Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Quan hệ giữa truyền thông và hiện đại trong kiến trúc ở tp.hcm (tóm tắt)...

Tài liệu Quan hệ giữa truyền thông và hiện đại trong kiến trúc ở tp.hcm (tóm tắt)

.PDF
27
496
149

Mô tả:

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC Xà HỘI & NHÂN VĂN -----o0o----- NGÔ QUANG HUY QUAN HỆ GIỮA TRUYỀN THỐNG VÀ HIỆN ĐẠI TRONG KIẾN TRÚC Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành: Triết học Mã số: 62.22.03.01 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2016 Công trình đƣợc hoàn thành tại: Trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Thuộc Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. ĐẶNG HỮU TOÀN TS. LÊ QUANG QUÝ Phản biện 1: ............................................................ Phản biện 2: ............................................................ Phản biện 3: ............................................................ Phản biện độc lập 1: ................................................ Phản biện độc lập 2: ............................................... Luận án sẽ được bảo vệ trước hội đồng chấm luận án cấp cơ sở đào tạo họp tại Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh Vào hồi…….giờ……ngày…....tháng…....năm 2016 Có thể tìm hiểu luận án tại: - Thư viện Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Tp. Hồ Chí Minh - Thư viện Khoa học Tổng hợp, Số 9 Lý Tự Trọng, Q.1, Tp. Hồ Chí Minh DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH Đà CÔNG BỐ 1. “Thế giới quan triết học phương Đông cổ đại với kiến trúc Việt Nam – Một số nét độc đáo”, Tạp chí Khoa học Chính trị, số 1+2, năm 2016, tr.109 112. 2. “Toàn cầu hoá với vấn đề hội nhập văn hoá – góc nhìn từ kiến trúc”, Tạp chí Khoa học Chính trị, số 3, năm 2016, tr. 48 – 52. 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Do tính khách quan của xu thế toàn cầu, không một quốc gia nào có thể phát triển trong sự biệt lập với thế giới bên ngoài. Thậm chí, sự tùy thuộc lẫn nhau ngày càng gia tăng giữa các nước còn tác động trực tiếp đến từng quốc gia, từng khu vực và toàn thế giới. Chính lúc này, vấn đề giữ gìn và bảo vệ bản sắc văn hóa trở thành vấn đề quan trọng hàng đầu trong chiến lược phát triển của các quốc gia. Đứng trước bối cảnh như vậy, làm thế nào để phát triển mà vẫn giữ được những giá trị tinh hoa vốn có của dân tộc là câu hỏi vô cùng quan trọng, cần được giải quyết Với Việt Nam chúng ta, văn hoá được xác định là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực cho sự phát triển kinh tế – xã hội. Vì vậy, trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội năm 1991 (được bổ sung và phát triển năm 2011), Đảng ta đã khẳng định chủ trương xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Cho đến nay, Đảng ta vẫn chủ trương “tiếp tục cụ thể hóa chiến lược phát triển văn hóa, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, tiếp thu những thành tựu và tinh hoa văn hóa nhân loại, hoàn thiện hệ thống giá trị của con người Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế”1 Nhiệm vụ hàng đầu của việc xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc chính là kế thừa và phát huy những truyền thống văn hoá tốt đẹp của tất cả các dân tộc cộng đồng các dân tộc Việt Nam. Bên cạnh đó, chúng ta còn phải phát huy tính năng động, sáng tạo trong việc tiếp thu có chọn lọc những thành tựu, tinh hoa văn hoá của nhân loại nhằm đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đổi mới đất nước. Kiến trúc là một lĩnh vực văn hoá có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển kinh tế – xã hội, nên mọi sự vận động và phát triển của nó phải gắn với chủ trương xây dựng nền văn hoá mới mà Đảng đã đề ra. Tuy nhiên, sự 1. Đảng Cộng sản Việt Nam (2006): Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, trang 284 – 285. 2 phát triển của kiến trúc nước ta vẫn chưa thực hiện được phương châm “hiện đại và dân tộc”. Mặc dù sự phát triển của kiến trúc trong những năm gần đây đã ghi nhận nhiều thành tựu to lớn. Chúng ta tự hào đã có những công trình, đại lộ, cao ốc hiện đại. Tuy nhiên, về số lượng còn hạn chế, về chất lượng thật sự vẫn chưa bắt kịp tốc độ phát triển kinh tế và nhu cầu thực tiễn xã hội. Về nội dung, tuy chúng ta đã có trong tay rất nhiều chủng loại vật liệu bền chắc, dẻo dai cùng với khoa học và công nghệ hiện đại, nhưng lại đang loay hoay tìm kiếm một hệ thống ngôn ngữ nghệ thuật kiến trúc có khả năng phản ánh những nét đặc sắc riêng có của dân tộc mình. Hiện tượng kiến trúc lai căng, quá đề cao tính hiện đại mà bỏ quên những giá trị truyền thống kiến trúc đang dần trở nên phổ biến. Đặc biệt, ở những đô thị sầm uất, trung tâm kinh tế lớn như thành phố Hồ Chí Minh, chúng ta rất dễ bắt gặp những thành tựu trong phát triển kiến trúc đô thị. Đã có rất nhiều công trình cao ốc liên tục mọc lên, phản ánh sự năng động trong phát triển kinh tế – xã hội. Tuy nhiên, xét về tổng thể bộ mặt kiến trúc, chúng ta thấy ở đây đang có những biểu hiện của sự xáo trộn, hỗn tạp và đương nhiên là thiếu hẳn không chỉ yếu tố thẩm mỹ, mà còn hơn nữa, cả yếu tố bản sắc. Lẽ dĩ nhiên, kiến trúc phải đáp ứng nhu cầu phát triển, nhưng không thể không phù hợp với con người và hoàn cảnh đặc thù riêng có của nơi đây. Kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh không thể chỉ quan tâm đến việc phát huy tính hiện đại mà bỏ qua vai trò quan trọng của những giá trị truyền thống. Thực tế, người ta cũng đã cố gắng đưa các yếu tố dân tộc vào những công trình kiến trúc như mái ngói, ốp gốm, sử dụng vật liệu truyền thống trong trang trí nội, ngoại thất... kết hợp với vật liệu hiện đại. Nhưng sự kết hợp đó chỉ dừng lại ở mức độ chấp vá, bắt chước các phong cách khác nhau, làm cho kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh càng trở nên hỗn tạp. Phát huy tính truyền thống như vậy chỉ là cái vỏ hình thức bên ngoài. Thực trạng kiến trúc thành phố như vậy cho thấy có sự sai lệch trong việc nắm bắt vai trò của những giá trị truyền thống và hiện đại trong kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh. Một khi có cái hiểu không đúng về vai trò của truyền thống trong kiến trúc, người ta dễ dẫn đến lối tư duy nhại cổ, hoặc thích thú với lối kiến trúc lai căng. Điều 3 này càng làm tăng nguy cơ khiến kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh truyền thống không ra truyền thống, mà hiện đại cũng chưa hẳn hiện đại. Như vậy, để kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh đạt được mục tiêu “hiện đại – dân tộc”, việc nghiên cứu lý luận về quan hệ giữa truyền thống và hiện đại trong kiến trúc là một nhu cầu rất cần thiết. Truyền thống trong kiến trúc phải được hiểu là tinh thần của dân tộc trong cấu trúc không gian, cái đó không chỉ nằm trong các chi tiết trang trí, mà chủ yếu nằm trong sự thích nghi của con người với môi trường sống, trong thói quen và phong tục tập quán lâu đời của dân tộc… Những giá trị truyền thống đó luôn có vai trò rất quan trọng và do vậy, nó cần phải được bảo tồn và phát huy. Đồng thời, nó còn là cơ sở để kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh có thể tiếp nhận những giá trị mới mà vẫn giữ được nét bản sắc. Nói cách khác, chỉ có sự kết hợp hài hoà giữa truyền thống với hiện đại thì kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh mới có thể tạo lập những không gian hiện đại để đáp ứng nhu cầu phát triển, song vẫn phản ánh được nét đặc sắc trong văn hoá truyền thống của nơi đây, bảo đảm sự phát triển bền vững cho con người hôm nay và các thế hệ trong tương lai. Trước những trăn trở trên, tác giả nhận thấy việc nghiên cứu đề tài Quan hệ giữa truyền thống và hiện đại trong kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh là rất cần thiết. Bản thân tác giả là cán bộ giảng dạy tại trường đại học Kiến Trúc thành phố Hồ Chí Minh nên việc dễ dàng tiếp cận lĩnh vực kiến trúc sẽ là một thuân lợi cho quá trình nghiên cứu. Từ đó, tác giả đã mạnh dạn lựa chọn đề tài trên làm đề tài nghiên cứu cho luận án tiến sĩ. 2. Tình hình nghiên cứu của luận án Nhóm các công trình nghiên cứu về chủ đề truyền thống và hiện đại, truyền thống và hiện đại trong kiến trúc: Thứ nhất, các công trình liên quan đến chủ đề truyền thống và hiện đại nói chung: Trần Đình Hượu (1994), Đến hiện đại từ truyền thống, Nhà xuất bản Văn hoá và Thông tin, Hà Nội; Lại Văn Toàn (1999), Truyền thống và hiện đại trong văn hoá, được Viện thông tin khoa học xã hội – Trung tâm khoa học xã hội và nhân văn quốc gia, Hà Nội; Lê Huy Hoà, Hoàng 4 Đức Nhuận (2000), Văn hoá Việt Nam truyền thống và hiện đại, Nhà xuất bản Văn Hoá, thành phố Hồ Chí Minh; PGS. Ngô Đức Thịnh (chủ biên) (2010), Bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam trong đổi mới và hội nhập, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội; PGS. TS. Doãn Chính (chủ biên) (2012), Lối sống và tư duy của cộng đồng người Việt vùng Đông Nam Bộ trong quá trình đổi mới và hội nhập quốc tế, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội. Thứ hai, các công trình liên quan đến chủ đề truyền thống và hiện đại trong kiến trúc: Trung tâm nghiên cứu kiến trúc thuộc Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội (nay là Viện nghiên cứu kiến trúc), Bàn về vấn đề dân tộc và hiện đại trong kiến trúc Việt Nam (1994, 1999), Nhà xuất bản Xây dựng, Hà Nội; PGS. TS. Nguyễn Đức Thiềm (2000), Góp phần tìm hiểu bản sắc kiến trúc truyền thống Việt Nam, Nhà xuất bản Xây dựng, Hà Nội; GS. Ngô Huy Quỳnh (2000), Tìm hiểu lịch sử kiến trúc Việt Nam, Nhà xuất bản Xây dựng, Hà Nội; PGS. TS. KTS Tôn Đại (2009, Kiến trúc những vấn đề lý luận và thực tiễn, Nhà xuất bản Xây dựng, Hà Nội; PGS. Đặng Thái Hoàng, PGS. Nguyễn Văn Đỉnh (2010), Văn hoá và kiến trúc phương Đông, Nhà xuất bản Xây dựng, Hà Nội. Nhóm các công trình nghiên cứu liên quan đến kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh: Trần Văn Giàu và Trần Bạch Đằng (1998), Địa chí văn hoá thành phố thành phố Hồ Chí Minh, Nhà xuất bản Thành phố Hồ Chí Minh, thành phố Hồ Chí Minh; KTS Lưu Trọng Hải (2002), Kiến trúc với văn hoá và xã hội, Nhà xuất bản Xây dựng, Hà Nội; Trịnh Hoài Đức (2005), Gia Định thành thông chí, Nhà xuất bản Tổng hợp Đồng Nai, Đồng Nai; Nguyễn Thị Thiềng, Phạm Thuý Hương (2006), Đô thị Việt Nam trong thời kỳ quá độ, Nhà xuất bản Thế giới, Hà Nội; Lê Quang Ninh (2015), Sài Gòn – ba thế kỷ phát triển và xây dựng, Nhà xuất bản Hồng Đức, thành phố Hồ Chí Minh. Ngoài ra còn rất nhiều bài viết, nghiên cứu được đăng trên các tạp chí chuyên ngành kiến trúc liên quan đến đề tài của luận án. 5 Luận án này kế thừa tất cả những thành tựu và những yếu tố tích cực của các công trình trước. Trên cơ sở đó, nghiên cứu hệ thống và làm sáng tỏ các vấn đề quan trọng sau: Phân tích, hệ thống hoá quan niệm, đặc trưng về truyền thống và hiện đại trong kiến trúc cũng như quan hệ biện chứng giữa chúng; Phân tích những biểu hiện của quan hệ giữa truyền thống và hiện đại trong kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh; Xác định phương hướng và giải pháp cho sự phát triển kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh bảo đảm kết hợp hài hoà truyền thống với hiện đại. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận án Mục đích của luận án Thứ nhất, phân tích và làm sáng tỏ một cách khoa học nội dung quan hệ giữa truyền thống và hiện đại trong sự phát triển của kiến trúc. Thứ hai, đánh giá thực trạng quan hệ giữa truyền thống và hiện đại trong kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh. Thứ ba, xác định phương hướng và giải pháp cho sự phát triển kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh bảo đảm nguyên tắc kết hợp hài hoà truyền thống với hiện đại. Nhiệm vụ của luận án Để đạt được mục đích trên, luận án tập trung giải quyết những nhiệm vụ chính yếu sau: Thứ nhất, làm rõ các quan niệm về truyền thống, hiện đại trong kiến trúc và những đặc trưng của chúng. Trên cơ sở đó, phân tích vai trò của hai yếu tố truyền thống và hiện đại cũng như quan hệ biện chứng giữa chúng trong sự phát triển của kiến trúc. Thứ hai, khái quát quá trình phát triển và những đặc điểm của kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh. Phân tích thực trạng quan hệ giữa truyền thống và hiện đại trong phát triển kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh, bao gồm cả mặt thành tựu và hạn chế. Làm sáng tỏ nguyên nhân gây nên những bất cập trong phát triển kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh. Thứ ba, trên cơ sở thực trạng đi đến xác định phương hướng và giải pháp cho sự phát triển kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh theo hướng bảo đảm kết hợp hài hòa quan hệ giữa truyền thống và hiện đại. 6 4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận án Để thực hiện được mục đích, nhiệm vụ của luận án, tác giả dựa trên cơ sở thế giới quan và phương pháp luận khoa học của chủ nghĩa Mác – Lênin, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về vấn đề truyền thống và hiện đại trong phát triển văn hóa. Trên cơ sở đó tác giả kết hợp sử dụng các phương pháp nghiên cứu như: phương pháp phaant ích và xử lý văn bản, phân tích – tổng hợp, diễn dịch – quy nạp, lịch sử – cụ thể, so sánh và đối chiếu, thống nhất giữa lý luận và thực tiễn để thực hiện đề tài luận án của mình. 5. Cái mới của luận án Một là, luận án góp phần làm sáng tỏ các quan niệm về truyền thống, hiện đại trong kiến trúc và những đặc điểm biểu hiện của chúng. Làm sáng tỏ quan hệ biện chứng giữa truyền thống và hiện đại cũng như vai trò của chúng trong sự phát triển của kiến trúc. Hai là, khái quát thực trạng quan hệ giữa truyền thống và hiện đại trong sự phát triển của kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh. Bên cạnh đó, luận án còn tập trung phân tích những nguyên nhân dẫn đến mặt hạn chế trong phát triển kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh. Thứ ba, trên cơ sở thực trạng quan hệ giữa truyền thống và hiện đại trong sự phát triển kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh, luận án xác định phương hướng và đề xuất một số giải pháp để kết hợp hài hoà truyền thống với hiện đại trong phát triển kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh, phù hợp với chủ trương xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc của Đảng. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án Ý nghĩa khoa học của luận án Luận án trình bày một cách có hệ thống cơ sở lý luận về vấn đề truyền thống và hiện đại trong kiến trúc. Đồng thời khái quát quá trình hình thành và phát triển kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh, thể hiện sự tác động của hai yếu tố truyền thống và hiện đại. Góp phần nhận thức sâu sắc về việc tạo lập bản sắc cho kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh. Ý nghĩa thực tiễn Từ sự phân tích những yếu tố truyền thống và hiện đại trong kiến trúc 7 ở thành phố Hồ Chí Minh, luận án hướng đến những giải pháp để bảo tồn những giá trị truyền thống nhưng kết hợp được những yếu tố hiện đại trong thời kỳ hội nhập, xem đó là cơ sở để phát huy và mở rộng trong thời đại đa văn hóa. Luận án có thể giúp xác định con đường cho sự phát triển kiến trúc nước nhà, đặc biệt ở thành phố Hồ Chí Minh phù hợp với mục tiêu xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. 7. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài luận án Về đối tượng Luận án tập trung nghiên cứu quan hệ biện chứng giữa truyền thống và hiện đại trong lĩnh vực kiến trúc. Về phạm vi nghiên cứu Luận án chỉ tập trung nghiên cứu quan hệ biện chứng giữa truyền thống và hiện đại trong lĩnh vực kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh, giai đoạn hiện nay. 8. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục và những công trình khoa học được tác giả công bố, nội dung chủ yếu của luận án được kết cấu gồm 3 chương, 7 tiết và 18 tiểu tiết. Chƣơng 1: LÝ LUẬN VỀ TRUYỀN THỐNG VÀ HIỆN ĐẠI TRONG KIẾN TRÚC 1.1. TRUYỀN THỐNG TRONG KIẾN TRÚC VÀ CÁC ĐẶC TRƢNG CỦA NÓ 1.1.1. Quan niệm về truyền thống trong kiến trúc Truyền thống kiến trúc là những giá trị được hình thành và củng cố từ lịch sử cư trú lâu dài của một dân tộc, đó là cách giải quyết mối quan hệ giữa môi trường tự nhiên – con người – công trình kiến trúc chỉ có ở dân tộc này mà không có ở dân tộc khác. Những giá trị đó phải được trao truyền lại qua các thế hệ và tiếp tục được bổ sung cho phù hợp với những 8 giai đoạn phát triển mới. Truyền thống kiến trúc được nhận thức ở 2 mặt: giá trị vật chất và giá trị tinh thần: Về phương diện nhận thức giá trị vật chất, đồng nhất với việc nhận thức khái niệm “kiến trúc truyền thống”. Quá trình hình thành của kiến trúc truyền thống thể hiện một sức sáng tạo mạnh mẽ của cộng đồng trước hoàn cảnh và kết quả là những công trình kiến trúc với vật liệu, kỹ thuật mang đậm nét riêng của mỗi cộng đồng, mỗi địa phương. “Truyền thống dân gian… là truyền thông trực tiếp và vô thức dưới hình thức vật chất của một nền văn hóa, của các nhu cầu, các giá trị cũng như ham muốn, mơ ước và đam mê của một xã hội.” 2 Về phương diện nhận thức giá trị tinh thần. “Cần phải thấu hiểu một cách tường tận và sâu sắc những nguồn gốc hình thành kiến trúc truyền thống. Ở bất kỳ nơi nào kiến trúc truyền thống cũng được tạo dựng thông qua điều kiện thiên nhiên, khí hậu, tập quán sinh hoạt của con người mà có được không gian, tỷ lệ và hình thức kiến trúc địa phương thích hợp; đó là cái hồn của kiến trúc truyền thống, cần phải nắm bắt và khai thác…”3. Ở kiến trúc chứa đựng những biểu tượng có khả năng tạo nên sức biểu hiện mỹ cảm, làm tái hiện những giá trị tinh thần trong truyền thống văn hóa của cộng đồng, dân tộc. 1.1.2. Các đặc trƣng của truyền thống trong kiến trúc Tính khu biệt của truyền thống kiến trúc Những yếu tố quyết định đến tính khu biệt của truyền thống kiến trúc:  Tác động của điều kiện cư trú trong việc hình thành nên những giải pháp kiến trúc rất riêng, tạo nên không gian kiến trúc phù hợp nhất, tương ứng với môi trường tự nhiên tạo nên bản sắc cho kiến trúc.  Tác động của phương thức sản xuất xã hội ở những giai đoạn nhất định cũng tạo nên những hình thái kiến trúc đặc trưng cho từng giai đoạn. Tính ổn định tương đối của truyền thống kiến trúc 2. Trương Quang Thao (1999), Đặc thù của kiến trúc và vấn đề phát huy bản sắc văn hóa của nó, Tạp chí Kiến Trúc và Đời sống, số 34, Hà Nội, trang 11. 3. Trường Đại học Kiến Trúc Hà Nội – Trung tâm nghiên cứu kiến trúc (1999), Bàn về vấn đề dân tộc và hiện đại trong kiến trúc Việt Nam, Nxb. Xây dựng, Hà Nội, trang 8. 9 Là đề cập đến những giá trị truyền thống bền vững trong kiến được đúc kết qua quá trình cư trú lâu dài của một dân tộc. Những giá trị đó ít biến đổi nếu môi trường và điều kiện xã hội không thay đổi. Nhưng khi hoàn cảnh thay đổi, những giá trị truyền thống kiến trúc đó cũng không hoàn toàn mất đi, mà nó được chắt lọc, bổ sung cho phù hợp với điều kiện mới. Đó chính là những giá trị thể hiện đời sống tinh thần của dân tộc được phản ánh qua kiến trúc. Tính lưu truyền của truyền thống kiến trúc Không phải tất cả những gì được tạo ra trong lịch sử đều được bảo tồn nguyên vẹn mà chỉ có những giá trị tích cực, phủ hợp với thời đại mới được kế thừa, lưu truyền và tiếp tục phát triển, hoàn thiện. Trong quá trình giao lưu và tiếp biến văn hóa những yếu tố ngoại sinh góp phần cung cấp thêm những chất liệu, giải pháp mới giúp làm bật lên những giá trị cốt lõi trong truyền thống kiến trúc của dân tộc, để nó trở nên phù hợp hơn trong hoàn cảnh, điều kiện mới. Tóm lại, tính khu biệt, tính ổn định tương đối và tính lưu truyền là ba yếu tố không thể tách rời làm nên truyền thống kiến trúc. Trong đó tính khu biệt làm nên cái bản sắc đặc trưng cho nền kiến trúc mỗi dân tộc. Tính ổn định tương đối phản ánh sức ảnh hưởng của các nguyên lý kiến trúc truyền thống đến tư duy sáng tạo kiến trúc của con người trong hoàn cảnh, điều kiện mới. Còn tính lưu truyền là sự khái quát quy luật vận động của truyền thống kiến trúc. 1.2. HIỆN ĐẠI TRONG KIẾN TRÚC VÀ CÁC ĐẶC TRƢNG CỦA NÓ 1.2.1. Quan niệm về hiện đại trong kiến trúc Hiện đại trong kiến trúc là nói đến nền kiến trúc thuộc thời đại ngày. Kiến trúc hiện đại phải phù hợp với con người và hoàn cảnh đương đại, đem đến sự phục vụ tốt nhất cho con người, vì vậy nó phải được xây dựng trên nền tảng của những giá trị truyền thống kiến trúc. Việc sử dụng nguyên vật liệu, khoa học công nghệ xây dựng hiện đại là đặc trưng cơ bản của kiến trúc hiện đại nhưng vẫn phải phát huy được những giá trị truyền thống đã được hun đúc lâu dài trong lịch sử phát triển của mỗi dân tộc. 10 Hiện đại trong kiến trúc dùng để đối lập với “lạc hậu, cổ hủ”. Hiện đại phải gắn liền với sự phát triển, gắn liền với tính nhân văn, đem lại sự tiện lợi cho con người trong cuộc sống. Hiện đại trong kiến trúc phải là sự tiếp nối và phát triển các giá trị truyền thống kiến trúc. Đồng thời, hiện đại trong kiến trúc còn là sự bổ sung cho truyền thống kiến trúc qua chất liệu, chức năng, quan niệm thẩm mỹ của thời đại mới… 1.2.2. Các đặc trƣng của hiện đại trong kiến trúc Bản sắc và tính động của hiện đại trong kiến trúc Bản sắc của hiện đại trong kiến trúc, hiểu đơn giản là làm cho không gian kiến trúc hiện đại thoả mản được nhưng tập quán sinh hoạt, triết lý thẩm mỹ, nhân sinh quan của dân tộc… Tính động của hiện đại trong kiến trúc, là sự bổ sung liên tục những giá trị mới. Cái đang là hiện đại hôm nay sẽ trở thành truyền thống của ngày mai. Sự vận động liên tục như vậy làm nên tính động của hiện đại trong kiến trúc. Tóm lại, bản sắc và tính động là hai mặt thống nhất chặt chẽ với nhau trong tính hiện đại của kiến trúc. Không gì tệ hơn việc coi tính hiện đại trong kiến trúc chỉ là tính động, để rồi quên mất là tính hiện đại còn cần cả bản sắc. Sự ra đời và vận động của cái mới một khi không theo xu hướng gia nhập vào truyền thống trong kiến trúc để tạo nên bản sắc cho kiến trúc thì nó sẽ nhanh chóng bị loại bỏ. Tính định tính của hiện đại trong kiến trúc Tính định tính của hiện đại còn gọi là tính hiện đại. Trong kiến trúc, tính hiện đại là đề cập đến tính chất của nền kiến trúc. Tính hiện đại trong kiến trúc là trạng thái mà mọi nền kiến trúc trong xã hội ngày nay đều muốn đạt đến. Nền kiến trúc hiện đại được xác lập trên cơ sở tư duy khoa học gắn với khoa học, kỹ thuật hiện đại. Khi đề cập đến tính hiện đại trong kiến trúc người ta thường nhấn mạnh tính phổ quát và gắn liền với cái quốc tế, cái nhân loại. Khi đề cập đến truyền thống kiến trúc người ta thường nhấn mạnh tính khu biệt và gắn liền với chủ thể và hoàn cảnh nhất định. Như vậy, tính hiện đại trong kiến 11 trúc còn có thể hiểu là khả năng giao thoa của kiến trúc trên mọi khía cạnh: vật chất, xã hội, tinh thần. Chính nhờ tính hiện đại mà kiến trúc các dân tộc có thể tiếp biến, giao lưu và kế thừa các thành tựu tiến bộ nhất vì sự tiện lợi hơn cho con người. Bên cạnh đó, khi dề cập đến tính hiện đại trong kiến trúc cũng là nhấn mạnh ý nghĩa nhân văn vì mục tiêu tạo sự thuận lợi hơn cho con người trong cuộc sống. 1.3. QUAN HỆ BIỆN CHỨNG GIỮA TRUYỀN THỐNG VÀ HIỆN ĐẠI TRONG KIẾN TRÚC 1.3.1. Truyền thống là cơ sở, nền tảng cho hiện đại trong kiến trúc Truyền thống trong kiến trúc của mỗi dân tộc còn có thể hiểu là nguyên lý cho nền kiến trúc của dân tộc đó. Một nền kiến trúc phải dựa trên những nguyên lý cơ bản do truyền thống quy định để tiếp thu những giá trị hiện đại mà vẫn giữ được bản sắc riêng của mình. Kiến trúc sư Lưu Trọng Hải có nói “Phát huy truyền thống tốt đẹp tức là biết đứng trên đôi chân truyền thống để đón nhận những cái mới cái lạ, hòa nhập vào với nó để rồi nó hòa nhập vào với ta”4 Mặt khác, kiến trúc phải mang màu sắc của thời đại. Thời đại thì luôn đặt ra những yêu cầu mới, nhưng nó cũng đồng thời cung cấp cho kiến trúc nhiều giải pháp cùng những nguyên tắc biểu hiện mà các giai đoạn trước đó chưa có được. Tuy nhiên, cái mới một khi không phù hợp với truyền thống sẽ không được tiếp nhận. Vì vậy, trong sự phát triển của kiến trúc phải phát huy vai trò của những giá trị truyền thống. Phát huy những giá trị truyền thống trong kiến trúc, đồng nghĩa với việc xem truyền thống kiến trúc là cơ sở, nền tảng để tiếp thu những yếu tố hiện đại. 1.3.2. Hiện đại kế thừa, phát triển và tác động trở lại truyền thống kiến trúc Truyền thống kiến trúc là những giá trị cốt lõi phản ánh mối quan hệ giữa con người với tự nhiên, và mối quan hệ giữa con người với con 4. Lưu Trọng Hải (2005), Vấn đề truyền thống trong phát triển kiến trúc và xây dựng đô thị, Tạp chí Kiến trúc Việt Nam, số 10, Hà Nội, trang 15. 12 người. Hiện đại trong kiến trúc là những giá trị gắn liền với hoàn cảnh, điều kiện mới, nên trong sự tương tác với những giá trị truyền thống kiến trúc, nó giúp loại bỏ đi những yếu tố đã lỗi thời và không còn phù hợp. Truyền thống kiến trúc cung cấp sự hiểu biết về con người và sự hiểu biết về tự nhiên có tính lịch sử cụ thể. Còn hiện đại trong kiến trúc có vai trò chuyển tải ý nghĩa truyền thống bằng ngôn ngữ mới – ngôn ngữ của thời đại. Hiện đại là kết quả của một quá trình phát triển rất biện chứng xuất phát từ truyền thống kiến trúc. Đó là quá trình chắt lọc những giá trị truyền thống, giúp cho truyền thống trở nên hiện đại và phù hợp hơn với thời đại. Hiện đại trong kiến trúc còn là hướng sự phát triển kiến trúc đến tinh thần nhân văn, tất cả vì mục tiêu phát triển con người trong điều kiện hiện thực liên tục thay đổi. Vì vậy, những gì thuộc về truyền thống kiến trúc nếu không phù hợp với mục tiêu phát triển con người trong thời đại mới tất yếu sẽ bị thay thế. 1.3.3. Sự thống nhất và mâu thuẫn giữa truyền thống và hiện đại trong kiến trúc Về sự thống nhất giữa truyền thống và hiện đại trong kiến trúc  Cả truyền thống và hiện đại trong kiến trúc đều là khái niệm thuộc phạm trù lịch sử. Truyền thống kiến trúc có thể xem là phản ánh sự vận động của lịch sử trong điều kiện, hoàn cảnh cũ thông qua những hình thái kiến trúc truyền thống. Còn hiện đại trong kiến trúc là sự vận động của lịch sử trong hoàn cảnh, điều kiện mới.  Truyền thống và hiện đại trong kiến trúc thống nhất ở tính nhân văn. Sự phát triển của kiến trúc từ truyền thống đến hiện đại trải qua những hình thái khác nhau chính là muốn đem lại cho con người một cuộc sống tốt đẹp hơn, dễ dàng và thuận tiện hơn.  Sự thống nhất giữa truyền thống và hiện đại trong kiến trúc còn biểu hiện thông qua sự cộng sinh giữa hai yếu tố nội sinh và ngoại sinh. Theo PGS Lê Thanh Sơn: “Vật thể kiến trúc đã là kết quả của sự giao hoà giữa các yếu tố nội sinh và ngoại sinh từ trước rồi. Lịch sử văn hoá cho 13 thấy rằng cộng sinh văn hoá là con đường duy nhất đúng đắn cho sự phát triển văn hoá”5. Về sự mâu thuẫn giữa truyền thống và hiện đại trong kiến trúc  Truyền thống và hiện đại trong kiến trúc có khuynh hướng vận động trái chiều nhau làm nên mâu thuẫn nội tại tạo động lực cho sự phát triển của kiến trúc. Truyền thống kiến trúc có tính ổn định tương đối ít biến đổi, còn hiện đại lại thể hiện tính động thông qua việc liên tục bổ sung những yếu tố mới.  Do truyền thống là cơ sở, nền tảng cho sự vận động của hiện đại trong kiến trúc, nên dễ dẫn đến khuynh hướng tuyệt đối hóa truyền thống. Tuyệt đối hoá truyền thống dễ dẫn đến hiện tượng “giả cổ”, “nệ cổ” làm cho kiến trúc trở nên thiếu hơi thở của thời đại.  Mâu thuẫn giữa những yếu tố truyền thống – nội sinh với những yếu tố hiện đại – ngoại sinh được du nhập từ bên ngoài. Truyền thống kiến trúc luôn gắn với chủ thể và hoàn cảnh cụ thể, là yếu tố nội sinh, còn hiện đại trong kiến trúc là những yếu tố mới phát sinh trong hoàn cảnh, điều kiện mới, nó có thể là những yếu tố ngoại sinh. Trong bối cảnh toàn cầu hiện nay, các yếu tố ngoại sinh dễ dàng xâm nhập và tác động mạnh mẽ đến truyền thống kiến trúc của các dân tộc, dễ xuất hiện một nền kiến trúc lai tạp thiếu tính khu biệt. Kết luận chƣơng 1 Việc nghiên cứu, làm rõ quan niệm về truyền thống và hiện đại trong kiến trúc, cũng như quan hệ biện chứng giữa truyền thống và hiện đại trong kiến trúc có vai trò rất quan trọng trong việc phát triển kiến trúc nước ta hiện nay. Trong sự phát triển của kiến trúc phải bảo đảm sự hài hòa mối quan hệ giữa hai yếu tố truyền thống và hiện đại. “…Có kiến giải đúng mối liên hệ biện chứng giữa truyền thống và hiện đại trên một sự phân tích đúng đắn có cơ sở khoa học thì mới mong tránh khỏi từ cái lệch này sang cái lệch khác, không thể nhân danh hiện đại để giẫm đạp lên truyền thống, song 5 Lê Thanh Sơn (2000), Hiện tượng cộng sinh văn hoá giữa tính truyền thống và tính hiện đại trong kiến trúc Việt Nam (Từ cuối thế kỷ XIX đến giữa thế kỷ XX), Luận án tiến sĩ kiến trúc, Hồ Chí Minh, trang 47. 14 cũng không phải vì truyền thống mà khư khư giữ lấy những giá trị bị vượt qua, chỉ ham chuộng những vang bóng một thời mà không ra sức vun đắp, bồi dưỡng cho những cái mới đâm chồi nảy lộc”6. Nắm bắt và phát huy được những giá trị cốt lõi trong truyền thống kiến trúc là cơ sở để phát triển mạnh mẽ nền kiến trúc nước nhà, nhờ đó mà khi đi sâu vào thế giới hiện đại chúng ta vẫn không đánh mất đi bản sắc dân tộc. Chƣơng 2 KHÁI QUÁT VỀ KIẾN TRÚC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH VÀ THỰC TRẠNG KẾT HỢP TRUYỀN THỐNG VỚI HIỆN ĐẠI TRONG KIẾN TRÚC Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY 2.1. KHÁI QUÁT QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN KIẾN TRÚC VÀ ĐẶC ĐIỂM KIẾN TRÚC Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY 2.1.1. Quá trình phát triển kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh Quá trình hình thành, phát triển kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh trải qua nhiều giai đoạn khác nhau và liên tục phải tiếp xúc với những mô thức biểu hiện mới. Mỗi giai đoạn phát triển như vậy đều để lại những dấu ấn lên bộ mặt kiến trúc của thành phố. Giai đoạn hình thành, kéo dài từ thế kỷ XVI đến khi Pháp đến Giai đoạn Pháp thuộc từ năm 1859 Giai đoạn từ Sài Gòn đến thành phố Hồ Chí Minh 1954 – 1875  Thời kỳ đầu (1954 – 1963)  Thời kỳ sau (1964 – 1975) Giai đoạn từ 1975 – 1986 Giai đoạn từ 1986 – nay 2.1.2. Một số đặc điểm cơ bản của kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh hiện nay Về tính đa dạng phong phú 6. Viện nghiên cứu kiến trúc (1999), Bàn về vấn đề dân tộc và hiện đại trong kiến trúc Việt Nam, Nxb. Xây dựng, Hà Nội, trang 134. 15 Ở thành phố Hồ Chí Minh có sự đa dạng các hình thái biểu hiện kiến trúc hơn bất kỳ địa phương nào trong cả nước. Cơ sở của tính đa dạng, phong phú là do thành phố Hồ Chí Minh đã và đang là nơi cư trú của nhiều cộng đồng, dân tộc. Về tính hội tụ và lan toả Thành phố có thể được xem là cửa ngõ đầu tiên cho sự giao lưu và hội nhập những giá trị hiện đại trong kiến trúc. Nơi đây luôn là nơi tiếp nhận đầu tiên các luồng văn hoá kiến trúc ngoại sinh, sau đó mới lan toả ra những vùng khác. Cơ sở dẫn đến tính hội tụ lan toả là do vị trí địa lý trung tâm của thành phố Hồ Chí Minh tạo điều kiện thuận lợi trong việc đi đầu tiếp xúc các nền kiến trúc tiến bộ trên thế giới. Về tính hỗn dung Kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh đa dạng và phong phú, là một bức tranh tổng hợp nhiều màu sắc kiến trúc các dân tộc, nhưng nếu quan sát kỹ, không có bất kỳ kiến trúc một dân tộc nào đứng độc lập và tách biệt với các dân tộc khác. Có thể khẳng định bản chất của kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh là sự hỗn dung văn hoá kiến trúc các dân tộc. Cơ sở của tính hỗn dung là do sự năng động trong giao lưu, tiếp biến văn hoá kiến trúc. Đây có thể được xem là đặc trưng quan trọng nhất của kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh. 2.2. THỰC TRẠNG SỰ KẾT HỢP TRUYỀN THỐNG VỚI HIỆN ĐẠI TRONG KIẾN TRÚC Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY 2.2.1. Những thành tựu của quá trình kết hợp truyền thống với hiện đại trong kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh hiện nay Thành phố Hồ Chí Minh đến nay đã đạt được nhiều thành tựu to lớn trong phát triển kiến trúc đô thị cả về chất lượng lẫn số lượng các công trình. Nhiều dự án mang tầm thế kỹ đã được thực hiện và đang tiếp tục triển khai nhiều dự án mới hướng đến khẳng định vai trò trung tâm kinh tế của cả nước và khu vực của thành phố. Nguyên nhân cho những thành tựu trong phát triển kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh phải kể đến như: Nguyên nhân khách quan, là do vị trí địa lý trung tâm của thành phố và điều kiện tự nhiên thuận lợi; Nguyên 16 nhân chủ quan, là do nhận thức đúng đắn tầm quan trọng của thành phố trong phát triển kinh tế và giao lưu văn hoá; Nguyên nhân bên trong, là sự đầy đủ các cơ sở hạ tầng kỹ thuật, đủ khả năng đáp ứng yêu cầu của một trung tâm kinh tế, văn hoá hàng đầu của đất nước; Nguyên nhân bên ngoài, là sự đi đầu trong giao lưu và tiếp biến văn hoá trong tiến trình hội nhập đem đến cho thành phố nhiều cơ hội để sớm phát triển kiến trúc. Có thể thấy, những thành tựu trong phát triển kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh là một quá trình phát triển biện chứng từ truyền thống đến hiện đại. Những thành tựu đó phần lớn là sự kế thừa và tiếp nối các giai đoạn trước. Về cơ bản, những thành tựu trong phát triển kiến trúc đô thị của thành phố Hồ Chí Minh phản ánh được mối quan hệ giữa truyền thống và hiện đại. Đó là sự kết nối với truyền thống trong con đường tiến lên hiện đại, đáp ứng nhu cầu phát triển. 2.2.2. Những hạn chế của quá trình kết hợp truyền thống với hiện đại trong kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh hiện nay Truyền thống chưa thật sự phát huy hiệu quả vai trò là cơ sở, nền tảng trong quá trình phát triển kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh Thực trạng kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh hiện nay thể hiện sự tuỳ tiện, sự thiếu định hướng. Nói cách khác, là sự phát huy thiếu hiệu quả vai trò của truyền thống trong sự phát triển của kiến trúc. Nguyên nhân chủ yếu do tác động của kinh tế thị trường, yếu tố lợi nhuận đã trở thành yếu tố chi phối sự phát triển của kiến trúc, làm xuất hiện nguy cơ đánh mất bản sắc và trở nên không bền vững. Công trình kiến trúc trở thành hàng hoá, khi đó giá trị sử dụng của nó bị lấn át bởi giá trị thị trường. Hiện đại chưa thật sự kế thừa và phát huy được truyền thống trong quá trình phát triển kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh Một khi truyền thống không được phát huy hiệu quả, trong khi những yếu tố mới – ngoại sinh đang ồ ạt tràn vào, tất yếu tạo nên sự mất cân đối cho quá trình phát triển kiến trúc. Điều đó tạo điều kiện cho những yếu tố hiện đại vận động một cách tự do mà thiếu đi sự đánh giá từ truyền thống kiến trúc. 17 Nguyên nhân dẫn đến vấn đề này, sự tác động của kinh tế thị trường cùng với cơ chế mở cửa hội nhập làm gia tăng tính động của các yếu tố hiện đại trong kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh. Đó là cơ hội để kiến trúc thành phố có thể học tập kinh nghiệm và lý luận trong nghệ thuật kiến trúc của các quốc gia trên thế giới. Cũng là cơ hội để đánh giá lại những giá trị truyền thống kiến trúc để bổ sung và hoàn thiện chúng cho phù hợp hơn với thời đại mới. Tuy nhiên, khi vai trò của truyền thống kiến trúc không được phát huy hiệu quả sẽ rất dễ xuất hiện một nền kiến trúc lai tạp. Sự kết hợp chưa hài hoà truyền thống và hiện đại trong quá trình phát triển kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh Kiến trúc là chỉnh thể thống nhất giữa hai yếu tố truyền thống và hiện đại. Tuy nhiên, bộ mặt kiến trúc đô thị tại thành phố Hồ Chí Minh hiện nay lại thể hiện sự thiếu hài hoà trong việc kết hợp giữa truyền thống và hiện đại. Không gian kiến trúc đang phản ánh rất rõ sự thiếu nối kết giữa không gian cũ và mới. Người ta đang chấp nhận yêu cầu phát triển hơn là gìn giữ những giá trị truyền thống trong kiến trúc. Nguyên nhân chủ yếu là do áp lực về phát triển kinh tế quá lớn, không gian truyền thống phải nhường chỗ cho nhu cầu ở và nhu cầu kinh tế. Các không gian di sản trở thành những món hàng bất động sản. Những yếu kém trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản cũng là nguyên nhân. Làm cho việc kết hợp giữa không gian cũ và mới trong kiến trúc trở nên thiếu hài hoà. Bên cạnh đó còn có nguyên nhân chủ quan, do sự yếu kém trong công tác quy hoạch kiến trúc đô thị. Công tác quy hoạch chưa lường trước được sự tác động của các yếu tố như kinh tế thị trường, tốc độ đô thị hoá nhanh chóng, di dân cơ học… đến sự phát triển của kiến trúc ở thành phố Hồ Chí Minh. Tất cả là biểu hiện của sự thiếu hài hoà trong việc kết hợp giữa truyền thống và hiện đại thể hiện qua bộ mặt kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh. Kết luận chƣơng 2 Quá trình phát triển kiến trúc của thành phố Hồ Chí Minh là quá trình phát triển biện chứng từ truyền thống đến hiện đại. Hai yếu tố truyền thống và hiện đại là hai mặt đối lập, chúng vừa thống nhất, vừa mâu thuẫn
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan