Tài liệu Quản lý ngân sách các phường trên địa bàn quận bắc từ liêm trong giai đoạn hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ -------------------------- NGUYỄN NGỌC PHONG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH CÁC PHƢỜNG TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN BẮC TỪ LIÊM TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH Hà Nội – 2016 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ -------------------------- NGUYỄN NGỌC PHONG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH CÁC PHƢỜNG TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN BẮC TỪ LIÊM TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60 34 04 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. BÙI ĐẠI DŨNG XÁC NHẬN CỦA XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ CÁN BỘ HƢỚNG DẪN CHẤM LUẬN VĂN Hà Nội – 2016 LỜI CAM ĐOAN Tên tôi là: Nguyễn Ngọc Phong Nghiên cứu sinh lớp: K22 – QLKT2 Chuyên ngành: Quản lý kinh tế, trƣờng Đại học Kinh tế - ĐHQGHN Tôi xin cam đoan đề tài “Quản lý ngân sách các phường trên địa bàn quận Bắc Từ Liêm trong giai đoạn hiện nay” dƣới sự hƣớng dẫn của TS. Bùi Đại Dũng là công trình nghiên cứu của riêng tôi, nguồn số liệu, tài liệu tham khảo đƣợc trích dẫn trung thực, rõ ràng và minh bạch, không sao chép bất kỳ tài liệu nào và các nội dung chƣa đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về đề tài và lời cam đoan này. Hà Nội, ngày 29 tháng 12 năm 2016 Tác giả luận văn Nguyễn Ngọc Phong MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .......................................................................................i DANH MỤC BẢNG .................................................................................................. ii DANH MỤC HÌNH .................................................................................................. iii LỜI MỞ ĐẦU .............................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ......................................................................................1 2. Mục tiêu, nhiệm vụ và câu hỏi nghiên cứu..........................................................3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .......................................................................3 4. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................4 5. Kết cấu của luận văn ...........................................................................................4 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN NGÂN SÁCH CẤP XÃ, PHƢỜNG VÀ CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH CẤP XÃ, PHƢỜNG .........5 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ...........................................................................5 1.2. Ngân sách nhà nước và phân cấp quản lý ngân sách nhà nước Việt Nam ......8 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của ngân sách nhà nƣớc ........................8 1.2.2. Hệ thống ngân sách nhà nƣớc Việt Nam ...............................................10 1.3. Ngân sách cấp xã, phường và chu trình quản lý NS cấp xã, phường .............13 1.3.1. Khái niệm, vị trí, vai trò của ngân sách cấp xã, phƣờng .......................13 1.3.2. Chu trình quản lý ngân sách cấp xã, phƣờng ........................................16 1.4. Tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, phường và các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý ngân sách cấp xã, phường ....................................26 1.4.1. Tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, phƣờng .............26 1.4.2. Các yếu tố ảnh hƣởng đến công tác QLNS cấp xã, phƣờng .................27 CHƢƠNG 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................30 2.1. Nguồn thu thập dữ liệu....................................................................................30 2.2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................31 CHƢƠNG 3. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH CÁC PHƢỜNG TẠI QUẬN BẮC TỪ LIÊM, HÀ NỘI ...................................................34 3.1. Tổng quan đặc điểm tự nhiên, kinh tế, văn hóa, xã hội Q. Bắc Từ Liêm .......34 3.1.1. Về đặc điểm tự nhiên, địa giới hành chính ............................................34 3.1.2. Về văn hóa, xã hội .................................................................................37 3.2. Thực trạng công tác quản lý ngân sách cấp xã, phường trên địa bàn Quận Bắc Từ Liêm ..............................................................................................................38 3.2.1. Công tác quản lý thu ngân sách cấp xã, phƣờng tại các phƣờng thuộc Q. Bắc Từ Liêm......................................................................................................38 3.2.2. Công tác quản lý chi ngân sách cấp xã, phƣờng trên địa bàn Quận ......47 3.2.3. Cân đối thu chi ngân sách ......................................................................55 3.3. Đánh giá những thuận lợi và hạn chế trong quản lý ngân sách các phường trên địa bàn Quận Bắc Từ Liêm ................................................................................57 3.3.1. Những thuận lợi trong quản lý ngân sách các phƣờng trên địa bàn Quận Bắc Từ Liêm......................................................................................................57 3.3.2. Những hạn chế còn tồn tại trong công tác quản lý ngân sách cấp xã, phƣờng tại Quận Bắc Từ Liêm..........................................................................59 3.3.3. Nguyên nhân dẫn đến các hạn chế trong công tác quản lý ngân sách cấp xã, phƣờng trên địa bàn Quận Bắc Từ Liêm .....................................................59 CHƢƠNG 4. PHƢƠNG HƢỚNG, GIẢI PHÁP QUẢN LÝ NGÂN SÁCH CẤP XÃ, PHƢỜNG TẠI CÁC PHƢỜNG TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN BẮC TỪ LIÊM ..63 4.1. Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế, xã hội quận Bắc Từ Liêm đến năm 2020, định hướng 2030 .............................................................................................63 4.2. Những điểm mới trong thay đổi pháp lý về quản lý ngân sách ......................64 4.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, phường tại các phương trên địa bàn Quận Bắc Từ Liêm ..................................................................69 4.3.1. Phƣơng hƣớng quản lý ngân sách cấp xã, phƣờng tại các phƣờng trên địa bàn Quận Bắc Từ Liêm ...............................................................................69 4.3.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, phƣờng tại các phƣờng trên địa bàn Quận Bắc Từ Liêm ...............................................72 KẾT LUẬN ...............................................................................................................76 TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................78 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 KBNN Kho bạc nhà nƣớc 2 MTTQ Mặt trận Tổ Quốc 3 NS 4 NSNN Ngân sách nhà nƣớc 5 NSTW Ngân sách trung ƣơng 6 NSĐP Ngân sách địa phƣơng 7 NSX Ngân sách cấp xã, phƣờng 8 TX 9 UBND Ủy ban nhân dân 10 XDCB Xây dựng cơ bản Ngân sách Thƣờng xuyên i DANH MỤC BẢNG STT Bảng Nội dung Trang 1 Bảng 3.1 Thu ngân sách theo các phƣờng của Quận Bắc Từ Liêm 2014 – 2015 40 2 Bảng 3.2 Tình hình thu ngân sách cấp xã, phƣờng theo nội dung nguồn thu 42 3 Bảng 3.3 Chi tiết các khoản thu hƣởng 100% của các phƣờng trên địa bàn Quận Bắc Từ Liêm 43 4 Bảng 3.4 Chi tiết các khoản thu hƣởng theo tỷ lệ phần tăm của các phƣờng trên địa bàn Quận Bắc Từ Liêm 45 5 Bảng 3.5 Tình hình thu bổ sung ngân sách từ cấp trên của các phƣờng 46 6 Bảng 3.6 Tình hình chi ngân sách cấp xã, phƣờng theo địa bàn 2014 – 2015 48 7 Bảng 3.7 Tình hình chi NSX theo nội dung nhiệm vụ chi năm 2014 – 2015 50 8 Bảng 3.8 Chi đầu tƣ XDCB từ nguồn chi trong cân đối năm 2014 - 2015 tại các phƣờng 52 9 Bảng 3.9 Chi thƣờng xuyên trong cân đối năm 2014 - 2015 tại các phƣờng 54 10 Bảng 3.10 Cân đối thu chi ngân sách các phƣờng giai đoạn 2011 - 2015 55 ii DANH MỤC HÌNH STT Hình 1 Hình 1.1 Hệ thống Ngân sách nhà nƣớc Việt Nam 11 2 Hình 3.1 Bản đồ địa giới chia tách Q. Bắc Từ Liêm và Q. Nam Từ Liêm 35 3 Hình 3.2 Tình hình thu ngân sách cấp xã, phƣờng theo địa bàn 2011 - 2013 38 4 Hình 3.3 Tình hình chi ngân sách cấp xã, phƣờng theo địa bàn 2011 - 2013 47 5 Hình 3.4 Tỷ trọng các khoản chi thƣờng xuyên theo nội dung 2014 – 2015 53 6 Hình 3.5 Cân đối thu chi ngân sách cấp xã, phƣờng 2011 – 2015 56 Nội dung iii Trang LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngân sách nhà nƣớc có vai trò rất quan trọng trong toàn bộ hoạt động kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng và đối ngoại của đất nƣớc. Ngân sách nhà nƣớc là công cụ điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế-xã hội, định hƣớng phát triển sản xuất, điều tiết thị trƣờng, bình ổn giá cả, điều chỉnh đời sống xã hội. Sự phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc phù hợp với sự phân cấp của bộ máy chính quyền, tạo ra những đòn bẩy tích cực nhằm phát triển mọi lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội… Xã, phƣờng là cấp chính quyền cơ sở, gắn bó mật thiết đến ngƣời dân và là đại diện của Nhà nƣớc giải quyết trực tiếp mối quan hệ lợi ích giữa Nhà nƣớc và nhân dân. Ngân sách xã là hệ thống các quan hệ kinh tế giữa nhà nƣớc với các chủ thể khác, phát sinh trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ của chính quyền nhà nƣớc cấp xã nhằm phục vụ cho việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của chính quyền nhà nƣớc cấp cơ sở trong khuôn khổ đã đƣợc phân công, phân cấp quản lý. Quá trình vận động của quỹ ngân sách cấp xã, phƣờng cũng đƣợc nhìn nhận trên 02 giác độ: quá trình huy động nguồn thu và quá trình phân phối, sử dụng ngân sách (chi). Cùng với sự phát triển về kinh tế và đời sống của ngƣời dân ngày càng cao, thì việc thu – chi ngân sách cấp xã, phƣờng cũng không ngừng tăng lên. Vì vậy đòi hỏi công tác quản lý ngân sách cấp xã, phƣờng phải có sự điều chỉnh để phù hợp với cơ chế quản lý kinh tế đáp ứng đƣợc yêu cầu hoạt động của chính quyền nhà nƣớc cấp xã đạt hiệu quả cao, đảm bảo công bằng xã hội. Có thể nói ngân sách cấp xã, phƣờng là tiền đề đồng thời là hệ quả trong quá trình quản lý kinh tế - xã hội của Đảng và Nhà nƣớc. Quận Bắc Từ Liêm đƣợc thành lập theo Nghị quyết số 132/NQ-CP ngày 27 tháng 12 năm 2013 của Chính phủ, trên cơ sở tách 9 xã: Thƣợng Cát, Liên Mạc, Tây Tựu, Thụy Phƣơng, Minh Khai, Phú Diễn, Đông Ngạc, Xuân Đỉnh, Cổ Nhuế; 1 Quận Bắc Từ Liêm có diện tích 4.335,34 ha (43,35 km²), dân số 320.414 ngƣời, gồm 13 phƣờng: Cổ Nhuế 1, Cổ Nhuế 2, Đông Ngạc, Đức Thắng, Liên Mạc, Minh Khai, Phú Diễn, Phúc Diễn, Tây Tựu, Thƣợng Cát, Thụy Phƣơng, Xuân Đỉnh, Xuân Tảo. Đặc thù của quận Bắc Từ Liêm là sự chuyển đổi bƣớc ngoặt của một địa bàn mang tính chất nông thôn (huyện) sang địa bàn mang tính chất đô thị (quận), với sự thay đổi toàn diện trong phƣơng thức tổ chức, quản lý đời sống kinh tế - xã hội trên địa bàn. Sau khi đi vào hoạt động, Bắc Từ Liêm là địa bàn hành chính có quy mô dân số lớn, tốc độ tăng dân số cơ học cao, yêu cầu về đảm bảo an sinh xã hội, an ninh trật tự, an toàn xã hội cần đƣợc quan tâm; khối lƣợng công việc phải giải quyết thƣờng xuyên của các cơ quan Đảng, chính quyền, MTTQ và các đoàn thể từ Quận tới cơ sở lớn. Bên cạnh đó, hạ tầng xã hội và hạ tầng đô thị còn hạn chế nhƣ: hệ thống giao thông khung chƣa phát triển; trụ sở làm việc của chính quyền từ Quận đến cơ sở thiếu, một số phƣờng trên địa bàn còn thiếu trƣờng học công lập từ cấp học mầm non đến THCS; các thiết chế văn hóa nhƣ trung tâm văn hóa-thể thao phƣờng, nhà văn hóa các tổ dân phố còn thiếu... Do vậy, nhu cầu chi đầu tƣ và chi thƣờng xuyên phục vụ phát triển kinh tế - xã hội trƣớc mắt của Quận rất lớn. Trong giai đoạn 2016-2020, mục tiêu xây dựng quận Bắc Từ Liêm trở thành đô thị Sạch - Xanh - Hiện đại của Thủ đô Hà Nội cũng gia tăng sức ép cho công tác quản lý ngân sách cấp huyện, đặc biệt là ngân sách cấp xã, phƣờng. Để đáp ứng nhu cầu đó đòi hỏi việc quản lý ngân sách cấp xã, phƣờng phải hết sức chặt chẽ, hiệu quả, cần có những định hƣớng mới trong công tác quản lý. Với những lý do trên, đề tài “Quản lý ngân sách các phƣờng trên địa bàn quận Bắc Từ Liêm trong giai đoạn hiện nay” là vấn đề cấp thiết, có ý nghĩa lý luận và thực tiễn cần đƣợc nghiên cứu. Các kết quả nghiên cứu có thể đƣợc sử dụng để áp dụng vào quá trình quản lý ngân sách tại các phƣờng trên địa bàn Quận Bắc Từ Liêm nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, giải quyết các khó khăn còn tồn tại, thúc đẩy quá trình chuyển giao theo hƣớng đô thị hóa tại địa phƣơng. 2 2. Mục tiêu, nhiệm vụ và câu hỏi nghiên cứu Đề tài đƣợc lựa chọn nhằm trả lời các câu hỏi nghiên cứu sau: (i) Công tác quản lý ngân sách các phƣờng trên địa bàn quận Bắc Từ liêm trong bối cảnh mới tách quận hiện có những thuận lợi và khó khăn gì? (ii) Cần làm gì để khắc phục những khó khăn nhằm đảm bảo cân đối ngân sách tại các phƣờng trên địa bàn quận Bắc Từ liêm để hoàn thành mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội? Để trả lời các câu hỏi trên, đề tài đặt ra các mục tiêu: (i) Đánh giá thực trạng công tác quản lý ngân sách tại các phƣờng trên địa bàn quận Bắc Từ Liêm giai đoạn 2011-2015 trong bối cảnh chia tách địa giới; (ii) Xác định những nhân tố tích cực và hạn chế trong công tác quản lý ngân sách tại các phƣờng trên địa bàn; và (iii) Đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách tại các phƣờng, đảm bảo cân đối ngân sách cho sự phát triển kinh tế - xã hội của quận Bắc Từ Liêm. Để đạt đƣợc các mục tiêu trên, đề tài thực hiện các nhiệm vụ: Tìm hiểu và hệ thống hóa các văn bản pháp lý liên quan đến công tác quản lý (i) ngân sách cấp xã, phƣờng; Tìm hiểu, thu thập dữ liệu về biến động quản lý ngân sách của các phƣờng (ii) trên địa bàn Bắc Từ Liêm giai đoạn 2011-2015, phân tích thực trạng tình hình thu chi ngân sách tại các phƣờng trên địa bàn; (iii) Đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách tại các phƣờng, đảm bảo cân đối ngân sách cho sự phát triển kinh tế-xã hội của quận Bắc Từ Liêm trong thời gian tới. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn: Hoạt động quản lý ngân sách tại các phƣờng trên địa bàn quận Bắc Từ Liêm. Phạm vi nghiên cứu: 3 (i) Về không gian: 13 phƣờng trên địa bàn quận Bắc Từ Liêm hiện nay. (ii) Về thời gian: 2011 – 2015 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng Phƣơng pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử là phƣơng pháp luận xuyên suốt toàn bộ quá trình nghiên cứu. Về phƣơng pháp thu thập và xử lý số liệu, đề tài sử dụng kết hợp phƣơng pháp nghiên cứu tài liệu, phƣơng pháp thống kê – so sánh (cả so sánh bằng số tƣơng đối và so sánh bằng số tuyệt đối), phƣơng pháp tỷ trọng, tỷ lệ và phƣơng pháp tổng hợp – phân tích. Với mỗi chƣơng, đề tài sử dụng xen kẽ và kết hợp các phƣơng pháp trên cho phù hợp với từng nội dung nghiên cứu. Nguồn dữ liệu: Số liệu phân tích chủ yếu là số liệu thứ cấp, nhƣ: Luật và các văn bản pháp lý khác, các đề tài nghiên cứu đã có về các vấn đề liên quan đến đề tài, Niên giám thống kê, và một số dữ liệu khác đƣợc thu thập và khai thác trực tiếp tại Phòng Kế hoạch Tài chính của Quận Bắc Từ Liêm. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung luận văn bao gồm 4 chƣơng: Chƣơng 1. Tổng quan và cơ sở lý luận về ngân sách cấp xã, phƣờng và công tác quản lý ngân sách cấp xã, phƣờng Chƣơng 2. Phƣơng pháp nghiên cứu Chƣơng 3. Thực trạng quản lý ngân sách tại các phƣờng trên địa bàn quận Bắc Từ Liêm giai đoạn 2011- 2015 Chƣơng 4. Phƣơng hƣớng, giải pháp quản lý ngân sách tại các phƣờng trên địa bàn quận Bắc Từ Liêm. 4 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN NGÂN SÁCH CẤP XÃ, PHƢỜNG VÀ CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH CẤP XÃ, PHƢỜNG 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu Trong phạm vi nghiên cứu, không kể đến các văn bản pháp luật hƣớng dẫn, có khá nhiều các đề tài nghiên cứu về quản lý thu – chi, thực hành kế toán ngân sách từ cấp tỉnh đến cấp huyện, cấp xã, phƣờng điển hình nhƣ: Trần Thị Thúy (2015) đã hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về NSNN huyện/quận và phân tích thực trạng công tác quản lý chi thƣờng xuyên ngân sách quận Nam Từ Liêm chủ yếu trong 2 năm 2012, 2013 (huyện Từ Liêm cũ) và 6 tháng đầu năm 2014 (quận Nam Từ Liêm). Từ đó, tác giả chỉ ra những ƣu – khuyết điểm trong nghiên cứu công tác quản lý chi thƣờng xuyên ngân sách, tạo cơ sở đề xuất phƣơng hƣớng và giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi thƣờng xuyên ngân sách, hạn chế những biểu hiện tham ô, lãng phí gây thất thoát NSNN. Kết hợp khảo sát số liệu với phỏng vấn sâu, tác giả tìm ra biện pháp tối ƣu để hoàn thiện công tác quản lý chi thƣờng xuyên ngân sách quận, đó là: mở rộng dân chủ, thực hiện triệt để công khai tài chính. Các giải pháp pháp chi tiết cho từng giai đoạn đƣợc đƣa ra cũng đã đóng góp tích cực cho quá trình đổi mới và hoàn thiện quản lý tài chính của Hà Nội nói chung và quận Nam Từ Liêm nói riêng. Lựa chọn địa bàn nghiên cứu tại Thành phố Hội An, Võ Minh Nhật Phƣơng (2012) đã đề cập đến một số vấn đề cơ bản nhất về kế toán NSNN cấp xã và quá trình thực hiện, chấp hành và quyết toán ngân sách cấp xã, phƣờng tại địa phƣơng. Đi sâu vào mảng kế toán, bên cạnh các giải pháp nhằm hoàn thiện hệ tổ chức hệ thống chứng từ kế toán, kiến nghị về việc bổ sung mục lục ngân sách, bổ sung thêm tài khoản quản lý, đề tài cũng đề cập đến các giải pháp tăng cƣờng quản lý chi đầu tƣ ngân sách cấp xã, phƣờng và thực hiện nhiệm vụ thu ngân sách (nhƣ tăng cƣờng chỉ đạo, kiểm tra, giám sát của các cấp, kết hợp với các ban ngành có liên quan, bồi 5 dƣỡng cán bộ, thực hiện các chế tài xử phạt,…) dƣới góc độ ngƣời hành nghề kế toán. Sử dụng phƣơng pháp thống kê, so sánh, tổng hợp và phân tích số liệu thu, chi, Tô Thiện Hiền (2012) đã làm sáng tỏ về mặt lý luận hiệu quả quản lý ngân sách nhà nƣớc, phân tích thực trạng các hình thức thu, chi NSNN tỉnh trong giai đoạn 2006 – 2010, chỉ ra những thành tích cũng nhƣ những hạn chế của công tác quản lý thu, chi NSNN tỉnh An Giang, từ đó đề xuất những giải pháp cơ bản để hoàn thiện quản lý NSNN tỉnh nhằm đảm bảo tăng trƣởng và phát triển kinh tế bền vững của địa phƣơng tầm nhìn đến năm 2020. Những giải pháp toàn diện đƣợc đƣa ra là: tăng cƣờng, chấn chỉnh quản lý thu, bồi dƣỡng nguồn thu, khuyến khích tăng thu; quản lý nguồn thu tập trung vào NSNN; quản lý và sử dụng có hiệu quả các khoán chi NSNN; hoàn thiện cơ chế tự chủ và tự chịu trách nhiệm về tài chính đối với các cơ quan hành chính, đơn vị sự nghiệp; hoàn thiện, đổi mới cơ chế phân cấp quản lý và điều hành ngân sách nhà nƣớc các cấp; đổi mới quy trình lập, chấp hành và quyết toán NSNN; tăng cƣờng thanh tra, kiểm tra, khen thƣởng và xử lý kịp thời vi phạm trong quản lý NSNN; và nâng cao trình độ quản lý ngân sách nhà nƣớc. Nguyễn Hữu Khánh (2014) phân tích những vấn đề đối với ngân sách cấp xã, phƣờng trong phân cấp quản lý NSNN, tập trung vào một số thay đổi kinh tế - xã hội nông thôn dẫn đến biến động khoản thu và nhiệm vụ chi của ngân sách cấp xã, phƣờng. Nghiên cứu trƣờng hợp của xã Hoàng Diệu (Gia Lộc, Hải Dƣơng), tác giả nhận thấy ngân sách cấp xã, phƣờng biến động mạnh trong thời kỳ nghiên cứu: 2008 – 2013 nguyên nhân do cả những yếu tố kinh tế - xã hội tại địa phƣơng và những thay đổi trong chính sách của Đảng – Nhà nƣớc. Phân tích tỷ trọng các khoản thu chi, tác giả nhận thấy thu trên địa bàn xã chƣa đáp ứng đƣợc nhiệm vụ chi và có xu hƣớng tăng cƣờng phụ thuộc vào nguồn bổ sung ngân sách từ cấp trên, các khoản thu từ hộ gia đình, thuế suất phi nông nghiệp và phí sử dụng đất công ích không phù hợp với thực tiễn (mức thuế suất còn thấp). Bên cạnh đó, đa số ngƣời dân không biết hoặc không quan tâm đến ngân sách cấp xã, phƣờng, do đó, để đạt đƣợc các mục tiêu hiệu quả và công bằng trong phân cấp quản lý ngân sách cấp xã, 6 phƣờng, cần có những biện pháp tăng cƣờng hiểu biết của ngƣời dân về ngân sách cấp xã, phƣờng. Bên cạnh các đề tài nghiên cứu tiêu biểu trên, một số đề tài về phân cấp, quản lý thu chi ngân sách các cấp, có liên quan đến đề tài nghiên cứu nhƣ: Vũ Sỹ Cƣờng (2012) phân tích tổng quan phân cấp quản lý ngân sách, so sánh tình hình thu, chi ngân sách địa phƣơng của Việt Nam với các nƣớc đang phát triển và đang chuyển đổi và chỉ ra những kết quả phân cấp quản lý ngân sách Việt Nam đã đạt đƣợc cùng với những bất cập hạn chế còn tồn tại. Nhận định rõ ƣu, khuyết điểm, đề tài đƣa ra một số hƣớng cải cách phân cấp quản lý ngân sách, cụ thể: (i) Thiết kế lại hệ thống ngân sách nhà nƣớc; (ii) Trao cho địa phƣơng quyền tự chủ cao hơn trong quyết định và quản lý nguồn thu; (iii) Các khoản thu đƣợc phân chia cho các cấp ngân sách; (iv) Mở rộng quyền tự chủ của địa phƣơng trong quyết định chi tiêu; (v) Đổi mới quy trình lập, phân bổ, chấp hành và quyết toán ngân sách; (vi) Tăng cƣờng tính minh bạch và trách nhiệm giải trình về tài chính ở các cấp địa phƣơng, thực hiện nghiêm kỷ luật tài khóa và (vii) Cho phép linh hoạt nhất định trong điều hành ngân sách địa phƣơng để đối phó với những biến động. Đoàn Xuân Hoài (2014) kết hợp các phƣơng pháp thu thập thông tin, thống kê phân tích với so sánh đối chiếu để hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về việc quản lý ngân sách ở cấp xã, đánh giá tình hình quản lý thu, chi ngân sách cấp xã, phƣờng ở Phƣờng Tân Giang – Hà Tĩnh và đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện và tăng cƣờng các công tác quản lý và thúc đẩy phát triển ngân sách phƣờng. Thái Văn Hùng (2015) nghiên cứu tình hình thu chi ngân sách phƣờng, xã ở thành phố Vinh từ năm 2010 đến 2012, hệ thống chính sách quản lý ngân sách đối với các phƣờng, xã trên địa bàn để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý ngân sách cấp xã, phƣờng tại thành phố. Nhƣ vậy, mặc dù có khá nhiều đề tài nghiên cứu các vấn đề về ngân sách cấp xã, phƣờng, song chƣa có đề tài nào đề cập đến quản lý thu chi ngân sách cấp xã, phƣờng tại Quận Bắc Từ Liêm, đặc biệt trong giai đoạn chuyển giao từ Huyện Từ 7 Liêm cũ thành 2 quận Bắc Từ Liêm và Nam Từ Liêm. Các đề tài nghiên cứu trên sẽ là cơ sở lý luận, tài liệu tham khảo hữu ích phục vụ cho đề tài nghiên cứu này. 1.2. Ngân sách nhà nƣớc và phân cấp quản lý ngân sách nhà nƣớc Việt Nam 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của ngân sách nhà nước Luật ngân sách nhà nƣớc đã đƣợc Quốc hội nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XIII, kỳ họp thứ 9 thông qua ngày 25/06/2015 (có hiệu lực thi hành từ năm ngân sách 2017, thay thế cho Luật ngân sách nhà nƣớc số 01/2002/QH11) đã định nghĩa: “Ngân sách nhà nƣớc là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nƣớc đƣợc dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định do cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nƣớc”. Xem xét trên 5 góc độ: góc độ khoa học, góc độ kinh tế - xã hội, góc độ nội dung vật chất, góc độ quản lý và góc độ pháp lý, Tô Thiện Hiền (2012) đã rút ra bản chất sâu xa của ngân sách nhà nƣớc: “Ngân sách nhà nƣớc là hệ thống (tổng thể) các quan hệ kinh tế, gắn liền với quá trình phân phối các nguồn lực tài chính của xã hội để hình thành quỹ tiền tệ tập trung nhằm thực hiện các chức năng và nhiệm vụ kinh tế - xã hội của Nhà nƣớc trong từng thời kỳ nhất định”. Trong đó, các quan hệ kinh tế đƣợc đề cập đến gồm: quan hệ giữa ngân sách nhà nƣớc với các tổ chức kinh tế, quan hệ giữa ngân sách nhà nƣớc với các cơ quan chức năng của nhà nƣớc, quan hệ giữa ngân sách với các tầng lớp dân cƣ và quan hệ giữa ngân sách với các định chế tài chính quốc tế, với các tổ chức Chính phủ và phi Chính phủ khác. Còn phân phối các nguồn lực tài chính có phạm vi giới hạn ở các nghiệp vụ có liên quan đến quyền chủ sở hữu và quyền lực chính trị của Nhà nƣớc, cụ thể: (i) Phân phối nguồn lực tài chính và tài trợ vốn cho các doanh nghiệp hoặc chi đầu tƣ phát triển cơ sở hạ tâng kinh tế - xã hội và (ii) Phân phối thu nhập cho nhu cầu của các cơ quan và tổ chức kinh tế nằm trong cơ cấu bộ máy nhà nƣớc từ trung ƣơng đến địa phƣơng. Nhìn nhận toàn diện về bản chất, có thể thấy ngân sách nhà nƣớc có vai trò quan trọng cả trong nền kinh tế quốc dân và trong hệ thống tài chính, điển hình: 8 (i) Ngân sách nhà nƣớc là công cụ huy động nguồn tài chính và đảm bảo các nhu cầu chi tiêu của nhà nƣớc. Vai trò trọng yếu về huy động các nguồn lực tài chính của ngân sách nhà nƣớc đƣợc thực hiện thông qua các chinh sách thuế - thuế trực thu, thuế gián thu, phí và các nguồn thu khác. Còn việc đảm bảo các nhu cầu chi tiêu của nhà nƣớc đƣợc phân thành 3 nội dung chính: chi đầu tƣ phát triển, chi thƣờng xuyên và chi dự trữ quốc gia. (ii) Ngân sách nhà nƣớc là công cụ điều tiết vĩ mô của nền kinh tế, thông qua chính sách động viên các nguồn lực tài chính và đầu tƣ phát triển. Động viên các nguồn tài chính dƣới hình thức thuế, phí – đặc biệt là việc điều chỉnh thuế suất và thay đổi trong các chính sách ƣu đãi thuế có những ảnh hƣởng trực tiếp, gắn chặt với các hoạt động kinh doanh, khuyến khích đầu tƣ và khai thác các tiềm năng kinh tế. Đồng thời, chi đầu tƣ phát triển nhằm xây dựng kết cấu hạ tâng công nghệ cao, phát triển các vùng kinh tế động lực cũng là cơ sở để đảm bảo cho tăng trƣởng và phát triển bền vững. (iii) Ngân sách nhà nƣớc đóng vai trò then chốt trong các lĩnh vực kinh tế, xã hội và thị trƣờng. Điển hình về mặt kinh tế, việc thành lập các doanh nghiệp nhà nƣớc cũng là một trong các biện pháp căn bản để chống độc quyền và tăng tính cạnh tranh cho thị trƣờng. Các hƣớng đầu tƣ về giáo dục – đào tạo, y tế, văn hóa,… đồng thời các loại thuế có tính điều tiết thu nhập, hƣớng dẫn tiêu dùng hợp lý đã thể hiện vai trò của ngân sách nhà nƣớc về mặt xã hội. Còn về mặt thị trƣờng, ngoài tác động đến các chính sách tài khóa, ảnh hƣởng cung – cầu, lạm phát, cân bằng ngân sách nhà nƣớc cũng có tác động mạnh đến cán cân thƣơng mại, khả năng trả nợ đến hạn các khoản vay nƣớc ngoài, từ đó tác động nhất định đến cán cân thanh toán quốc tế. Nhƣ vậy, ngân sách nhà nƣớc là công cụ kinh tế của Nhà nƣớc, đƣợc vận dụng để xây dựng các chính sách và cơ chế quản lý tài chính, ngân sách thích ứng, nhằm thúc đẩy quá trình tăng trƣởng và phát triển kinh tế hiệu quả và bền vững. 9 1.2.2. Hệ thống ngân sách nhà nước Việt Nam Phân cấp quản lý ngân sách là việc xác định phạm vi, trách nhiệm và ƣuyền hạn của chính quyền các cấp, các đơn vị dự toán ngân sách trong việc quản lý ngân sách nhà nƣớc phù hợp với yêu cầu phân cấp quản lý kinh tế - xã hội (Luật Ngân sách Nhà nƣớc - Luật số 83/2015/QH13). Cụ thể, hệ thống ngân sách nhà nƣớc Việt Nam gồm ngân sách trung ƣơng và ngân sách địa phƣơng, trong đó: (i) Ngân sách trung ƣơng là các khoản thu ngân sách nhà nƣớc phân cấp cho cấp trung ƣơng hƣởng và các khoản chi ngân sách nhà nƣớc thuộc nhiệm vụ chi của cấp trung ƣơng. (ii) Ngân sách địa phƣơng là các khoản thu ngân sách nhà nƣớc phân cấp cho cấp địa phƣơng hƣởng, thu bổ sung từ ngân sách trung ƣơng cho ngân sách địa phƣơng và các khoản chi ngân sách nhà nƣớc thuộc nhiệm vụ chi của cấp địa phƣơng, chia thành các cấp (Hình 1.1): - Ngân sách cấp Tỉnh: Ngân sách cấp Tỉnh, Thành phố trực thuộc trung ƣơng - Ngân sách cấp Huyện: gồm Ngân sách cấp Huyện, Quận, Thị xã và Thành phố thuộc tỉnh - Ngân sách cấp xã, phƣờng: Ngân sách cấp xã, phƣờng, thị trấn Việc phân cấp ngân sách nhà nƣớc phải đảm bảo đƣợc tính thống nhất của hệ thống ngân sách nhà nƣớc, phải đƣợc thực hiện đồng bộ với tổ chức bộ máy hành chính, phù hợp với chức năng – nhiệm vụ của từng cấp chính quyền, đồng thời phải đảm bảo dƣợc vai trò chủ đạo của ngân sách trung ƣơng, cũng nhƣ đảm bảo tính độc lập, tự chủ của ngân sách địa phƣơng, thể hiện tính công bằng, minh bạch trong phân cấp. 10 Hình 1.1. Hệ thống Ngân sách nhà nước Việt Nam Quản lý hệ thống ngân sách nhà nƣớc dựa trên các nguyên tắc đƣợc quy định trong Điều 8 – Luật ngân sách nhà nƣớc, điển hình nhƣ: (i) Ngân sách nhà nƣớc đƣợc quản lý thống nhất, tập trung dân chủ, hiệu quả tiết kiệm, công khai, minh bạch, công bằng; có phân công, phân cấp quản lý, gắn quyền hạn với trách nhiệm của cơ quan quản lý các cấp. (ii) Toàn bộ các khoản thu, chi ngân sách phải đƣợc dự toán, tổng hợp đầy đủ. (iii) Các khoản thu thực hiện theo quy định của các luật thuế và chế độ theo quy định của pháp luật. (iv) Các khoản chi ngân sách chỉ đƣợc thực hiện khi có dự toán đƣợc cấp có thẩm quyền giao và phải đảm bảo đúng chế độ, tiêu chuẩn, định mức chi do cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền quy định. (v) Bảo đảm ƣu tiên bố trí ngân sách để thực hiện các chủ trƣơng, chính sách của Đảng, Nhà nƣớc trong từng thời kỳ phát triển kinh tế và những chính sách quan trọng khác. 11