Tài liệu Phương pháp sử dụng atlat có hiệu quả trong dạy và học môn địa lý

Phương pháp sử dụng Át lát có hiệu quả trong dạy và học môn Địa lý 1. Đặt vấn đề Để học tập tốt môn Địa lí, một trong những phương tiện học tập hữu hiệu nhất đó là Atlat. Atlat địa lý Việt Nam không chỉ phong phú, đa dạng về nội dung các bản đồ mà còn có cả biểu đồ, lát cắt, tranh ảnh. Qua việc sử dụng Atlat học sinh sẽ phát hiện kiến thức, khắc sâu bài học hơn, rèn luyện kỹ năng, phát triển tư duy, ngôn ngữ đặc biệt là khả năng sang tạo, giải quyết vấn đề. Khi học sinh biết cách khai thác Atlat địa lí Việt Nam sẽ rất tiện lợi và hiệu quả; dù đi đâu, ở vị trí nào các em cũng có thể đem theo và sử dụng được Atlat để tra cứu các tư liệu dễ dàng, không phải dùng đến các bản đồ cồng kềnh, hay những dụng cụ tài liệu phức tạp, các em vẫn có thể tiếp thu được nhiều kiến thức mới của môn Địa lí. Hiện tại còn một số giáo viên chưa nắm được vai trò của Atlat trong việc giảng dạy môn Địa lí, chưa chú trọng sử dụng nó trong việc giảng dạy, không hướng dẫn học sinh sử dụng Atlat. Hoặc có người chỉ thông báo cho học sinh xem thêm trong Atlat, không hướng dẫn cụ thể xem cái gì và xem như thế nào? dẫn đến hiệu quả chưa cao. Có học sinh khi đi thi tốt nghiệp THPT vẫn còn rất loay hoay không biết sử dụng Atlat như thế nào để tìm ra các số liệu dùng cho bài làm, trong khi các tư liệu đó đã có sẵn trong Atlat, được phép sử dụng trong phòng thi. Đối với giáo viên, nếu khai thác tốt các thông tin trong Atlat Địa lí Việt Nam để giảng dạy chương trình Địa lí 12 thì sẽ làm cho tiết học trở nên nhẹ nhàng, hiệu quả dạy học cao hơn so với việc dạy học mà không khai thác các bản đồ có liên quan đến bài học trong Atlat Địa lí Việt Nam. Đối với học sinh, nếu khai thác tốt các thông tin trong Atlat Địa lí Việt Nam liên quan đến bài học, sẽ làm cho việc học tập trở nên dễ dàng hơn, ít phải học thuộc lòng bài học hơn, đặc biệt là việc nhớ các số liệu để dẫn chứng cho các nội dung kiến thức địa lí. Vì vậy, nếu giáo viên và học sinh biết khai thác hiệu quả Át lát Địa lí vào việc dạy và học sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học nói chung cũng như môn Địa lý nói riêng. 2. Hướng dẫn sử dụng Át lát Địa lý Việt Nam hiệu quả * Khái quát về Át lát Át lát là một tập các bản đồ của một bộ phận lãnh thổ hay toàn bộ bề mặt trái đất. Thông thường để tiện sử dụng, Át lát được biên tập có khổ nhỏ hơn so với các loại bản đồ treo tường. Át lát địa lí Việt Nam là tập các bản đồ về tự nhiên, dân cư, kinh tế ngành, kinh tế vùng của Việt Nam, chủ yếu được phục vụ cho nghiên cứu, học tập, giảng dạy Địa lý. 1 Phương pháp sử dụng Át lát có hiệu quả trong dạy và học môn Địa lý Atlat địa lí Việt Nam là một dạng bản đồ giáo khoa, có tính thống nhất cao về cơ sở toán học, nội dung và bố cục bản đồ khá phù hợp với chương trình địa lí 12. Nó diễn giải vấn đề địa lí tự nhiên, kinh tế xã hội, đi từ cái chung đến cái riêng, từ tự nhiên đến kinh tế - xã hội, từ toàn thể đến khu vực, các bộ phận. Hệ thống các bản đồ địa lí được sắp xếp một cách khoa học, phục vụ cho mục đích dạy học Átlát có vai trò rất quan trọng: Átlát là hình ảnh trực quan sinh động của các đối tượng địa lý; là phương tiện dạy học để học sinh khai thác tri thức: Át lát là hình ảnh trực quan thể hiện sự phân bố và mối quan hệ của các đối tượng địa lí, do đó Át lát là một phương tiện để học sinh khai thác kiến thức, tìm hiểu sự phân bố và giải thích mối quan hệ của các yếu tố địa lý; là phương tiện dạy học để học sinh rèn luyện kĩ năng về bản đồ. Một cách khái quát, bố cục của Atlat Địa lí Việt Nam gồm: Trang đầu giới thiệu các ký hiệu chung trong từng bản đồ trong Atlát Địa lý Việt Nam. - Các bản đồ chung bao gồm các bản đồ: Hành chính, hình thể, địa chất khoáng sản, khí hậu, các hệ thống sông, các nhóm và loại đất chính, thực vật và động vật, các miền tự nhiên, dân số, dân tộc, kinh tế chung. - Các bản đồ các ngành kinh tế gồm: Nông nghiệp chung, nông nghiệp, lâm nghiệp và thuỷ sản, công nghiệp chung, các ngành công nghiệp trọng điểm, giao thông, thương mại, du lịch. - Các bản đồ các vùng kinh tế gồm: Vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ; vùng Đồng bằng sông Hồng; vùng Bắc Trung Bộ; vùng Duyên hải Nam Trung Bộ; vùng Tây Nguyên; vùng Đông Nam Bộ; vùng Đồng bằng sông Cửu Long; các vùng kinh tế trọng điểm. Trong một trang bản đồ của Atlat thể hiện nhiều yếu tố: + Yếu tố tự nhiên: Vị trí, địa hình, đất đai, khoáng sản, sông ngòi, khí hậu, sinh vật… + Yếu tố kinh tế, xã hội: Dân cư, mật độ dân số, hành chính, các ngành kinh tế, các vùng kinh tế. Giới hạn một vùng lãnh thổ hay các vùng liền kề nhau. Trong bản đồ mỗi vùng đều có bản đồ tự nhiên, bản đồ kinh tế và các biểu đồ, số liệu thống kê. 2 Phương pháp sử dụng Át lát có hiệu quả trong dạy và học môn Địa lý Trong một trang bản đồ của Atlat còn thể hiện: Một số bảng số liệu, biểu đồ dân số qua các năm, cơ cấu, hay biểu đồ biểu hiện giá trị sản xuất các ngành nông nghiệp, lâm nghiệp, thuỷ sản, công nghiệp… Một số hình ảnh về hoạt động sản xuất kinh tế, hoạt động văn hoá… của các địa phương. * Các mức độ đọc Atlát địa lí - Mức độ 1 (đơn giản): Học sinh chỉ cần đọc kĩ chú giải, tìm và xác định đối tượng trên bản đồ. - Mức độ 2: Học sinh cần dựa vào màu sắc, kí hiệu, ước hiệu để tìm ra những đặc điểm không thể hiện trực tiếp trên bản đồ - Mức độ 3: Cần phải kết hợp nhiều bản đồ và những kiến thức đã học để tìm ra kiến thức liên quan, đồng thời giải thích các hiện tượng địa lí được thể hiện trên átlát. * Yêu cầu khi sử dụng Át lát trong dạy và học Địa lý Đối với giáo viên: - Tìm hiểu kĩ danh mục, hiểu rõ nội dung, công dụng của từng bản đồ để phục vụ cho từng bài cụ thể. - Trong quá trình chuẩn bị bài lên lớp, GV cần chú ý dự kiến những kiến thức sẽ được khai thác từ Atlat, cách thức khai thác những kiến thức đó; dự kiến cả những kĩ năng HS cần sử dụng. - Đưa ra những yêu cầu, hướng dẫn phù hợp thông qua việc thiết kế những hoạt động với các câu hỏi, bài tập chi tiết cho từng nội dung bài học; chú ý việc khai thác kĩ năng địa lý của HS để các em được rèn luyện, đồng thời phát triển phương pháp tự học địa lý. - Chọn cách trình chiếu trên powerpoint hoặc vị trí treo bản đồ (có sẵn hay phóng to một số trang) dễ theo dõi, kết hợp giữa các bản đồ trong Atlat với bản đồ treo tường, giữa các trang trong Atlat hoặc với lược đồ trong SGK hay với các tranh ảnh... - Atlat cần được khai thác cho cả khâu HS tìm hiểu, tiếp thu kiến thức mới, rèn kĩ năng địa lý, kể cả kĩ năng trình bày, báo cáo trước tập thể và đánh giá, ôn tập, khái quát hóa kiến thức cũng như khi làm bài thi. Đối với HS: - Nắm vững bảng ký hiệu nằm ở trang đầu của Át lát - Nắm vững nội dung từng trang Atlat. 3 Phương pháp sử dụng Át lát có hiệu quả trong dạy và học môn Địa lý - Đọc kĩ đề xem đề thi yêu cầu những gì? - Để đáp ứng yêu cầu của đề thì cần phải sử dụng những bản đồ nào? Bản đồ ấy nằm ở đâu? - Tìm đến trang bản đồ cần sử dụng (tên bản đồ), rất nhiều học sinh đã bỏ qua việc làm này, trong khi ở một trang bản đồ đôi khi có nhiều bản đồ với nhiều nội dung khác nhau, một nội dung nhưng nó lại có ở nhiều trang, nhiều bản đồ khác nhau. - Xem trong bản chú thích: Các nội dung mình cần tìm được kí hiệu như thế nào? Có những nội dung nào được thể hiện trên bản đồ đó? (Các màu sắc, các biểu đồ trên bản đồ, các kí hiệu... nó có ý nghĩa gì trên bản đồ đó?) - Phân tích, tổng hợp, so sánh và rút ra nhận xét kết luận theo yêu cầu của đề thi – đây là việc làm khó nhất, đôi khi phải sử dụng nhiều bản đồ mới đưa ra được 1 kết luận, một nhận xét cần thiết. * Các bước sử dụng Atlát Địa lí Tìm hiểu cấu trúc của Átlát - Gồm những trang nào, mục nào - Sắp xếp các trang, các mục Nắm vững hệ thống ký hiệu trên bản đồ, biểu đồ: - Xem chú giải (trang 1) để biết nội dung thể hiện của các kí hiệu thể trên bản đồ. Trên thực tế có rất nhiều kí hiệu khác nhau, trong đó có những kí hiệu đơn giản đễ dàng nhận biết, nhưng cũng có những kí hiệu tương đối lạ, phức tạp. Để tìm hiểu được nội dung của mỗi bản đồ, biểu đồ cần phải hiểu được hệ thống ký hiệu trên bản đồ, biểu đồ. Trong Atlat hệ thống ký hiệu được dùng là những quy định về cách biểu hiện bằng màu sắc, các phương pháp ký hiệu, tỷ lệ của bản đồ... Giáo viên cần hướng dẫn cho học sinh tìm hiểu và nắm vững các quy ước ở mục Ký hiệu chung ngay từ trang đầu tiên của Atlat, và các bảng chú giải trong từng trang Atlát để có thể đọc nhanh, đúng bản đồ, biểu đồ và từ đó phân tích chính xác hơn. Ví dụ: - Nắm vững các kí hiệu, ước hiệu của từng loại mỏ khi đọc bản đồ khoáng sản. - Biết sử dụng màu sắc khi đọc bản đồ khí hậu, địa hình,... - Biết sử dụng ước hiệu khi đọc bản đồ nông nghiệp, ngư nghiệp, công nghiệp... 4 Phương pháp sử dụng Át lát có hiệu quả trong dạy và học môn Địa lý Xác định nội dung yêu cầu trong Atlat. Xác định được nội dung, mục đích của câu hỏi. Trên cơ sở nội dung của câu hỏi cần phải xem phải trả lời một hay nhiều vấn đề từ đó xác định những trang bản đồ cần thiết trong Atlát. Vì vậy, việc nắm vững các mục trong Atlat để tìm đúng và nhanh nội dung kiến thức cần tìm hiểu xem ở trang nào trong Atlat, tránh tình trạng tốn thời gian trong việc tìm kiếm kiến thức và thậm chí khai thác sai kiến thức cần tìm hiểu so với yêu cầu. Với mỗi nội dung bài học, yêu cầu của từng bài học, cần phải chọn bản đồ nào, ở trang nào của Atlat. Ví dụ: “Sử dụng Atlat địa lí Việt Nam và kiến thức đã học hãy: Kể tên các ngành của mỗi trung tâm công nghiệp sau: Biên Hoà, Vũng Tàu” (Đề TN THPT năm 2011). Với yêu cầu trên dựa vào mục lục thì ta có thể dựa vào Atlat ở mục Công nghiệp chung (trang 21 – Atlat) hoặc Vùng Đông Nam Bộ (trang 29 – atlat NXB GDVN) để khai thác. Đọc Atlat phải theo trình tự khoa học và logic: Khi đọc bất cứ một bản đồ nào cũng cần phải đọc tên từng bản đồ để hiểu từng nội dung bản đồ thể hiện. Đọc phần chú giải để hiểu rõ các kí hiệu được dùng cho bản đồ đó. Mỗi nội dung bản đồ khác nhau cách dùng màu sắc để thể hiện cũng khác nhau. Cũng với yêu cầu trên nhưng để nắm rõ các ngành của mỗi trung tâm thì ta cần đọc chú giải (trang 3 – Kí hiệu chung) để biết được các kí hiệu ở mỗi trung tâm thể hiện cái gì và rút ra được kiến thức theo yêu cầu. Trong Atlat cũng thể hiện một lượng kiến thức tổng quát khá lớn giúp giảm tải rất nhiều kiến thức trong SGK cần ghi nhớ. Vì vậy, cần nắm được các nội dung kiến thức trong bài học với các mục cụ thể trong Atlat để từ đó rút ra được các thông tin cần thiết, đồng thời giúp khai thác mối liên hệ giữa các đối tượng địa lí cần tìm hiểu: Ví dụ: Phần kinh tế chung (Atlat trang 17- thể hiện sự chuyển dịch cơ cấu GDP theo khu vực kinh tế của nước ta, giai đoạn 1990 – 2007). Phần trên tương ứng với mục 1 – Bài 20 “CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ”, trang 82 SGK, nên không cần học thuộc số liệu trong SGK.... Khai thác kiến thức từ các biểu đồ, số liệu thống kê Các dạng biểu đồ đều được thể hiện trong Atlat. Vì vậy, đây là một kênh thông tin không thể thiếu được đối với thí sinh. Bởi lẽ, bài tập kĩ năng vẽ biểu đồ là một câu bắt buộc trong các kỳ tuyển sinh, nhưng nhiều thí sinh còn lúng túng với các dạng biểu đồ cần vẽ, 5 Phương pháp sử dụng Át lát có hiệu quả trong dạy và học môn Địa lý thập chí vẽ sai so với yêu cầu. Vì vậy, cần dựa vào các dạng biểu đồ trong Atlat so với yêu cầu đề bài để vẽ chính xác. Thông thường, mỗi bản đồ kinh tế có từ 1- 3 biểu đồ thể hiện sự tăng giảm về giá trị tổng sản lượng, cơ cấu của các ngành kinh tế. Vì vậy GV cần rèn luyện cho học sinh kĩ năng dựa vào kí hiệu, ước hiệu của bản đồ để tìm ra qui mô sản lượng, cơ cấu của các ngành (Căn cứ chiều cao các cột, độ lớn các hình tròn trên biểu đồ) Trong Át lát địa lí Việt Nam có rất nhiều bảng số liệu, biểu đồ để khai thác kiến thức (Trang 14, 15, 16, 17, 19, 20...). * Ví dụ nội dung khai thác Át lát ở một số bài trong SGK Địa lý 12 – cơ bản Bài 16: ĐẶC ĐIỂM DÂN SỐ VÀ PHÂN BỐ DÂN CƯ NƯỚC TA. NỘI DUNG KHAI THÁC ÁT LÁT KIẾN THỨC CƠ BẢN 1. Ñoâng daân, nhieàu thaønh phaàn daân toäc a) Ñoâng daân: - Theo thoáng keâ, DS nöôùc ta laø 84.156.000 ngöôøi (naêm 2006), ñöùng thöù 3 ÑNA, thöù 13 theá giôùi. - Ñaùnh giaù: Nguoàn lao ñoäng doài daøo vaø thò tröôøng tieâu thuï roäng lôùn. - Khoù khaên: phaùt trieån KT, giaûi quyeát vieäc laøm... b) Nhieàu thaønh phaàn daân toäc: - Coù 54 daân toäc, daân toäc Kinh chieám 86,2%, coøn laïi laø caùc daân toäc ít ngöôøi. - Coù khoaûng 3,2 trieäu ngöôøi Vieät soáng ôû nöôùc ngoaøi - Thuaän lôïi: ña daïng veà baûn saéc vaên hoaù vaø truyeàn thoáng daân toäc. - Khoù khaên: söï phaùt trieån khoâng ñeàu veà trình ñoä vaø möùc soáng giöõa caùc daân toäc. 2. Daân soá coøn taêng nhanh, cô caáu daân soá treû: a) Daân soá coøn taêng nhanh: - Buøng noå daân soá dieãn ra vaøo nöûa cuoái theá kyû XX. Coù söï khaùc nhau giöõa caùc giai ñoaïn, caùc vuøng mieàn. - Hieän nay toác ñoä gia taêng daân soá ñaõ giaûm nhöng coøn chaäm, trung bình moãi naêm taêng hôn 1 trieäu ngöôøi. - Tæ leä gia taêng daân soá töï nhieân giaûm. Ví duï: giai ñoaïn 1989 1999 tæ leä gia taêng daân soá trung bình laø 1,7% ñeán giai ñoaïn 2002 - 2005 laø 1,32%. - Haäu quaû cuûa söï gia taêng daân soá: taïo neân söùc eùp lôùn ñoái vôùi vaán ñeà phaùt trieån kinh teá, taøi nguyeân moâi tröôøng, naâng cao 6 Át lát Địa lý trang 16 (Dựa vào bảng thống kê các dân tộc Việt Nam để nắm về thành phần các dân tộc) Át lát trang 15: Dựa vào biểu đồ cột chồng ta thấy được sự chênh lệch về số dân qua các năm, qua đó thể hiện được sự gia tăng dân sô Phương pháp sử dụng Át lát có hiệu quả trong dạy và học môn Địa lý chaát löôïng cuoäc soáng. b) Cô caáu daân soá treû - Trong ñoä tuoåi lao ñoäng chieám 64%, moãi naêm taêng theâm khoûang 1,15 trieäu ngöôøi. - Thuaän lôïi: Nguoàn lao ñoäng doài daøo, naêng ñoäng, saùng taïo. - Khoù khaên saép xeáp vieäc laøm. 3. Phaân boá daân cö chöa hôïp lí Maät ñoä daân soá trung: 254 ngöôøi/ km 2 (naêm 2006), phaân boá khoâng ñeàu a) Giöõa ñoàng baèng vôùi trung du, mieàn nuùi - Ñoàng baèng taäp trung 75% daân soá, maät ñoä daân soá cao. (VD: Ñoàng baèng soâng Hoàng maät ñoä 1225 ngöôøi/km2); - Mieàn nuùi chieám 25% daân so, maät ñoä daân soá thaáp (Vuøng Taây Baéc 69 ngöôøi/km2) b) Giöõa thaønh thò vôùi noâng thoân - Noâng thoân chieám 73, 1% daân soá, thaønh thò chieám 26,9% daân soá. - Xu höôùng daân thaønh thò taêng leân * Nguyeân nhaân: + Ñieàu kieän töï nhieân. + Lòch söû ñònh cö. + Trình ñoä phaùt trieån KT-XH, chính saùch... * Haäu quaû: khoù khaên trong vieäc söû duïng lao ñoäng, khai thaùc taøi nguyeân 4. Chieán löôïc phaùt trieån daân soá hôïp lí vaø söû duïng coù hieäu nguoàn lao ñoäng nöôùc ta(SGK) Át lát trang 15: Dựa vào tháp dân số thấy được cơ cấu dân số, nhóm dân số trong và dưới độ tuổi lao động chiếm tỉ lệ lớn trong tổng số dân Át lát trang 15, dựa vào nền màu sắc của các vùng trên bản đồ (đối chiếu với bảng chú giải) để thấy được sự phân bố dân cư Bài 26: CƠ CẤU NGÀNH CÔNG NGHIỆP NỘI DUNG KHAI THÁC ÁT LÁT KIẾN THỨC CƠ BẢN 1. Cô caáu coâng nghieäp theo ngaønh: - Cô caáu ngaønh coâng nghieäp nöôùc ta töông ñoái ña daïng, coù 3 nhoùm chính vôùi 29 ngaønh + CN khai thaùc: 4 ngaønh + CN cheá bieán: 23 ngaønh + CN saûn xuaát, phaân phoái ñieän, khí ñoát, nöôùc: 2 ngaønh - Hieän nay ñang noåi leân moät soá ngaønh troïng ñieåm, laø nhöõng ngaønh coù theá maïnh laâu daøi, mang laïi hieäu quaû kinh teá cao, taùc ñoäng maïnh meõ ñeán vieäc phaùt trieån caùc ngaønh kinh teá khaùc: CN naêng löôïng, CN cheá bieán löông thöïc – thöïc phaåm, CN deät may, hoùa chaát, cô khí, ñieän töû,… 7 Dựa vào Át lát Địa lý VN trang 21, từ biểu đồ hãy nhận xét cơ cấu giá trị sản xuất CN cả nước phân theo nhóm ngành năm 2000 - 2007 Phương pháp sử dụng Át lát có hiệu quả trong dạy và học môn Địa lý - Cô caáu ngaønh coâng nghieäp nöôùc ta coù söï chuyeån dòch roõ reät nhaèm thích nghi vôùi tình hình môùi, hoäi nhaäp vôùi quoác teá vaø khu vöïc. + Taêng tæ troïng nhoùm ngaønh coâng nghieäp cheá bieán. + Giaûm tæ troïng nhoùm ngaønh coâng nghieäp khai thaùc vaø CN saûn xuaát, phaân phoái ñieän, khí ñoát, nöôùc. - Caùc höôùng hoaøn thieän cô caáu ngaønh coâng nghieäp: + Xaây döïng cô caáu linh hoaït, phuø hôïp voùi ñieàu kieän VN, thích öùng vôùi neàn kinh teá theá giôùi + Ñaåy maïnh phaùt trieån caùc ngaønh muõi nhoïn vaø troïng ñieåm + Ñaàu tö theo chieàu saâu, ñoåi môùi thieát bò, coâng ngheä 2. Cô caáu CN theo laõnh thoå: - Hoaït ñoäng CN taäp trung chuû yeáu ôû moät soá khu vöïc: + ÑBSH vaø phuï caän coù möùc ñoä taäp trung CN cao nhaát: Töø Haø Noäi toûa ñi caùc höôùng vôùi caùc cuïm chuyeân moân hoùa khaùc nhau + ÑNB hình thaønh 1 daõi CN vôùi caùc TTCN troïng ñieåm: TP> HCM, Bieân Hoøa, Thuû Daàu Moät, Vuõng Taøu,… + Duyeân haûi mieàn Trung coù moät soá TTCN quan troïng: Ñaø Naüng, Vinh, Quy Nhôn, Nha Trang. + Khu vöïc coøn laïi nhaát laø vuøng nuùi CN keùm phaùt trieån, phaân boá phaân taùn, rôøi raïc. - Söï phaân hoùa laõnh thoå CN chòu taùc ñoäng cuûa nhieàu nhaân toá: Vò trí ñòa lí; Taøi nguyeân thieân nhieân; Daân cö vaø nguoàn lao ñoäng; Cô sôû vaät chaát kó thuaät; Voán; Thò tröôøng tieâu thuï; Chính saùch phaùt trieån CN,… - Nhöõng vuøng coù giaù trò CN lôùn: ÑNB, ÑBSH, ÑBSCL. Trong ñoù ÑNB chieám hôn ½ giaù trò saûn xuaát CN caû nöôùc. 3. Cô caáu CN theo thaønh phaàn KT: - Cô caáu CN theo thaønh phaàn kinh teá ñaõ coù nhöõng thay ñoåi saâu saéc - Caùc thaønh phaàn KT tham gia vaøo hoaït ñoäng CN ngaøy caøng ñöôïc môû roäng. - Xu höôùng chung: + Giaûm tæ troïng khu vöïc Nhaø nöôùc + Taêng tæ troïng khu vöïc ngoaøi Nhaø nöôùc, ñaëc bieät laø khu vöïc coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi. - Dựa vào Át lát trang 21, hãy nhận xét đặc điểm phân bố sản xuất CN nước ta. Hãy xác định các TTCN lớn và rất lớn, cơ cấu ngành của mỗi trung tâm - Dựa vào Át lát trang 21; 22, và kiến thức đã học, hãy chứng minh sản xuất CN nước ta có sự phân hóa theo lãnh thổ. Giải thích - Dựa vào Át lát trang 21 và kiến thức đã học, hãy nhận xét sự phân hóa lãnh thổ CN ở vùng ĐBSH và phụ cận. Giải thích - Dựa vào biểu đồ (Át lát trang 21), nhận xét cơ cấu giá trị sản xuất CN phân theo thành phần KT năm 2000 – 2007. Chứng minh cơ cấu CN theo thành phần KT có sự chuyển dịch. Bài 32: VẤN ĐỀ KHAI THÁC THẾ MẠNH Ở TRUNG DU VÀ MIỀN NÚI BẮC BỘ NỘI DUNG KHAI THÁC ÁT LÁT KIẾN THỨC CƠ BẢN 1. Khaùi quaùt chung 8 Phương pháp sử dụng Át lát có hiệu quả trong dạy và học môn Địa lý -Goàm 15 tænh. -DT=101.000Km2 chieám 30,5% DT caû nöôùc. -DS>12 trieäu (2006) chieám 14,2% DS caû nöôùc. -Tieáp giaùp: Trung Quoác, Laøo, Vuøng ÑBSH, BTB, vònh Baéc Boä => VTÑL thuaän lôi + GTVT ñang ñöôïc ñaàu tö taïo ñieàu kieän thuaän lôïi giao löu vôùi caùc vuøng khaùc trong nöôùc vaø xaây döïng neàn kinh teá môû. - TNTN ña daïng -> coù khaû naêng ña daïng hoùa cô caáu ngaønh kinh teá. - Coù nhieàu ñaëc ñieåm xaõ hoäi ñaëc bieät (thöa daân, nhieàu daân toäc ít ngöôøi, vaãn coøn naïn du canh du cö, vuøng caên cöù caùch maïng…). - CSVCKT coù nhieàu tieán boä nhöng vaãn coøn nhieàu haïn cheá. Vieäc phaùt huy caùc theá maïnh cuûa vuøng mang nhieàu yù nghóa veà kinh teá, chính trò, xaõ hoäi saâu saéc. 2. Khai thaùc, cheá bieán khoaùng saûn vaø thuûy ñieän. a) Khoaùng saûn * Thuaän lôïi: - Giaøu khoaùng saûn, tröõ löôïng lôùn nhaát nöôùc. - Ña daïng, coù nhieàu loaïi * Khoù khaên: - GTVT khoù khaên, khai thaùc ñoøi hoûi phöông tieän hieän ñaïi, chi phí cao - CSHT keùm phaùt trieån, thieáu lao ñoäng laønh ngheà * Hieän traïng khai thaùc: + Than: taäp trung ôû Quaûng Ninh, Na Döông, Thaùi Nguyeân. Tröõ löôïng khoaûng 3 tæ taán, saûn löôïng khai thaùc ñaït 30 trieäu taán/naêm + Saét: Yeân Baùi, keõm – chì ôû Baéc Kaïn, ñoàng – vaøng ôû Laøo Cai, boâ xít ôû Cao Baèng, ñoàng – niken ôû Sôn La,… + Apatit ôû Laøo Cai, khai thaùc 600.000 taán/naêm, ñeå saûn xuaát phaân boùn + Thieác ôû Tónh Tuùc, saûn xuaát 1.000 taán/naêm, ñeå tieâu duøng trong nöôùc vaø xuaát khaåu => Giaøu khoaùng saûn taïo ñieàu kieän phaùt trieån cô caáu CN ña ngaønh. b) Thuûy ñieän: Thuaän lôïi: - Tröõ naêng lôùn nhaát nöôùc ta, soâng Hoàng chieám hôn 1/3 tröõ naêng caû nöôùc (11.000MW), rieâng soâng Ñaø ñaït gaàn 6.000MW 9 Dựa vào Át lát trang 26 đển xác định vị trí địa lý Dựa vào Át lát trang 8 – Khoáng sản, trang 9 – Khí hậu, trang 10 – Sông ngòi, trang 11 – Cá nhóm đất, trang 13 – Các miền Địa lý tụ nhiên để trình bày các TNTN của Vùng. Dựa vào Át lát trang 26 và trang 8 để trình bày về tài nguyên khoáng sản của vùng Dựa vào Át lát trang 22 – CN năng lượng để trình bày phân bố than và các nhà máy nhiệt điện Dựa vào Át lát trang 22 Phương pháp sử dụng Át lát có hiệu quả trong dạy và học môn Địa lý Hieän traïng: - Ñaõ xaây döïng caùc nhaø maùy thuûy ñieän: Hoøa Bình (1.920MW) Sôn La (2400MW) treân soâng Ñaø, Thaùc Baø (110MW) treân soâng Chaûy. - Nhieàu coâng trình ñang ñöôïc xaây doing * YÙ Nghóa: - Cung caáp ñieän naêng cho caû nöôùc - Taïo ñoäng löïc phaùt trieån cho Vuøng, nhaát laø vieäc khai thaùc vaø cheá bieán khoaùng saûn - Caàn chuù yù ñeán vaán ñeà moâi tröôøng vaø söû duïng hôïp lyù taøi nguyeân. 3. Troàng vaø cheá bieán caây coâng nghieäp, caây döôïc lieäu, rau quaû caän nhieät vaø oân ñôùi: Thuaän lôïi: - Ñaát: coù nhieàu loaïi: ñaát feralit, phuø sa coå, phuø sa… - Khí haäu: nhieät ñôùi aåm gioù muøa, coù muøa ñoâng laïnh. - Ñòa hình cao - Vuøng coù nhieàu khaû naêng môû roäng dieän tích saûn xuaát - Coù truyeàn thoáng, kinh nghieäm saûn xuaát - Coù caùc cô sôû CN cheá bieán - Chính saùch, thò tröôøng, voán, kyõ thuaät…thuaän lôïi -> Coù theá maïnh ñeå phaùt trieån caây coâng nghieäp, caây döôïc lieäu, rau quaû caän nhieät vaø oân ñôùi. Khoù khaên: - Caùc hieän töôïng thôøi tieát thaát thöôøng, thieáu nöôùc vaøo muøa ñoâng - Ñòa hình hieåm trôû. - Cô sôû cheá bieán chöa ñaùp öùng yeâu caàu - GTVT chöa thaät hoaøn thieän Tình hình phaùt trieån: - Cheø: coù dieän tích vaø saûn löôïng lôùn nhaát nöôùc, noåi tieáng ôû Thaùi Nguyeân, Phuù Thoï, Yeân Baùi,… - Caây döôïc lieäu: hoài, queá, tam that, ñoã troïng,… - Rau quaû caän nhieät vaø oân ñôùi: khoai taây, sup lô,… * YÙ nghóa: cho pheùp phaùt trieån noâng nghieäp haøng hoùa, haïn cheá du canh du cö. 4. Chaên nuoâi gia suùc Thuaän lôïi: - Nhieàu ñoàng coûtöï nhieân - Löông thöïc cho ngöôøi ñöôïc giaûi quyeát toát hôn. Khoù khaên: 10 và 26 để nêu các nhà máy thủy điện đã và đang xây dựng của vùng Dựa vào Át lát trang 26, trang 9, trang 11 để trình bày các loại đất và khí hậu của vùng Dựa vào Át lát trang 26, trang 18 – Nông nghiệp chung để trình bày các nhóm cây trồng và sự phân bố Phương pháp sử dụng Át lát có hiệu quả trong dạy và học môn Địa lý - Vaän chuyeån khoù khaên, ñoàng coû nhoû vaø ñang xuoáng caáp. Tình hình phaùt trieån vaø phaân boá: - Boø söõa nuoâi nhieàu ôû Moäc Chaâu, Sôn La. Toång ñaøn boø 900.000 con, chieám 16% caû nöôùc. - Traâu 1,7 trieäu con, chieám ½ ñaøn traâu caû nöôùc - Ñaøn lôïn 5,8 trieäu con, chieám 21% caû nöôùc (2005) 5. Kinh teá bieån - Vuøng bieån Quaûng Ninh giaøu tieàm naêng, ñang cuøng phaùt trieån vôùi vuøng KT troïng ñieåm phía Baéc - Phaùt trieån maïnh nuoâi troàng vaø ñaùnh baét thuûy saûn, nhaát laø ñaùnh baét xa bôø. - Du lòch bieån ñaûo - GTVT bieån * YÙ nghóa: Söû duïng hôïp lí taøi nguyeân, naâng cao ñôøi soáng, goùp phaàn baûo veä an ninh quoác phoøng… Tóm lại, trong từng bài cụ thể mức độ khai thác, sử dụng Atlat không giống nhau, có những bài học việc sử dụng Atlát chỉ được ứng dụng vào một số phần, có những bài có thể khai thác Atlát để dạy và học cả bài. Khi khai thác Atlát, không bỏ qua một chi tiết nào được thể hiện trên mỗi bản đồ, biểu đồ của mỗi trang Atlát. Giáo viên phải đưa ra hệ thống câu hỏi dẫn dắt học sinh phân tích, giải thích, các câu hỏi phải ngắn gọn, rõ ràng, dễ hiểu. Trong một giờ học phải kết hợp việc khai thác Atlát với việc sử dụng các phương tiện dạy học khác để tránh gây tâm lý nhàm chán cho học sinh. Tùy từng nội dung bài học, chọn kênh hình phù hợp để khai thác, trong mỗi bài học cũng cần phải chọn kênh hình phù hợp với từng nội dung. Nội dung địa lý trong Atlát rất phong phú, phù hợp với chương trình học tập của một số khối lớp học cụ thể, phù hợp đối tượng và tiến trình giảng dạy địa lý trong nhà trường. Các bản đồ trong Atlat Địa lí Việt Nam có màu sắc đẹp, kích thước lớn hơn các bản đồ trong sách giáo khoa, chi tiết hơn, sử dụng nhiều màu sắc và thể hiện nội dung địa lý phong phú cùng với bộ tranh ảnh minh hoạ, biểu đồ và các số liệu tra cứu. Do vậy nó đã được giáo viên và học sinh đón nhận. Khai thác hiệu quả Atlat Địa lí Việt Nam nhằm giúp giáo viên đổi 11 Phương pháp sử dụng Át lát có hiệu quả trong dạy và học môn Địa lý mới phương pháp giảng dạy, ôn tập và kiểm tra đánh giá học sinh mạng lại hiệu quả cao hơn so với việc ít khai thác hoặc không khai thác Atlat Địa lí Việt Nam. Với các bản đồ trong Atlát, giáo viên có thể hướng dẫn học sinh tự lấy số liệu hoặc tính toán lấy số liệu mà không cần phải nhớ thuộc lòng, khái quát những kiến thức tiếp thu được qua bài giảng và học sinh học được những gì trong bài giảng trên lớp thì phần nhiều cũng đã được thể hiện trong Atlat Địa lí Việt Nam. Cuối cùng, trong một giờ học, việc sử dụng Atlát Địa lý cần phải được kết hợp với việc sử dụng các dạy học khác có như vậy mỗi một giờ học mới thực sự có hiệu quả. 3. Kết luận Trên đây là những hướng dẫn ngắn gọn cho việc sử dụng các trang bản đồ khác nhau trong Atlat. Trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực hoạt động của người học việc sử dụng Atlat như trên mang lại những kết quả thiết thực. Tuy nhiên vì thời lượng tiết học có hạn và ở một số bài, một số mục trong SGK không đưa bản đồ vào nên trong quá trình soạn giảng GV cần bổ sung, kết hợp với hệ thống bản đồ trong Atlat, với các phương tiện trực quan khác một cách chọn lọc và tùy từng đối tượng HS để áp dụng linh hoạt, góp phần nâng cao kết quả học tập của người học. Từ đó, việc khai thác Atlat Địa lí Việt Nam sẽ mang lại hiệu quả cao cho hoạt động dạy và học Địa lý. Trên đây là những kinh nghiệm của bản thân cùng với những hiểu biết chủ quan của cá nhân tôi. Vì thế đề tài của tôi không tránh được sự sai sót và những hạn chế nhất định. Rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của quí thầy cô nhằm tìm ra những phương cách hữu hiệu nhất trong việc giảng dạy môn Địa lý nói chung và việc khai thác kiến thức địa lí từ Atlat đạt hiệu quả cao hơn nữa. Tôi chân thành cảm ơn . 12