Tài liệu Rèn luyện kĩ năng tự đánh giá kết quả học tập môn toán học sinh lớp 5 thông qua các bài tập trắc nghiệm khách quan

UBND TỈNH PHÚ THỌ TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG NGÔ VĂN VỮNG RÈN LUYỆN KĨ NĂNG TỰ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP MÔN TOÁN HỌC SINH LỚP 5 THÔNG QUA CÁC BÀI TẬP TRẮC NGHIỆM KHÁCH QUAN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Chuyên ngành: Lí luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Toán Mã số: 8140111 Ngƣời hƣớng dẫn: 1. PGS.TS Vũ Quốc Chung 2. TS Lê Thị Hồng Chi Phú Thọ, 2018 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ này là công trình nghiên cứu khoa học của riêng cá nhân tôi. Các kết quả nghiên cứu trình bày trong luận văn là trung thực và chƣa đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Phú Thọ, tháng 9 năm 2018 Tác giả luận văn Ngô Văn Vững ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, ngoài sự cố gắng của bản thân, tôi đã nhận đƣợc sự giúp đỡ của các thầy cô, bạn bè và các anh chị đồng nghiệp, các em học sinh và những ngƣời thân trong gia đình. Không biết nói gì hơn, với tình cảm trân trọng và lòng biết ơn sâu sắc, cho phép tôi đƣợc bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến: PGS.TS Vũ Quốc Chung, TS Lê Thị Hồng Chi ngƣời hƣớng dẫn đề tài đã tận tình hƣớng dẫn, động viên giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn. Các thầy cô giáo trong khoa Toán-Tin, phòng đào tạo sau đại học, trƣờng đại học Hùng Vƣơng - Phú Thọ đã trực tiếp giảng dạy, quản lý và hƣớng dẫn tôi trong khóa đào tạo thạc sĩ chuyên ngành LL & PPDH môn Toán K1 giúp tôi có cơ hội học tập và nâng cao trình độ về lĩnh vực mà tôi yêu thích. Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn đến Ban giám hiệu và các em học sinh ở Trƣờng tiểu học Hy Cƣơng–TP Việt Trì - tỉnh Phú thọ cùng gia đình, bạn bè, những ngƣời đã luôn bên tôi, động viên và khuyến khích tôi trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu của mình. Trong quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn không tránh khỏi những thiếu sót, tôi kính mong đƣợc sự thông cảm và những đóng góp chân thành của bạn đọc, các thầy cô giáo để luận văn đƣợc hoàn thiện hơn. Phú Thọ, tháng 9 năm 2018 TÁC GIẢ Ngô Văn Vững iii MỤC LỤC PHẦN I: MỞ ĐẦU .....................................................................................................1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu.............................................................................................3 1.3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu .....................................................................3 1.4. Phạm vi nghiên cứu ..............................................................................................3 1.5. Giả thuyết khoa học .............................................................................................4 Phần II: NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .....................................5 2.1. Phƣơng pháp nghiên cứu......................................................................................5 2.2. Nội dung nghiên cứu ............................................................................................6 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI .............................7 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu thuộc lĩnh vực đề tài ........................................7 1.1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu trên thế giới ...................................................7 1.1.2.Tổng quan tình hình nghiên cứu ở Việt Nam ....................................................8 1.2. Một số vấn đề về đánh giá và TĐGKQHT ........................................................10 1.2.1. Đánh giá và đánh giá kết quả học tập .............................................................10 1.2.2.. Quan niệm về TĐG và TĐGKQHT. ..............................................................11 1.2.3. Mục đích, vai trò của TĐGKQHT của HS trong quá trình dạy học ...............13 1.2.4. Đặc trƣng của hoạt động TĐG và các hình thức của hoạt động TĐG 1.2.4.1. Đặc trƣng của hoạt động TĐG của HS .....................................................................14 1.2.5. Ƣu điểm và hạn chế của hoạt động TĐG ........................................................29 1.2.6. Các bƣớc để HS TĐGKQHT ..........................................................................29 1.3. Vấn đề TĐGKQHT môn Toán của HSTH thông qua các bài tập TNKQ .........30 1.3.1. Khái niệm TNKQ ............................................................................................30 1.3.2. Đặc điểm của trắc nghiệm khách quan ...........................................................31 1.3.4. Ý nghĩa của việc sử dụng các bài tập TNKQ trong rèn luyện kĩ năng TĐGKQHT môn Toán cho HS .................................................................................33 1.4. Thực trạng về rèn luyện kĩ năng TĐGKQHT môn Toán của HSTH qua các bài tập TNKQ tại một số trƣờng Tiểu học ở Tỉnh Phú Thọ ...........................................34 1.4.1. Mục đích khảo sát ...........................................................................................34 iv 1.4.2. Nội dung khảo sát............................................................................................34 1.4.3. Đối tƣợng khảo sát ..........................................................................................35 1.4.4. Phƣơng pháp khảo sát .....................................................................................35 1.4.5. Kết quả khảo sát thực trạng .............................................................................35 1.5. Đánh giá chung về thực trạng ............................................................................43 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1..........................................................................................44 CHƢƠNG 2: BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN KĨ NĂNG TỰ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP MÔN TOÁN CHO HỌC SINH LỚP 5 THÔNG QUA CÁC BÀI TẬP TRẮC NGHIỆM KHÁCH QUAN ...........................................................................45 2.1. Các nguyên tắc xây dựng và thực hiện biện pháp ..............................................45 2.1.1. Nguyên tắc đảm bảo chƣơng trình, chuẩn kiến thức, kĩ năng.........................45 2.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu..................................................................45 2.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học .................................................................46 2.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ....................................................................46 2.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn .................................................................46 2.2. Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng TĐGKQHT môn Toán cho HSTH thông qua các bài tập TNKQ.......................................................................................................46 2.2.1. Biện pháp 1. Nâng cao nhận thức về TĐGKQHT cho HS .............................46 2.2.2. Biện pháp 2: Thiết kế rubric giúp HS TĐGKQHT môn Toán thông qua các bài tập TNKQ ............................................................................................................53 2.2.3. Biện pháp 3. Thông qua các tình huống dạy học GV cần tạo cơ hội cho HS đánh giá lẫn nhau ......................................................................................................57 2.2.4. Biện pháp 4.Hƣớng dẫn HS học từ các sai lầm quá trình giải và làm việc trên các bài tập TNKQ. .....................................................................................................62 2.2.5. Biện pháp 5: Sử dụng phần mềm violet xây dựng hệ thống bài tập trắc nghiệm khách quan lớp 5 nhằm rèn luyện kĩ năng tự đánh giá cho học sinh Tiểu học ...................................................................................................................................67 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2..........................................................................................74 CHƢƠNG 3 ..............................................................................................................75 THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ....................................................................................75 3.1. Mục đích thực nghiệm .......................................................................................75 v 3.2. Nội dung thực nghiệm ........................................................................................75 3.3. Tổ chức thực nghiệm..........................................................................................75 3.3.1. Đối tƣợng thực nghiệm ...................................................................................75 3.3.2. Thời gian thực nghiệm ....................................................................................76 3.4. Tiêu chí và cách đánh giá thực nghiệm..............................................................76 3.5. Quy trình tổ chức thực nghiệm ..........................................................................76 3.6. Kết quả thực nghiệm ..........................................................................................77 3.6.1. Phƣơng thức đánh giá kết quả thực nghiệm ....................................................77 3.6.2. Phân tích định tính kết quả thực nghiệm.........................................................77 3.6.3. Phân tích định lƣợng kết quả thực nghiệm .....................................................79 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3..........................................................................................81 KẾT LUẬN ...............................................................................................................83 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................84 PHỤ LỤC vi BẢNG BIỂU DANH MỤC VIẾT TẮT Viết đầy đủ Viêt tắt GV Giáo viên HS Học sinh HSTH Học sinh tiểu học TNKQ Trắc nghiệm khách quan TĐG TĐGKQHT Tự đánh giá Tự đánh giá kết quả học tập TN Thực nghiệm ĐC Đối chứng SL Số lƣợng vii DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Việc tự học ở nhà của em nhƣ thế nào .....................................................36 Bảng 1.2. Khi học bài và làm bài tập em có thực hiện các việc sau đây không 36 Bảng 1.3. Khi đọc lại một bài tập mà giáo viên (bạn trong lớp) đã chữa trên bảng em nhận thấy .............................................................................................................36 Bảng 1.4. Khi học ở nhà em có thƣờng tự giải bài tập thầy (Cô) cho về nhà không 37 Bảng 1.5. Khi làm bài tập xong em có thể tự đánh giá đƣợc đúng sai không ..........37 Bảng 1.6. Sau khi thầy (cô) giảng xong một bài mới em có biết vận dụng kiến thức vừa học để giải bài tập ngay đƣợc không..................................................................37 Bảng 1.7. Trong tiết luyện tập em nhƣ thế nào .........................................................38 Bảng 1.8. Cách nào giúp em phát hiện ra mình còn có những kiến thức chƣa nắm vững ...........................................................................................................................38 Bảng 1.9. Khi học bài em có đặt ra cho mình các câu hỏi sau không ......................39 Bảng 1.10. Trên lớp thầy (cô) có giúp em tự kiểm tra lại khả năng nắm kiến thức của em trong quá trình học không .............................................................................39 Bảng 1.11. Em đã bao giờ tự đánh giá kết quả học tập của mình chƣa ....................39 Bảng 1.13. Theo thầy (cô), GV giảng dạy hiện nay có quan tâm đến TĐG của HS không .........................................................................................................................40 Bảng 1.14. Theo thầy (cô), việc rèn luyện kĩ năng TĐGKQHT của HSTH trong dạy học Toán có cần thiết không .....................................................................................41 Bảng 1.15. Theo thầy (cô), việc rèn luyện kĩ năng TĐGKQHT của HSTH trong dạy học Toán sẽ giúp cho HS ..........................................................................................41 Bảng 1.16. Theo thầy (cô) thì mức độ có kĩ năng TĐGKQHT môn toán của HS lớp 5 hiện nay ..................................................................................................................42 Bảng 1.17. Theo thầy (cô) HS có đƣợc kĩ năng TĐG là do ......................................42 Bảng 1.18. Theo thầy (cô), HSTH có nhu cầu TĐGKQHT của mình hay không ...42 Bảng 2.1 : Bảng hƣớng dẫn HS tự kiểm tra đánh giá kết quả học tập chủ đề : “ Ôn Tập Về Đo Diện Tích ” .............................................................................................50 Bảng 2.2. Minh hoạ hƣớng dẫn đánh giá (rubric) .....................................................55 Bảng 2.4. Bảng hƣớng dẫn HS TĐGKQHT chủ đề : “Vận tốc, quãng đường , thời gian ” lớp 5 ..............................................................................................................73 Bảng 3.1. Bảng so sánh kết quả thực nghiệm và đối chứng .....................................79 1 PHẦN I: MỞ ĐẦU 1.1. Tính cấp thiết của đề tài Thế giới đang ở thế kỉ XXI, thế kỉ của hội nhập, của kinh tế tri thức. Đất nƣớc ta cũng đang trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Bối cảnh đó đặt ra cho ngành giáo dục nhiệm vụ quan trọng là đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu của thời đại. Nghị quyết Hội nghị Trung ƣơng 8 của ban chấp hành Trung ƣơng Đảng cộng sản Việt Nam khóa XI về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo đã xác định: “ Tạo chuyển biến căn bản, mạnh mẽ về chất lƣợng, hiệu quả giáo dục, đào tạo; đáp ứng ngày càng tốt hơn công cuộc xây dựng, bảo vệ tổ quốc và nhu cầu học tập của nhân dân. Giáo dục con ngƣời Việt Nam phát triển toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân; yêu gia đình; yêu tổ quốc; yêu đồng bào; sống tốt và làm việc hiệu quả’’. Bốn trụ cột của giáo dục của thế kỉ XXI, đã đƣợc xác định là: “Học để biết, học để làm, học để chung sống, học để làm ngƣời”. Theo hƣớng đó mục tiêu của giáo dục là đào tạo những con ngƣời có năng lực tự quyết định, mỗi ngƣời học sẽ phải có đầy đủ các phẩm chất: Tự học, tự tổ chức, tự quyết định, và sau cùng là tự phát triển. Trong dạy học ở trƣờng Tiểu học, điều quan trọng nhất là hình thành cho học sinh những phẩm chất, năng lực cơ bản trong đó TĐG cũng đặc biệt đƣợc chú trọng. Bởi chỉ khi HS biết TĐG thì quá trình học tập của các em mới có thể thực sự diễn ra một cách tự giác, tích cực, chủ động và có hiệu quả cao. Kĩ năng TĐGKQHT, sẽ giúp cho ngƣời học biết đƣợc khả năng kiến thức của mình, khả năng và thái độ học tập của bản thân đã đáp ứng đƣợc yêu cầu của quá trình học tập chƣa, nhờ đó có thể điều chỉnh quá trình học tập 2 theo đúng hƣớng và nâng cao hiệu quả học tập. Nếu ngƣời học có đƣợc kĩ năng TĐG thì họ sẽ tự giác, tự lực và tự tin hơn trong học tập và một phần nào đó họ sẽ tự quyết định đƣợc cũng nhƣ định hƣớng đƣợc cho mình nghề nghiệp tƣơng lai sau này. Do đó kĩ năng TĐG là một kĩ năng quan trọng của ngƣời học. Ở trƣờng Tiểu học môn toán có đặc điểm nhƣ sau: Sự rõ ràng cụ thể, tính chính xác cao độ, lập luận logic khoa học…nên trong quá trình học tập thì HS có thể dễ dàng hơn trong việc xác định tính đúng, sai của một thông tin nào đó hay là ý kiến nào đó về vấn đề mà các em đang đƣợc học tập. Nhờ vậy mà có thể điều chỉnh hoạt động học tập của mình đạt đƣợc hiệu quả hơn. Vì thế việc hình thành, rèn luyện, và phát triển kĩ năng TĐG KQHT cho HS thông qua môn toán ở lớp 5 đƣợc thuận lợi hơn. Thực tế dạy học ở nƣớc ta hiện nay cho thấy việc đánh giá kết quả học tập chủ yếu vẫn dựa trên đánh giá của GV, trong kiểm tra có sử dụng câu hỏi TNKQ nhƣng chƣa thật sự phát huy đƣợc khả năng tƣ duy, sáng tạo, sự nhạy bén của HS. Trên thế giới hình thức kiểm tra bằng câu hỏi TNKQ đƣợc sử dụng phổ biến vì nó giúp tiết kiệm kinh phí, thời gian,..TNKQ giúp kiểm tra, đánh giá một cách khá toàn diện về kiến thức, kĩ năng, năng lực, thậm chí cá tính, sở trƣờng của HS, đƣa lại kết quả một cách chính xác và khách quan. TNKQ là một trong những hình thức, công cụ kiểm tra đánh giá có nhiều ƣu điểm, lợi thế góp phần cùng với những hình thức kiểm tra đánh giá khác để đánh giá toàn diện HS Tiểu học. Tuy nhiên, ở nƣớc ta hiện nay do nhiều nguyên nhân việc sử dụng trắc nghiệm khách quan trong kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh là chƣa có tính thƣờng xuyên và phổ biến. 3 Đã có rất nhiều tác giả trong và ngoài nƣớc đã đề cập đến vấn đề TĐG, ý nghĩa của TĐG trong học tập nhƣ TĐG sau mỗi bài học, mỗi chƣơng, mỗi chủ đề cho HS. Tuy nhiên, chƣa có công trình nghiên cứu hay tác giả nào đi sâu vào nghiên cứu về vấn đề rèn luyện kĩ năng TĐGKQHT môn toán HS lớp 5 thông qua các bài tập TNKQ. Chính vì thế mà chúng tôi lựa chọn đề tài “Rèn luyện kĩ năng tự đánh giá kết quả học tập môn toán học sinh lớp 5 thông qua các bài tập trắc nghiệm khách quan” làm đề tài nghiên cứu của mình. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu Đề xuất đƣợc các biện pháp rèn luyện kĩ năng TĐGKQHT môn Toán cho HS lớp 5 thông qua các bài tập TNKQ nhằm góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học môn Toán lớp 5 nói riêng, dạy học ở tiểu học nói chung. 1.3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 1.3.1. Khách thể nghiên cứu: Hoạt động đánh giá trong dạy học môn toán lớp 5 ở trƣờng Tiểu học 1.3.2. Đối tượng nghiên cứu: Kĩ năng TĐGKQHT môn toán của học sinh lớp 5 ở trƣờng Tiểu học 1.4. Phạm vi nghiên cứu - Nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu một số biện pháp rèn luyện kĩ năng TĐGKQHT cho học sinh lớp 5 thông qua các bài tập TNKQ môn Toán. - Địa bàn điều tra: + Khảo sát thực tế tại một số trƣờng Tiểu học trên địa bàn thành phố Việt Trì nhƣ: Trƣờng tiểu học Hy Cƣơng, Trƣờng tiểu học Đinh Tiên Hoàng, Trƣờng tiểu học Tiên Cát.… -Địa bàn thực nghiệm: 4 + Thực nghiệm đƣợc tiến hành tại trƣờng tiểu học Hy Cƣơng –Thành phố Việt Trì - Tỉnh Phú Thọ. 1.5. Giả thuyết khoa học Nếu quan niệm đúng về TĐG, chỉ ra đƣợc các nhóm kĩ năng cơ bản về TĐGKQHT môn Toán, đồng thời xây dựng và thực hiện tốt một số biện pháp sƣ phạm thì có thể hình thành và phát triển kĩ năng TĐGKQHT môn toán của HS lớp 5 ở trƣờng Tiểu học thông qua hệ thống bài tập TNKQ. 5 Phần II: NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1. Phƣơng pháp nghiên cứu 2.1.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận Nghiên cứu các tài liệu: Sách, báo, các công trình nghiên cứu, luận văn, khóa luận, bài báo khoa học rồi tổng hợp, phân tích, khái quát hóa để xây dựng cơ sở lí luận cho đề tài nghiên cứu. 2.1.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phƣơng pháp điều tra giáo dục: Khảo sát thực tế hoạt động dạy học của giáo viên lớp 5 ở một số trƣờng Tiểu học bằng cách sử dụng phiếu hỏi, phỏng vấn và dự giờ. - Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm. Nhằm bƣớc đầu kiểm tra tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đã đƣợc đề xuất. - Các phƣơng pháp hỗ trợ khác: + Xin ý kiến chuyên gia về các vấn đề thuộc phạm vi lĩnh vực đề tài nghiên cứu. + Quan sát sƣ phạm: Quan sát các hoạt động của giáo viên và học sinh lớp 5 trong quá trình dạy học môn toán. + Nghiên cứu các sản phẩm hoạt động giáo dục: Nghiên cứu các sản phẩm của GV và HS để góp phần đƣa ra những đánh giá về việc rèn kĩ năng TĐGKQHT cho HS lớp 5 Tiểu học + Tổng kết kinh nghiệm giáo dục: Tổng kết những kinh nghiệm của giáo viên Tiểu học trong quá trình rèn luyện kĩ năng TĐG cho HS. 2.1.3. Phương pháp thống kê toán học Sử dụng phƣơng pháp thống kê toán học để xử lý số liệu điều tra khảo sát và thực nghiệm sƣ phạm. 6 2.2. Nội dung nghiên cứu - Hệ thống hóa những vấn đề lí luận về kĩ năng TĐG, về câu hỏi, bài tập trắc nghiệm khách quan. - Làm rõ vai trò của bài tập trắc nghiệm khách quan đối với việc rèn luyện kĩ năng tự đánh giá - Nghiên cứu nội dung, mục tiêu chƣơng trình sách giáo khoa môn Toán lớp 5 - Khảo sát thực trạng sử dụng câu hỏi, bài tập TNKQ trong việc rèn luyện kĩ năng TĐGKQHT môn Toán cho HS lớp 5. - Xác định các nguyên tắc sử dụng câu hỏi, bài tập TNKQ trong việc rèn luyện kĩ năng TĐGKQHT môn Toán. - Đề xuất các biện pháp sƣ phạm sử dụng bài tập TNKQ trong môn Toán hƣớng vào rèn luyện kĩ năng TĐGKQHT của HS. - Thực nghiệm sƣ phạm nhằm đánh giá độ tin cậy, tính khả thi của các biện pháp đề xuất. Các nội dung nghiên cứu trên đƣợc cụ thể hóa thành 3 chƣơng cụ thể nhƣ sau: 7 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu thuộc lĩnh vực đề tài 1.1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu trên thế giới Từ xa xƣa cách đây hàng chục vạn năm con ngƣời cũng đã biết nghĩ về thiên nhiên, về ngƣời khác, về mọi sự vật xung quanh và bản thân mình. Khi họ nghĩ về bản thân mình tức là họ đã phần nào biết tự đánh giá chính mình. Lewin ngƣời đầu tiên nêu ra TĐG hình thành dựa trên cơ sở lí thuyết về kinh nghiệm học tập, sau đó đƣợc Kolb (1984) và Schon (1984) phát triển. Một tổ chức ở vùng Đông Bắc nƣớc Anh ( AAIA ) chuyên nghiên cứu về những thành tựu và cải tiến việc đánh giá, đặc biệt quan tâm nghiên cứu về vấn đề Hình 1.1 TĐG của HS trong học tập. Tổ chức này đã xây dựng đƣợc các bƣớc giúp HS TĐGKQHT, tìm cách khuyến khích và giúp GV điều khiển, định hƣớng quá trình học tập theo hƣớng phát huy năng lực của HS. Vấn đề TĐG đã trở thành nề nếp, thói quen trong quá trình học tập của học sinh, đã đƣợc rất nhiều ngƣời quan tâm nghiên cứu nhƣ ở ÚC . TĐG đƣợc quan tâm, nghiên cứu đồng thời giữa lí Hình 1.2 thuyết và thực hành nhƣ ở Canada. Các tác giả nhƣ Baron (1990), Shavelson (1992), Bellanca & Berman (1994), Garcia & Pearson (1994), Wiggins(1993), Hargreaves & Fullan (1998),...qua các công trình nghiên cứu đã cho thấy vai trò của GV thay đổi, do đó đánh giá phải có sự thay đổi, chú trọng hơn đến TĐG. Tác 8 giảRolheiser (1996) đã đƣa ra đƣợc mô hình lý thuyết TĐG, TĐG đóng một vai trò quan trọng một chu kì học tập của HS (xem hình 1.2). Khi ngƣời học TĐG hiệu quả việc học, họ sẽ biết đƣợc mức độ đạt mục tiêu học tập của bản thân. Vậy nên, TĐG sẽ khuyến khích HS đặt ra mục tiêu cao hơn và nỗ lực hết sức để đạt mục tiêu học tập của mình. 1.1.2.Tổng quan tình hình nghiên cứu ở Việt Nam Một vài công trình tiêu biểu liên quan đến vấn đề đánh giá và TĐG nhƣ sau: - “ Hoàng Đức Nhuận, Lê Đức Phúc đã hệ thống khá đầy đủ về đánh giá và các vấn đề liên quan. Một trong những đóng góp quan trọng của tác giả là đã đƣa ra đƣợc bảy nguyên tắc chung nhất về đánh giá, trong đó có nguyên tắc thứ bảy là: Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa đánh giá và tự đánh giá. Nhƣ vậy các tác giả đã phần nào thấy đƣợc vai trò cần thiết của ngƣời học trong quá trình đánh giá, đặc biệt các ông còn nêu ra cơ sở tâm lí học và giáo dục học của việc tự đánh giá của học sinh” (dẫn theo [18, tr. 6]). - Nguyễn Thị Lan Phƣơng, Dƣơng Văn Hƣng, Nguyễn Đức Minh, Nguyễn Lê Thạch. Đã đƣa ra các khái niệm đánh giá và tự đánh giá ngoài ra cũng đã đƣa ra đƣợc mục đích nội dung và các nguyên tắc cơ bản của đánh giá giáo dục, các loại đánh giá, quy trình thực hiện đánh giá kết quả giáo dục và vai trò của đánh giá trong việc cải thiện chất lƣợng giáo dục. - “ Nghiêm Thị Phiến với bài báo về khả năng TĐG của học sinh lớp 4, 5 trƣờng tiểu học. Có thể nói đây là công trình đầu tiên của Việt Nam nghiên cứu về vấn đề TĐG của HS. Mặc dù bƣớc đầu tác giả mới chỉ điều tra thực trạng TĐG của học sinh ở tiểu học nhƣng cũng đã mang lại kết quả nghiên cứu có ý nghĩa, là cơ sở quan trọng cho các nghiên cứu tiếp theo về vấn đề tự đánh giá. Tác giả chƣa nêu quan niệm về vấn đề tự đánh giá mà mới chỉ khẳng định vai trò 9 của tự đánh giá trong giáo dục và đánh giá. Qua nghiên cứu của tác giả cho thấy khả năng TĐG của HS là có thể hình thành đƣợc từ cấp tiểu học” (dẫn theo [18, tr. 6]). - Nguyễn Thị Côi với bài “Rèn luyện kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá trong học tập lịch sử của học sinh trung học phổ thông”. Tác giả đã nhận thấy vai trò của tự kiểm tra, đánh giá đối với hoạt động học tập môn lịch sử của học sinh và đã đề xuất đƣợc biện pháp giúp HS TĐG trong quá trình học tập môn lịch sử thông qua trả lời câu hỏi trong sách giáo khoa (dẫn theo [18, tr. 7]). - Nguyễn Thị Lan Phƣơng (Chủ biên), cũng đã nghiên cứu rất kĩ về vấn đề đánh giá kết quả học tập của học sinh phổ thông và cũng đƣa ra đƣợc một số vấn đề lý luận và thực tiễn. Trong tài liệu này tác giả đã đề cập đến một số khái niệm cơ bản trong đánh giá giáo dục. Ngoài ra tác giả cũng đã đề cập đến vấn đề TĐGKQHT của HS. - Bùi Thị Hạnh Lâm nghiên cứu đề tài “Rèn luyện kỹ năng tự đánh giá kết quả học tập môn toán của học sinh trung học phổ thông”, Tác giả đã nghiên cứu về khái niệm đánh giá và tự đánh giá kết quả học tập môn toán của học sinh trung học phổ thông rất chi tiết, ngoài ra tác giả cũng đã đề xuất đƣợc biện pháp giúp học sinh tự đánh giá trong quá trình học tập môn Toán trung học phổ thông, thông qua trả lời câu hỏi trong sách giáo khoa, phiếu học tập, phiếu hỏi,... - Phạm Xuân Chung (2012), trong đó đề cập đến việc chuẩn bị cho sinh viên ngành sƣ phạm toán bƣớc đầu biết tập luyện cho HS TĐGKQHT. Từ trên ta thấy đánh giá và TĐG cũng đã đƣợc nghiên cứu, vận dụng ở nhiều phƣơng diện và mức độ khác nhau, nhƣng nhìn chung mới chỉ ở những bƣớc đầu tiên, vấn đề TĐG trong giáo dục và dạy học đã đƣợc nhiều tổ chức, nhiều nƣớc và nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu. 10 Tuy nhiên chƣa có tác giả và công trình nào nghiên cứu về việc rèn luyện kĩ năng TĐGKQHT môn Toán HS lớp 5 thông qua các bài tập TNKQ. 1.2. Một số vấn đề về đánh giá và TĐGKQHT 1.2.1. Đánh giá và đánh giá kết quả học tập Đánh giá trong giáo dục đƣợc coi là khâu cuối cùng trong một giai đoạn giáo dục nhất định. Nhƣng cũng có quan điểm coi đánh giá là một quá trình dự báo, điều khiển hoạt động giáo dục theo mục đích đã định, do đó nó sẽ tiến hành trƣớc, trong và sau một giai đoạn giáo dục. Với tƣ cách là một bộ phận của quá trình giáo dục, đánh giá ra đời cùng với sự ra đời của quá trình giáo dục. Cho đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu về đánh giá trong giáo dục. Điểm qua một số công trình nghiên cứu thì đến nay khái niệm đánh giá vẫn còn đƣợc hiểu theo nhiều cách khác nhau giữa các tác giả. Tuy nhiên, các tác giả đều cùng chung ý tƣởng sau: + Đánh giá là một quá trình thu thập, phân tích, lí giải về hiện trạng chất lƣợng, về hiệu quả, nguyên nhân và khả năng của HS. + Đánh giá gắn bó chặt chẽ với mục tiêu, chuẩn giáo dục. + Đánh giá tạo cơ sở đề xuất những quyết định thích hợp để cải thiện thực trạng, nâng cao chất lƣợng, hiệu quả dạy học và giáo dục. Kết quả đánh giá là bằng chứng sự thành công của học sinh về kiến thức, kĩ năng, năng lực, thái độ đã đƣợc đặt ra trong mục tiêu giáo dục. Do đó, một trong những vấn đề quan tâm hàng đầu trong quá trình dạy học là kết quả học tập của HS. Trong phạm vi của luận văn này chỉ tập trung, quan tâm nghiên cứu đến vấn đề đánh giá kết quả học tập của HS trong dạy học. Kết quả học tập thƣờng đƣợc hiểu theo hai quan niệm khác nhau nhƣ sau: là mức độ thành tích mà ngƣời học đã đạt, đƣợc xem xét trong mối quan 11 hệ với công sức, thời gian đã bỏ ra, với mục tiêu xác định; là mức độ thành tích mà ngƣời học đã đạt đƣợc so với những bạn học khác (dẫn theo [18]). Cho dù hiểu theo cách nào thì kết quả học tập cũng đều thể hiện ở mức độ đạt đƣợc các mục tiêu dạy học, ở các phƣơng diện: nhận thức, hành động, xúc cảm. Với từng môn học thì các mục tiêu trên đƣợc cụ thể hóa thành các mục tiêu về kiến thức, kĩ năng và thái độ. Vì vậy, có thể nói bản chất của việc đánh giá kết quả học tập của học sinh chính là việc xác định mức độ đạt đƣợc về kiến thức, kĩ năng và thái độ của ngƣời học so với mục tiêu dạy học. Từ những điều nói trên, có thể hiểu đánh giá kết quả học tập là quá trình thu thập, phân tích và xử lí thông tin về kết quả học tập của HS, trên cơ sở đó đối chiếu với mục tiêu của môn học, lớp, của nhà trƣờng tạo cơ sở cho những quyết định sƣ phạm của GV, nhà trƣờng và cho bản thân HS để họ học tập ngày một tiến bộ hơn. Để đánh giá kết quả học tập của HS, ngoài các công cụ nhƣ bài kiểm tra, phiếu học tập, phiếu hỏi,... có thể sử dụng rubric. Rubric là một công cụ dùng để đo lƣờng kết quả học tập của ngƣời học, nó là một bản hƣớng dẫn chấm điểm mà căn cứ vào đó có thể đánh giá đƣợc kết quả học tập của ngƣời học dựa trên tính tổng kết quả đạt đƣợc của nhiều tiêu chí, do đó nó có ý nghĩa hơn việc đơn thuần chỉ là cho điểm. Rubric còn là một bản hƣớng dẫn hoạt động đối với ngƣời học, nó có thể giúp ngƣời học định hƣớng hoặc điều chỉnh hoạt động học tập sao cho đạt đƣợc tiêu chí đó . 1.2.2.. Quan niệm về TĐG và TĐGKQHT. Theo [19, tr. 42-43], thì TĐG là một hình thức đánh giá mà đối tƣợng tự đánh giá kết quả của việc nỗ lực thực hiện các nhiệm vụ học tập. Thông thƣờng ngƣời TĐG sử dụng các bộ công cụ đã đƣợc thiết kế trƣớc để đo về những nội dung họ muốn biết về bản thân. Việc đánh giá có thể đƣợc thực 12 hiện thông qua tự so sánh với các đối tƣợng khác đang có cùng chức năng, mục tiêu hoặc nhiệm vụ..., để thấy đƣợc vị trí của mình so với những ngƣời đang thực hiện chức năng, nhiệm vụ tƣơng xứng xung quanh. TĐG về năng lực, sở thích, nhân cách và giá trị của bản thân sẽ giúp học sinh có nhận xét đúng về các mặt mạnh hoặc hạn chế của mình. Hiện nay trên các trang mạng có rất nhiều bộ công cụ giúp HS có thể TĐG các năng lực, sở thích và giá trị của bản thân. Dựa vào kết quả TĐG, HS sẽ điều chỉnh hoặc nhờ sự giúp đỡ bên ngoài để có thể phát huy thế mạnh hoặc khắc phục những hạn chế của mình nhằm đạt đƣợc mục tiêu cá nhân trong lĩnh vực nào đó. TĐG là một khâu hiệu quả và quan trọng đối với việc đánh giá cả quá trình học. Một khi ngƣời học có thể TĐG chính việc học của mình và nền tảng kiến thức của họ đang có thì họ có thể nhận ra những lỗ hổng trong kiến thức của bản thân, nhờ đó mà quá trình học hiệu quả hơn, khuyến khích sự tiến bộ của HS và góp phần vào việc tự điều chỉnh quá trình học. Sự hiểu biết về bản thân là một yếu tố vô cùng quan trọng. Khi đánh giá đúng về mình, ngƣời ta có thể xác định đƣợc phƣơng hƣớng đúng cho sự tự giáo dục bản thân. Nói khác đi, TĐG là tiền đề định hƣớng của tự giáo dục. Nhƣ vậy TĐG đã đƣợc quan tâm nghiên cứu trong nhiều năm qua nhƣng cho đến nay quan niệm về TĐG vẫn chƣa có sự đồng nhất. Tuy nhiên, dù hiểu theo cách nào thì TĐG cũng bao gồm: thu thập, xử lí các thông tin về bản thân sau đó đối chiếu với mục tiêu, tiêu chuẩn do bản thân hoặc ngƣời khác đề ra, trên cơ sở đó tìm ra những điểm mạnh, điểm yếu của bản thân rồi đề xuất những quyết định để cải thiện thực trạng. * Từ trên ta thấy :