối với tiền gửi không kỳ hạn và có kỳ hạn dưới 12
tháng áp dụng đối với các ngân hàng thương mại Nhà nước, ngân hàng
thương mại cổ phần đô thị, ngân hàng thương mại cổ phần nông thôn, ngân
hàng hợp tác, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, ngân hàng liên doanh,
công ty tài chính, quỹ tín dụng nhân dân trung ương là 8% trên tổng số dư
tiền gửi bằng ngoại tệ dự trữ bắt buộc.
VÊn ®Ò cÇn ®Æt ra lµ ph¶i nghiªn cøu néi dung cña luËt NHNN nh»m ®-a ra
quy chÕ dù tr÷ b¾t buéc phï hîp víi môc tiªu ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ
giai ®o¹n míi trong ®ã môc tiªu æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ còng nh- kiÓm
so¸t l¹m ph¸t lµ quan träng nhÊt.
2. T¸i chiÕt khÊu
T¸i chiÕt khÊu lµ mét c«ng cô kh¸ nh¹y c¶m trong qu¸ tr×nh ®iÒu hµnh
khèi l-îng tiÒn tÖ vµ ®· ®-îc nhµ n-íc cho phÐp sö dông t¹i ®iÒu 41 vµ 43
ph¸p lÖnh NHNN ViÖt Nam. Nh-ng trong thùc tÕ ë n-íc ta nh÷ng n¨m qua
do thõa h-ëng tiÒm thÕ cña mét nÒn l-u th«ng trong ®ã kh«ng ®-îc phÐp tån
t¹i tÝn dông th-¬ng m¹i, v× vËy ch-a cã c¸c c«ng cô truyÒn thèng trùc tiÕp ®Ó
thùc hiÖn viÖc chiÕt khÊu vµ t¸i chiÕt khÊu nh- c¸c lo¹i kú phiÕu, th-¬ng
phiÕu... LuËt th-¬ng m¹i n-íc ta míi ®-îc c«ng bè vµ tõ ngµy 1-1-1998 míi
cã gi¸ trÞ thi hµnh, bëi vËy nghiÖp vô chiÕt khÊu th-¬ng phiÕu cña NHTM
ch-a ®-îc quy ®Þnh. Do ®ã viÖc t¸i chiÕt khÊu ®-îc thùc hiÖn dùa trªn c¨n cø
c¸c chøng tõ do NHTM ®· cho vay, nh-ng ch-a ®Õn h¹n c¸c doanh nghiÖp
ph¶i tr¶ nî l·i. C¨n cø vµo chøng tõ ®ã NHNN cho c¸c NHTM vay l¹i nh÷ng
kho¶n nî mµ c¸c NHTM ®· cho c¸c doanh nghiÖp vay. Mét mÆt NHTW cßn
thùc hiÖn ph-¬ng thøc "mua l¹i" c¸c dù ¸n ®· ®-îc c¸c ng©n hµng thÈm ®Þnh
tr-íc khi ®Çu t- nh-ng NHTM kh«ng ®ñ vèn. Trong thêi gian qua do ch-a
cã nh÷ng c«ng cô nghiÖp vô ®Ó thùc hiÖn c«ng cô l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu nªn
ng©n hµng nhµ n-íc ViÖt Nam ®· sö dông h×nh thøc cho vay cÇm cè. H×nh
thøc nµy ®-îc thùc hiÖn b»ng c¸ch, c¸c NHTM vµ c¸c tæ chøc tÝn dông ®em
mét sè lo¹i giÊy tê cã gi¸ trÞ ®Õn NHTW lµm vËt thÕ chÊp ®Ó vay tiÒn. Lo¹i
tÝn dông nµy nh»m gi¶i quyÕt khã kh¨n tµi chÝnh t¹m thêi cho c¸c NHTM.
H×nh thøc mua l¹i c¸c dù ¸n ®Çu t- t¸i cÊp vèn theo h×nh thøc cho vay thÕ
13
chÊp mét thêi gian dµi lµ c«ng cô thay thÕ cho th-¬ng phiÕu vµ kú phiÕu .
Nh÷ng h¹n chÕ cña c«ng cô t¸i chiÕt khÊu ë n-íc ta trong thêi gian qua ®ã lµ
tÊt yÕu trong thêi kú ®Çu chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr-êng . Tuy nhiªn cïng víi
c¸c c«ng cô kh¸c cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ c«ng cô t¸i chiÕt khÊu (ch-a hoµn
thiÖn) ®· gãp phÇn ®-a tû lÖ l¹m ph¸t ë n-íc ta tõ møc 2 con sè ë c¸c n¨m
tr-íc xuèng møc 1 con sè ë n¨m 1993.
3. Ho¹t ®éng thÞ tr-êng më
§©y lµ mét trong nh÷ng c«ng cô quan träng ®-îc NHTW c¸c n-íc sö
dông ®Ó ®iÒu hµnh cã hiÖu qu¶ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. ThËm chÝ mét sè ng©n
hµng coi ®©y lµ c«ng cô s¾c bÐn nhÊt trong c¸c ho¹t ®éng cña m×nh.
Nh-ng ë ViÖt Nam, nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung bao cÊp gåm suèt 4 thËp kû qua, phï hîp víi c¬ chÕ ®ã NHNN ViÖt
Nam kh«ng thÓ sö dông c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp (dù tr÷ b¾t buéc, thÞ tr-êng
më, l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu) ®Ó ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. C«ng cô ®ã chØ
cã thÓ vµ trªn thùc tÕ b-íc ®Çu ®· ph¸t huy t¸c dông khi hÖ thèng NHVN ®·
thùc sù ®æi míi. §iÒu 21 luËt NHNN ViÖt nam ®-îc quèc héi n-íc
CHXHCN ViÖt nam kho¸ 10 kú häp thø 2 th«ng qua quy ®Þnh "NHNN thùc
hiÖn nghiÖp vô thÞ tr-êng më th«ng qua viÖc mua b¸n tÝn phiÕu kho b¹c,
chøng chØ tiÒn göi, tÝn phiÕu NHNN vµ c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n kh¸c
trªn thÞ tr-êng tiÒn tÖ ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. Quy ®Þnh trªn
vÒ mÆt ph-¬ng diÖn ph¸p lý luËt NHNN ViÖt Nam ®· më ra cho c«ng cô thÞ
tr-êng më mét lèi ®i kh¸ th«ng tho¸ng, kh«ng bÞ øc chÕ bíi khÝa c¹nh nµo.
Trªn thùc tÕ ë ViÖt Nam tõ n¨m 1996 ®· cã nh÷ng ®ît ho¹t ®éng cña c¸c thÞ
tr-êng ®Êu thÇu tÝn phiÕu kho b¹c, ngo¹i tÖ bªn ng©n hµng. Trong ®ã n¨m
1996 lµ 19 ®ît, n¨m 1997 lµ 35 ®ît ®Êu thÇu tr¸i phiÕu, khèi l-îng tróng thÇu
lµ 2912,5 tû ®ång trong ®ã c¸c c«ng ty b¶o hiÓm mua 828 tû ®ång, ¸n tæ
chøc tÝn dông mua 2.084,5 tû ®ång. §iÒu nµy cho thÊy vèn n»m trong c¸c
®Þnh chÕ tµi chÝnh cßn kh¸ nhiÒu nh-ng cho vay ra cã nhiÒu rñi ro. C¸c ®Þnh
chÕ tµi chÝnh quay trë l¹i mua tÝn phiÕu kho b¹c ®Ó ®¶m b¶o an toµn vµ
chèng lç. Tuy nhiªn do thÞ tr-êng ®Êu thÇu chØ b¸n tÝn phiÕu kho b¹c cã kú
h¹n mét n¨m nªn kh«ng t¹o ra c«ng cô tiÒn tÖ ®Ó thóc ®Èy sù ra ®êi cña ho¹t
®éng thÞ tr-êng më cña NHTW. N¨m 1998 NHNN phèi hîp víi bé tµi chÝnh
14
tiÕp tôc ph¸t hµnh th-êng xuyªn tr¸i phiÕu kho b¹c, sè d- tr¸i phiÕu ®Õn cuèi
th¸ng 9/1998lµ 3478,7 tû ®ång.
Đối với các nước có nền kinh tế thị trường phát triển, vốn đầu tư trung dài
hạn cho nền kinh tế chủ yếu được tập trung huy động trên thị trường chứng
khoán, với hai loại chứng khoán là cổ phiếu và trái phiếu. Việt Nam đang
phát triển nền kinh tế theo định hướng cơ chế thị trường không nằm ngoài
tính quy luật đó. Thực ra thì thị trường trái phiếu ở nước ta bắt đầu hình
thành từ 2 - 3 năm qua, với việc các NHTM phát hành trái phiếu nội tệ - và
trái phiếu ngoại tệ, có thời hạn trên 1 năm, phổ biến là 2 năm, huy động
vốn trong nền kinh tế cho nhu cầu cho vay của các NHTM. Nhưng thị
trường phát hành trái phiếu mới thực sự được khởi động trong năm 2003
này, bắt đầu từ đầu tháng 5/2003 vừa qua, với việc phát hành đợt I công
trái giáo dục, một dạng trái phiếu của Chính phủ, có thời hạn 5 năm, với lãi
suất 8%/năm, với kết quả hết sức bất ngờ. Đến ngày 18/5 đã thu được
2.439,721 tỷ đồng so với kế hoạch dự kiến là 2.000 tỷ đồng và hoàn thành
trong khoảng 10 ngày so với thời gian dự kiến là 1 tháng. Theo dự kiến,
tổng số tiền công trái cần được phát hành cho mục tiêu này là 4.032 tỷ
đồng. Chuyển động lớn tiếp theo, đó là ngày 26/8/2003, Uỷ ban thường vụ
Quốc hội đã nghe Bộ trưởng Bộ tài chính trình bày Đề án phát hành trái
phiếu Chính phủ. Theo đó các loại trái phiếu dự kiến đưa ra phát hành có
thời hạn 3 năm, hoặc 5 năm đến 10 năm. Nếu thị trường chứng khoán phát
triển thì có thể phát hành trái phiếu có thời hạn đến 15 - 20 năm. Kế hoạch
đặt ra là trong năm 2003 phát hành 4.000 tỷ đồng, dự kiến sẽ phát hành từ
ngày 1/10/2003. Khối lượng trái phiếu phát hành sẽ nâng lên 7.000 tỷ đồng
mỗi năm trong các năm từ 2004 đến năm 2010. Phát triển thị trường trái
phiếu là yêu cầu cấp bách của nền kinh tế Việt Nam và các điều kiện cho
sự phát triển đã chín muồi. Song để thị trường này phát triển ổn định và có
hiệu quả thì buộc phải nâng cấp thị trường chứng khoán và nâng cấp thị
trường tiền tệ.
Chóng ta cã thÓ thÊy r»ng nghiÖp vô thÞ tr-êng më lµ yÕu tè t¸c ®éng quyÕt
®Þnh nhÊt ®Õn nh÷ng biÕn ®éng trong cung øng tiÒn tÖ, lµm thay ®æi c¬ së
tiÒn tÖ trªn thÞ tr-êng. ChÝnh v× vËy ®©y lµ c«ng cô h÷u hiÖu trong viÖc
kiÓm so¸t l¹m ph¸t. Do ®ã viÖc chÝnh phñ t×m nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó mau
chãng ®-a thÞ tr-êng më ho¹t ®éng mét c¸ch ®Çy ®ñ lµ v« cïng quan träng
vµ cÊp thiÕt
4. L·i suÊt
15
Tr-íc n¨m 1933, hÖ thèng ng©n hµng ë ViÖt nam lµ hÖ thèng ng©n hµng
mét cÊp, vÒ thùc chÊt nã lµ mét bé phËn cña ng©n s¸ch nhµ n-íc. Mèi quan
hÖ cña ng©n hµng víi kinh tÕ ngoµi quèc doanh vµ víi d©n chóng lµ h¹n chÕ :
khi ng©n s¸ch nhµ n-íc th©m hôt, c¸c ng©n hµng ph¸t hµnh thªm tiÒn ®Ó bï
®¾p. Khi c¸c DNNN thiÕu vèn th× ng©n hµng ph¸t hµnh tiÒn cho vay tÝn dông.
V× vËy dÉn tíi l¹m ph¸t trÇm träng tíi møc 3 con sè (trong thêi kú nµy ng©n
hµng ®· ¸p dông chÝnh s¸ch l·i suÊt cho vay nhá h¬n l·i suÊt tiÒn göi vµ nhá
h¬n tèc ®é tr-ît gi¸. §©y lµ sù bÊt hîp lý, cho nªn kh«ng huy ®éng ®-îc vèn
trong d©n vµ lµm cho hÖ thèng ng©n hµng tª liÖt) Th¸ng 3 n¨m 1988, ®¸nh
dÊu b-íc ngoÆt c¬ b¶n trong chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ë ViÖt nam b»ng nghÞ ®Þnh 53
vµ th¸ng 5 n¨m 1990 lµ viÖc ban hµnh hai ph¸p lÖnh vÒ ng©n hµng. Ng©n
hµng Nhµ n-íc vµ ng©n hµng HTX tÝn dông vµ c«ng ty tµi chÝnh. Sù h×nh
thµnh hÖ thèng ng©n hµng hai cÊp cïng víi viÖc ¸p dông chÝnh s¸ch l·i suÊt
®· gãp phÇn rÊt c¬ b¶n vµo viÖc kiÒm chÕ l¹m ph¸t nh÷ng n¨m sau ®ã.
Vµo ®Çu n¨m 1989, chÝnh phñ ®· quyÕt ®Þnh thay ®æi mét c¸ch c¬ b¶n
chÝnh s¸ch l·i suÊt. QuyÕt ®Þnh sè 39/H§BT ngµy 10/4/1989cña H§BT ®-a
ra c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó x¸c ®Þnh l·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay cña NHNN.
C¸c nguyªn t¾c ®ã lµ:
- L·i suÊt ¸p dông thèng nhÊt cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ ®-îc ®iÒu
chØnh theo sù biÕn ®éng cña chØ soã gi¸ c¶ trªn thÞ tr-êng x· héi.
- Mäi nguån vèn mµ ng©n hµng huy ®éng ®Ó cho vay ®Òu ®-îc h-ëng
l·i, mäi kho¶n vèn ng©n hµng cho vay ®Òu ph¶i thu l·i.
- Chªnh lÖch gi÷a l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt tiÒn göi b×nh qu©n 0,6%
th¸ng.
- Trong c¬ cÊu l·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay ph¶i bao gåm l·i suÊt c¬ b¶n
(l·i suÊt thùc d-¬ng) vµ chØ sè tr-ît gi¸ cña thÞ tr-êng x· héi.
Cô thÓ tõ gi÷a th¸ng 3-1989 ®· ®-a l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm lªn cao
h¬n chØ sè l¹m ph¸t hµng th¸ng. Th¸ng 1 vµ th¸ng 2 n¨m 1989 chØ sè gi¸ chØ
t¨ng h¬n 7,4% vµ 4,2% nh-ng l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm cã kú h¹n 3 th¸ng vµ
kh«ng cã kú h¹n ®· ®-îc m¹nh d¹n ®-a lªn 12% vµ 9% mçi th¸ng . BiÖn
ph¸p l·i suÊt thùc d-¬ng nµy lÇn ®Çu tiªn ®-îc thùc thi ®· ph¸ vì sù tr× trÖ
cña c¸c kªnh thu hót tiÒn thõa trong d©n vµ kh¾c phôc c¨n b¶n sù tª liÖt cña
16
chÝnh s¸ch l·i suÊt cÇn æn ®Þnh tõ n¨m 1985 ®Õn quý I n¨m 1989. Sè d- tiÒn
tiÕt kiÖm t¨ng lªn nhanh chãng ngay th¸ng ®Çu, quý ®Çu. ¸p dông chÝnh s¸ch
nµy ngay lÇn ®Çu ®· gi¶m l¹m ph¸t mét c¸ch nhanh chãng (còng bÊt lîi vµ
khã kh¨n ®ã lµ chØ 3 th¸ng sau ®· trë thµnh thiÓu ph¸t. Th¸ng 6/1992.
NHNN ®· ®iÒu chØnh l·i suÊt theo h-íng :
- §¶m b¶o l·i suÊt d-¬ng, tøc lµ l·i suÊt cho vay kh«ng thÊp h¬n l·i suÊt
huy ®éng b×nh qu©n.
- NHNN chØ quy ®Þnh møc l·i suÊt cho vay tèi ®a vµ møc l·i suÊt tiÒn
göi tèi thiÓu, cßn møc l·i suÊt cô thÓ sÏ do c¸c NHTM quyÕt ®Þnh.
- Xo¸ bá c¬ chÕ nhiÒu møc l·i suÊt ph©n biÖt theo thµnh phÇn kinh tÕ
còng nh- theo c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp , thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt b×nh
®¼ng ®èi víi tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ .
§©y lµ b-íc c¶i tiÕn c¬ b¶n theo h-íng tõng b-íc tù do ho¸ l·i suÊt.
Trong nh÷ng n¨m tiÕp theo biÖn ph¸p chñ yÕu ®Ó kiÓm so¸t cung øng tiÒn tÖ
(qua ®ã kiÓm so¸t ®-îc l¹m ph¸t) lµ n©ng cao l·i suÊt b»ng biÖn ph¸p hµnh
chÝnh lªn møc cao, thùc hiÖn th¾t chÆt tÝn dông cÊp cho khu vùc kinh tÕ quèc
doanh vµ ng©n s¸ch nhµ n-íc. TiÕp theo mét b-íc c¶i c¸ch chÝnh s¸ch l·i
suÊt n÷a ®ã lµ víi quyÕt ®Þnh 381/Q§-NH ngµy 28-12-1995 cña thèng ®èc
ng©n hµng nhµ n-íc, kÓ tõ ngµy 1-1-1996 l·i suÊt trÇn chÝnh thøc trë thµnh
mét trong nh÷ng c«ng cô chñ chèt ®Ó ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. §©y lµ
quyÕt ®Þnh vÜ m« cã tÇm ¶nh h-ëng s©u réng nhÊt trong n¨m 1996. Tõ møc
trÇn 1,75%/th¸ng dµnh cho khu vùc thµnh thÞ vµ 2% /th¸ng dµnh cho khu vùc
n«ng th«n, cho ®Õn thêi ®iÓm nµy l·i suÊt trÇn ®· ¸p dông thèng nhÊt cho c¶
hai khu vùc thµnh thÞ vµ n«ng th«n lµ 1,2% th¸ng ®èi víi cho vay ng¾n h¹n
vµ 1,25% /th¸ng ®èi víi trung vµ dµi h¹n, kh«ng chØ gãp phÇn biÕn ®æi c¬
b¶n thùc tr¹ng tÝn dông mµ cßn chøng minh sù vËn dông kh¸ chuÈn x¸c
nh÷ng gi¶i ph¸p ®Æc thï trong hoµn c¶nh cô thÓ ë ViÖt Nam. B-íc ®Çu ¸p
dông kh«ng tr¸nh khái nh÷ng v-íng m¾c nh-ng sau mét thêi gian kh¸ ng¾n,
hÖ thèng NHTM d-êng nh- ®· thÝch nghi ®-îc víi c¬ chÕ l·i suÊt trÇn, tù
®iÒu chØnh nh»m tèi -u ho¸ c¬ cÊu tÝn dông vµ c©n ®èi tµi chÝnh ®Ó s½n sµng
øng chiÕu víi 5 lÇn ®iÒu chØnh gi¶m trÇn l·i suÊt cña NHNN trong 2 n¨m
1996-1997 vµ lÇn ®Çu chØnh t¨ng l·i suÊt trÇn gÇn ®©y trong th¸ng 1/1998 (l·i
suÊt cho vay ng¾n h¹n tõ 1% lªn 1,2% /th¸ng, l·i suÊt cho vay trung, dµi h¹n
17
tõ 1,1% lªn 1,25%/th¸ng. Hai møc l·i suÊt c¬ b¶n nµy ¸p dông chung cho c¶
thµnh thÞ vµ n«ng th«n).
Thµnh qu¶ lín nhÊt mµ c¬ chÕ l·i suÊt trÇn mang l¹i chÝnh lµ ®· t¹o ra
c¸c c¬ héi gi¶m chi phÝ mét c¸ch b×nh ®¼ng ®èi víi mäi thµnh phÇn doanh
nghiÖp , t¨ng c-êng thªm ®éng lùc cho guång m¸y kinh tÕ còng nh- gãp
phÇn kiÒm chÕ tèt tèc ®é l¹m ph¸t.
Qua thùc tiÔn cho thÊy, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y chÝnh s¸ch l·i suÊt
cña NHNN ®· ®-îc sö dông nh- mét c«ng cô quan träng gãp phÇn t¨ng
tr-ëng kinh tÕ vµ kiÓm so¸t l¹m ph¸t.
5. H¹n møc tÝn dông
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ph¸t triÓn hÖ thèng c¸c NHTM vµ c¸c tæ
chøc tµi chÝnh ®-îc h×nh thµnh rÊt ®a d¹ng, th× viÖc ®iÒu khiÓn khèi l-îng
tiÒn ®-îc th«ng qua c¸c c«ng cô l·i suÊt chiÕt khÊu vµ c¸c c«ng cô truyÒn
thèng kh¸c lµ chñ yÕu. Nh-ng ®èi víi n-íc ta, c«ng cô truyÒn thèng ch-a thÓ
ph¸t huy ®-îc t¸c dông th× viÖc ®Þnh ra c«ng cô trung gian trong thêi gian
chuyÓn tiÕp ®· cã mét ý nghÜa lín vµ t¸c dông thiÕt thùc cho viÖc ®iÒu hµnh
khèi l-îng tiÒn tÖ. §ã lµ h¹n møc tÝn dông.
ViÖc ®-a ra vµ ¸p dông c«ng cô h¹n møc tÝn dông trong nh÷ng n¨m qua
®· cã nh÷ng kÕt qu¶ chøng tá c«ng cô nµy phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña
n-íc ta.
N¨m 1992, møc dù kiÕn t¨ng tr-ëng kinh tÕ 4,5% , chØ sè l¹m ph¸t dù
kiÕn/møc cho phÐp) lµ 30%/n¨m; NHTW ®· khèng chÕ h¹n møc tÝn dông ®èi
víi tÊt c¶ hÖ thèng NHTM ë møc 34,5%. KÕt qu¶ thùc tÕ n¨m ®ã, møc t¨ng
tr-ëng kinh tÕ t¨ng gÊp 2 lÇn so víi dù kiÕn, møc l¹m ph¸t 17,5% tiÒn tÖ ®i
dÇn vµo æn ®Þnh. TÊt nhiªn theo c¸c chØ sè ®ã NHTW còng chØ ®-a thªm tiÒn
vµo l-u th«ng møc 23% (thÊp h¬n møc dù kiÕn). C¸c n¨m sau, NHTW còng
®iÒu hµnh c«ng cô nµy theo ph-¬ng thøc t-¬ng tù vµ ®· cã t¸c dông tèt.
Tuy nhiªn cuèi n¨m 1995 do h¹n møc tÝn dông ®· cã ng©n hµng thõa
h¬n 1 ngµn tû ®ång, göi NHTW h-ëng l·i suÊt 1,1% nªn g©y lç. V× vËy viÖc
x¸c ®Þnh h¹n møc tÝn dông lµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn môc tiªu trªn chèng
l¹m ph¸t. Nh-ng viÖc ®iÒu hµnh c«ng cô nµy chØ cã hiÖu qu¶ khi hÖ thèng
18
NHTM quèc doanh cßn chiÕm lÜnh phÇn lín thÞ tr-êng tiÒn tÖ, ®ång thêi cã
sù phèi hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c c«ng cô (l·i suÊt tÝn dông, can thiÖp thÞ tr-êng
hèi ®o¸i...), cïng c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh kh¸c.
ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®· gãp phÇn quan träng trong viÖc kiÓm so¸t l¹m
ph¸t nh÷ng n¨m qua. Nh-ng ®øng tr-íc nguy c¬ cã thÓ dÉn tíi t¸i l¹m ph¸t
(tuy r»ng tû lÖ l¹m ph¸t n¨m qua rÊt thÊp 3,6%), viÖc hoµn thiÖn h¬n n÷a
chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay lµ cÇn thiÕt.
III/ Gi¶i ph¸p
1. C¸c nguy c¬ dÉn tíi viÖc t¸i l¹m ph¸t
MÆc dï mÊy n¨m qua l¹m ph¸t ®· ®-îc kiÒm chÕ. Song nÒn kinh tÕ ViÖt
nam vÉn tån t¹i nhiÒu vÊn ®Ò ch-a æn ®Þnh v÷ng ch¾c, cã thÓ dÉn tíi viÖc t¸i
l¹m ph¸t. C¸c nh©n tè tiÒm tµng lµm ph¸t sinh l¹m ph¸t cÇn ph¶i ®-îc tÝnh
®Õn khi kiÓm so¸t l¹m ph¸t lµ.
- C¬ së h¹ tÇng kinh tÕ x· héi chËm ®-îc c¶i thiÖn, cã mÆt tiÕp tôc
xuèng cÊp, tû lÖ tiÕt kiÖm vµ ®Çu t- cßn thÊp, nhiÒu tiÒm lùc cña d©n ch-a
®-îc khai th¸c vµo ph¸t triÓn s¶n xuÊt , tµi s¶n c«ng vµ vèn ®Çu t- cña nhµ
n-íc cßn bÞ thÊt tho¸t l·ng phÝ lín.
- Søc s¶n xuÊt cña x· héi ch-a ®-îc gi¶i ph¸p triÖt ®Ó, hiÖu qu¶ kinh tÕ
cßn thÊp, h¹n chÐ nguån tÝch luü vèn ®Çu t- còng nh- kh¶ n¨ng c¶i thiÖn ®êi
sèng.
- NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ViÖt Nam ®ang ë tr×nh ®é ban ®Çu, võa ch-a
®-îc ph¸t triÓn ®Çy ®ñ, võa ch-a ®-îc qu¶n lý tèt, chñ yÕu do hÖ thèng ph¸p
luËt ch-a ®ång bé, n¨ng lùc vµ hiÖu lùc qu¶n lý vÜ m« ch-a ®¸p øng yªu cÇu.
Bé m¸y nhµ n-íc, hÖ thèng tµi chÝnh ng©n hµng vµ khu vùc doanh nghiÖp
nhµ n-íc cßn béc lé nhiÒu yÕu kÐm.
- ë n-íc ta nh÷ng n¨m qua, nhu cÇu ®Çu t- vÒ x©y dùng c¬ b¶n t¨ng
nhanh trªn c¶ hai khu vùc nhµ n-íc vµ t- nh©n. §Çu t- n-íc ngoµi vµo ViÖt
nam ngµy mét gia t¨ng do ®ã ¶nh h-ëng tíi thÞ tr-êng tiÒn tÖ vµ thÞ tr-êng
hµng ho¸ .
- Ng©n s¸ch nhµ n-íc ®øng tr-íc nh÷ng yªu cÇu lín vÒ c©n ®èi thu chi
vµ t¹o nguån bï ®¾p thiÕu hôt hµng n¨m, trong khi ®ã m«i tr-êng luËt ph¸p
m«i tr-êng tµi chÝnh cßn ®ang trong qu¸ tr×nh t¹o lËp vµ hoµn c¶nh. V× vËy,
19
kh¶ n¨ng mÊt c©n ®èi trong ng©n s¸ch nhµ n-íc l¹m ph¸t tiÒn tÖ lµ ch-a thÓ
l-êng hÕt ®-îc.
Nh÷ng nh©n tè trªn cã thÓ g©y ra l¹m ph¸t trong nh÷ng n¨m tíi.
2. Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong viÖc kiÓm so¸t
l¹m ph¸t
§Ó hoµn thiªn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ chóng ta ph¶i biÕt hoµn thiÖn c¸c c«ng
cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ còng nh- phèi hîp ®iÒu hµnh c¸c c«ng cô ®ã.
2.1. Dù tr÷ b¾t buéc.
C«ng cô dù tr÷ b¾t buéc cã -u ®iÓm lín trong viÖc kiÓm so¸t cung tiÒn
tÖ lµ nã cã thÓ t¸c ®éng ®Õn tÊt c¶ c¸c ng©n hµng nh- nhau vµ cã t¸c dông
®Çy quyÒn lùc ®Õn cung øng tiÒn tÖ. Tuy vËy, khi mµ dù tr÷ b¾t buéc kh«ng
®-îc tr¶ l·i, chóng t-¬ng ®-¬ng víi mét kho¶n thuÕ vµ cã thÓ dÉn tíi t×nh
tr¹ng phi trung gian ho¸ h¬n n÷a, dù tr÷ b¾t buéc thiÕu tÝnh mÒm dÎo, hoÆc
nh÷ng thay ®æi lín vµ th-êng xuyªn ë møc dù tr÷ còng sÏ g©y nªn hçn lo¹n
vµ tæn thÊt cho c¸c NHTM. Nh-ng tr-íc t×nh tr¹ng l¹m ph¸t thÊp nh- hiÖn
nay cÇn gi¶m tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc. Bëi v× nhu cÇu vèn cña nÒn kinh tÕ kh¸
lín, nh-ng kh¶ n¨ng huy ®éng vèn h¹n chÕ, cho nªn viÖc gi¶m tû lÖ dù tr÷
b¾t buéc trong giai ®o¹n nµy sÏ hç trî thªm nguån vèn cho c¸c tæ chøc tÝn
dông cho vay nÒn kinh tÕ. MÆt kh¸c sù gia t¨ng tæng ph-¬ng tiÖn thanh to¸n
ë møc kiÓm so¸t ®-îc, vµ tû lÖ l¹m ph¸t còng cã thÓ kiÓm so¸t ®-îc sao cho
phï hîp víi sù t¨ng tr-ëng kinh tÕ. Do vËy h¹ thÊp tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc cã
thÓ chÊp nhËn vµ phï hîp trong thêi kú nµy.
Mét mÆt khi quy ®Þnh tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc cÇn chó ý tíi quy m« ho¹t
®éng cña c¸c tæ chøc tÝn dông hiÖn nay sao cho hîp lý. Cßn vÒ ®èi t-îng thi
hµnh quy chÕ dù tr÷ b¾t buéc cÇn bæ sung thªm ng©n hµng HTX quü tÝn dông
nh©n d©n vµ HTX tÝn dông ®Ó phï hîp víi quy ®Þnh néi dung luËt NHNN.
Trong giai ®o¹n hiÖn nay, c¸c NHTM gÆp khã kh¨n trong viÖc huy ®éng vèn
®èi víi lo¹i tiÒn göi tõ 12 th¸ng trë lªn (chiÕm 15% so víi tæng nguån vèn
huy ®éng). ChÝnh v× vËy nÕu muèn huy ®éng ®-îc lo¹i tiÒn göi nµy c¸c
NHTM ph¶i n©ng møc l·i suÊt tiÒn göi (huy ®éng vèn) lªn cao s¸t l·i suÊt
tiÒn cho vay. Do ®ã nÕu quy ®Þnh lo¹i tiÒn göi nµy còng ph¶i chÞu tû lÖ dù tr÷
b¾t buéc th× sÏ g©y khã kh¨n cho c¸c NHTM trong ho¹t ®éng kinh doanh
20