Tài liệu Skkn-phương pháp rèn đọc cho học sinh lớp 4, 5

Phương pháp rèn đọc cho học sinh lớp 4-5 1 [email protected] §Æt vÊn ®Ò I. C¬ së lý luËn ` TËp ®äc lµ mét m«n häc cã vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng trong hÖ thèng c¸c m«n häc ë TiÓu häc. BiÕt ®äc lµ cã thªm c«ng cô míi ®Ó häc tËp, ®Ó giao tiÕp. §©y lµ mét c«ng cô mµ chØ ngêi biÕt ch÷ míi cã. Trong m«n TiÕng ViÖt th× ph©n m«n TËp ®äc cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn tèt c¸c nhiÖm vô cña m«n TiÕng ViÖt ®Ò ra ®ã lµ: Trau dåi kiÕn thøc ng«n ng÷, kiÕn thøc v¨n häc, kiÕn thøc ®êi sèng, rÌn luyÖn kü n¨ng ®äc, nãi, viÕt vµ ®Æc biÖt nã cßn gãp phÇn kh«ng nhá vµo viÖc gi¸o dôc t×nh c¶m, mÜ c¶m vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc t duy cña häc sinh. Cã thÓ nãi, thiÕu ph©n m«n TËp ®äc mµ chØ cã ph©n m«n ChÝnh t¶, LuyÖn tõ vµ c©u, TËp lµm v¨n, TËp viÕt…th× nhiÖm vô cña m«n TiÕng ViÖt khã cã thÓ thùc hiÖn ®îc. Tãm l¹i, TËp ®äc lµ mét ph©n m«n rÊt quan träng trong ch¬ng tr×nh TiÕng ViÖt ë TiÓu häc. D¹y tèt ph©n m«n nµy kh«ng nh÷ng rÌn luyÖn cho häc sinh kÜ n¨ng ®äc mµ cßn ph¸t triÓn ë c¸c em vèn tõ ng÷ phong phó, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c em häc tèt c¸c ph©n m«n kh¸c ( TËp viÕt, ChÝnh t¶, LuyÖn tõ vµ c©u, TËp lµm v¨n….). H¬n thÕ n÷a, d¹y tèt ph©n m«n TËp ®äc sÏ gióp c¸c em cã ®îc mét ph¬ng tiÖn ®Ó häc tËp c¸c m«n häc kh¸c nh To¸n, §¹o ®øc, Tù nhiªn vµ x· héi, ¢m nh¹c, MÜ thuËt….® îc tèt h¬n. Do vËy, viÖc suy nghÜ, t×m chän nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu nhÊt gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng giê d¹y cña ph©n m«n TËp ®äc lµ v« cïng cÇn thiÕt. II. C¬ së thùc tiÔn Nh trªn ta ®· kh¼ng ®Þnh, ph©n m«n TËp ®äc cã mét vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng trong ch¬ng tr×nh m«n TiÕng ViÖt ë TiÓu häc. Tuy nhiªn, viÖc d¹y TËp ®äc ë TiÓu häc nãi chung vµ ë khèi 4, khèi 5 nãi riªng còng cßn cã nh÷ng h¹n chÕ, thiÕu sãt; do vËy mµ chÊt lîng gi¶ng d¹y ph©n m«n TËp ®äc cha cao. Qua viÖc ®iÒu tra kh¶ n¨ng tËp ®äc v¨n b¶n cña häc sinh líp t«i phô tr¸ch ( 4A ), ë tuÇn ®Çu tiªn cña n¨m häc cho phÐp t«i ®îc phÐp nªu ra kÕt qu¶ ®iÒu tra cô thÓ nh sau: 1, §äc ª a, ng¾c ngø ( tøc lµ ®äc rêi vôn ra tõng tiÕng, sau mçi tiÕng l¹i nghØ kÐo dµi, kh«ng ph©n biÖt ®îc tõ trong c©u, hoÆc cã khi gÆp vÇn khã c¸c em dõng l¹i ë gi÷a c©u ®Ó ®¸nh vÇn ) tû lÖ m¾c lo¹i lçi nµy kho¶ng 3 / 36 em 2, §äc liÕn tho¾ng: Cã mét sè em lÇm tëng r»ng ®äc thËt nhanh míi lµ giái, v× vËy c¸c em ®äc liÒn mét th«i tõ ®Çu ®Õn cuèi, tû lÖ lo¹i lçi nµy kho¶ng 4 / 36 em. 3, §äc sai nh÷ng tiÕng, tõ cã phô ©m hay nhÇm lÉn nh l – n, tr – ch, s – x, r – d – gi lo¹i lçi nµy kh¸ phæ biÕn chiÕm 25/ 36 em. 4, §äc lªn xuèng giäng tuú tiÖn, hiÖn tîng nµy chiÕm kho¶ng 13 / 36 em. 5, §äc giäng ®Òu ®Òu: Kh¸c h¼n víi nh÷ng em ®äc nh¸t gõng, ®äc liÕn tho¾ng, c¸c em nµy ®äc víi tèc ®é võa ph¶i, biÕt ng¾t nghØ ®óng dÊu c©u, nhng toµn bµi kh«ng biÕt nhÊn vµo nh÷ng tõ quan träng, kh«ng ph©n biÖt ®îc c¸c lo¹i c©u, giäng ®Òu ®Òu buån tÎ, kh«ng thÓ hiÖn ®îc néi dung t tëng, vµ ý ®Þnh cña ngêi viÕt (kh«ng ®äc diÔn c¶m ®îc), lo¹i lçi kh¸ phæ biÕn kho¶ng 23 /36 em. * VËy ®©u lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn kh¶ n¨ng ®äc cña häc sinh cßn h¹n chÕ nh vËy? Qua nghiªn cøu ®iÒu tra cho phÐp t«i ®îc nªu ra hai nguyªn nh©n chÝnh sau ®©y: - Trong giê tËp ®äc, gi¸o viªn cßn xem nhÑ kh©u luyÖn ®äc cho häc sinh, do vËy phÇn luyÖn ®äc míi chØ ®îc gi¸o viªn tiÕn hµnh mét c¸ch m¸y mãc, h×nh thøc nªn dÉn ®Õn hËu qu¶ häc sinh ®äc cha tèt, cßn ®äc diÔn c¶m th× cµng Phương pháp rèn đọc cho học sinh lớp 4-5 2 [email protected] kÐm. Ph¶i nãi r»ng nguån gèc cña nguyªn nh©n nµy phÇn lín do gi¸o viªn cßn lóng tóng trong ph¬ng ph¸p rÌn ®äc cho häc sinh, ®ång thêi rÌn ®äc cho häc sinh cha ®Õn n¬i ®Õn chèn. - Gi¸o viªn ®äc mÉu kh«ng tèt, thiÕu t¸c dông lµm mÉu vµ cha kÝch thÝch ®îc häc sinh cè g¾ng ®äc theo theo thÇy Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. I. Néi dung cña s¸ng kiÕn kinh nghiÖm Nh chóng ta ®· biÕt, trong mét giê tËp ®äc ngêi gi¸o viªn cÇn ph¶i thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng d¹y häc ®Ó ®¹t ®îc nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n nh sau: Híng dÉn häc sinh ®äc ®óng, ®äc hiÓu, ®äc hay mét v¨n b¶n. Do vËy ®Ó n©ng cao chÊt lîng tËp ®äc cña häc sinh, qua nhiÒu lÇn nghiªn cøu t×m chän biÖn ph¸p rÌn ®äc vµ ®· ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p ®ã vµo thùc tÕ gi¶ng d¹y, t«i ®· cã mét sè kinh nghiÖm trong viÖc rÌn ®äc cho häc sinh líp 4, líp 5. Sau ®©y, t«i xin ®îc tr×nh bµy néi dung kinh nghiÖm cña m×nh – Kinh nghiÖm cã tªn gäi: “Ph¬ng ph¸p rÌn ®äc cho häc sinh líp 4 – 5” Trong kinh nghiÖm nµy, t«i xin ®îc tr×nh bµy c¸c biÖn ph¸p ®Ó rÌn ®äc ®óng, ®äc hay (®äc diÔn c¶m) mét v¨n b¶n cho häc sinh líp 4, líp 5. II. Nh÷ng biÖn ph¸p, gi¶i ph¸p ®· thùc hiÖn 1, Kh¾c phôc t×nh tr¹ng ®äc ª a ng¾c ngø. Nh chóng ta ®· biÕt, ch÷ TiÕng ViÖt cña chóng ta viÕt rêi ra tõng ©m tiÕt chø kh«ng ph¶i viÕt liÒn tõng tõ nh ch÷ mét sè níc kh¸c (Anh, Nga, Ph¸p..) nhng khi ®äc ta l¹i kh«ng ®äc rêi r¹c tõng ©m tiÕt mét mµ ph¶i ®äc theo tõng côm tõ. VÝ dô: ChÞ Nhµ Trß ®· bÐ nhá l¹i gÇy yÕu qu¸, ngêi bù nh÷ng phÊn nh míi lét. ChÞ mÆc ¸o th©m dµi ®«i chç chÊm ®iÓm vµng, hai c¸nh máng nh c¸nh bím non l¹i ng¾n chïn chïn. NÕu tÝnh vÒ mÆt ©m tiÕt th× 2 c©u v¨n trªn cã 38 ©m tiÕt, 31 tõ, 9 côm tõ. Khi häc sinh tËp ®äc kh«ng ®Ó c¸c em ®äc rêi r¹c tõng ©m tiÕt nh kiÓu ®äc nh¸t gõng. NÕu ®Ó häc sinh ®äc theo tõng tõ th× vÉn cha diÔn ®¹t ®îc ý cña c©u v¨n nªn t«i ph¶i híng dÉn häc sinh ®äc theo côm tõ. ChÞ Nhµ Trß /®· bÐ nhá/ l¹i gÇy yÕu qu¸,/ ngêi bù nh÷ng phÊn/ nh míi lét./ ChÞ mÆc ¸o th©m dµi / ®«i chç chÊm ®iÓm vµng,/ hai c¸nh máng nh c¸nh bím non / l¹i ng¾n chïn chïn. C¸ch híng dÉn häc sinh ®äc theo côm tõ cña t«i nh sau: + T«i viÕt c©u v¨n ®ã ra b¶ng phô (®· chuÈn bÞ tõ tr íc ) + V× giai ®o¹n ®Çu líp cßn ®äc yÕu, do vËy t«i ®äc mÉu theo c¸ch nghØ nh trªn sao cho thËt chuÈn. Sau ®ã, t«i cho häc sinh ph¸t hiÖn nh÷ng chç ng¾t nghØ cña thÇy, nÕu ®óng t«i sÏ dïng phÊn mµu g¹ch chÐo sau nh÷ng tõ cÇn ng¾t. NÕu häc sinh cha ph¸t hiÖn ra t«i cã thÓ ®äc mÉu lÇn thø 2 nh÷ng c©u ®ã ®Ó häc sinh cã thÓ nhËn ra. §ång thêi t«i lu«n cñng cè kü n¨ng ®äc khi gÆp dÊu chÊm( ph¶i nghØ h¬i), gÆp dÊu phÈy ph¶i ng¾t h¬i. Khi ® · nhËn ra c¸ch ng¾t nghØ sau côm tõ, sau dÊu phÈy, sau dÊu chÊm t«i gäi mét sè häc sinh kh¸ ®äc, sau ®ã míi gäi nh÷ng em hay ®äc ª a ng¾c ngø lªn ®äc. Cã thÓ lµ mét lÇn, còng cã thÓ lµ hai lÇn vµ ph¶i tiÕn hµnh trong mét thêi gian. T«i nghÜ hiÖn tîng ®äc ª a ng¾c ngø ë c¸c em sÏ kh«ng cßn x¶y ra n÷a. Nhng lu ý khi cßn nh÷ng em ®äc ª a ng¾c ngø th× ph¶i söa mét c¸ch triÖt ®Ó, cã thÓ ph¶i híng ®Én tõng côm tõ; gi¸o viªn hoÆc häc sinh kh¸ ®äc mÉu côm tõ thø nhÊt sau ®ã cho häc sinh ®äc yÕu ®äc l¹i côm tõ ®ã råi míi Phương pháp rèn đọc cho học sinh lớp 4-5 [email protected] 3 chuyÓn sang côm tõ kh¸c vµ còng theo tr×nh tù ®óng nh vËy, cuèi cïng cho häc sinh ®äc l¹i c¶ ®o¹n v¨n ®ã. + VËy khi häc sinh ®äc nh÷ng c©u v¨n dµi, häc sinh ® · biÕt ng¾t h¬i sau côm tõ nhng ng¾t h¬i trong thêi gian bao l©u th× còng lµ ®iÒu cÇn ph¶i híng dÉn c¸c em. Th«ng thêng t«i híng dÉn c¸c em ng¾t h¬i sau côm tõ b»ng thêi gian ng¾t nghØ khi gÆp dÊu phÈy hoÆc dÊu chÊm phÈy vµ ®¬ng nhiªn thêi gian ®ã ph¶i Ýt h¬n thêi gian nghØ khi ®äc gÆp dÊu chÊm. Tr¸nh t×nh tr¹ng häc sinh ng¾t nghØ qu¸ l©u lµm cho ngêi nghe c¶m thÊy rêi r¹c. Sè häc sinh m¾c lo¹i lçi ®äc ª a, ng¾c ngø hoÆc ®äc liÕn tho¾ng kh«ng nhiÒu nªn chØ sau 2 tuÇn kiªn tr× rÌn ®äc cho c¸c em( gäi cho c¸c em ®äc nhiÒu h¬n, söa cho c¸c em kü h¬n) th× lo¹i lçi nµy kh«ng cßn trong líp t«i n÷a, c¸c em ®äc ®· kh¸ tr«i ch¶y, lu lo¸t. 2, Kh¾c phôc t×nh tr¹ng ®äc sai nh÷ng tiÕng, tõ cã phô ©m ®Çu hay nhÇm lÉn l- n; s- x; ch- tr; d- r- gi.. Nh÷ng tiÕng, nh÷ng tõ nµy thêng lµ nh÷ng tõ khã ®èi víi häc sinh cho nªn trong bíc rÌn ®äc ®óng cho häc sinh t«i cho c¸c em ®äc thÇm toµn bµi ®Ó tù ph¸t hiÖn ra nh÷ng tiÕng, tõ mµ häc sinh c¶m thÊy khã cã trong bµi. Trong thùc tÕ nhiÒu khi gi¸o viªn qu¸ phô thuéc vµo s¸ch híng dÉn mµ Ðp häc sinh ph¶i chØ ra nh÷ng tõ khã gièng nh trong s¸ch nªu ra lµ kh«ng nªn bëi nh÷ng tõ ®ã víi häc sinh cã thÓ cha ph¶i lµ khã. Song tõ, tiÕng khã ®äc mµ tù c¸c em ph¸t hiÖn ra cã thÓ lµ rÊt nhiÒu. Do vËy gi¸o viªn cÇn kÕt hîp v¬Ý viÖc quan s¸t theo dâi cña m×nh trong tÊt c¶ c¸c giê häc ®Ó thÊy häc sinh líp m×nh hay nhÇm lÉn ë nh÷ng cÆp phô ©m nµo, vÇn nµo ®Ó tËp trung rÌn cho c¸c em nh÷ng tiÕng khã, tõ khã ë c¸c lo¹i ®ã. VÝdô: ë líp t«i, ngay tõ khi míi nhËn líp, qua theo dâi trong c¸c tiÕt häc vµ trong khi giao tiÕp víi häc sinh t«i thÊy c¸c em cßn hay nhÇm lÉn gi÷a c¸c cÆp phô ©m sau: C¸c cÆp phô ©m hay lÉn l- n x- s ch- tr d – r - gi Tû lÖ m¾c lçi 80.5% 25% 50% 72.2% T«i thÊy ®©y kh«ng chØ lµ nh÷ng lçi cña c¸c em häc sinh khi ®äc, khi nãi mµ c¶ nh©n d©n ®Þa ph¬ng n¬i ®©y còng hay nhÇm lÉn nh vËy. Do vËy trong mét giê häc, mét tuÇn häc thËm chÝ c¶ mét th¸ng ta còng kh«ng thÓ söa ngay cho c¸c em tÊt c¶ c¸c lo¹i lçi ®ã. Nh÷ng lçi mµ tû lÖ häc sinh m¾c Ýt h¬n vµ còng dÔ söa h¬n t«i ®Æt ra cho m×nh kÕ ho¹ch sÏ tiÕn hµnh rÌn cho c¸c em liªn tôc trong 8 tuÇn ®Çu( §ã lµ nh÷ng cÆp phô ©m s – x, ch –tr ). Cßn nh÷ng cÆp phô ©m khã söa h¬n( l – n), tû lÖ häc sinh m¾c lçi nhiÒu h¬n, t«i ®Æt ra cho m×nh kÕ ho¹ch rÌn cho c¸c em liªn tôc trong 3 th¸ng nhng sau ®ã ph¶i thêng xuyªn rÌn trong khi nãi vµ khi ®äc, khi viÕt cã nh thÕ míi trë thµnh thãi quen nãi ®óng, viÕt ®óng ®îc. C¸ch tiÕn hµnh rÌn ®äc ®óng cho häc sinh cña t«i nh sau: + Môc ®Ých phÇn rÌn ®äc cña bµi “MÑ èm” ( s¸ch TiÕng ViÖt líp 4 tËp 1) t«i sÏ tËp trung rÌn häc sinh ®äc ®óng nh÷ng tiÕng cã phô ©m ®Çu l- n + Sau khi nghe gi¸o viªn ®äc mÉu lÇn 1, t«i yªu cÇu c¶ líp ®äc thÇm toµn bµi ( kÕt hîp víi viÖc dÆn häc sinh chuÈn bÞ bµi ë nhµ) t×m ra nh÷ng tõ, tiÕng khã ®äc cã trong bµi. Sau ®ã cho häc sinh nªu ra, t«i lÇn lît ghi lªn b¶ng theo c¸c dßng riªng biÖt VÝ dô: Häc sinh t×m ®îc c¸c tõ khã: h«m nay, l¸ trÇu, n¾ng, lÆn, nãng ran, xãm lµng, s¸ng nay. T«i sÏ ghi lªn b¶ng nh sau: Phương pháp rèn đọc cho học sinh lớp 4-5 [email protected] 4 l: l¸ trÇu, lÆn, xãm lµng n: h«m nay, n¾ng, nãng ran, s¸ng nay Hái : Trong dßng 1 con thÊy nh÷ng tõ ®ã khã ®äc ë phÇn nµo?(khã ®äc ë phÇn phô ©m ®Çu: l); gi¸o viªn ghi ©m l tríc dßng 1 b»ng phÊn mµu Víi dßng 2 t«i còng hái nh vËy vµ ghi ©m n tríc dßng 2. §èi víi nh÷ng ©m nµy, víi häc sinh cña t«i, t«i ph¶i híng dÉn häc sinh c¸ch ph¸t ©m thËt cô thÓ, chi tiÕt. + T«i híng dÉn c¸c em c¸ch ph¸t ©m phô ©m l nh sau: Phô ©m l lµ phô ©m t¾c, khi ph¸t ©m phô ©m nµy, ®Çu lìi cong lªn tiÕp gi¸p víi vßm lîi trªn, luång h¬i bÞ c¶n l¹i nªn ph¶i len qua hai c¹nh lìi ®Ó tho¸t ra ngoµi, do vËy luång h¬i bËt ra m¹nh. Gi¸o viªn lµm mÉu hai lÇn, sau ®ã cho häc sinh kh¸ ph¸t ©m, gäi häc sinh hay nhÇm lÉn vÒ phô ©m nµy tËp ph¸t ©m. Lu ý nªn cho c¸c em ph¸t ©m c¸ nh©n ®Ó dÔ ph¸t hiÖn nh÷ng em ph¸t ©m sai ®Ó söa; tiÕp theo t«i cho häc sinh ®äc tiÕng khã cã chøa phô ©m l. Phô ©m n lµ phô ©m x¸t, khi ph¸t ©m phô ©m nµy mÆt lìi tiÕp gi¸p víi vßm lîi trªn, luång h¬i kh«ng bÞ lìi c¶n l¹i nªn tho¸t ra nhÑ nhµng h¬n. C¸ch tiÕn hµnh còng nh híng dÉn ph¸t ©m phô ©m l. §Ó häc sinh cã ®îc thãi quen ph¸t ©m ®óng t«i yªu cÇu häc sinh ph¸t ©m vµ ®äc theo kiÓu ®èi nhau: ®ã lµ l- n; l¸ trÇu- nãng ran, xãm lµng- nãng ran, n¾ng- lÆn… §a ra c¸ch rÌn nh vËy lµ t«i muèn cho häc sinh cã ph¶n øng nhanh nh¹y ®Ó t×m ngay ra ®îc c¸ch ®äc ®óng nh÷ng tõ cã chøa c¸c cÆp phô ©m hay nhÇm lÉn. NÕu chØ rÌn nh vËy th× còng cha ®ñ mµ viÖc luyÖn ®äc tõ khã cÇn ph¶i ®îc ®Æt trong v¨n c¶nh, trong m«i trêng ng«n ng÷ th× häc sinh ®äc nh÷ng tõ ®ã míi ®óng h¬n bëi nhiÒu khi ®äc riªng tõ häc sinh cã thÓ ®äc ®óng nhng khi ®Æt tõ ®ã vµo trong c©u v¨n, ®o¹n v¨n th× cha ch¾c häc sinh ®· ®äc ®óng. ChÝnh v× thÕ mµ sau khi rÌn ph¸t ©m luyÖn ®äc tõ khã cã chøa ©m khã t«i l¹i ph¶i yªu cÇu häc sinh t×m nh÷ng c©u v¨n, c©u th¬ thËm chÝ ®o¹n v¨n, ®o¹n th¬ cã chøa tõ khã ®ã cho häc sinh ®äc v× môc ®Ých cña rÌn ®äc ®óng lµ rÌn ph¸t ©m ®óng ®Ó ®äc ®óng v¨n b¶n. Mét sè ®ång chÝ gi¸o viªn cã hái: Trong mét giê TËp ®äc nÕu chØ tËp trung híng dÉn ®äc nh÷ng tõ cã chøa phô ©m l- n th× nh÷ng tiÕng khã kh¸c rÌn vµo lóc nµo? T«i kh¼ng ®Þnh: Mét cÆp phô ©m hay nhÇm lÉn l- n vµ nã ® · trë thµnh cè tËt kh«ng chØ ë häc sinh mµ c¶ nh©n d©n ®Üa ph¬ng nÕu trong mét tiÕt TËp ®äc cã chñ ®Þnh rÌn cho häc sinh vÒ cÆp phô ©m ®ã mµ kh«ng thùc hiÖn kÜ cµng nh vËy th× kh«ng thÓ ®¹t ®îc c¸i ®Ých ®· ®Æt ra. Cßn nh÷ng tõ khã kh¸c ta cã thÓ híng dÉn c¸c em ®äc tõ ®ã theo tr×nh tù: gi¸o viªn hoÆc häc sinh kh¸ ®äc mÉu sau ®ã gäi häc sinh yÕu kÐm ®äc l¹i. RÌn cho häc thãi quen ®äc ®óng nh÷ng tõ cã c¸c phô ©m mµ häc sinh hay nhÇm lÉn lµ mét viÖc lµm kh«ng ®¬n gi¶n. B¶n th©n mét m×nh ph©n m«n TËp ®äc còng khã cã thÓ gi¶i quyÕt ®îc. Do vËy, theo t«i trong tÊt c¶ c¸c giê häc vµ trong bÊt kú hoµn c¶nh giao tiÕp nµo t«i vµ lùc lîng nßng cèt cña t«i gåm 20% häc sinh kh«ng m¾c lçi sÏ gióp c¸c em söa ngay, cã nh thÕ míi gi¶i quyÕt ®îc vÊn ®Ò. Víi nh÷ng cÆp phô ©m cßn l¹i t«i còng tiÕn hµnh rÌn cho häc sinh lÇn lît theo tõng bíc nh vËy. §Õn nay, n¨m häc ®· tiÕn hµnh ® îc gÇn 5 th¸ng th× møc ®é sai nh÷ng tõ cã phô ©m hay nhÇm lÉn nh ®· nªu ra ë trªn ®· gi¶m râ rÖt. C¸c cÆp phô ©m hay lÉn l- n x- s Ch- tr d – r - gi Tû lÖ m¾c lçi 11.1% 5.5% 13.8% 11.1% Phương pháp rèn đọc cho học sinh lớp 4-5 5 [email protected] Tõ kinh nghiÖm cña nh÷ng n¨m häc tríc, t«i tin tëng r»ng trong h¬n mét th¸ng cña häc kú 1 t«i sÏ gi¶i quyÕt triÖt ®Ó c¸c lçi cßn l¹i. 3. Kh¾c phôc t×nh tr¹ng ®äc lªn xuèng giäng tuú tiÖn Theo t«i, muèn kh¾c phôc t×nh tr¹ng lªn xuèng giäng tuú tiÖn th× gi¸o viªn ph¶i híng dÉn thËt tèt c¸ch ®äc c¸c kiÓu c©u: C©u kÓ ë cuèi c©u cã dÊu chÊm khi ®äc thêng ph¶i xuèng giäng ë cuèi c©u. C©u hái ë cuèi c©u cã dÊu chÊm hái, khi ®äc ta ph¶i lªn giäng ë cuèi c©u. C©u kÓ cã dÊu chÊm löng khi ®äc ph¶i kÐo dµi giäng. C©u c¶m, c©u cÇu khiÕn ë cuèi c©u cã dÊu chÊm than khi ®äc cÇn ph¶i lªn giäng ë cuèi c©u. VÝ dô: Trong bµi “ Chó §Êt Nung” ë s¸ch TiÕng ViÖt líp 4 t«i híng dÉn häc sinh c¸ch ®äc c¸c lo¹i c©u nµy nh sau: + ChÐp ®o¹n v¨n ®ã lªn b¶ng phô. + Hái häc sinh trong ®o¹n v¨n ®ã cã nh÷ng c©u v¨n nµo lµ c©u hái, c©u kÓ, c©u c¶m, c©u cÇu khiÕn vµ c¸ch ®äc cña tõng lo¹i c©u nµy, gi¸o viªn dïng phÊn mÇu ghi ký hiÖu lªn giäng  xuèng giäng ë cuèi mçi lo¹i c©u. ¤ng Hßn RÊm cêi b¶o: (c©u kÓ) - Sao chó mµy nh¸t thÕ ?  ( c©u hái). §Êt cã thÓ nung trong löa c¬ mµ! ( c©u c¶m) Chó bÐ ®Êt ng¹c nhiªn hái l¹i:  ( c©u kÓ ) - Nung Êy ¹?  ( c©u hái) - Chø sao? . §· lµ ngêi th× ph¶i d¸m x«ng pha, lµm ®ùoc nhiÒu viÖc cã Ých.  ( c©u kÓ) Nghe thÕ, chó bÐ §Êt Nung kh«ng thÊy sî n÷a. ( c©u kÓ ). Chó vui vÎ b¶o:( c©u kÓ ) - Nµo, nung th× nung! ( c©u kÓ ) Tõ ®Êy chó thµnh ®Êt nung.  ( c©u kÓ ) Sau ®ã, t«i hoÆc häc sinh kh¸ ®äc mÉu theo c¸ch ®äc ®ã råi cho häc sinh nhÊt lµ nh÷ng em yÕu kÐm luyÖn ®äc víi sè lîng tõ 7 – 8 em. ViÖc lµm nµy ph¶i ®îc tiÕn hµnh thêng xuyªn khi gÆp nh÷ng bµi TËp ®äc cã c¸c kiÓu c©u nh vËy, cã nh thÕ míi h×nh thµnh ®îc thãi quen ®äc ®óng. Sau kho¶ng thêi gian 1 th¸ng sè häc sinh m¾c lçi nµy ®· gi¶m chØ cßn 1/36 em. 4. Híng dÉn häc sinh ®äc ng¾t nhÞp th¬ Mét sè ngêi lÇm tëng híng dÉn ®äc ng¾t nhÞp trong th¬ lµ híng dÉn ®äc diÔn c¶m. Kh«ng ph¶i nh vËy, mµ ®ã míi chØ lµ c¸ch ®äc ®óng trong th¬ mµ th«i. VËy muèn híng dÉn häc sinh ®äc ng¾t nhÞp th¬ ®óng th× gi¸o viªn ph¶i n¾m v÷ng c¸ch ®äc c¸c thÓ th¬. C¸c bµi th¬ trong s¸ch TiÕng ViÖt líp 4, líp 5 thêng ®îc viÕt ë thÓ th¬ lôc b¸t, song thÊt lôc b¸t, vµ c¸c thÓ th¬ kh¸c. - §äc th¬ lôc b¸t ng¾t nhÞp theo nhiÒu c¸ch: C©u 6 cã thÓ ng¾t theo nhÞp 2 /2/2 4/2 2/4 C©u 8 cã thÓ ng¾t theo nhÞp 2 / 2 /2 /2 4 /4 3/5 2/4/2 ThÕ nhng trong bµi còng cã nh÷ng c©u hoÆc nh÷ng ®o¹n kh«ng ng¾t theo nhÞp th«ng thêng th× gi¸o viªn ph¶i chän nh÷ng c©u ®ã ®Ó híng dÉn häc sinh c¸ch ng¾t nhÞp. VÝ dô: Trong bµi TËp ®äc “TruyÖn cæ níc m×nh” lµ mét bµi th¬ lôc b¸t. Th«ng thêng c©u 6 ng¾t theo nhÞp 2 / 4; c©u 8 ng¾t theo nhÞp 2 / 4/ 2 hoÆc 4 / 4. ThÕ nhng trong bµi còng cã nh÷ng c©u ph¸ lÖ (cã c¸ch ng¾t nhÞp kh¸c). Do vËy ta ph¶i ®a nh÷ng c©u ®ã ra ®Ó híng dÉn. “§êi cha «ng / víi ®êi t«i 3/3 Phương pháp rèn đọc cho học sinh lớp 4-5 6 [email protected] Nh con s«ng / víi ch©n trêi ®· xa” 3/5 VÝ dô: Trong th¬ 5 tiÕng th«ng thêng ta ng¾t theo nhÞp 3/ 2 hoÆc 2 / 3 nhng còng cã nh÷ng c©u l¹i ng¾t theo nhÞp 1 / 4 hoÆc 4 /1 th× ta còng ph¶i h íng dÉn häc sinh c¸ch ng¾t nhÞp nh÷ng c©u nµy. “ ¤i/ triÖu triÖu v× sao 1/ 4 Bõng bõng/ mu«n ¸nh m¾t” 2/ 3 Trong th¬ b¶y ch÷ th«ng thêng ta ng¾t theo nhÞp 3/ 4( lÎ tríc, ch½n sau) thÕ nhng còng cã c©u l¹i cã c¸ch ng¾t nhÞp kh¸c H¸t r»ng: / C¸ b¹c biÓn §«ng lÆng 2/ 5 Gâ thuyÒn / ®· cã nhÞp tr¨ng cao 2/ 5 Sao mê / kÐo líi kÞp trêi s¸ng 2 /5 Do vËy, t«i muèn nãi khi híng dÉn häc sinh ng¾t nhÞp th¬ th× gi¸o viªn cÇn ph¶i cho häc sinh nhËn biÕt bµi th¬ ®ã ®îc viÕt ë thÓ th¬ nµo? C¸ch ng¾t nhÞp chung cña toµn bµi ra sao? Song còng cÇn ph¶i ph¸t hiÖn ra nh÷ng c©u, nh÷ng ®o¹n cã c¸ch ng¾t nhÞp kh¸c biÖt trong bµi ®Ó híng dÉn häc sinh. Thùc chÊt ng¾t nhÞp th¬ còng ®îc dùa trªn c¬ së ng¾t nhÞp theo côm tõ. Do vËy ng¾t nhÞp th¬ kh«ng ®óng c©u th¬ sÏ trë nªn tèi nghÜa, mÊt hÕt ý vÞ cßn ®©u cã thÓ c¶m nhËn ®îc néi dung cña bµi. Lµm tèt kh©u rÌn ®äc ®óng tøc lµ ta ®· t¹o ra c¬ së ban ®Çu ®Ó gióp häc sinh hiÓu ®óng néi dung bµi tËp ®äc vµ nh vËy míi cã thÓ híng dÉn häc sinh ®äc diÔm c¶m ®îc. III/ Gi¶i ph¸p rÌn ®äc diÔn c¶m Chóng ta ®Òu biÕt ®äc diÔn c¶m khã h¬n ®äc b×nh thêng. §äc b×nh thêng chØ ®ßi hái ph¸t ©m ®óng, ®äc lu lo¸t, biÕt nghØ ®óng chç theo c¸c dÊu ng¾t c©u, biÕt lªn, xuèng giäng. §äc diÔn c¶m ®ßi hái ngêi ®äc ph¶i n¾m ch¾c néi dung tõng ®o¹n, tõng bµi; t©m t×nh vµ lêi nãi cña tõng nh©n vËt ®Ó diÔn t¶ cho ®óng tinh thÇn cña c©u v¨n, bµi v¨n, tøc lµ ®i s©u vµo b¶n chÊt cña c©u v¨n, bµi v¨n. Cho nªn môc ®Ých ®äc diÔn c¶m lµ béc lé ra ®îc c¸i b¶n chÊt cña néi dung vµ trªn c¬ së ®ã muèn truyÒn ®¹t ®óng nh÷ng ý nghÜ vµ t×nh c¶m cña t¸c gi¶. Muèn ®äc diÔn c¶m tèt ph¶i hiÓu kü néi dung cña bµi tËp ®äc vµ ph¶i truyÒn ®¹t tèt sù hiÓu biÕt cña m×nh tíi ngêi nghe. Häc sinh ®äc diÔn c¶m cha tèt lµ do nguyªn nh©n: gi¸o viªn cha gióp häc sinh c¶m thô tèt néi dung bµi tËp ®äc vµ nguyªn nh©n còng kh«ng kÐm phÇn quan träng lµ kh¶ n¨ng ®äc mÉu cña gi¸o viªn cßn h¹n chÕ. Muèn ®äc diÔn c¶m tèt, ta cÇn: Gióp häc sinh c¶m thô tèt néi dung bµi tËp ®äc. Muèn vËy cÇn ph¶i chó ý: a. B¸m s¸t yªu cÇu cña bµi tËp ®äc. Yªu cÇu cña bµi tËp ®äc ph¶i ®îc x¸c ®Þnh tõ khi so¹n bµi ë nhµ. VD khi d¹y bµi “Chî tÕt” t«i ®· x¸c ®Þnh yªu cÇu cña bµi nh sau: +Yªu cÇu vÒ rÌn ®äc: - §äc ®óng nh÷ng tiÕng, tõ cã phô ©m ®Çu l –n , ®äc lu lo¸t toµn bµi. - BiÕt ®äc diÔn c¶m bµi th¬ víi giäng chËm r·i nhÑ nhµng phï hîp víi viÖc diÔn t¶ bøc tranh giµu mµu s¾c vui vÎ h¹nh phóc cña phiªn chî ngµy tÕt. + Yªu cÇu vÒ hiÓu: C¶m nhËn vµ hiÓu ®îc vÎ ®Ñp cña bµi th¬ bøc tranh chî tÕt giÇu mµu s¾c vµ v« cïng sinh ®éng ®· nãi vÒ cuéc sèng vui vÎ h¹nh phóc cña nh÷ng ngêi d©n quª. + Gi¸o dôc vÒ t×nh c¶m, mü c¶m: Gi¸o dôc lßng yªu quª h¬ng ®Êt níc cho häc sinh( ®©y lµ yªu cÇu to¸t ra tõ b¶n th©n bµi tËp ®äc vµ còng rÊt phï hîp víi häc sinh). B¸m s¸t yªu cÇu cña bµi tËp ®äc, song 3 yªu cÇu Êy ph¶i ®îc to¸t ra tõ b¶n th©n bµi tËp ®äc vµ gi¸o viªn ph¶i vËn dông vµo thùc tÕ líp m×nh gi¶ng d¹y th× viÖc b¸m s¸t yªu cÇu cña bµi tËp ®äc míi thùc sù hiÖu qu¶. b. Gi¶ng tõ vµ khai th¸c nghÖ thuËt. Phương pháp rèn đọc cho học sinh lớp 4-5 7 [email protected] @ Gi¶ng tõ: trong bµi tËp ®äc thêng cã nhiÒu tõ, vËy ta cÇn ph¶i gi¶ng nh÷ng tõ nµo ? Qua kinh nghiÖm vÒ gi¶ng d¹y ph©n m«n TËp ®äc, t«i thÊy cã thÓ chia nh÷ng tõ ®Ó gi¶ng lµm 3 lo¹i: lo¹i tõ khã, lo¹i tõ g¾n víi chñ ®Ò ®ang häc vµ lo¹i tõ ch×a kho¸ (tõ trung t©m) * Tõ khã: Cã thÓ lµ tõ ®i¹ ph¬ng ®îc t¸c gi¶ ®a vµo bµi, lµ lo¹i tõ H¸n ViÖt, lµ danh tõ riªng. Lo¹i tõ nµy thêng cã trong phÇn chó gi¶i cho nªn sau khi ®äc mÉu xong t«i cho häc sinh ®äc phÇn chó gi¶i ®Ó häc sinh hiÓu ngay ®îc nh÷ng tõ nµy khi b¾t ®Çu tiÕp xóc víi bµi TËp ®äc. * Tõ chñ ®Ò: Trong mçi chñ ®Ò TËp ®äc cã mét sè tõ ng÷ mµ gi¸o viªn cÇn lu ý bëi ®ã lµ nh÷ng tõ lµm to¸t lªn chñ ®Ò. Tõ chñ ®Ò còng cã khi lµ tõ khã. Gi¸o viªn cã thÓ kÕt hîp gi¶ng c¸c tõ chñ ®Ò víi c¸c tõ khã hoÆc víi c¸c tõ trung t©m trong qu¸ tr×nh khai th¸c. * Tõ trung t©m: §©y lµ nh÷ng tõ cã søc nÆng, gi¸o viªn cÇn khai th¸c ®Ó lµm to¸t lªn néi dung bµi häc. Ta chia nh÷ng tõ cÇn gi¶ng lµm 3 lo¹i nh vËy ®Ó dÔ ph©n biÖt cßn trong thùc tÕ nhiÒu khi tõ khã còng lµ tõ chñ ®Ò hoÆc tõ trung t©m. VËy khi gi¶ng tõ ta cã thÓ dïng nh÷ng ph¬ng ph¸p nµo? Nh÷ng ph¬ng ph¸p phæ biÕn lµ ph¬ng ph¸p trùc quan, liªn hÖ, so s¸nh, ph¬ng ph¸p ®Þnh nghÜa, gi¶ng gi¶i. Khi dïng ph¬ng ph¸p trùc quan, t«i ¸p dông b»ng nhiÒu h×nh thøc: Trùc quan b»ng giäng nãi, giäng ®äc, nÐt mÆt, ¸nh m¾t, d¸ng ®iÖu, ®éng t¸c, h×nh mÉu, tranh ¶nh vËt thùc. VD trong bµi “Ngêi ¨n xin” khi gi¶ng vÒ tõ nh×n “ch»m ch»m” t«i cã thÓ dïng ¸nh m¾t cña m×nh nh×n mét c¸ch ch¨m chó, l©u kh«ng chíp m¾t vµ cã ý dß hái? Trong bµi TËp ®äc kh¸c t«i cã thÓ dïng m«i ®Ó gi¶ng tõ mÊp m¸y, dïng c¸ch ®i ®Ó gi¶ng tõ rãn rÐn, dïng t thÕ ®Ó gi¶ng tõ lom khom, dïng giäng nãi ®Ó gi¶ng tõ sang s¶ng, oang oang, dïng chØ mµu ®Ó gi¶ng tõ sÆc sì, dïng h×nh mÉu ®Ó gi¶ng tõ nhµ sµn, nhµ trÖt. Ph¬ng ph¸p trùc quan lµ ph¬ng ph¸p rÊt tèt ®Ó häc sinh cã thÓ hiÓu vµ nhí l©u nghÜa cña tõ nhng ph¬ng ph¸p nµy chØ dïng ®Ó gi¶ng tõ cô thÓ. Khi gÆp nh÷ng tõ trõu tîng nh ®é tr×, ®a t×nh, ®a mang, h÷u nghÞ, khiªm tèn th× rÊt khã dïng ph¬ng ph¸p nµy. Do vËy ngoµi ph¬ng ph¸p nµy t«i cßn sö dông nhiÒu ph¬ng ph¸p kh¸c. Ph¬ng ph¸p ®Þnh nghÜa, gi¶ng gi¶i. ë líp 4, 5 nhËn thøc lý tÝnh tæng qu¸t cña häc sinh ®· ph¸t triÓn nªn trong khi gi¶ng tõ cho häc sinh hiÓu t«i vÉn thêng dïng ph¬ng ph¸p ®Þnh nghÜa hay gi¶ng gi¶i xen lÉn c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c VÝ dô: Khi gi¶ng tõ “quyÕn rò” t«i dïng ph¬ng ph¸p gi¶ng gi¶i. - QuyÕn rò cã nghÜa lµ cã mét søc l«i cuèn m¹nh mÏ lµm cho quyÕn luyÕn kh«ng muèn rêi xa. - M·nh liÖt day døt ý nãi th«i thóc, day døt, dai d¼ng vµ m¹nh mÏ. Khi gi¶ng vÒ tõ “truyÒn thèng” t«i dïng ph¬ng ph¸p ®Þnh nghÜa. - TruyÒn thèng lµ nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp hoÆc nh÷ng ®iÒu tèt ®Ñp ®îc gi÷ g×n, ph¸t triÓn vµ truyÒn tõ ®êi nµy sang ®êi kh¸c. VÝ dô: D©n téc ta cã truyÒn thèng yªu níc nång nµn. Ph¬ng ph¸p so s¸nh: Khi gi¶ng vÒ tõ l¹nh tª t¸i t«i nªu lªn mét lo¹t c¸c kh¸i niÖm l¹nh lÏo, l¹nh buèt, l¹nh gi¸ ®Ó häc sinh thÊy ®îc l¹nh tª t¸i ë møc ®é cao h¬n. MÆt kh¸c t«i cho häc sinh t×m tõ tr¸i nghÜa víi tõ l¹nh tª t¸i lµ nãng hÇm hËp ®Ó häc sinh cµng hiÓu râ h¬n vÒ ý nghÜa cña tõ nµy. @ Khai th¸c nghÖ thuËt Phương pháp rèn đọc cho học sinh lớp 4-5 8 [email protected] Theo t«i bµi tËp ®äc lµ mét thÓ thèng nhÊt gi÷a hai mÆt néi dung vµ nghÖ thuËt, do vËy t«i nghÜ chóng ta ph¶i th«ng qua viÖc khai th¸c nghÖ thuËt ®Ó lµm to¸t lªn néi dung t tëng. T«i thÊy phÇn nµy trong khi d¹y tËp ®äc vèn kiÕn thøc v¨n häc mµ häc sinh tÝch luü ®îc cha nhiÒu. Cã ®ång chÝ hái: “Khai th¸c nghÖ thuËt cña mét bµi tËp ®äc lµ khai th¸c nh÷ng g×?” Theo t«i, tuú tõng bµi mµ chóng ta ph¶i xem bµi tËp ®äc Êy cã nh÷ng nÐt g× næi bËt vÒ nghÖ thuËt cÇn khai th¸c. VD trong bµi “ Chî tÕt” t«i gióp häc sinh hiÓu ®îc nghÖ thuËt dïng tõ cña t¸c gi¶ khi miªu t¶ nh÷ng ngêi ®Õn chî tÕt, t¸c gi¶ ®· chän t¶ nh÷ng nÐt rÊt riªng cña tõng ngêi ®ã lµ: Nh÷ng th»ng cu ¸o ®á ch¹y lon xon C« yÕm th¾m che m«i cêi lÆng lÏ Ngêi hai th«n g¸nh lîn ch¹y ®i ®Çu Vµi cô giµ chèng gËy bíc lon khom Th»ng em bÐ nÐp ®Çu bªn yÕm mÑ Con bß vµng ngé nghÜnh ®uæi theo sau Bªn c¹nh c¸ch dïng tõ giÇu søc gîi c¶m nh vËy t¸c gi¶ cßn chän t¶ nh÷ng mµu s¾c rÊt t¬i, rÊt trong s¸ng: tr¾ng, ®á, hång, lam, xanh, biÕc, th¾m, vµng, tÝa son. Ngay c¶ mét mµu ®á còng cã nhiÒu cung bËc: hång, ®á, tÝa, th¾m, son. Víi c¸ch dïng tõ nh vËy t¸c gi¶ ®· ph¸c ho¹ ra tr íc m¾t chóng ta bøc tranh chî tÕt miÒn trung du giÇu mµu s¾c vµ v« cïng sinh ®éng. Qua ®ã ta thÊy ®îc sinh ho¹t nhén nhÞp cña ngêi d©n quª vµo dÞp tÕt. HoÆc trong bµi “Mïa th¶o qu¶”, t«i tËp trung khai th¸c ®iÖp tõ “th¬m” vµ viÖc sö dông mét lo¹t c©u v¨n ng¾n xen lÉn víi c©u v¨n dµi ®Ó lµm næi bËt mïi th¬m ®Æc biÖt cña th¶o qu¶. VD: Giã t©y lít thít bay, qua rõng, quyÕn h¬ng th¶o qu¶ ®i, r¶i theo triÒn nói, ®a h¬ng th¶o qu¶ ngät lùng, th¬m nång vµo c¸c th«n xãm Chin San. Giã th¬m. C©y cá th¬m. §Êt trêi th¬m. Ngêi ®i tõ rõng th¶o qu¶ vÒ, h¬ng th¬m ®Ëm, ñ Êp trong tõng nÕp ¸o nÕp kh¨n. VD: Trong bµi “Hoa häc trß” t«i l¹i khai th¸c vÎ ®Ñp cña hoa phîng theo tr×nh tù thêi gian: Lóc ®Çu mµu hoa phîng lµ mµu ®á cßn non, cã ma hoa cµng t¬i dÞu. DÇn dÇn sè hoa t¨ng, mµu hoa còng ®Ëm dÇn rßi hoµ víi mÆt trêi chãi läi, mµu phîng rùc lªn Tuy nhiªn vÉn ph¶i kÕt hîp xen kÏ c¸c h×nh thøc nghÖ thuËt kh¸c nhau nh: Khai th¸c nghÖ thuËt dïng tõ, khai th¸c nghÖ thuËt viÕt c©u v¨n, khai th¸c nghÖ thuËt x©y dùng bè côc bµi v¨n… cã nh thÕ phÇn khai th¸c néi dung bµi míi ®Çy ®ñ. Song, nãi nh vËy còng cha thËt ®Çy ®ñ nÕu ta kh«ng nh¾c ®Õn biÖn ph¸p khai th¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt tu tõ. Qua thùc tÕ nhiÒu n¨m gi¶ng d¹y, t«i thÊy c¸c biÖn ph¸p tu tõ ë tiÓu häc cÇn tËp trung khai th¸c lµ: BiÖn ph¸p so s¸nh, ®iÖp tõ, nh©n ho¸....nÕu khai th¸c tèt c¸c biÖn ph¸p tu tõ nµy th× gióp Ých rÊt nhiÒu trong viÖc híng dÉn häc sinh c¶m thô bµi v¨n. Trong bµi “Con chuån chuån níc”, t«i l¹i khai th¸c nghÖ thuËt so s¸nh. “Bèn c¸i c¸nh máng nh giÊy bãng. C¸i ®Çu trßn vµ hai con m¾t long lanh nh thuû tinh”. §ã lµ h×nh ¶nh so s¸nh rÊt ®Ñp gióp ngêi nghe h×nh dung ®îc râ h¬n vÒ ®«i c¸nh cña chuån chuån. “Th©n nhá vµ vµng nh mµu vµng cña n¾ng mïa thu. Bèn c¸nh khÏ rung rung nh cßn ®ang ph©n v©n”. Phương pháp rèn đọc cho học sinh lớp 4-5 9 [email protected] C¸ch so s¸nh nµy rÊt míi l¹: mµu vµng cña th©n chuån chuån víi mµu vµng cña n¾ng mïa thu. So s¸nh ®é rung cña c¸nh víi t©m tr¹ng ph©n v©n cña con ngêi. Râ rµng víi c¸ch so s¸nh Êy t¸c gi¶ ®· lµm cho bµi v¨n trë nªn sinh ®éng h¬n, hÊp dÉn ngêi ®äc h¬n rÊt nhiÒu nhng ®ång thêi nã l¹i rÊt thùc gióp cho ngêi ®äc dÔ h×nh dung vÎ ®Ñp ®¸ng yªu cña chó chuån chuån. VD: Trong bµi th¬ “Tre ViÖt Nam” t«i tËp trung khai th¸c viÖc sö dông ®iÖp ng÷ “ Qua ®i”, “ Mai sau” ®Ó nhÊn m¹nh vµ kh¼ng ®Þnh søc sèng bÊt diÖt cña nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp cña d©n téc ViÖt Nam qua h×nh tîng c©y tre. VD: Trong bµi “ Dßng s«ng mÆc ¸o” t«i tËp trung khai th¸c c¸c biÖn ph¸p nh©n ho¸ th«ng qua c¸c tõ: mÆc ¸o, ®iÖu, th¬ thÈn, nÐp, cêi…®Ó gióp häc sinh thÊy ®îc nÐt ®Ñp dÞu dµng cña dßng s«ng quª h¬ng. NÐt ®Ñp Êy mang ®Ëm vÎ duyªn d¸ng cña mét ngêi thiÕu n÷’ c, Gi¶ng ý vµ liªn hÖ thùc tÕ Gi¶ng ý: Qua kinh nghiÖm gi¶ng d¹y t«i kh¶ng ®Þnh mét ®iÒu: gi¶ng tõ vµ gi¶ng ý thêng ph¶i g¾n chÆt víi nhau. Ta ph¶i gi¶ng tõ, khai th¸c h×nh ¶nh ®Ó lµm to¸t lªn ý cña bµi hay nãi c¸ch kh¸c ta ph¶i khai th¸c nghÖ thuËt ®Ó lµm to¸t lªn néi dung. VD: Trong bµi “ H¹t g¹o lµng ta” t¸c gi¶ cã viÕt: H¹t g¹o lµng ta Cã vÞ phï sa Cña s«ng Kinh ThÇy Cã h¬ng sen th¬m Trong hå níc ®Çy Cã lêi mÑ h¸t Ngät bïi h«m nay. Hái: trong khæ th¬ trªn t¸c gi¶ nªu lªn h¹t g¹o quª h¬ng th¬m ngon lµ nhê ®©u? ( c©u hái vÒ néi dung) Häc sinh sÏ tr¶ lêi( nhê cã vÞ phï sa, cã h¬ng sen th¬m, cã lêi mÑ h¸t) Hái: trong khæ th¬ ®ã tõ nµo ®îc lÆp l¹i nhiÒu lÇn? LÆp l¹i nh vËy ®Ó nh»m môc ®Ých g×? ( Tõ cã ®îc lÆp l¹i nhiÒu lÇn, ®Ó nhÊn m¹nh h¬ng vÞ th¬m ngon cña h¹t g¹o quª h¬ng) VD: cho häc sinh ®äc khæ th¬ thø 3 cña bµi “H¹t g¹o lµng ta” “H¹t g¹o lµng ta………mÑ em xuèng cÊy” Hái: h¹t g¹o lµng ta cßn cã g× ®¸ng nhí? ( Cã b·o th¸ng 7, cã ma th¸ng 3khã kh¨n do thiªn nhiªn g©y ra) Cã giät må h«i cña mÑ r¬i trong nh÷ng ngµy n¾ng nãng c«ng søc vÊt v¶ cña mÑ ®©y lµ c©u hái vÒ néi dung. T¸c gi¶ dïng h×nh ¶nh g× ®Ó diÔn t¶ nçi vÊt v¶ khã nhäc cña ngêi mÑ? ®©y lµ c©u hái vÒ nghÖ thuËt. (§ã lµ: Cua ngoi lªn bê – mÑ em xuèng cÊy). Sù ®èi lËp gi÷a ho¹t ®éng cña con cua víi ho¹t ®éng cña mÑ ®îc râ thªm qua cÆp tõ tr¸i nghÜa lªn – xuèng ®Ó cµng gióp ta thÊy râ nçi vÊt v¶ gian tru©n cña mÑ cïng c¸c b¸c x· viªn khi lµm ra h¹t g¹o. VD: Cho häc sinh ®äc khæ th¬ cuèi vµ hái c©u cuèi “ H¹t vµng lµng ta” ý nãi g×? C©u hái nÆng vÒ gi¶ng ý ®Ó to¸t lªn néi dung bµi. Phương pháp rèn đọc cho học sinh lớp 4-5 10 [email protected] (H¹t g¹o rÊt quý v× ®îc lµm ra bëi c«ng søc cña biÕt bao ngêi víi bao thö th¸ch gay go quyÕt liÖt. H¹t g¹o xøng ®¸ng ®îc vÝ nh h¹t vµng.) Tãm l¹i trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y nh÷ng c©u hái gi¶ng ý thêng g¾n víi nh÷ng c©u hái gi¶ng tõ vµ c©u hái khai th¸c h×nh ¶nh thµnh mét hÖ thèng c©u hái dÉn d¾t häc sinh th©m nhËp vµo néi dung cña bµi ®Ó c¶m nhËn ®îc c¸i hay c¸i ®Ñp cña bµi v¨n tõ ®ã häc trß míi cã c¶m xóc thùc sù vµ míi ®äc hay bµi tËp ®äc ®îc. Liªn hÖ thùc tÕ C¸c bµi tËp ®äc cung cÊp cho häc sinh nh÷ng kiÕn thøc phong phó vÒ cuéc sèng mu«n mµu mu«n vÎ cña nh©n d©n ta. Nh÷ng kiÕn thøc ®ã muèn ®îc cô thÓ, sinh ®éng th× tuú tõng bµi mµ gi¸o viªn cÇn cã sù liªn hÖ víi thùc tÕ cho phï hîp. VD: Trong bµi tËp ®äc “H¹t g¹o lµng ta”cã thÓ häc sinh liªn hÖ nªu ra nh÷ng khã kh¨n mµ cha mÑ vµ c¸c b¸c x· viªn ph¶i tr¶i qua ®Ó lµm ra h¹t g¹o( Khã kh¨n do thêi tiÕt, khã kh¨n do s©u bÖnh g©y ra, chø kh«ng cßn khã kh¨n do bom ®¹n kÎ thï n÷a) Qua ®ã mµ ta gi¸o dôc cho häc sinh t×nh c¶m tr©n träng, n©ng niu tõng h¹t lóa vµ còng muèn ®ãng gãp c«ng søc nhá bÐ cña m×nh ®Ó lµm ra h¹t lóa. Râ rµng chØ sau khi gi¸o viªn ®· gi¶ng thËt kÜ néi dung bµi, häc sinh hiÓu ® îc bµi, th©m nhËp vµo néi dung c¶u bµi th× lóc ®ã c¸c em míi cã thÓ truyÒn t¶i tíi ngêi nghe nh÷ng ý nghÜ, t×nh c¶m cña t¸c gi¶ (tøc lµ lóc ®ã c¸c em míi ®äc diÔn c¶m ®îc). PhÇn híng dÉn häc sinh ®äc diÔn c¶m ®îc tiÕn hµnh ngay sau khi t×m hiÓu néi dung cña toµn bµi. + C¸ch tiÕn hµnh híng dÉn häc sinh ®äc diÔn c¶m: T«i chÐp tõng ®o¹n th¬ lªn b¶ng phô. Sau khi hái häc sinh vÒ néi dung cña tõng ®o¹n, t«i hái vÒ c¸ch ®äc hay cña tõng ®o¹n sau ®ã cho häc sinh kh¸ hoÆc c« gi¸o ®äc mÉu ®Ó thÓ hiÖn c¸ch ®äc hay cña tõng ®o¹n ®ã; cho häc sinh kh¸c ph¸t hiÖn ra nh÷ng ®iÓm nhÊn, gi¸o viªn g¹ch ch©n nh÷ng tõ cÇn nhÊn vµ gäi häc sinh kh¸c luyÖn ®äc l¹i. VD: Ở ®o¹n 1 cña bµi “Chî tÕt”, t«i hái: §o¹n th¬ nµy nãi lªn ®iÒu g×? ( T¶ c¶nh ®Ñp cña thiªn nhiªn vµo h«m cã phiªn chî ) - VËy khi ®äc ta cÇn ®äc nh thÕ nµo cho hay? ( §äc chËm r·i, ®ång thêi nhÊn giäng vµo nh÷ng tõ cã søc gîi t¶ in ®Ëm nghiªng). D¶i m©y tr¾ng / ®á dÇn trªn ®Ønh nói S¬ng hång lam / «m Êp nãc nhµ gianh Trªn con ®êng viÒn tr¾ng mÐp ®åi xanh Ngêi c¸c Êp tng bõng ra chî tÕt VD: Ở ®o¹n th¬ 2 t«i hái: ý cña ®o¹n th¬ nµy nãi lªn ®iÒu g×? ( C¶nh mäi ngêi tng bõng ®i chî tÕt ) - VËy ta cÇn ph¶i ®äc nh thÕ nµo cho hay? ( §äc víi giäng vui, rén rµng, thÓ hiÖn kh«ng khÝ vui vÎ, tng bõng cña ngêi ®i chî tÕt ®ång thêi nhÊn vµo nh÷ng tõ cã søc gîi t¶ ®îc in ®Ëm nghiªng). Hä vui vÎ kÐo hµng / trªn cá biÕc Nh÷ng th»ng cu ¸o ®á / ch¹y lon xon Vµi cô giµ chèng gËy / bíc lom khom C« yÕn th¾m / che m«i cêi lÆng lÏ Th»ng em bÐ / nÐp ®Çu bªn yÕm mÑ Ngêi hai th«n / g¸nh lîn ch¹y ®i ®Çu Con bß vµng ngé nghÜnh / ®uæi theo sau C¸i gèc ®Ó gióp cho häc sinh cã thÓ ®äc diÔn c¶m tèt lµ ph¶i gióp häc sinh c¶m thô tèt néi dung bµi tËp ®äc. C¸ch thøc gióp häc sinh c¶m thô tèt néi dung bµi tËp ®äc chÝnh lµ c¸c bíc tiÕn hµnh mµ t«i ®· nªu ra ë trªn. Phương pháp rèn đọc cho học sinh lớp 4-5 [email protected] 11 Song, häc sinh cã thÓ ®äc diÔn c¶m tèt h¬n nÕu nh häc sinh ®îc nghe thÇy gi¸o m×nh ®äc hay, ®äc tèt. C¸ch ®äc cña thÇy chÝnh lµ mét thø ph¬ng tiÖn trùc quan cã hiÖu qu¶ nhÊt gãp phÇn minh chøng cho nh÷ng g× mµ thÇy vµ trß cïng thèng nhÊt ë trªn. §Ó rÌn cho m×nh kh¶ n¨ng ®äc diÔn c¶m, t«i thêng so¹n bµi thËt kü (bµi so¹n cña t«i dùa trªn nh÷ng gîi ý cña s¸ch gi¸o viªn song còng ph¶i c¨n cø vµo t×nh h×nh thùc tÕ cña líp m×nh vÒ tr×nh ®é nhËn thøc còng nh kh¶ n¨ng ®äc cña häc sinh ®Ó cã mét bµi so¹n phï hîp nhÊt, c©n ®èi nhÊt gi÷a hai phÇn rÌn ®äc vµ c¶m thô). Xem l¹i toµn bé néi dung bµi so¹n tríc khi lªn líp ®Ó n¾m ch¾c néi dung bµi, thÈm thÊu toµn bé néi dung cña bµi vµ n¾m ®îc suy nghÜ, t×nh c¶m cña t¸c gi¶ ®îc göi g¾m trong bµi v¨n vµ ®Æt m×nh vµo hoµn c¶nh cña t¸c gi¶ ®Ó nh»m truyÒn tíi ngêi nghe hiÓu biÕt cña m×nh vµ t×nh c¶m cña t¸c gi¶. Víi c¸c bíc tiÕn hµnh rÌn luyÖn nh vËy cïng víi sù kiªn tr× tËp luyÖn mµ mçi lÇn t«i ®äc mÉu ® · thùc sù cuèn hót c¸c em chó ý vµo néi dung cña bµi. Qua nghiªn cøu t×m tßi vµ ¸p dông biÖn ph¸p rÌn ®äc diÔn c¶m cho häc sinh trong nhiÒu n¨m t«i thÊy rÊt vui mõng v× kh¶ n¨ng ®äc diÔn c¶m cña líp 4a ®· cã nh÷ng tiÕn bé râ rÖt. Trong n¨m häc nµy theo sè liÖu t«i míi tiÕn hµnh ®iÒu tra ngµy 15/ 2/ 2009 ë líp t«i nh sau: Kh¶ n¨ng ®äc diÔn c¶m Møc ®é ®¹t Tèt Kh¸ Trung b×nh Cha ®¹t 10/36 em 13/36 em 10/36 em 3/36 em KÕt thóc vÊn ®Ò I. Bµi häc kinh nghiÖm 1. Qua kinh nghiÖm nhiÒu n¨m gi¶ng d¹y t«i thÊy muèn rÌn ®äc cho häc sinh cã hiÖu qu¶ th× ngêi gi¸o viªn ph¶i n¾m ch¾c ph¬ng ph¸p d¹y ®äc bao gåm: a, Ph¬ng ph¸p ®äc râ v¨n xu«i: §ã lµ híng dÉn häc sinh ®äc thËt chÝnh x¸c (ph¸t ©m ®óng, ®äc ®óng nh÷ng tiÕng cã vÇn khã, nh÷ng tiÕng cã dÊu thanh mµ häc sinh hay nhÇm lÉn, híng dÉn häc sinh biÕt ®äc ng¾t theo côm tõ, ®äc ®óng c¸c kiÓu c©u ) b, Ph¬ng ph¸p d¹y ®äc râ v¨n vÇn ( ®ã lµ c¸ch ng¾t nhÞp c¸c thÓ th¬ ) c, Ph¬ng ph¸p d¹y ®äc to vµ ®äc thÇm: CÇn ph¶i lu ý cã ®äc to ®óng th× ®äc thÇm míi ®óng ®îc do ®ã kh©u híng dÉn ®äc ®óng ph¶i ®îc tiÕn hµnh tríc vµ ph¶i lµm thËt tèt. Trong giê tËp ®äc, mét em ®îc chØ ®Þnh ®äc to th× ®ång thêi gi¸o viªn còng yªu cÇu c¸c em kh¸c luyÖn ®äc thÇm theo b¹n. Nh vËy trong 1 giê tËp ®äc cã kho¶ng 15 em ®îc ®äc th× c¶ líp còng ®îc luyÖn ®äc thÇm 15 lÇn. d, Ph¬ng ph¸p d¹y ®äc diÔn c¶m: C¬ së ®Ó gióp häc sinh luyÖn ®äc tèt lµ ph¶i hiÓu vµ c¶m thô ®îc néi dung cña bµi. §ång thêi ph¶i t¹o cho c¸c em mét t©m tr¹ng b×nh t×nh, tù nhiªn vµ thëi m¸i khi ®äc. C¸c em kh«ng thÓ ®äc diÔn c¶m ®îc nÕu nh trong mét tr¹ng th¸i sî sÖt, håi hép, lo l¾ng. VËn dông tèt nh÷ng ph¬ng ph¸p ®· d¹y ®äc nh ®· nªu ë trªn lµ nh»m môc ®Ých ®¹t d îc 4 yªu cÇu vÒ ®äc ®ã lµ: ®äc chÝnh x¸c, ®äc lu lo¸t, ®äc thÇm, ®äc diÔn c¶m. Bèn yªu cÇu ®ã ph¶i ®îc th©m nhËp vµo nhau, hç trî nhau mµ kh«ng nªn t¸ch rêi th× míi cã thÓ n©ng cao hiÖu qu¶ cña giê tËp ®äc. Phương pháp rèn đọc cho học sinh lớp 4-5 12 [email protected] 2. Trong mét giê tËp ®äc, gi¸o viªn cÇn khÐo lÐo tæ chøc ®Ó thu hót tÊt c¶ häc sinh ®Òu lµm viÖc víi s¸ch gi¸o khoa, chó ý vµo néi dung bµi tËp ®äc. Muèn lµm ®îc ®iÒu ®ã, t«i nghÜ chóng ta cÇn: a, Ph¶i x©y dùng cho líp mét nÒ nÕp häc tËp nghiªm tóc, cã tÝnh kØ luËt cao b, Gi¸o viªn ph¶i luyÖn cho m×nh kh¶ n¨ng ®äc mÉu thËt tèt ®Ó cuèn hót häc sinh chó ý vµo néi dung bµi. c, Trong mét giê tËp ®äc, gi¸o viªn cÇn ph¶i coi träng c¶ hai yªu cÇu ®ã lµ rÌn ®äc cho häc sinh vµ gióp c¸c em c¶m thô tèt néi dung bµi tËp ®äc. Hai yªu cÇu nµy cÇn ph¶i ®îc ®an quyÖn vµo nhau, bæ xung hç trî lÉn nhau nªn kh«ng thÓ t¸ch b¹ch tõng phÇn riªng lÎ. V× thÕ khi so¹n bµi, gi¸o viªn cÇn lùa chän vµ ®a ra hÖ thèng c©u hái sao cho phï hîp víi mäi ®èi tîng häc sinh trong líp. Cã c©u hái khã dµnh cho häc sinh kh¸ giái, cã c©u hái dÔ dµnh cho häc sinh yÕu ®Ó mäi häc sinh ®Òu cã c¬ héi thÓ hiÖn kh¶ n¨ng cña m×nh mµ kh«ng c¶m thÊy nhµm ch¸n hoÆc qu¸ søc. d, CÇn sö dông cã hiÖu qu¶ nhiÒu h×nh thøc ®äc kh¸c nhau: ®äc to, ®äc thÇm, ®äc mÊp m¸y m«i, ®äc nèi tiÕp, ®äc ph©n vai….®Ó thay ®æi kh«ng khÝ cña líp häc, thu hót häc sinh vµo bµi. e, §Ó t¹o kh«ng khÝ vui t¬i, hån nhiªn, nhÑ nhµng, sinh ®éng trong c¸c giê häc t«i thêng tæ chøc cho häc sinh ch¬i trß ch¬i “ Th¶ th¬” ®îc dïng khi d¹y c¸c bµi tËp ®äc lµ bµi th¬; trß ch¬i “ Ai tinh ai nhanh” ®îc dïng khi d¹y c¸c bµi tËp ®äc lµ v¨n xu«i. Nh÷ng trß ch¬i nµy tuy chØ tiÕn hµnh trong kho¶ng thêi gian tõ 3- 4 phót nhng rÊt hÊp dÉn ®èi víi häc sinh vµ mang l¹i kÕt qu¶ tèt cho bµi d¹y. RÌn luyÖn kÜ n¨ng cho häc sinh tiÓu häc nãi chung vµ häc sinh líp 4, líp 5 nãi riªng qu¶ lµ mét c«ng viÖc khã kh¨n. Gi¸o viªn ph¶i cã kiÕn thøc v÷ng, ph¶i ®äc mÉu hay vµ ph¶i kiªn tr×, bÒn bØ, t©m huyÕt víi nghÒ th× míi thµnh c«ng ®îc. II/ ĐÒ xuÊt: - §Ò nghÞ cÊp phßng sau mçi ®ît chÊm s¸ng kiÕn kinh nghiÖm nªn phæ biÕn nh÷ng kinh nghiÖm gi¶ng d¹y cã chÊt lîng ®Ó gi¸o viªn chóng t«i häc tËp kinh nghiÖm gi¶ng d¹y cña ®ång nghiÖp, nhÊt lµ kinh nghiÖm gi¶ng d¹y m«n TiÕng ViÖt. - Sau mçi ®ît thi gi¸o viªn giái, chóng t«i rÊt mong ban chØ ®¹o héi thi cã nh÷ng thèng nhÊt mét c¸ch cô thÓ chi tiÕt vÒ ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y c¸c ph©n m«n. - Chóng ta ®· tæ chøc héi thi viÕt ch÷ ®Ñp víi gi¸o viªn vµ häc sinh, cã nªn ch¨ng ta tæ chøc thªm héi thi ®äc hay víi gi¸o viªn vµ häc sinh ®Ó t¨ng c êng ý thøc luyÖn ®äc hay ë tõng gi¸o viªn vµ häc sinh. KÕt luËn chung TËp ®äc lµ mét m«n khã d¹y. C¸i khã ®ã do chñ quan ngêi d¹y vµ còng do kh¸ch quan cña bé m«n t¹o nªn. PhÝa chñ quan ngêi d¹y ph¶i cã kiÕn thøc réng vÒ ng÷ v¨n, ph¶i cã tr×nh ®é nhÊt ®Þnh vÒ t tëng, t×nh c¶m vµ ph¶i n¾m ch¾c ph¬ng ph¸p bé m«n. PhÝa kh¸ch quan, TËp ®äc lµ mét ph©n m«n khã d¹y v× tÝnh chÊt phong phó cña nã. NÕu chØ chó ý tÝnh khoa häc cña bµi nh ph©n tÝch ng÷ ©m, c©u, tõ th× bµi d¹y sÏ kh« khan. NÕu khai th¸c tÝnh nghÖ thuËt mµ kh«ng dùa c¬ së ng«n ng÷ th× còng dÔ trµn lan. Do vËy muèn d¹y tèt ph©n m«n TËp ®äc chóng ta cÇn ph¶i kh«ng ngõng häc tËp ®Ó n©ng cao tr×nh ®é nhËn thøc cña b¶n th©n, n¾m v÷ng ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y bé m«n, kiªn tr× luyÖn cho m×nh kü n¨ng ®äc tèt cïng víi t©m huyÕt cña m×nh dµnh cho nghÒ, t«i nghÜ chóng ta sÏ cã nh÷ng giê d¹y thµnh c«ng % Phương pháp rèn đọc cho học sinh lớp 4-5 [email protected] 13 Mộc Bắc, ngày 19 tháng 2 năm 2009 GV: Lê Thuỷ Thiệp