Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Y dược Nghiên cứu xây dựng phương pháp phân tích phát hiện thuốc giả bằng phổ Rama...

Tài liệu Nghiên cứu xây dựng phương pháp phân tích phát hiện thuốc giả bằng phổ Rama

.PDF
173
725
125

Mô tả:

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC DƯỢC HÀ NỘI ĐẶNG THỊ NGỌC LAN NGHIÊN CỨU XÂY DỰNG PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH PHÁT HIỆN THUỐC GIẢ BẰNG PHỔ RAMAN LUẬN ÁN TIẾN SĨ DƯỢC HỌC HÀ NỘI, NĂM 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC DƯỢC HÀ NỘI ĐẶNG THỊ NGỌC LAN NGHIÊN CỨU XÂY DỰNG PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH PHÁT HIỆN THUỐC GIẢ BẰNG PHỔ RAMAN LUẬN ÁN TIẾN SĨ DƯỢC HỌC CHUYÊN NGÀNH: Kiểm nghiệm thuốc và độc chất MÃ SỐ: 62720410 Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Thái Nguyễn Hùng Thu PGS.TS. Đoàn Cao Sơn HÀ NỘI, NĂM 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của GS.TS. Thái Nguyễn Hùng Thu và PGS.TS. Đoàn Cao Sơn. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án Đặng Thị Ngọc Lan i LỜI CẢM ƠN Sau thời gian học tập và nghiên cứu thực hiện luận án, dưới sự hướng dẫn của GS.TS. Thái Nguyễn Hùng Thu và PGS.TS. Đoàn Cao Sơn, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới: GS.TS. Thái Nguyễn Hùng Thu, Trưởng chuyên ngành Kiểm Nghiệm thuốc và độc chất – trường Đại học Dược Hà Nội và PGS.TS. Đoàn Cao Sơn, Viện trưởng Viện Kiểm nghiệm thuốc Trung ương, là hai thầy đã tận tình hướng dẫn, định hướng, giúp đỡ và truyền dạy cho tôi những kiến thức quý báu để tôi hoàn thành luận án. Đề tài Nghi ̣đinh ̣ thư của Viêṇ Kiể m nghiêm ̣ thuố c trung ương và Hô ̣i đồ ng Dươ ̣c điể n Hoa Kỳ đã cho tôi cơ hô ̣i đươ ̣c tiế p câ ̣n và triể n khai kỹ thuâ ̣t phân tích mới vào Viêṭ Nam. Ban Giám hiệu, Phòng Sau đại học và các phòng ban trong trường Đại học Dược Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi tham gia học tập và hoàn thành luận án đúng thời hạn. Các thầy, cô, anh, chị, em Bộ môn Hóa phân tích – Độc chất trường Đại học Dược Hà Nội đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình làm việc, học tập và nghiên cứu khoa học. PGS.TS. Trần Việt Hùng, ThS. Bùi Việt Phương, DS. Bùi Văn Trung và các anh chị em Khoa kiểm nghiệm nguyên liệu và Khoa Vật lý – Viện kiểm nghiệm thuốc trung ương đã giúp đỡ và hỗ trợ tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến gia đình, bạn bè đã quan tâm, động viên và chia sẻ với tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận án. Tác giả luận án Đặng Thị Ngọc Lan ii MỤC LỤC Lời cam đoan .........................................................................................................................i Lời cảm ơn .......................................................................................................................... ii Mục lục............................................................................................................................... iii Danh mục các ký hiệu, chữ viết tắt ................................................................................... vii Danh mục các bảng, biểu ....................................................................................................ix Danh mục các hình vẽ, đồ thị ........................................................................................... xiii ĐẶT VẤN ĐỀ .....................................................................................................................1 Chương 1. TỔNG QUAN ..................................................................................................3 1.1. TÌNH HÌNH THUỐC GIẢ TRÊN THẾ GIỚI VÀ Ở VIỆT NAM ..............................3 1.1.1. Tình hình thuốc giả trên thế giới ................................................................................3 1.1.2. Tình hình thuốc giả ở Việt Nam ................................................................................7 1.2. CÁC PHƯƠNG PHÁP PHÁT HIỆN THUỐC GIẢ .................................................10 1.2.1. Nguyên tắc chung .....................................................................................................10 1.2.2. Quang phổ cận hồng ngoại .......................................................................................12 1.2.3. Quang phổ nhiễu xạ tia X ........................................................................................15 1.3. TỔNG QUAN VỀ PHƯƠNG PHÁP PHỔ RAMAN.................................................18 1.3.1. Lịch sử phát triển của quang phổ Raman .................................................................18 1.3.2. Nguyên lý cơ bản của phổ Raman ...........................................................................19 1.3.3. Cấu tạo của thiết bị quang phổ Raman ....................................................................23 1.3.4. Ưu điể m của phương pháp quang phổ Raman .........................................................30 1.3.5. Nhươ ̣c điể m và các yế u tố ảnh hưởng trong quá trình đo phổ .................................31 1.3.4. Ứng du ̣ng của quang phổ Raman trong ngành Dươ ̣c ...............................................32 1.4. MỘT SỐ NHÓM THUỐC HAY BỊ LÀM GIẢ .........................................................36 1.4.1. Thuốc chống lao .......................................................................................................36 1.4.2. Thuốc điều trị sốt rét ................................................................................................37 1.4.3. Thuốc chống virus ....................................................................................................37 iii 1.4.4. Nhóm giảm đau chống viêm phi steroid (NSAID) ..................................................38 1.4.5. Thuốc ức chế PDE-5 ................................................................................................39 1.4.6. Các kháng sinh .........................................................................................................39 1.4.7. Tiǹ h hiǹ h nghiên cứu về thuố c giả của 10 dươ ̣c chấ t nghiên cứu ..........................41 Chương 2. NGUYÊN LIỆU, TRANG THIẾT BỊ VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................................................................................................43 2.1. NGUYÊN LIỆU ..........................................................................................................43 2.2. TRANG THIẾT BỊ .....................................................................................................45 2.2.1. Máy quang phổ Raman để bàn .................................................................................45 2.2.2. Máy quang phổ Raman cầm tay...............................................................................45 2.2.3. Hiê ̣u chuẩ n và kiể m đinh ̣ thiế t bi ̣đo ........................................................................46 2.3. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................................................46 2.3.1. Bào chế viên mô hình ...............................................................................................46 2.3.2. Nghiên cứu thiết lập bộ phổ chuẩn ..........................................................................47 2.3.3. Xây dựng phương pháp định tính các dược chất bằng phương pháp quang phổ Raman ...............................................................................................................................48 2.3.4. Xây dựng phương pháp xác định bộ dịch chuyển Raman cơ bản............................51 2.3.5. Xây dựng chương triǹ h phần mềm xác định bộ dịch chuyển Raman cơ bản của các dược chất ...............................................................................................................52 2.4. PHƯƠNG PHÁP XỬ LÝ SỐ LIỆU ..........................................................................52 Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ...........................................................................53 3.1. THIẾT LẬP THƯ VIỆN PHỔ RAMAN CHUẨN CỦA MỘT SỐ DƯỢC CHẤT .................................................................................................................................53 3.1.1. Kết quả bào chế viên mô hình .................................................................................53 3.1.2. Lựa chọn điều kiện đo phổ ......................................................................................54 3.1.3. Kết quả phổ Raman thiết lập được ..........................................................................59 3.1.4. Thẩm định bộ phổ Raman chuẩn ............................................................................62 3.2. KẾT QUẢ ĐỊNH TÍNH CÁC DƯỢC CHẤT BẰNG PHƯƠNG PHÁP QUANG PHỔ RAMAN ...................................................................................................66 3.2.1. Khảo sát thiết lập điều kiện phân tích ....................................................................66 iv 3.2.2. Quy trình phân tích định tính bằng quang phổ Raman ..........................................69 3.2.3. Kết quả thẩm định quy trình định tính bằng quang phổ Raman ............................72 3.2.4. Kết quả phân tích thuốc trên thị trường .................................................................83 3.3. KẾT QUẢ XÁC ĐỊNH BỘ DỊCH CHUYỂN RAMAN CƠ BẢN CỦA MỘT SỐ DƯỢC CHẤT .............................................................................................................86 3.3.1. Quy trình xác định chung .......................................................................................86 3.3.2. Xác định bộ dịch chuyển Raman cơ bản của isoniazid ..........................................87 3.3.3. Xác định bộ dịch chuyển Raman cơ bản của ethambutol HCl ..............................92 3.3.4. Xác định bộ dịch chuyển Raman cơ bản của sildenafil citrat .................................97 3.3.5. Xác định bộ dịch chuyển Raman cơ bản của ibuprofen ........................................99 3.3.6. Xác định bộ dịch chuyển Raman cơ bản của lamivudin ......................................100 3.3.7. Khảo sát các chế phẩm trên thị trường .................................................................102 3.3.8. So sánh kết quả đo phổ của isoniazid trên thiết bị để bàn và cầm tay ...................105 3.3.9. Kiểm tra bộ dịch chuyển Raman cơ bản bằng phần mềm Gaussian ......................108 3.4. XÂY DỰNG CHƯƠNG TRÌNH PHẦN MỀM XÁC ĐỊNH BỘ DỊCH CHUYỂN RAMAN CƠ BẢN CỦA MỘT SỐ DƯỢC CHẤT ......................................110 3.4.1. Xây dựng chương trình phầ n mề m cho thiế t bi ̣để bàn .........................................110 3.4.2. Xây dựng chương triǹ h phầ n mề m cho thiế t bi ̣cầ m tay .......................................120 3.4.1. Sử du ̣ng phầ n mề m và thiế t bi ̣ cầ m tay để kiể m tra các mẫu thực tế trên thi ̣ trường ..............................................................................................................................122 3.5. TÓM TẮT QUY TRÌNH PHÂN TÍCH ĐỊNH TÍNH ĐỂ PHÁT HIỆN THUỐC GIẢ BẰNG QUANG PHỔ RAMAN ..............................................................................123 Chương 4. BÀN LUẬN ..................................................................................................125 4.1. KẾT QUẢ THƯ VIỆN PHỔ RAMAN THIẾT LẬP ĐƯỢC...................................125 4.1.1. Về công thức bào chế viên nén, viên nang cứng cho các dược chất ....................125 4.1.2. Về cách chuẩn bị mẫu đo .....................................................................................126 4.1.3. Về cách biểu diễn phổ Raman ..............................................................................127 4.1.4. Khả năng ứng du ̣ng trong phát hiê ̣n thuố c giả .....................................................129 4.2. VỀ KẾT QUẢ ĐỊNH TÍNH CÁC DƯỢC CHẤT BẰNG PHƯƠNG PHÁP QUANG PHỔ RAMAN ..................................................................................................133 v 4.3. VỀ KẾT QUẢ XÁC ĐỊNH BỘ DỊCH CHUYỂN RAMAN CƠ BẢN CỦA MỘT SỐ DƯỢC CHẤT ..................................................................................................135 4.4. VỀ ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN ĐỂ XÁC ĐỊNH BỘ DỊCH CHUYỂN RAMAN CƠ BẢN CỦA MỘT SỐ DƯỢC CHẤT .......................................137 4.5. VỀ THỬ NGHIỆM PHƯƠNG PHÁP TRONG KIỂM TRA PHÁT HIỆN THUỐC GIẢ TRÊN THI ̣TRƯỜNG ..............................................................................139 NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI ....................................................................140 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .......................................................................................141 KẾT LUẬN ......................................................................................................................141 KIẾN NGHỊ ....................................................................................................................142 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC vi DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt AAS AIDS API Tiếng Anh Tiếng Việt Atomic Absorption Phổ hấp thụ nguyên tử Spectroscopy Acquired Immune Deficiency Hội chứng suy giảm miễn dịch Syndrome mắc phải Active Pharmaceutical Dược chất Ingredient CCD Charge Coupled Device Thiết bị tích điện kép CE Capillary Electrophoresis Điê ̣n di mao quản FDA Food and Drug Administration FT-NIR Fourier transform-Near Infrared Hồng ngoại gần biế n đổ i fourier FT-Raman Fourier transform-Raman Raman chuyển dạng fourier Gas Chromatography - Flame Sắc ký khí với detector ion hóa Ionization Detection ngọn lửa GC-FID GC/MS HBV HIV HPLC Gas Chromatography/Mass Spectroscopy Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ Sắc ký khí khối phổ Hepatitis B Virus Virus viêm gan B Human Immunodeficiency Virus gây suy giảm miễn dịch ở Virus người High Performance Liquid Chromatography Sắc ký lỏng hiệu năng cao HQI Hit Quality Index Hệ số tương đồng phổ IR Infrared Hồng ngoại LC/MS Liquid chromatography/mass spectroscopy vii Sắc ký lỏng khối phổ NIR Near infrared Hồng ngoại gần NMR Nuclear Magnetic Resonance Cộng hưởng từ hạt nhân Non-steroidal Anti- Thuốc giảm đau, chống viêm inflammatory Drug không steroid NSAID PE Polyethylene PDE-5 Phosphodiesterase type 5 Enzym phosphodiesterase loa ̣i 5 RSD Độ lệch chuẩn tương đối S/N Relative Standard Deviation Signal/Noise SvO2 Saturation of Venous Oxygen Độ bão hòa oxy tĩnh mạch TLC Thin Layer Chromatography Sắc ký lớp mỏng USP United States Pharmacopoeia Dược điển Mỹ UV-VIS Ultra Violet-Visible Phổ tử ngoại khả kiến XRD X-Ray Diffraction Nhiễu xạ tia X XRPD X-Ray Powder Diffraction Nhiễu xạ hạt mịn tia X WHO World Health Organization Tổ chức Y tế thế giới viii Tỷ lệ tín hiệu/nhiễu DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU Bảng Bảng 1.1 Bảng 1.2 Bảng 1.3 Nội dung Trang Tỷ lệ thuốc giả trên tổng số thuốc nghi ngờ được lấy mẫu kiểm tra hàng năm ở một số nước trên thế giới 5 Số lượng các nhóm thuốc được phát hiện là thuốc giả, thuốc kém chất lượng trong số các mẫu kiểm tra (n=23) Số lượng các kỹ thuật dùng để kiểm tra thuốc giả, thuốc kém chất lượng (n=26) 6 12 Bảng 1.4 Một số loại nguồn laser sử dụng trong quang phổ Raman 25 Bảng 1.5 Một số dược phẩm đươ ̣c đinh ̣ lươ ̣ng bằng phổ Raman đã công bố 33 Bảng 1.6 Mô ̣t số dươ ̣c phẩ m giả ma ̣o đã đươ ̣c phát hiê ̣n bằ ng dùng phổ Raman 35 Bảng 1.7 Mô ̣t số nghiên cứu của các dươ ̣c chấ t đã đươ ̣c công bố 42 Bảng 2.1 Các chất chuẩn được sử dụng trong nghiên cứu 43 Bảng 2.2 Các nguyên liệu sử dụng trong nghiên cứu 43 Bảng 2.3 Các tá dược sử dụng trong nghiên cứu 44 Bảng 3.1 Kết quả định lượng viên mô hình của 10 dược chất bằng HPLC 54 Bảng 3.2 Điều kiện đo của các dược chất nghiên cứu 57 Bảng 3.3 Kết quả đánh giá độ lặp lại của các bộ phổ chuẩn Raman 62 Bảng 3.4 Kết quả so sánh phổ chuẩn Raman đã thiết lập với phổ Raman của một số chuẩn trên thị trường 66 Hệ số HQI so sánh phổ chuẩn sildenafil với phổ của dược chất và Bảng 3.5 các mẫu viên theo vùng phổ được chọn 67 Bảng 3.6 Các thông số phân tích cài đặt trên máy Raman để bàn 71 Bảng 3.7 Các thông số phân tích cài đặt trên máy Raman cầm tay. 71 Bảng 3.8 Kết quả thẩm định độ đặc hiệu và độ lặp lại của các quy trình 72 ix phân tích cefixim bằng phương pháp quang phổ Raman Bảng 3.9 Kết quả thẩm định độ đặc hiệu và độ lặp lại của các quy trình phân tích cefpodoxim proxetil bằng phương pháp quang phổ 73 Raman Bảng 3.10 Bảng 3.11 Bảng 3.12 Kết quả thẩm định độ đặc hiệu và độ lặp lại của các quy trình phân tích cefuroxim axetil bằng phương pháp quang phổ Raman Kết quả thẩm định độ đặc hiệu và độ lặp lại của các quy trình phân tích ethambutol HCl bằng phương pháp quang phổ Raman Kết quả thẩm định độ đặc hiệu và độ lặp lại của các quy trình phân tích ibuprofen bằng phương pháp quang phổ Raman 73 74 74 Bảng 3.13 Kết quả thẩm định độ đặc hiệu và độ lặp lại của các quy trình phân tích isoniazid bằng phương pháp quang phổ Raman 75 Bảng 3.14 Kết quả thẩm định độ đặc hiệu và độ lặp lại của các quy trình phân tích lamivudin bằng phương pháp quang phổ Raman 75 Bảng 3.15 Kết quả thẩm định độ đặc hiệu và độ lặp lại của các quy trình phân tích lumefantrin bằng phương pháp quang phổ Raman 76 Bảng 3.16 Kết quả thẩm định độ đặc hiệu và độ lặp lại của các quy trình phân tích sildenafil citrat bằng phương pháp quang phổ Raman 76 Bảng 3.17 Kết quả thẩm định độ đặc hiệu và độ lặp lại của các quy trình phân tích zidovudin bằng phương pháp quang phổ Raman 77 Bảng 3.18 Kết quả khảo sát giới hạn phát hiện của các quy trình phân tích bằng phương pháp quang phổ Raman 78 Bảng 3.19 Kết quả phân tích thuốc lưu hành trên thị trường bằng phương pháp quang phổ Raman 83 Bảng 3.20 Tỉ lệ các cường độ Raman ở các đỉnh đặc trưng của phổ chất chuẩn isoniazid 87 Bảng 3.21 Các đỉnh đặc trưng của viên chứa dược chất isoniazid 90 x Bảng 3.22 Vị trí và tỉ lệ cường độ Raman ở các đỉnh đặc trưng trên phổ các viên chứa isoniazid 90 Bảng 3.23 Bô ̣ dich ̣ chuyể n Raman cơ bản của isoniazid 90 Bảng 3.24 Bảng 3.25 Bảng 3.26 Vị trí và tỉ lệ cường độ Raman của các đỉnh đặc trưng trên phổ các viên chứa 50% isoniazid Tỉ lệ cường độ Raman ở các đỉnh đặc trưng của phổ chuẩn ethambutol HCl Các đỉnh đặc trưng của các viên chứa dược chất ethambutol HCl tự tạo 91 92 95 Bảng 3.27 Vị trí và tỉ lệ cường độ Raman ở các đỉnh đặc trưng của phổ các viên chứa ethambutol HCl 95 Bảng 3.28 Vị trí và tỉ lệ cường độ Raman ở các đỉnh đặc trưng trên phổ các viên có 50% hàm lượng ethambutol HCl 96 Bảng 3.29 Bô ̣ dich ̣ chuyể n Raman cơ bản của ethambutol HCl 97 Bảng 3.30 Vị trí và tỉ lệ cường độ Raman ở các đỉnh đặc trưng ở phổ sildenafil citrat chuẩn và các mẫu viên 98 Bảng 3.31 Vị trí và tỉ lệ cường độ Raman ở các đỉnh đặc trưng của phổ các viên thực chế tạo chứa 50% sildenafil citrat 98 Bảng 3.32 Bộ dịch chuyển Raman cơ bản của sildenafil citrat 99 Bảng 3.33 Tỉ lệ cường độ Raman ở các đỉnh đặc trưng của phổ ibuprofen 100 Bảng 3.34 Các đỉnh và tỉ lệ cường độ Raman ở các đỉnh đặc trưng của phổ các viên có 50% hàm lượng ibuprofen 100 Bảng 3.35 Bộ dịch chuyển Raman cơ bản của ibuprofen. 100 Bảng 3.36 Vị trí và tỷ lệ cường độ Raman ở các đỉnh đặc trưng của lamivudin 101 xi Bảng 3.37 Bộ dịch chuyển Raman cơ bản của dược chất lamivudin trong viên 102 Bảng 3.38 Kết quả đo phổ Raman của chế phẩm khảo sát có chứa isoniazid 103 Bảng 3.39 Bảng 3.40 Kết quả đo phổ Raman của chế phẩm khảo sát có chứa ethambutol HCl Kết quả đo phổ Raman của chế phẩm khảo sát có chứa sildenafil citrat 104 104 Bảng 3.41 Kết quả đo phổ Raman của chế phẩm khảo sát có chứa ibuprofen 104 Bảng 3.42 Kết quả đo phổ Raman của chế phẩm khảo sát có chứa lamivudin. 105 Vị trí và tỉ lệ cường độ Raman ở các đỉnh đặc trưng của phổ các Bảng 3.43 thuốc chứa isoniazid đo bằng máy để bàn 105 Bảng 3.44 Vị trí và tỉ lệ cường độ Raman ở các đỉnh đặc trưng của phổ các thuốc chứa isoniazid đo bằng máy cầm tay. 106 Bảng 3.45 Vị trí và tỉ lệ cường độ Raman ở các đỉnh đặc trưng của phổ các viên tự chế tạo chứa 27% isoniazid (40mg) đo bằng máy cầm tay 107 Bảng 3.46 Kết quả đo phổ Raman của một số chế phẩm có chứa isoniazid 107 Bảng 3.47 Các đỉnh đặc trưng và các dao động tương ứng ở các đỉnh đặc trưng của isoniazid theo dự đoán của phần mềm Gaussian 109 Bảng 3.48 So sánh khoảng vị trí các đỉnh và tỷ lệ trong bộ dịch chuyển Raman cơ bản của isoniazid xác định được bằng phần mềm và xử lý trực tiếp. 118 Bảng 3.49 So sánh khoảng vị trí các đỉnh và tỷ lệ trong bộ dịch chuyển Raman cơ bản của sildenafil citrat xác định được bằng phần mềm và xử lý trực tiếp 118 Bảng 3.50 Mã hóa các mẫu thuố c thực tế 122 Bảng 4.1 Một số liên kết tương ứng với phổ Raman của sildenafil citrat 127 xii DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ Hình Nội dung Trang Hình 1.1 Mức độ sản xuất và buôn bán thuốc giả của các vùng trên thế giới 3 Hình 1.2 Số lượng thuốc giả được phát hiện theo khu vực năm 2016 4 Hình 1.3 Số lươ ̣ng thuố c giả bi ̣bắ t giữ qua các năm từ 2011 – 2015 4 Hình 1.4 Tỷ lệ thuốc giả qua các năm từ 2010 – 2015 8 Hình 1.5 Một số thuốc giả 9 Hình 1.6 Một số công cụ làm thuốc giả 10 Phổ NIR đa ̣o hàm bâ ̣c 2 của Viagra® chin ̃ g (nét đâ ̣m) và 4 mẫu ́ h han Hình 1.7 thuố c (nét nha ̣t) đươ ̣c ký hiê ̣u là 6817 (A), 5471 (B), 6816 (C) và 14 5472 (D) Hình 1.8 Phân tích phổ NIR xuyên qua bao bì 15 Hình 1.9 Phân tích hàng loạt viên trên dây chuyền sản xuất bằng NIR 15 Hình 1.10 Hiện tượng các chùm tia X nhiễu xạ trên mặt tinh thể chất rắn 16 Hin ̀ h 1.11 So sánh phổ XRD của viên Viagra chính hãng (Pfizer) và viên mạo danh 18 Hình 1.12 Các thành phần thu được sau khi cho ánh sáng kích thích đến mẫu 19 Hình 1.13 Tán xạ Stokes, Rayleigh và đối Stokes của CCl4 20 Hình 1.14 Hình 1.15 Hình 1.16 Cơ chế thay đổi mức năng lượng của tán xạ Stokes và tán xạ đối Stokes Sơ đồ cấu tạo máy quang phổ Raman để bàn Đầu đo kéo dài giúp đo mẫu bên trong các bao bì lớn, môi trường độc hại. xiii 22 24 27 Hình 1.17 Đầu đo nhanh giúp đo trực tiếp các mẫu đơn giản 27 Hình 1.18 Bộ phận đựng mẫu hỗ trợ đo các mẫu dạng lỏng, mẫu viên 27 Hình 1.19 Sơ đồ một detector CCD 28 Hình 1.20 Máy quang phổ Raman cầm tay TruScan RM của hãng Thermo Scientific 30 Hình 1.21 Kết quả định tính của một mẫu từ máy Raman cầm tay 30 Hình 2.1 Máy quang phổ Raman để bàn được sản xuất bởi hãng Renishaw 45 Hình 2.2 Máy quang phổ Raman cầm tay hãng BW-TEX 45 Hình 3.1 Sự thay đổi cường độ phổ của cefixim khi thay đổi công suất đo 56 Hin ̀ h 3.2 Phổ Raman của viên nén isoniazid khi đo trực tiế p và đo qua các lớp PE trong suố t 58 Hình 3.3 Phổ Raman của isoniazid chuẩn đo trên thiết bị để bàn 60 Hình 3.4 Phổ Raman của isoniazid chuẩn đo trên thiết bị cầm tay 61 Hình 3.5 Phổ Raman của sildenafil citrat đo ở độ phân giải 4 cm-1 trên máy để bàn. 68 Hình 3.6 Phổ Raman của ibuprofen đo ở độ phân giải 4 cm-1 trên máy để bàn 69 Hình 3.7 Hình ảnh chồng phổ của viên nén isoniazid và chất chuẩn isoniazid 86 Hình 3.8 Phổ Raman của chất chuẩn isoniazid 87 Hình 3.9 Phổ Raman của viên nang placebo isoniazid (PC4) 88 Hình 3.10 Phổ Raman của viên nén placebo isoniazid (PT1) 88 Hình 3.11 Phổ Raman của viên nang isoniazid (C4) 89 Hình 3.12 Phổ Raman của viên nén isoniazid (T1) 89 Hình 3.13 Phổ Raman của viên nang chứa 50% isoniazid (BC4) 91 Hình 3.14 Phổ Raman của viên nén chứa 50% isoniazid (BT1) 91 xiv Hình 3.15 Phổ Raman của ethambutol HCl chuẩn 92 Hình 3.16 Phổ Raman của viên nén placebo ethambutol HCl 93 Hình 3.17 Phổ Raman của viên nang placebo (PC4) 93 Hình 3.18 Phổ Raman của viên nén ethambutol HCl (T2) 94 Hình 3.19 Phổ Raman của viên nang ethambutol HCl (C3) 94 Hình 3.20 Phổ Raman của viên nang chứa 50% ethambutol HCl (BC3) 96 Hình 3.21 Phổ Raman của viên nén chứa 50% ethambutol HCl (BT1) 96 Hình 3.22 Phổ Raman của sildenafil citrat chuẩn 97 Hình 3.23 Phổ Raman của viên nang sildenafil citrat 97 Hình 3.24 Phổ Raman của ibuprofen chuẩn 99 Hình 3.25 Phổ Raman của viên nén ibuprofen T4 99 Hình 3.26 Phổ Raman của lamivudin chuẩn 101 Hình 3.27 Phổ Raman của viên nang lamivudin có hàm lượng giảm 50% (BC2) 102 Hình 3.28 Phổ Raman của isoniazid chuẩn đo trên máy để bàn (a) và cầm tay (b) 106 Hình 3.29 Xây dựng công thức cấu tạo của isoniazid bằ ng phần mềm Gaussian 108 Hình 3.30 Các bước thiết lập chức năng tối ưu hóa công thức cấu tạo của isoniazid 109 Hình 3.31 Dự đoán phổ Raman của isoniazid bằng phần mềm Gaussian 109 Hình 3.32 Dữ liệu phổ trong các file text (a) và trong file excel (b) 110 Hình 3.33 Chuyển đổi dữ liệu phổ trong các file excel sang file DBF 111 Hình 3.34 Nội dung file R1 dạng DBF 111 Hình 3.35 Nô ̣i dung file R1dạng dbf sau khi hoàn thiê ̣n 112 Hình 3.36 Nội dung của file Bochuan1.dbf 113 xv Hình 3.37 Kết xuất bộ chuẩn thu gọn BCB1.DBF và chọn đỉnh tham chiếu 113 Hình 3.38 Nội dung cuối của file BCB1.DBF 114 Hình 3.39 Xác định ảnh hưởng của các tá dược tới bộ chuẩn thu gọn 115 Hình 3.40 Khai báo và kết quả khi thực hiện thủ tục KHOANG0 116 Quá trình hoàn tất việc xác định Bộ dịch chuyển Raman cơ bản của Hình 3.41 117 isoniazid Các bước hoàn tất xử lý và kết xuất kết quả kiểm tra theo Bộ dịch Hình 3.42 chuyển Raman cơ bản 120 Hình 3.43 Kế t quả kiể m tra mẫu placebo bằ ng phầ n mề m 120 Hin ̀ h 3.44 Khai báo mức dao đô ̣ng, đin ̉ h tham chiế u và sỗ mẫu viên nang, viên nén 121 Hin ̀ h 3.45 Kế t quả xác đinh ̣ bô ̣ dich ̣ chuyể n Raman cơ bản của isoniazid cho thiế t bi ̣cầ m tay (a) và kế t quả kiể m tra mẫu isoniazid hàm lươ ̣ng 5% (b) 121 Hin ̀ h 3.46 Kế t quả kiể m tra mẫu X22 (a) và X39 (b) đo trên thiế t bi ̣cầ m tay 123 Hin ̀ h 4.1 Kết quả so sánh phổ Raman của paracetamol đo trực tiếp với phổ Raman đo qua màng PE. 126 Hình 4.2 Phổ Raman của sildenafil citrat chuẩn đo trên máy để bàn 128 Hin ̀ h 4.3 Phổ Raman của sildenafil citrat chuẩn đo trên máy cầm tay 128 Hin ̀ h 4.4 Phổ Raman của ibuprofen chuẩn đo trên thiết bị cầm tay 129 Hình 4.5 Kết quả so sánh phổ Raman của sildenafil citrat và viên Viagra 130 Hình 4.6 Kết quả so sánh phổ Raman của ibuprofen và viên Mofen 130 Phổ Raman của 4-methoxyphencyclidin và 4-methoxyphencyclidin Hình 4.7 Hình 4.8 131 HCl Phổ Raman của artemether khi đo thực tế (a) và khi đươ ̣c dự đoán bằ ng phầ n mề m (b) 134 Kết quả xác định HQI khi so sánh phổ mẫu thử với phổ chất chuẩn Hình 4.9 (a) và phổ của viên nén công thức 1 (T1) lưu trong thư viện phổ (b) xvi 135 ĐẶT VẤN ĐỀ Thuốc giả đang là một vấn đề lớn trong xã hội. Vấn nạn này không chỉ gây thiệt hại về kinh tế, gây khó khăn cho ngành công nghiệp dược mà nguy hiểm hơn còn là mối hiểm họa với người bệnh. Thuốc giả làm thấ t ba ̣i quá trình điều trị, gây biến chứng và có thể tử vong. Thuốc giả rất đa dạng về chủng loại, nguồn gốc xuất xứ và ngày càng được sản xuất tinh vi. Nhiều trường hợp, thuốc giả đã đến tay bệnh nhân hoặc thậm chí được bán hết rồi mới có quyết định thu hồi, đình chỉ. Thuốc được coi là giả nếu thuộc một trong các trường hợp đã được qui định tại Khoản 33, Điều 2 của Luật Dược - 2016. Đó là các trường hợp thuốc: Không có dược chất, dược liệu; Có dược chất không đúng với dược chất ghi trên nhãn hoặc theo tiêu chuẩn đã đăng ký lưu hành hoặc ghi trong giấy phép nhập khẩu; Có dược chất, dược liệu nhưng không đúng hàm lượng, nồng độ hoặc khối lượng đã đăng ký lưu hành hoặc ghi trong giấy phép nhập khẩu, trừ thuốc không đạt tiêu chuẩn chất lượng quy định trong quá trình bảo quản, lưu thông phân phối; Được sản xuất, trình bày hoặc dán nhãn nhằm mạo danh nhà sản xuất, nước sản xuất hoặc nước xuất xứ. Việc ngăn ngừa và bài trừ thuốc giả đang là một vấn đề cấp bách với cơ quan chức năng. Tình hình thuốc giả ngày càng diễn biến phức tạp, số lượng thuốc trên thị trường ngày càng lớn, các phương pháp phân tích thường quy cho kết quả chính xác nhưng tốn nhiều thời gian. Để phát hiê ̣n đươ ̣c thuố c giả ở cả 4 trường hơ ̣p của Luâ ̣t Dươ ̣c 2016 cầ n phải kế t hơ ̣p rấ t nhiề u phương pháp phân tić h khác nhau. Vì vâ ̣y nô ̣i dung của đề tài này chỉ tâ ̣p trung phát hiê ̣n thuố c giả thuô ̣c hai trường hơ ̣p sau: (1) Không có dược chất, (2) Có dược chất không đúng với dược chất ghi trên nhãn hoặc theo tiêu chuẩn đã đăng ký lưu hành hoặc ghi trong giấy phép nhập khẩu. Phổ tán xa ̣ Raman (go ̣i tắ t là phổ Raman) được phát hiện cách đây khá lâu nhưng khoa học công nghệ chưa phát triển nên còn khó khăn về thiết bị và ứng dụng. Phương pháp Raman là phương pháp phân tić h không phá hủy, không phải chuẩ n bi ̣ mẫu, nế u dùng Micro Raman thì lươ ̣ng mẫu phân tích cầ n rấ t ít. Do vâ ̣y gần đây kỹ thuâ ̣t này đang được sử dụng để sàng lọc nhanh và phát hiện thuốc giả. Trên thế giới ứng du ̣ng của phổ Raman tâ ̣p trung chủ yế u vào phát hiê ̣n thuố c giả, thuố c nhái theo mực in, tá dươ ̣c đă ̣c trưng, da ̣ng thù hin ̀ h của dươ ̣c chấ t. Ở nước ta, -1- phương pháp này chưa được nghiên cứu nhiều, cũng như có ít các ứng dụng thực tiễn. Dược điển Việt Nam IV cũng chưa có chuyên luận nào về phổ Raman [1]. Lý do của sự hạn chế này là do các thiết bị này có chi phí khá cao. Tuy nhiên, gần đây thiết bị đã được cải tiến, các thiết bị cầm tay ra đời giúp tăng tính cơ động và giảm kinh phí đầu tư nên có nhiều cơ hội ứng dụng hơn. Sự hợp tác với các đối tác nước ngoài trong lĩnh vực kiểm nghiệm thuốc, điển hình là Nhiê ̣m vu ̣ Nghi ̣ đinh ̣ thư với Hội đồng Dược điển Hoa Kỳ (USP) đã mở ra cơ hội áp dụng các phương pháp phân tích hiện đại để phát hiện thuốc giả trên thị trường Việt Nam [5]. Với cơ sở vật chất và hỗ trợ kỹ thuật như hiện nay, người ta hoàn toàn có thể sử dụng các thiết bị phổ hiện đại cầm tay để kiểm tra chất lượng thuốc. Vì vậy, đề tài “Nghiên cứu xây dựng phương pháp phân tích phát hiện thuốc giả bằng phổ Raman” được thực hiện với các mục tiêu sau: 1) Triển khai xây dựng bộ phổ Raman chuẩn cho 10 dược chất và xác định các tiêu chí định tính cơ bản. 2) Thử nghiê ̣m phương pháp trên để kiểm tra nhằm phát hiện thuốc giả dạng không có dược chất hoặc sử dụng sai dược chấ t so với công thức trên thị trường Việt Nam. -2-
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan

Tài liệu vừa đăng