BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM
NGUYỄN THỊ XUÂN LIỄU
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
TP. Hồ Chí Minh – Năm 2001
-1-
MUÏC LUÏC
Trang
LÔØI MÔÛ ÑAÀU
CHÖÔNG I :
TOÅNG QUAN VEÀ NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI VAØ CAÙC
NOÄI DUNG QUAÛN TRÒ TRONG NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI
1.1.
NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI VAØ CAÙC HOAÏT ÑOÄNG CUÛA NGAÂN
HAØNG THÖÔNG MAÏI TRONG NEÀN KINH TEÁ THÒ TRÖÔØNG
1.1.1.Ngaân haøng thöông maïi (Commercial Bank)
1.1.2.
1
Baûn chaát, chöùc naêng vai troø cuûa Ngaân haøng thöông maïi
trong neàn kinh teá thò tröôøng.
1.2.
NGHIEÄP VUÏ CUÛA NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI.
1.2.1.
6
12
Caùc nghieäp vuï trong baûng caân ñoái.
12
1.2.2.
Caùc nghieäp vuï ngoaøi baûng caân ñoái.
14
1.3.
NHÖÕNG DAÏNG RUÛI RO CUÛA NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI VAØ
NOÄI DUNG CÔ BAÛN VEÀ QUAÛN TRÒ NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI
14
1.3.1.
Nhöõng daïng ruûi ro cuûa Ngaân haøng thöông maïi.
14
1.3.2.
Nhöõng noäi dung cô baûn veà quaûn trò Ngaân haøng thöông
maïi.18
1.4.
HIEÄU QUAÛ QUAÛN TRÒ CUÛA NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI VAØ
TÍNH TAÁT YEÁU KHAÙCH QUAN PHAÛI NAÂNG CAO HIEÄU QUAÛ
QUAÛN TRÒ CUÛA NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI.
1.4.1.
Hieäu quaû quaûn trò.
53
53
1
-2-
1.4.2.
Tính taát yeáu khaùch quan phaûi naâng cao hieäu quaû quaûn trò
Ngaân haøng thöông maïi
1.4.3.
53
Nhöõng yeáu toá aûnh höôûng tôùi hoaït ñoäng quaûn trò cuûa ngaân
haøngthöônaïi…………………………………………………….
55
KEÁT LUAÄN CHÖÔNG I.
CHÖÔNG II :
59
THÖÏC TRAÏNG VAØ NHÖÕNG TOÀN TAÏI CHUÛ YEÁU TRONG
HOAÏT ÑOÄNG NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI NÖÔÙC TA ÑOØI HOÛI PHAÛI
TAÊNG CÖÔØNG COÂNG TAÙC QUAÛN TRÒ
2.1.
60
KHAÙI LÖÔÏC VEÀ SÖÏ RA ÑÔØI VAØ QUAÙ TRÌNH PHAÙT TRIEÅN CUÛA
NGAÂN HAØNG VIEÄT NAM.
2.1.1.
60
Hoaït ñoäng Ngaân haøng tröôùc caùch maïng thaùng 8/1945
60
2.1.2.
Hoaït ñoäng Ngaân haøng sau caùch maïng thaùng 8/1945 ñeán khi
thoáng nhaát ñaát nöôùc.
62
2.1.3.
Hoaït ñoäng Ngaân haøng trong thôøi kyø töø naêm 1976 – 1985 67
2.1.4.
Hoaït ñoäng Ngaân haøng töø 1986 ñeán 10/1998 nhöõng keát quaû
böôùc ñaàu cuûa quaù trình ñoåi môùi hoaït ñoäng Ngaân haøng.
2.2.
71
THÖÏC TRAÏNG VAØ NHÖÕNG TOÀN TAÏI TRONG HOAÏT ÑOÄNG
NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI ÑOØI HOÛI PHAÛI TAÊNG CÖÔØNG
COÂNG TAÙC QUAÛN TRÒ.
85
2.2.1.
Boái caûnh ra ñôøi cuûa Luaät caùc toå chöùc tín duïng.
85
2.2.2.
Thöïc traïng cuûa caùc heä thoáng Ngaân haøng thöông maïi. 86
2.2.3.
Nhöõng thaønh quaû böôùc ñaàu vaø nhöõng toàn taïi chuû yeáu cuûa
hoaït ñoäng Ngaân haøng Thöông maïi trong 2 naêm thöïc thi Luaät
caùc toå chöùc tín duïng (1999-2000)
2.3.
90
NGUYEÂN NHAÂN CUÛA NHÖÕNG TOÀN TAÏI CHUÛ YEÁU VEÀ HOAÏT
ÑOÄNG NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI TRONG HAI NAÊM THÖÏC
THI LUAÄT CAÙC TOÅ CHÖÙC TÍN DUÏNG.
116
2
-3-
2.3.1.
Tính taäp trung quan lieâu vaø bao caáp coøn mang naëng daáu aán
trong vieäc chæ ñaïo, ñieàu haønh vaø thöïc thi caùc hoaït ñoäng
Ngaân haøng.
117
2.3.2.
Trình ñoä naêng löïc quaûn lyù, ñieàu haønh vaø taùc nghieäp cuï theå
coøn non yeáu.
2.3.3.
YÙ thöùc chaáp haønh luaät phaùp, caùc quy cheá hoaït ñoäng chöa
nghieâm tuùc.
2.3.4.
121
Luaät phaùp vöøa thieáu, khoâng ñoàng boä, choàng cheùo vaø keùm
hieäu löïc.
122
KEÁT LUAÄN CHÖÔNG II.
CHÖÔNG III
120
Söï khoâng ñoàng boä trong hoaït ñoäng kinh teá cuûa caùc chuû theå
kinh teá trong neàn kinh teá.
2.3.5.
119
:
123
NHÖÕNG GIAÛI PHAÙP NAÂNG CAO HIEÄU QUAÛ
QUAÛN TRÒ NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI TRONG NEÀN KINH TEÁ THÒ
TRÖÔØNG ÔÛ VIEÄT NAM
3.1.
124
NHÖÕNG QUAN ÑIEÅM CÔ BAÛN ÑÒNH HÖÔÙNG CHO NHÖÕNG GIAÛI
PHAÙP NAÂNG CAO HIEÄU QUAÛ QUAÛN TRÒ TAÏI NGAÂN HAØNG
THÖÔNG MAÏI TRONG NEÀN KINH TEÁ THÒ TRÖÔØNG ÔÛ VIEÄT
NAM.
126
3.1.1. Hieäu quaû quaûn trò caàn phaûi ñöôïc ñaët trong moâi tröôøng quoác
teá hoùa hoaït ñoäng Ngaân haøng, thích öùng vôùi quaù trình hoøa
nhaäp vaøo hoaït ñoäng Ngaân haøng quoác teá vaø khu vöïc. 126
3.1.2. Ña daïng hoùa caùc hoaït ñoäng Ngaân haøng thöông maïi.128
3.1.3. Caùc Ngaân haøng thöông maïi phaûi ñöôïc ñoäc laäp trong kinh
doanh vaø phaûi töï chòu traùch nhieäm.
129
3.1.4. Xaùc ñònh ñaày ñuû tính caùch cuûa NHTM laø moät ñònh cheá
taøi chính trung gian.
130
3
-4-
3.1.5. Xaùc ñònh tính heä thoáng trong hoaït ñoäng Ngaân haøng.130
3.2.
NHÖÕNG GIAÛI PHAÙP NAÂNG CAO HIEÄU QUAÛ QUAÛN TRÒ NGAÂN
HAØNG THÖÔNG MAÏI TRONG NEÀN KINH TEÁ THÒ TRÖÔØNG ÔÛ
VIEÄT NAM.
130
3.2.1. Giaûi phaùp 1: Saép xeáp laïi toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa caùc
Ngaân haøng thöông maïi.
3.2.2. Giaûi phaùp 2: Naâng cao naêng löïc quaûn trò vaø ñieàu haønh.
133
3.2.3. Giaûi phaùp 3: Naâng cao naêng löïc ra quyeát ñònh, hoaïch ñònh
chính saùch vaø tuaân thuû caùc chính saùch quyeát ñònh trong
Ngaân haøng thöông maïi.
135
3.2.4. Giaûi phaùp 4 - Taêng cöôøng vai troø vaø hieäu löïc cuûa kieåm tra
vaø kieåm toaùn noäi boä.
137
3.2.5. Giaûi phaùp 5 - Naâng cao naêng löïc trong vieäc quaûn trò taøi saûn
coù vaø taøi saûn nôï.
139
3.2.6. Giaûi phaùp 6 - Hình thaønh moät moâ hình toå chöùc Ngaân haøng
Thöông maïi phuø hôïp tieán trình hoäi nhaäp kinh teá quoác teá 140
3.2.7. Giaûi phaùp 7 - Ñaøo taïo moät ñoäi nguõ caùn boä nhaân vieân coù
naêng löïc, ñaùp öùng yeâu caàu taêng cöôøng coâng taùc quaûn trò.146
3.2.8. Giaûi phaùp 8: Thöïc thi moät chính saùch thu nhaäp phuø hôïp,
gaén chaët giöõa traùch nhieäm, nghóa vuï vaø quyeàn lôïi, ñoàng thôøi
xöû lyù nghieâm minh, kòp thôøi caùc vi phaïm trong nghieäp vuï
NHTM.
3.3.
151
NHÖÕNG GIAÛI PHAÙP CÔ BAÛN, NHAÈM ÑOÅI MÔÙI HOAÏT ÑOÄNG
CUÛA NGAÂN HAØNG NHAØ NÖÔÙC VAØ ÑOÅI MÔÙI DOANH NGHIEÄP MOÄT YEÂU CAÀU CAÁP BAÙCH LAØM NEÀN TAÛNG CHO CAÙC GIAÛI
PHAÙP NHAÈM NAÂNG CAO HIEÄU QUAÛ QUAÛN TRÒ TAÏI NGAÂN
HAØNG THÖÔNG MAÏI.
155
4
-5-
3.3.1. Veà chính saùch tieàn teä vaø caùc coâng cuï thöïc thi chính saùch
tieàn teä quoác gia.
155
3.3.2. Ñoåi môùi vaø naâng cao hieäu quaû quaûn lyù cuûa Ngaân haøng Nhaø
nöôùc.
161
3.3.3. Ñaøo taïo vaø quaûn lyù nhaân löïc.
167
3.3.4. Phaùt trieån coâng ngheä thoâng tin.
169
3.3.5. Chænh söûa, boå sung hoaøn thieän luaät phaùp.
170
3.3.6. Tieáp tuïc söû duïng caùc bieän phaùp nhaèm naâng cao vai troø Ngaân
haøng thöông maïi theo xu höôùng hoäi nhaäp quoác teá veà Ngaân
haøng
172
3.3.7. Ñoåi môùi vaø caûi thieän ñaùng keå tình hình taøi chính cuûa
caùc Doanh nghieäp quoác doanh.
174
3.3.8. Ñoåi môùi vaø naâng cao hieäu quaû caùc hoaït ñoäng kinh teá cuûa
doanh nghieäp Nhaø nöôùc vaø cuûa caùc thaønh phaàn kinh teá
khaùc.
175
3.3.9. Söû duïng nhieàu bieän phaùp ñeå thuùc ñaåy söï phaùt trieån khu vöïc
tö nhaân.
176
3.3.10. Naâng cao vai troø vaø hieäu löïc cuûa caùc soá lieäu thoáng keâ vaø
tính minh baïch cuûa nhöõng chính saùch kinh teá coù lieân quan.
176
3.3.11. Keát hôïp caùc bieän phaùp laøm trong saïch baûng caân ñoái cuûa caùc
Ngaân haøng thöông maïi quoác doanh vôùi vieäc giaûm bôùt nôï cho
caùc Doanh nghieäp Nhaø nöôùc.
177
KEÁT LUAÄN CHÖÔNG III
182
KEÁT LUAÄN
183
5
-6NHÖÕNG COÂNG TRÌNH KHOA HOÏC CUÛA TAÙC GIAÛ
ÑAÕ COÂNG BOÁ LIEÂN QUAN ÑEÁN LUAÄN AÙN
DANH MUÏC TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
PHUÏ LUÏC
MÔÛ ÑAÀU
I.
TÍNH CAÁP THIEÁT CUÛA ÑEÀ TAØI.
Ngaân haøng thöông maïi laø moät saûn phaåm ñöôïc hình thaønh vaø phaùt trieån
cuøng vôùi quaù trình phaùt trieån xaõ hoäi loaøi ngöôøi, nhöng khoâng gioáng vôùi nhieàu saûn
phaåm khaùc, xeùt veà maët baûn chaát vaø caùc haønh vi maø noù öùng xöû, ngöôøi ta coi Ngaân
haøng thöông maïi nhö laø moät saûn phaåm xaõ hoäi (social product) - moät ngaønh coâng
nghieäp dòch vuï, vôùi tính coäng ñoàng vaø tính nhaân vaên raát cao, chaèng chòt voâ soá caùc
moái lieân heä vôùi ñoâng ñaûo coâng chuùng, khoâng chæ traûi roäng trong phaïm vi moät
quoác gia maø coøn lan toûa ra phaïm vi quoác teá. Cuõng khoâng gioáng nhö caùc toå chöùc
taøi chính khaùc, Ngaân haøng thöông maïi - moät ñònh cheá taøi chính trung gian - luoân
phaûi kinh doanh baèng tieàn cuûa ngöôøi khaùc: vay cuûa coâng chuùng trong moät coäng
ñoàng, trong nhieàu coäng ñoàng, cuûa caùc Ngaân haøng thöông maïi baïn, cuûa Ngaân haøng
trung öông vaø chính vì ñieàu aáy, baát kyø moät söï suïp ñoå naøo cuûa baát kyø moät Ngaân
haøng thöông maïi naøo, thoâng thöôøng, neáu khoâng coù nhöõng bieän phaùp xöû lyù thoâng
minh vaø kheùo leùo ñeàu coù theå laây lan, maø haäu quaû cuûa noù laø söï suïp ñoå cuûa haøng
loaït Ngaân haøng, gaây bieát bao toån thaát vaø laøm maát loøng tin cuûa khaùch haøng hieän
taïi vaø khaùch haøng tieàm naêng cuûa chính hoï trong töông lai. Lòch söû phaùt trieån
Ngaân haøng thöông maïi, neáu tính töø naêm 1401 - moác ñaùnh daáu söï ra ñôøi cuûa moät
6
-7Ngaân haøng thöông maïi ñaàu tieân treân theá giôùi - Ngaân haøng Barcelona (Taây Ban
Nha) ñeán nay, coù bieát bao nhieâu laàn nhaân loaïi ñaõ phaûi chöùng kieán nhöõng caûnh
suïp ñoå ñeán möùc hoang taøn vaø nhieàu khi ngöôøi ta coi ñaáy laø nguyeân nhaân cuûa
nhöõng cuoäc khuûng hoaûng kinh teá, vaø neáu khoâng phaûi nhö vaäy, thì ít ra laø daáu hieäu
ñaàu tieân cuûa caùc cuoäc khuûng hoaûng aáy.
ÔÛ nöôùc ta, goùi goïn trong thaäp nieân maø chuùng ta ñang soáng, söï suïp ñoå vaø ra
ñi cuûa haøng loaït hôïp taùc xaõ tín duïng daãn ñeán söï suïp ñoå hoaøn toaøn heä thoáng hôïp
taùc xaõ tín duïng luùc ñoù, söï ra ñi cuûa moät soá Ngaân haøng thöông maïi coå phaàn vaø
ngay caû moät soá Ngaân haøng thöông maïi quoác doanh, neáu khoâng coù "raøo chaén" töø
nhaø nöôùc thì cuõng khoâng chaéc gì laïi khoâng coù nhöõng cuoäc ra ñi ñaày theâ thaûm nhö
theá. Nhöng roõ raøng, duø cho coù baát cöù söï baûo veä naøo, duø cho coù baát cöù "raøo chaén"
kieân coá nhö theá naøo, quaù laém noù chæ coù theå haïn cheá ñeán möùc thaáp nhaát caùc thieät
haïi chöù khoâng phaûi laø khoâng coù thieät haïi. Nhöõng vuï aùn kinh teá trong nhöõng naêm
gaàn ñaây vaø hieän taïi ôû nöôùc ta maø aâm vang cuûa noù ñaõ vaø ñang phaùt ra töø caùc toøa
aùn, cuøng nhöõng baøi hoïc ñau ñôùn coù ñöôïc töø caùc nöôùc trong caùc cuoäc suïp ñoå Ngaân
haøng khoâng leõ khoâng ñuû söùc lay ñoäng chuùng ta phaûi heát söùc quan taâm ñeå hình
thaønh vaø phaùt trieån moät heä thoáng Ngaân haøng thöông maïi hoaït ñoäng trong ñieàu
kieän oån ñònh, an toaøn vaø coù hieäu quaû hay sao?
Ñeå coù ñöôïc moät heä thoáng Ngaân haøng thöông maïi hoaït ñoäng trong ñieàu
kieän nhö theá, ñieàu quan troïng baäc nhaát laø phaûi xaùc laäp trong thöïc teá söï kieåm soaùt
töø beân ngoaøi vaø söï quaûn trò töø beân trong cuûa heä thoáng ñoù.
Xuaát phaùt töø ñoù, chuùng toâi choïn noäi dung: Nhöõng giaûi phaùp nhaèm naâng cao
hieäu quaû quaûn trò Ngaân haøng thöông maïi trong neàn kinh teá thò tröôøng ôû Vieät Nam
hieän nay laøm ñeà taøi nghieân cöùu Luaän aùn Tieán só Kinh teá cuûa mình.
II. MUÏC TIEÂU ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU.
Luaän aùn chuû yeáu neâu ra moät soá bieän phaùp nhaèm caûi tieán, ñoåi môùi hoaøn
thieän vaø naâng cao hieäu quaû quaûn trò ñoái vôùi heïä thoáng NHTM Vieät Nam, bao goàm
heä thoáng NHTM quoác doanh vaø NHTM coå phaàn trong cô cheá thò tröôøng hieän nay.
III. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU.
7
-8Phöông phaùp nghieân cöùu ñöôïc söû duïng xuyeân suoát trong luaän aùn laø phöông
phaùp duy vaät bieän chöùng. Ngoaøi ra, luaän aùn coøn ñöôïc thöïc hieän treân cô sôû quaùn
trieät vaø vaän duïng moät soá nguyeân taéc cô baûn nhö: nguyeân taéc khaùch quan, nguyeân
taéc ñi töø tröøu töôïng ñeán cuï theå, nguyeân taéc thoáng nhaát giöõa lòch söû vaø logic,
phöông phaùp heä thoáng, dieãn dòch quy naïp vaø phöông phaùp thoáng keâ - phaân tích
thoáng keâ.v.v...
Ngoaøi ra luaän aùn coøn söû duïng caùc taøi lieäu, coâng trình nghieân cöùu veà caùc
noäi dung coù lieân quan ñeán ñeà taøi nghieân cöùu.
IV.
NOÄI DUNG CUÛA LUAÄN AÙN.
Luaän aùn, ngoaøi phaàn môû ñaàu keát luaän, 2 sô ñoà, 2 baûng, 3 moâ hình vaø 22
phuï luïc, luaän aùn coù khoái löôïng 186 trang ñöôïc trình baøy thaønh 3 chöông :
* CHÖÔNG I.
Toång quan veà Ngaân haøng thöông maïi vaø caùc noäi dung quaûn trò trong moät
Ngaân haøng thöông maïi.
* CHÖÔNG II.
Thöïc traïng vaø nhöõng toàn taïi chuû yeáu trong hoaït ñoäng ngaân haøng thöông
maïi nöôùc ta, ñoøi hoûi phaûi taêng cöôøng coâng taùc naâng cao quaûn trò.
* CHÖÔNG III.
Nhöõng giaûi phaùp naâng cao hieäu quaû quaûn trò Ngaân haøng thöông maïi trong
neàn kinh teá thò tröôøng ôû Vieät Nam.
8
-9-
CHÖÔNG I
TOÅNG QUAN VEÀ NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI VAØ
NOÄI DUNG QUAÛN TRÒ TRONG NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI
1.1. NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI VAØ CAÙC HOAÏT ÑOÄNG CUÛA NGAÂN
HAØNG THÖÔNG MAÏI TRONG NEÀN KINH TEÁ THÒ TRÖÔØNG
1.1.1.
Ngaân haøng thöông maïi (Commercial Bank)
1.1.1.1. Lòch söû ra ñôøi vaø phaùt trieån Ngaân haøng
Tröôùc Taây lòch 3.500 naêm, coù baèng chöùng laø Nhaø thôø ñaõ coù hoaït ñoäng
gioáng nhö hoaït ñoäng cuûa moät Ngaân haøng kyù thaùc (bank of deposit) vôùi 3 lyù do:
- Nhaø thôø laø choán toân nghieâm, ñöôïc daân chuùng kính neå vaø do vaäy, ít coù keû
naøo daùm xaâm phaïm.
- Nhaø thôø thöôøng coù nhöõng haàm hoá kieân coá, ñöôïc baûo veä caån maät.
- Nhaø thôø thöôøng toïa laïc taïi nhöõng ñoâ thò saàm uaát, coù haûi caûng bieån thoâng
ra theá giôùi beân ngoaøi.
Thôøi kyø vaên minh Hy Laïp, vaøo theá kyû thöù 6 tröôùc Taây lòch, hoaït ñoäng
Ngaân haøng goàm 3 khu vöïc: khu vöïc Nhaø thôø, khu vöïc tö vaø khu vöïc coâng. Thôøi
kyø naøy, hoaït ñoäng Ngaân haøng, ngoaøi vieäc nhaän kyù thaùc vaø cho vay nhö tröôùc
ñaây, coøn coù nghieäp vuï hoái ñoaùi vaø nghieäp vuï ñoåi tieàn, cho vay coù kyø haïn daøi
hôn.
Döôùi thôøi ñeá quoác La Maõ (theá kyû thöù 5 tröôùc Taây lòch ñeán theá kyû thöù 5 sau
Taây lòch) hoaït ñoäng Ngaân haøng coù nhöõng böôùc phaùt trieån: Caùc Ngaân haøng aùp
duïng phöông thöùc thanh toaùn buø tröø (compensation) aùp duïng cho nhöõng chuû nôï
cuøng moät loaïi vaø thanh toaùn nôï ñaùo haïn, vôùi keát soá dö laø nôï thu hoài. Ngaân haøng
9
- 10 aùp duïng vieäc ghi cheùp soå saùch vaø taøi khoaûn, nhö soå quyõ ghi cheùp thu, chi. Soå
saùch ñöôïc thoâng tö cho Toøa aùn ñeå laøm baèng chöùng cho caùc cuoäc tranh tuïng.
Coù theå thaáy, ngheà kinh doanh tieàn teä ra ñôøi gaén vôùi quan heä thöông maïi
vaø do vaäy, thöông maïi caøng phaùt trieån thì ngheà kinh doanh tieàn xuaát hieän vaø phaùt
trieån theo nhaèm laøm deã daøng cho caùc hoaït ñoäng thöông maïi aáy.
Caùc Maùc vieát: "Nhö vaäy laø vieäc buoân baùn tieàn tröôùc heát laø do caùc quan heä
kinh teá quoác teá maø coù. Moät khi ñaõ coù caùc thöù tieàn rieâng cuûa caùc quoác gia khaùc
nhau thì caùc thöông nhaân mua haøng cuûa nöôùc ngoaøi ñeàu buoäc phaûi ñoåi tieàn cuûa
nöôùc mình laáy tieàn ñòa phöông vaø ngöôïc laïi, hoaëc nöõa laø buoäc hoï phaûi ñoåi nhöõng
loaïi tieàn khaùc nhau laáy nhöõng neùn baïc hoaëc vaøng nguyeân chaát duøng laøm tieàn
quoác teá. Do ñoù maø coù ngheà ñoåi tieàn vaø ngöôøi ta coi laø moät trong nhöõng neàn taûng
phaùt sinh moät caùch töï nhieân cuûa ngheà buoân hieän thôøi". [6,562].
Ñeán thôøi kyø trung coå, töø theá kyû thöù 5 ñeán theá kyû thöù 10 laø thôøi kyø suy
thoaùi trong caùc hoaït ñoäng Ngaân haøng vaø hoaït ñoäng kinh teá - xaõ hoäi : Neàn kinh teá
ñoùng khung ôû noâng thoân, thuaàn tuùy laø kinh teá noâng nghieäp, töï cung töï caáp. Ñeán
theá kyû thöù 10, ñôøi soáng ñoâ thò baét ñaàu khôûi saéc, thöông maïi hoài phuïc, hoaït ñoäng
Ngaân haøng baét ñaàu soáng laïi, nhöng vaãn chöa phaùt trieån ñöôïc vì moät trôû ngaïi lôùn
laø Nhaø thôø caám cho vay laáy lôøi. AÛnh höôûng cuûa Nhaø thôø quaù lôùn ñaõ gaây trôû ngaïi
cho hoaït ñoäng caáp tín duïng. Töø theá kyû thöù 11 ñeán theá kyû thöù 14, hoaït ñoäng Ngaân
haøng khaù saàm uaát ôû Italia, coù söï goùp phaàn cuûa caùc hoäi chôï quoác teá ñònh kyø, vôùi
vieäc phaùt haønh ñoàng tieàn rieâng cuûa hoäi chôï, thöïc hieän caùc hoaït ñoäng hoái ñoaùi
trao tay, chuyeån ngaân, thanh toaùn buø tröø...
Thôøi kyø phuïc höng töø theá kyû thöù 15 - 17, hoaït ñoäng kinh teá phaùt trieån so
vôùi thôøi kyø trung coå, vieäc caám ñoaùn cho vay laáy lôøi ñaõ chaám döùt, beân caïnh vieäc
hoaøn thieän caùc phöông phaùp chi tieâu khoâng duøng tieàn maët trong thöông maïi quoác
teá. Trong boái caûnh ñoù, ñaõ xuaát hieän nhöõng Ngaân haøng coâng laäp, döôùi hình thöùc
luùc ñaàu laø caùc tieäm caàm ñoà, ñöôïc Nhaø nöôùc vaø Nhaø thôø uûng hoä. Thuoäc giai ñoaïn
naøy, hoaït ñoäng Ngaân haøng coù hai ñaëc tröng, tröôùc heát, laø caùc Ngaân haøng hoaït
ñoäng ñoäc laäp, chöa taïo thaønh moät heä thoáng, khoâng chòu raøng buoäc vaø phuï thuoäc
laãn nhau vaø hai laø, moãi Ngaân haøng ñeàu coù nhöõng chöùc naêng hoaït ñoäng nhö nhau,
bao goàm vieäc nhaän kyù thaùc, chieát khaáu vaø cho vay, phaùt haønh giaáy baïc, thöïc
hieän caùc dòch vuï tieàn teä nhö ñoåi tieàn, chuyeån tieàn.
10
- 11 Ñeán ñaàu theá kyû thöù 18, löu thoâng haøng hoùa ñöôïc môû roäng, caû veà quy moâ
vaø caû veà phaïm vi hoaït ñoäng, taïo ñieàu kieän cho nhieàu Ngaân haøng phaùt haønh
nhieàu loaïi giaáy baïc khaùc nhau. Ñieàu naøy ñaõ gaây trôû ngaïi cho quaù trình löu thoâng
haøng hoùa, buoäc Nhaø nöôùc phaûi can thieäp vaøo hoaït ñoäng Ngaân haøng, baèng caùch
ban haønh caùc quy ñònh haïn cheá soá löôïng caùc Ngaân haøng phaùt haønh tieàn.
Ñeán ñaây, heä thoáng Ngaân haøng chia laøm hai loaïi : caùc Ngaân haøng khoâng
ñöôïc phaùt haønh tieàn, ñöôïc goïi laø Ngaân haøng trung gian vaø caùc Ngaân haøng ñöôïc
pheùp phaùt haønh tieàn, ñöôïc goïi laø Ngaân haøng phaùt haønh.
Trong theá kyû 18 vaø ñaàu theá kyû 19, caùc nöôùc coâng nghieäp Chaâu AÂu vieäc
phaùt haønh tieàn giao cho moät soá Ngaân haøng lôùn, nhöng ñeán cuoái theá kyû thöù 19,
Nhaø nöôùc ñaõ ban haønh caùc ñaïo luaät chæ cho pheùp moät Ngaân haøng duy nhaát ñöôïc
pheùp phaùt haønh tieàn vaø caùc Ngaân haøng coøn laïi khoâng ñöôïc pheùp phaùt haønh tieàn.
Ngaân haøng ñöôïc pheùp phaùt haønh, veà sau thöïc hieän theâm moät soá chöùc naêng trôû
thaønh ngaân haøng trung öông (NHTW) vaø caùc Ngaân haøng khoâng ñöôïc pheùp phaùt
haønh tieàn trôû thaønh ngaân haøng thöông maïi (NHTM). Lòch söû ñoù, ñaùnh daáu moät
böôùc ñoät phaù quan troïng trong vieäc taùch baïch NHTW vaø NHTM vaø vieäc hình
thaønh heä thoáng NHTM ñöôïc tính töø thôøi ñieåm naøy.
1.1.1.2. Quan ñieåm cuûa Caùc Maùc vaø V.I. Leânin veà Ngaân haøng :
• Quan ñieåm cuûa Caùc Maùc :
Cuøng vôùi quaù trình phaân tích ñeå tìm ra caùc chöùc naêng cuûa tieàn, Maùc cuõng
ñaõ luaän giaûi moät caùch khoa hoïc nguoàn goác ra ñôøi vaø söï vaän ñoäng cuûa phaïm truø
tín duïng thöông maïi, gaén lieàn vôùi vieäc thöïc hieän chöùc naêng phöông tieän thanh
toaùn cuûa tieàn thoâng qua haønh vi mua baùn chòu haøng hoùa giöõa caùc thöông gia.
Maùc cho raèng, tín duïng thöông maïi laø cho vay baèng haøng hoùa thöông gia. Maùc
cho raèng, tín duïng thöông maïi laø cho vay baèng haøng hoùa, do vaäy soá tieàn phaûi
hoaøn traû bao goàm caû khoaûn chi traû do vieäc söû duïng tö baûn vaø söï ruûi ro coù theå xaûy
ra tröôùc khi ñeán haïn. Nhö vaäy, gaén vôùi phaïm truø mua baùn chòu, tín duïng thöông
maïi ra ñôøi vaø phaùt trieån, töø löu thoâng haøng hoùa giaûn ñôn. Nhöng chæ ñeán thôøi kyø
cuûa töï do caïnh tranh döôùi chuû nghóa tö baûn thì caùc “cô sôû töï nhieân ñoù” môùi ñöôïc
nhaân roäng vaø trôû neân phoå bieán. Ñeå laøm deã daøng cho hoaït ñoäng tín duïng thöông
maïi, xuaát hieän moät coâng cuï löu thoâng tín duïng ñaëc bieät, ñoù laø kyø phieáu thöông
maïi vaø cuõng töø ñoù, phaùt sinh nghieäp vuï chieát khaáu kyø phieáu thöông maïi. Thoâng
11
- 12 qua nghieäp vuï naøy, Ngaân haøng coù ñöôïc lôïi ích baèng caùch khaáu tröø moät phaàn soá
tieàn theo meänh giaù cuûa kyø phieáu. Ngoaøi khaû naêng coù theå thöïc hieän vieäc chieát
khaáu hay caàm coá, kyø phieáu thöông maïi coù theå duøng laøm phöông tieän thanh toaùn,
khi chöa ñeán haïn, töùc laø thöïc hieän moät soá chöùc naêng nhö tieàn vaø trôû thaønh tieàn
thöông maïi thaät söï, hay noùi caùch khaùc laø tieàn tín duïng trong hoaït ñoäng thöông
maïi.
Coù leõ vì Ngaân haøng thöông maïi laø moät "taïo phaåm tuyeät taùc nhaát vaø hoaøn
thieän nhaát" [6,181] trong soá caùc taïo phaåm cuûa kinh teá thò tröôøng neân Caùc Maùc ñaõ
daønh cho "vaán ñeà Ngaân haøng" moät vò trí xöùng ñaùng trong hoïc thuyeát kinh teá cuûa
mình.
Khôûi ñaàu baèng phaïm truø "buoân baùn tieàn" gaén vôùi moâi tröôøng "buoân baùn
haøng hoùa", Maùc ñaõ ñi saâu phaân tích tö baûn sinh lôïi töùc, "moät chöùc naêng ñaëc bieät
cuûa nhöõng ngöôøi buoân tieàn" [6,490]. Ñeå chæ roõ caùi taát yeáu cuûa söï ra ñôøi heä thoáng
Ngaân haøng treân cô sôû cuûa ngheà buoân tieàn, Maùc ñaõ cho raèng, söï môû roäng giao löu
kinh teá, giao löu haøng hoùa xuyeân quoác gia ñaõ taïo ra haøng loaït maâu thuaãn trong
lónh vöïc thanh toaùn (phöông thöùc thöïc hieän vaø döï tröõ an toaøn tieàn) trong vieäc taäp
trung voán ñeå môû roäng saûn xuaát cuûa caùc chuû doanh nghieäp - vaø ñeå giaûi quyeát
nhöõng maâu thuaãn ñoù, ñoøi hoûi moät caùch khaùch quan, söï ra ñôøi loaïi hình Ngaân
haøng ñaàu tieân - thôï vaøng, thôï baïc. [6,339]
Caùc Ngaân haøng - thôï vaøng, thôï baïc - töø buoåi nguyeân khai ñaõ toàn taïi nhôø
bieát khai thaùc nghieäp vuï giöõ hoä tieàn ñeå thu phí dòch vuï. Tính chính thoáng, tính
haønh vaên giöõa ngöôøi giöõ hoä tieàn vaø ngöôøi göûi tieàn ñöôïc thieát laäp thoâng qua sôïi
daây kinh teá - caùc chöùng thö. Caùc chöùng thö naøy, qua thôøi gian, caøng chöùng toû
ñöôïc lôïi theá trong lónh vöïc thanh toaùn so vôùi caùch duøng tieàn ñuùc, tieàn neùn. Vaø roài
söï tín duïng töï nguyeän ñaõ toân noù leân vò trí haøng ñaàu trong soá caùc coâng cuï thanh
toaùn ñöông thôøi. Ñoù chính laø lai lòch cuûa tôø ngaân phieáu ñaàu tieân. Töø ñaây, Maùc
tieáp tuïc phaân tích caùch taïo ra tín duïng cuûa loaïi hình Ngaân haøng ñaàu tieân thoâng
qua caùch xöû lyù maâu thuaãn giöõa daáu hieäu giaù trò maø tôø ngaân phieáu ñang mang taûi
vôùi söï toàn taïi "thöøa ra" moät löôïng tieàn ñuùc, tieàn neùn vôùi giaù trò töông ñöông ñang
naèm trong kho cuûa chuû Ngaân haøng. Hôn theá, caùc chuû Ngaân haøng döôùi söï thoâi
thuùc cuûa ñoäng cô lôïi nhuaän, ñaõ môû roäng tín duïng khoâng chæ vôùi soá tieàn hieän coù
trong kho maø ñaõ töøng böôùc môû roäng ra baèng caùch vay ñeå cho vay.
12
- 13 Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá thò tröôøng, soá löôïng vaø quy moâ cuûa
caùc NHTM khoâng ngöøng taêng leân. Ñeå coù theå toàn taïi, caùc NHTM buoäc phaûi tìm
nhöõng bieän phaùp naâng cao chaát löôïng vaø uy tín treân thöông tröôøng nhaèm giaûm
chi phí dòch vuï, traû laõi suaát cao hôn cho ngöôøi gôûi tieàn, giaûm laõi suaát cho vay...
tôùi thöïc thi haøng loaït caùc bieän phaùp nhaèm naâng cao hieäu quaû kinh doanh. Nhôø
nhöõng phaûn öùng töï hoaøn thieän naøy, nhieàu NHTM ñaõ phaùt trieån thaønh nhöõng
NHTM lôùn, laø “nôi taäp trung töï baûn tieàn teä cuûa nhöõng ngöôøi coù tieàn cho vay”
[6,490]. Ñoàng thôøi, Maùc cuõng chæ roõ “caùc coâng cuï tín duïng maø caùc NHTM thöïc
hieän nhö kyø phieáu, seùc ngaân haøng, môû thö tín duïng (L/C) tröïc tieáp, giaáy baïc
Ngaân haøng (Bank notes)” [6,491].
Nhö vaäy, cuøng vôùi söï phaùt trieån kinh teá vaø giao löu haøng hoùa ñaõ taïo ra
moâi tröôøng ñeå hoaøn thieän caùc loaïi hình NHTM vaø treân cô sôû cuûa söï hoaøn thieän
ñoù, laïi taïo ra nhöõng ñieàu kieän môùi thuùc ñaåy hôn nöõa söï phaùt trieån kinh teá, laøm
saàm uaát theâm caùc tuï ñieåm thò tröôøng “maûnh ñaát” ñaõ sinh ra vaø nuoâi döôõng Ngaân
haøng - vaø ñeán löôït mình, Ngaân haøng ñaõ taïo ra goùp phaàn laøm cho noù theâm “maøu
môõ”.
• Quan ñieåm cuûa V.I. Leânin veà Ngaân haøng.
Ngay sau Caùch maïng thaùng Möôøi Nga thaønh coâng, V.I. Leânin ñaõ chæ ra
nhieàu bieän phaùp nhaèm chaán chænh coâng taùc taøi chính - tieàn teä. Khi thöïc hieän
“chính saùch kinh teá môùi” Leânin ñaõ chæ ra caùc nguyeân taéc taøi chính - tín duïng
quan troïng nhö taùch taøi chính cuûa caùc Tôrôùt, caùc Xí nghieäp ra khoûi taøi chính Nhaø
nöôùc; caân ñoái ngaân saùch phuï thuoäc vaøo vieäc giaûi quyeát thaønh coâng nhieäm vuï
thöông nghieäp vaø tính oån ñònh cuûa tieàn teä; coâng taùc taøi chính phaûi gaén vôùi coâng
taùc Ngaân haøng vaø thöông nghieäp; nguyeân taéc veà söï kieåm tra cuûa Ngaân haøng Nhaø
nöôùc ñoái vôùi hoaït ñoäng taøi chính cuûa Xí nghieäp.
V.I. Leânin, treân cô sôû thöïc nghieäm veà caùch maïng voâ saûn theá giôùi vaø töø söï
phaân tích khoa hoïc vai troø môùi cuûa Ngaân haøng trong ñieàu kieän cuûa chuû nghóa ñeá
quoác, ruùt ra söï caàn thieát phaûi quoác höõu hoùa caùc Ngaân haøng. Lieân quan ñeán vaán
ñeà naøy, Leânin chæ ra raèng: “Chæ coù nhöõng Ngaân haøng lôùn môùi coù theå xaùc laäp moät
coâng cuï coù hieäu quaû trong tay Nhaø nöôùc ñeå thöïc hieän XHCN” [32]. Vaø raèng,
"sau khi töôùc ñoaït töø tay cuûa giai caáp tö saûn caùc Ngaân haøng, nhieäm vuï cuûa chuùng
ta laø phaûi caét boû vaø xoùa ñi caùc yeáu toá tö baûn chuû nghóa, laøm cho boä maùy ñoù lôùn
13
- 14 maïnh hôn, daân chuû hôn vaø mang tính quaàn chuùng hôn" [56, 86] , vaø "Moät heä
thoáng Ngaân haøng thoáng nhaát, taäp trung, vôùi moät maøng löôùi traûi roäng ñeán caùc
laøng, xoùm, quaän, huyeän, taïo ra khaû naêng thöïc thi moät söï haïch toaùn chung vaø moät
söï kieåm tra moät caùch coù heä thoáng, mang tính xaõ hoäi, ñoái vôùi caùc hoaït ñoäng cuûa
taát caû caùc Xí nghieäp vaø caùc toå chöùc kinh teá" [32, 89]. Ngöôøi nhaán maïnh raèng,
“khoâng coù caùc Ngaân haøng lôùn, khoâng theå thöïc hieän ñöôïc chuû nghóa xaõ hoäi” [32,
89].
Nhöõng quan ñieåm cuûa V.I. Leânin coù yù nghóa quan troïng trong vieäc thöïc thi
chính saùch kinh teá môùi vaø trong tieán trình xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi veà sau.
Toùm laïi, nhöõng tö töôûng cuûa caùc hoïc thuyeát veà tieàn teä - tín duïng vaø Ngaân
haøng Maùc - Leânin laø moät boä phaän quan troïng trong heä thoáng caùc hoïc thuyeát veà
kinh teá tieàn teä cuûa nhaân loaïi.
1.1.2.
Baûn chaát, chöùc naêng, vai troø cuûa Ngaân haøng thöông maïi trong neàn
kinh teá thò tröôøng.
1.1.2.1. Baûn chaát cuûa Ngaân haøng thöông maïi
Trong quaù trình phaùt trieån kinh teá theá giôùi, heä thoáng NHTM ñaõ trôû thaønh
moät ñònh cheá taøi chính trung gian lôùn nhaát vaø quan troïng nhaát (trong vieäc ñi vay
ñeå cho vay). Coù raát nhieàu ñònh nghóa ñeå töø ñoù phaûn aùnh baûn chaát cuûa NHTM:
- “Ngaân haøng thöông maïi laø toå chöùc taøi chính nhaän tieàn gôûi vaø cho vay
tieàn”.
- "Ngaân haøng thöông maïi laø trung gian taøi chính coù giaáy pheùp kinh doanh
cuûa chính phuû ñeå cho vay tieàn vaø môû taøi khoaûn tieàn gôûi, keå caû caùc taøi khoaûn tieàn
gôûi maø döïa vaøo caùc taøi khoaûn tieàn gôûi naøy ñeå söû duïng caùc coâng cuï seùc".
- "Ngaân haøng thöông maïi laø cô sôû nhaän caùc khoaûn kyù thaùc ñeå cho vay hay
taøi trôï vaø ñaàu tö".
- "Ngaân haøng thöông maïi laø loaïi Ngaân haøng tröïc tieáp giao dòch vôùi khaùch
haøng, thöôøng xuyeân nhaän tieàn gôûi vôùi traùch nhieäm coù hoaøn traû vaø söû duïng soá tieàn
ñoù ñeå ñaùp öùng cho nhöõng nhu caàu veà voán trong neàn kinh teá".
- Theo ñieàu I cuûa phaùp leänh "Ngaân haøng, HTX tín duïng vaø coâng ty taøi
chaùnh" ôû nöôùc ta, ñöôïc coâng boá ngaøy 24/5/1990 coù ghi ñònh nghóa nhö sau:
"Ngaân haøng thöông maïi laø toå chöùc kinh doanh tieàn teä maø hoaït ñoäng chuû yeáu vaø
14
- 15 thöôøng xuyeân laø nhaän tieàn gôûi cuûa khaùch haøng vôùi traùch nhieäm hoaøn traû vaø söû
duïng soá tieàn ñoù ñeå cho vay, thöïc hieän nghieäp vuï chieát khaáu vaø laøm phöông tieän
thanh toaùn".
Theo ñieàu 20 Luaät caùc toå chöùc tín duïng ñöôïc ban haønh naêm 1998 ôû nöôùc
ta thì ñöôïc hieåu nhö sau: "Ngaân haøng laø loaïi hình toå chöùc tín duïng ñöôïc thöïc hieän
toaøn boä hoaït ñoäng Ngaân haøng vaø caùc hoaït ñoäng kinh doanh khaùc coù lieân quan.
Theo tính chaát vaø muïc tieâu hoaït ñoäng, caùc loaïi hình Ngaân haøng goàm Ngaân haøng
thöông maïi, Ngaân haøng phaùt trieån, Ngaân haøng ñaàu tö, Ngaân haøng chính saùch,
Ngaân haøng hôïp taùc vaø caùc loaïi hình Ngaân haøng khaùc" [30].
Toùm laïi, baûn chaát NHTM ñöôïc hieåu thoâng qua ñònh nghóa cuûa noù vaø coù
theå ñöôïc phaùt bieåu nhö sau: Ñoù laø moät doanh nghieäp ñaëc bieät kinh doanh treân
lónh vöïc tieàn teä tín duïng, laø doanh nghieäp coù tieán haønh thöôøng xuyeân caùc nghieäp
vuï huy ñoäng voán laøm coâng taùc tín duïng, cung caáp phöông tieän thanh toaùn, thöïc
hieän nghieäp vuï chieát khaáu vaø cung caáp caùc nghieäp vuï taøi chính khaùc.
1.1.2.2. Chöùc naêng vaø vai troø cuûa Ngaân haøng thöông maïi trong
neàn kinh teá thò tröôøng.
• Chöùc naêng cuûa Ngaân haøng thöông maïi.
NHTM laø moät ñònh cheá taøi chính trung gian vôùi nhöõng chöùc naêng cô baûn:
- Ngaân haøng thöông maïi laø toå chöùc trung gian tín duïng
Nhö ta ñaõ bieát quan heä taøi chính tröïc tieáp giöõa nhöõng chuû theå kinh teá taïm
thôøi coù tieàn chöa söû duïng ñeán vôùi nhöõng chuû theå kinh teá taïm thôøi thieáu huït gaëp
nhieàu khoù khaên. Vì vôùi taøi chính tröïc tieáp, ngöôøi taïm thôøi thieáu tieàn vaø ngöôøi
taïm thôøi thöøa tieàn khoù maø gaëp nhau vaø neáu gaëp nhau thì khoâng phaûi trong tröôøng
hôïp naøo cuõng coù theå thoûa maõn ñöôïc nhu caàu xin vay. Chính trong boái caûnh ñoù,
hoaït ñoäng cuûa NHTM ñaõ khaéc phuïc ñöôïc haïn cheá baèng caùch ñöùng ra taäp trung
tieàn teä cuûa mình töø moïi chuû theå trong neàn kinh teá, bao goàm caùc doanh nghieäp, caù
nhaân vaø caùc cô quan nhaø nöôùc vaø treân cô sôû ñoù cung öùng cho caùc chuû theå kinh teá
coù nhu caàu voán taïm thôøi. Do vaäy, ta coù theå noùi raèng, Ngaân haøng vöøa laø ngöôøi ñi
vay, vöøa laø ngöôøi cho vay, hay noùi khaùc hôn, hoaït ñoäng chuû yeáu cuûa Ngaân haøng
laø ñi vay ñeå cho vay.
15
- 16 -
- Ngaân haøng thöông maïi laø thuû quyõ cuûa caùc doanh nghieäp.
Neáu nhö moïi khoaûn thanh toaùn ñeàu ñöôïc thöïc hieän beân ngoaøi Ngaân haøng
thì chi phí ñeå thöïc hieän caùc khoaûn thanh toaùn laø raát lôùn, bao goàm nhöõng chi phí
cho löu thoâng tieàn maët cuûa Ngaân haøng nhö in, ñuùc, baûo quaûn, vaän chuyeån; nhöõng
chi phí lieân quan ñeán ngöôøi traû tieàn vaø ngöôøi nhaän tieàn nhö ñeám tieàn, baûo quaûn
vaø vaän chuyeån. Vôùi söï ra ñôøi vaø phaùt trieån maøng löôùi NHTM, phaàn lôùn caùc
khoaûn thanh toaùn ñöôïc chuyeån giao cho Ngaân haøng tieán haønh. Ñieàu naøy coù yù
nghóa heát söùc to lôùn trong vieäc thuùc ñaåy quaù trình löu thoâng haøng hoùa, tieát kieäm
ñöôïc chi phí löu thoâng, ñoàng thôøi taïo cô sôû cho Ngaân haøng thöïc hieän nghieäp vuï
cung öùng voán tín duïng. C.Maùc ñaõ töøng cho raèng: "Coâng vieäc cuûa ngöôøi thuû quyõ
chính laø ôû choã laøm trung gian thanh toaùn. Khi Ngaân haøng xuaát hieän thì chöùc naêng
naøy ñöôïc chuyeån giao sang Ngaân haøng. Tuy nhieân, khaùc vôùi ngheà kinh doanh
tieàn teä döôùi hình thöùc ban ñaàu giaûn ñôn vaø thuaàn tuùy cuûa noù nghóa laø taùch khoûi
cheá ñoä tín duïng trong Ngaân haøng, thì chöùc naêng trung gian thanh toaùn gaén boù
moät caùch chaët cheõ vaø höõu cô vôùi chöùc naêng trung gian tín duïng. Ngaân haøng duøng
soá tieàn gôûi cuûa nhaø tö baûn naøy cho nhaø tö baûn khaùc vay" [6, 462].
_Chöùc naêng taïo ra "buùt teä" theo caáp soá nhaân.
Ngöôøi ta ñaõ cho raèng, "moät trong nhöõng khaû naêng chuû yeáu cuûa caùc NHTM
laø khaû naêng taïo vaø huûy tieàn".
Vaøo theá kyû 19 heä thoáng Ngaân haøng hai caáp ñaõ ñöôïc hình thaønh, caùc Ngaân
haøng khoâng coøn hoaït ñoäng rieâng leû maø ñaõ taïo neân moät heä thoáng, trong ñoù Ngaân
haøng trung öông laø cô quan Nhaø nöôùc quaûn lyù veà tieàn teä, tín duïng, laø Ngaân haøng
cuûa caùc Ngaân haøng, coøn caùc NHTM chuyeân kinh doanh tieàn teä. Nhôø hoaït ñoäng
trong heä thoáng maø caùc NHTM ñaõ taïo ra buùt teä. Vieäc taïo ra tieàn "buùt teâä" laø saùng
kieán quan troïng trong lòch söû hoaït ñoäng Ngaân haøng.
Ñieàu naøy lieân quan ñeán muïc ñích cuûa caùc NHTM laø tìm kieám lôïi nhuaän,
thoâng qua caùc hoaït ñoäng kinh doanh cuï theå. Vôùi muïc ñích tìm kieám lôïi nhuaän,
caùc NHTM khoâng theå khoâng quan taâm, nhö laø moät yeâu caàu cho chính ngay söï
toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa mình, laø TAÏO TIEÀN. Chöùc naêng naøy ñöôïc thöïc hieän
thoâng qua caùc hoaït ñoäng tín duïng vaø ñaàu tö, trong moái lieân heä chaët cheõ vôùi Ngaân
haøng trung öông cuûa moãi nöôùc.
16
- 17 Nhôø nhaän kyù thaùc cuûa khaùch haøng, NHTM coù khaû naêng taïo theâm voán ñeå
cho vay. Nhöng khi cho vay Ngaân haøng laïi taïo ra tieàn kyù thaùc môùi, coøn goïi laø
tieàn "buùt teä" - tieàn chuyeån khoaûn - NHTM trôû thaønh ngöôøi cung öùng tieàn teä quan
troïng trong neàn kinh teá.
• Vai troø cuûa Ngaân haøng thöông maïi.
Vôùi caùc chöùc naêng truyeàn thoáng, NHTM theå hieän vai troø cuûa mình ôû hai
maët:
- Vai troø thöïc thi chính saùch tieàn teä do Ngaân haøng trung öông ñaõ
hoaïch ñònh (tham gia ñieàu tieát vó moâ).
Hoaït ñoäng kinh doanh cuûa NHTM gaén lieàn vôùi caùc hoaït ñoäng kinh doanh
cuûa doanh nghieäp, caùc toå chöùc kinh teá. Trong quaù trình hoaït ñoäng ñoù NHTM thöïc
hieän vai troø tham gia ñieàu tieát kinh teá vó moâ ñoái vôùi neàn kinh teá, thoâng qua caùc
chöùc naêng truyeàn thoáng cuûa mình.
Baèng chính saùch vaø nhöõng bieän phaùp tín duïng, NHTM ñaùp öùng nhu caàu
voán boå sung kòp thôøi cho hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp thuoäc caùc lónh
vöïc saûn xuaát, löu thoâng vaø dòch vuï.
Ñaây laø cô sôû quan troïng ñeå giöõ vöõng moái quan heä tín duïng giöõa doanh
nghieäp vaø Ngaân haøng. Baèng chính saùch tín duïng Ngaân haøng coù theå gia taêng hoaëc
thu heïp khoái löôïng tín duïng trong töøng doanh nghieäp, hoaëc coù theå khoâng thöïc
hieän quan heä tín duïng ñoái vôùi doanh nghieäp trong tröôøng hôïp caàn thieát. Taát caû
nhöõng vaán ñeà ñoù ñeàu lieân quan, aûnh höôûng ñeán keát quaû kinh doanh cuûa moãi
doanh nghieäp trong neàn kinh teá. Nhö vaäy, vieäc söû duïng voán vay Ngaân haøng vöøa
giuùp doanh nghieäp ñaùp öùng nhu caàu voán bò thieáu huït trong kinh doanh, vöøa taïo
cho doanh nghieäp veà traùch nhieäm cuûa mình trong quaù trình söû duïng voán. Töø ñoù
giuùp cho doanh nghieäp coù nhöõng löïa choïn, nhöõng quyeát ñònh cuûa mình trong vieäc
söû duïng hay khoâng söû duïng nguoàn voán vay Ngaân haøng ñeå môû roäng hoaëc thu heïp
quy moâ kinh doanh hieän coù.
Vai troø ñieàu tieát kinh teá vó moâ cuûa NHTM ñöôïc theå hieän qua vieäc tieáp
nhaän, thu huùt khoái löôïng tieàn maët töø trong neàn kinh teá vaøo NHTM, qua caùc
nghieäp vuï: Thu nhaän tieàn baùn haøng do caùc doanh nghieäp noäp vaøo taøi khoaûn, thu
nhaän tieàn tieát kieäm cuûa caùc taàng lôùp daân cö... ñoàng thôøi Ngaân haøng cuõng cung
17
- 18 öùng moät khoái löôïng tieàn maët, nhaèm thoûa maõn caùc nhu caàu söû duïng tieàn maët cho
caùc doanh nghieäp, caùc taàng lôùp daân cö döôùi caùc hình thöùc: Doanh nghieäp nhaän
tieàn maët töø taøi khoaûn cuûa mình ñeå traû löông cho coâng nhaân vieân chöùc, traû tieàn
mua nguyeân vaät lieäu, thu mua haøng hoùa, coøn ñoái vôùi daân cö, nhaän tieàn gôûi tieát
kieäm ñeå chi duøng cho nhöõng nhu caàu caàn thieát nhö: Mua saém taøi saûn, traû nôï.v.v...
Quaù trình thu nhaän vaø cung öùng khoái löôïng tieàn maët trong neàn kinh teá ñaõ
taïo ra moái quan heä giöõa löu thoâng haøng hoùa vaø löu thoâng tieàn teä trong töøng khu
vöïc. Khoái löôïng tieàn maët trong neàn kinh teá ñi qua quyõ nghieäp vuï NHTM laø
nhöõng coâng cuï taùc ñoäng tröïc tieáp vaøo hoaït ñoäng kinh doanh cuûa caùc doanh
nghieäp trong neàn kinh teá, aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán ñôøi soáng kinh teá cuûa caùc taàng
lôùp daân cö. Baèng chính saùch thu huùt, ñoäng vieân, Ngaân haøng seõ tieáp nhaän moät
khoái löôïng tieàn maët nhaøn roãi töø löu thoâng veà Ngaân haøng. Khoái löôïng tieàn maët
naøy seõ ñaùp öùng nhu caàu tieàn maët cho caùc doanh nghieäp, caùc taàng lôùp daân cö.
Ñaûm baûo cho neàn kinh teá luoân luoân coù moät khoái löôïng tieàn maët caàn thieát vaø hôïp
lyù phuïc vuï cho hoaït ñoäng kinh doanh vaø caùc hoaït ñoäng khaùc trong phaïm vi töøng
doanh nghieäp, töøng khu vöïc cuõng nhö trong phaïm vi toaøn boä neàn kinh teá.
Trong lónh vöïc thanh toaùn, khi trôû thaønh trung taâm thanh toaùn khoâng duøng
tieàn maët giöõa caùc doanh nghieäp, caùc taàng lôùp daân cö, dòch vuï coâng taùc thanh toaùn
cuûa Ngaân haøng giuùp caùc doanh nghieäp tieát kieäm ñöôïc chi phí trong mua baùn
haøng hoùa, cung öùng vaø tieáp nhaän caùc dòch vuï. Ñoàng thôøi giuùp doanh nghieäp thu
hoài ñöôïc tieàn baùn haøng nhanh ñeå tieáp tuïc cho moät quaù trình luaân chuyeån voán tieáp
theo, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho söï phaùt trieån cuûa doanh nghieäp.
Cuøng vôùi caùc nghieäp vuï kinh doanh chính trong lónh vöïc tieàn teä tín duïng,
hoaït ñoäng cuûa NHTM coøn thöïc hieän caùc dòch vuï Ngaân haøng trong neàn kinh teá,
ñaây laø nhöõng nghieäp vuï trung gian, taïo ra cho Ngaân haøng nhöõng nguoàn lôïi ñaùng
keå, goùp phaàn taêng theâm caùc khoaûn thu nhaäp cho Ngaân haøng. Veà phía neàn kinh teá
ñöôïc tieáp nhaän caùc dòch vuï Ngaân haøng, cuõng taïo ra nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi
cho söï phaùt trieån toaøn dieän vaø thoûa maõn caùc yeâu caàu trong hoaït ñoäng kinh doanh.
- Goùp phaàn vaøo hoaït ñoäng ñieàu tieát vó moâ thoâng qua chöùc naêng taïo
tieàn cuûa Ngaân haøng thöông maïi.
18
- 19 Trong neàn kinh teá thò tröôøng, vai troø ñieàu tieát kình teá vó moâ thuoäc veà chöùc
naêng cuûa Ngaân haøng TW. Moät trong nhöõng coâng cuï ñeå ñieàu tieát vó moâ ñoù laø "Tyû
leä döï tröõ toái thieåu baét buoäc". Vieäc ñieàu chænh tyû leä döï tröõ toái thieåu baét buoäc cuûa
Ngaân haøng TW cuõng nhö vieäc chaáp haønh tyû leä ñoù cuûa caùc NHTM, noù coù lieân
quan ñeán khaû naêng taïo ra tieàn göûi cuûa moãi NHTM vaø caû heä thoáng Ngaân haøng.
Ñònh möùc döï tröõ theo tyû leä cuûa NHTW laø baét buoäc, nhaèm ñieàu hoøa khaû naêng môû
roäng hay thu heïp khoái löôïng tín duïng trong nöôùc. Ñieàu ñoù seõ khoâng cho pheùp caùc
NHTM thoâng qua heä thoáng thanh toaùn khoâng duøng tieàn maët maø môû roäng tín duïng
quaù giôùi haïn cho pheùp cuûa NHTW.
Ñònh möùc döï tröõ caøng lôùn thì khaû naêng cho vay caøng giaûm vaø ngöôïc laïi
ñònh möùc döï tröõ caøng nhoû thì khaû naêng cho vay caøng taêng. Khaû naêng taïo tieàn cuûa
moãi NHTM, vaø caû heä thoáng Ngaân haøng trong neàn kinh teá laø moät hieän thöïc khaùch
quan ñöôïc taïo ra trong quaù trình thanh toaùn khoâng duøng tieàn maët giöõa caùc doanh
nghieäp, caùc toå chöùc kinh teá...
Moät Ngaân haøng naøy cho vay xong laø heát voán, thì soá voán ñoù laïi chuyeån
sang Ngaân haøng khaùc, trôû thaønh voán tieàn göûi vaø laøm taêng theâm voán tieàn göûi cuûa
caùc Ngaân haøng khaùc.
Nhö vaäy chuùng ta thaáy raèng, NHTM khi thöïc hieän hoaït ñoäng kinh doanh,
ñaõ theå hieän vai troø cuûa mình trong vieäc goùp phaàn vaøo hoaït ñoäng ñieàu tieát kinh teá
vó moâ. Baèng nghieäp vuï taïo tieàn cuûa NHTM, gaén lieàn chaët cheõ vôùi coâng cuï quaûn
lyù vó moâ cuûa Ngaân haøng TW thoâng qua "Tyû leä döï tröõ toái thieåu baét buoäc". Noùi
caùch khaùc, vieäc thöïc hieän toát hay khoâng toát tyû leä döï tröõ baét buoäc naøy cuûa NHTM
coù aûnh höôûng ñeán chính saùch quaûn lyù vó moâ cuûa NHTW veà lónh vöïc tieàn teä tín
duïng trong neàn kinh teá.
1.2. NGHIEÄP VUÏ CUÛA NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI.
Hoaït ñoäng nghieäp vuï kinh doanh cuûa NHTM voâ cuøng phong phuù vaø ña
daïng. Tuøy theo trình ñoä phaùt trieån kinh teá cuûa moãi nöôùc, noäi dung caùc hoaït ñoäng
coù khaùc nhau veà phaïm vi vaø coâng ngheä, song vaãn coù moät ñieåm chung laø caùc
NHTM ñeàu thöïc hieän caùc nghieäp vuï trong baûng caân ñoái keá toaùn (nghieäp vuï Coù,
nghieäp vuï Nôï) vaø nghieäp vuï ngoaøi baûng caân ñoái keá toaùn (hoaït ñoäng dòch vuï).
1.2.1.
Caùc nghieäp vuï trong baûng caân ñoái.
19
- Xem thêm -
.PDF 
185 
6 
61 
