Tài liệu Nghiên cứu thị trường thịt heo tại tp. hồ chí minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM TRƯƠNG ANH TUẤN NGHIÊN CỨU THỊ TRƯỜNG THỊT HEO THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP.Hồ Chí Minh, năm 2005 MUÏC LUÏC LÔØI MÔÛ ÑAÀU ..........................................................................................................1 CHÖÔNG I: CÔ SÔÛ LYÙ THUYEÁT........................................................................4 1.1. Khaùi nieäm veà thò tröôøng ..................................................................................4 1.2. Caàu ..................................................................................................................5 1.2.1. Khaùi nieäm ...............................................................................................5 1.2.2. Luaät caàu ..................................................................................................6 1.2.3. Bieåu caàu ..................................................................................................6 1.2.4. Ñöôøng caàu ...............................................................................................7 1.2.5. Ñöôøng caàu thò tröôøng ..............................................................................8 1.2.6. Ñoä co daõn cuûa caàu theo giaù ....................................................................8 1.2.6.1 Khaùi nieäm ........................................................................................8 1.2.6.2 Coâng thöùc tính .................................................................................9 1.2.7. Ñoä co daõn taïi caùc ñieåm treân ñöôøng caàu ................................................10 1.2.8. Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán ñoä co daõn cuûa caàu theo giaù......................11 1.2.9. Moät soá yeáu toá khaùc coù aûnh höôûng ñeán caàu ...........................................12 1.2.9.1. Giaù cuûa haøng hoùa lieân quan .........................................................12 1.2.9.2. Thu nhaäp cuûa khaùch haøng ............................................................13 1.2.9.3. Thò hieáu cuûa ngöôøi tieâu duøng .......................................................13 1.2.9.4. Daân soá ..........................................................................................14 1.2.10. Söï dòch chuyeån cuûa ñöôøng caàu ...........................................................14 1.3. Cung...............................................................................................................14 1.3.1. Khaùi nieäm .............................................................................................15 1.3.2. Luaät cung ..............................................................................................15 1.3.3. Bieåu cung ..............................................................................................15 1.3.4. Ñöôøng cung ...........................................................................................16 1.3.5 Ñöôøng cung thò tröôøng ...........................................................................17 1.3.6. Ñoä co daõn cuûa cung theo giaù.................................................................17 1.3.7. Moät soá caùc yeáu toá coù aûnh höôûng ñeán cung ...........................................18 1.3.7.1 Coâng ngheä .....................................................................................18 1.3.7.2. Giaù caû caùc yeáu toá ñaàu vaøo ............................................................18 1.3.7.3. Chính saùch vó moâ ..........................................................................18 1.3.8. Söï dòch chuyeån cuûa ñöôøng cung ...........................................................18 1.4. Söï caân baèng giöõa cung vaø caàu .......................................................................19 CHÖÔNG II: PHAÂN TÍCH TÌNH HÌNH THÒ TRÖÔØNG THÒT HEO TAÏI TP.HCM.................................................................................................................21 2.1. Ñaëc ñieåm cuûa ngaønh chaên nuoâi heo..............................................................21 2.2 Ñaëc ñieåm cuûa maët haøng thòt heo ....................................................................22 2.3. Caàu ................................................................................................................23 2.3.1. Tình hình tieâu thuï ..................................................................................23 2.3.2. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán caàu thòt heo taïi Tp. HCM...........................24 2.3.2.1. Giaù thòt heo ...................................................................................24 2.3.2.2. Thu nhaäp cuûa ngöôøi daân ...............................................................25 2.3.2.3. Daân soá ..........................................................................................25 2.3.2.4. Thò hieáu cuûa ngöôøi tieâu duøng .......................................................26 2.3.2.5. Giaù caû cuûa haøng hoùa lieân quan.....................................................27 2.3.2.6. Yeáu toá muøa vuï..............................................................................27 2.3.3. Moâ hình kinh teá löôïng veà haøm caàu .......................................................27 2.3.3.1. Moâ hình hoài quy ...........................................................................28 2.3.3.2. Phaân tích caùc bieán trong moâ hình.................................................28 2.3.3.3. Choïn maãu .....................................................................................31 2.3.3.4. Keát quaû ñieàu tra veà ñaëc ñieåm, thoùi quen cuûa ngöôøi tieâu duøng taïi Tp. HCM ........................................................................................32 2.3.3.5. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán caàu.....................................................36 2.4. Cung...............................................................................................................39 2.4.1. Heä thoáng chaên nuoâi heo taïi Tp. HCM ..................................................40 2.4.2. Tình hình phaùt trieån ñaøn heo.................................................................41 2.4.3. Heä thoáng chuoàng traïi ............................................................................43 2.4.4. Thuù y .....................................................................................................43 2.4.5. Tình hình saûn xuaát thöùc aên cho heo ......................................................44 2.4.6. Hieäu quaû cuûa vieäc chaên nuoâi heo .........................................................46 2.4.7. Tình hình gieát moå ..................................................................................49 2.4.8. Tình hình phaân phoái thòt heo.................................................................51 2.4.9. Coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc veà kinh doanh, gieát moå vaø vaän chuyeån gia suùc ........................................................................................................53 2.5. Moät soá nhaän xeùt chung veà thò tröôøng thòt heo taïi Tp. HCM..........................53 CHÖÔNG III: MOÄT SOÁ QUAN ÑIEÅM VAØ GIAÛI PHAÙP CÔ BAÛN NHAÈM ÑÒNH HÖÔÙNG SAÛN XUAÁT VAØ TIEÂU THUÏ THÒT HEO TRONG THÔØI GIAN TÔÙI ..............................................................................................................57 3.1. Moät soá quan ñieåm ñònh höôùng cô baûn ñoái vôùi thò tröôøng thòt heo taïi Tp. HCM trong thôøi gian tôùi .................................................................................................57 3.2. Moät soá giaûi phaùp nhaèm ñònh höôùng saûn xuaát vaø tieâu thuï thòt heo trong thôøi gian tôùi ..................................................................................................................58 3.2.1. Nhoùm giaûi phaùp naâng cao chaát löôïng thòt.............................................59 3.2.2. Nhoùm giaûi phaùp haï giaù thaønh saûn phaåm ...............................................61 3.2.3. Nhoùm giaûi phaùp ñònh höôùng tieâu thuï ....................................................62 3.2.4. Nhoùm giaûi phaùp oån ñònh nguoàn cung....................................................63 KEÁT LUAÄN ...........................................................................................................65 DANH SAÙCH CAÙC BAÛNG Baûng 1: Bieåu caàu caø pheâ taïi moät ñòa phöông......................................................7 Baûng 2: Bieåu cung caø pheâ taïi moät ñòa phöông..................................................16 Baûng 3: Löôïng caàu veà thòt gia suùc, gia caàm taïi Tp. HCM töø 1998 ñeán 2003 ...22 Baûng 4: Thu nhaäp (GDP) vaø löôïng caàu thòt heo taïi Tp. HCM qua caùc naêm .....25 Baûng 5: Daân soá vaø söï phaùt trieån daân soá ôû Tp. HCM qua caùc naêm ...................26 Baûng 6: Moâ taû caùc bieán .....................................................................................30 Baûng 7: Soá maãu ôû töøng quaän .............................................................................31 Baûng 8: Moät soá ñaëc ñieåm veà caùc hoä gia ñình....................................................32 Baûng 9: Soá hoä phaân theo sôû thích caùc loaïi thòt heo, boø, gaø, vòt.........................33 Baûng 10: Soá hoä phaân theo sôû thích caùc daïng thòt heo .........................................33 Baûng 11: Caùc maët haøng ñöôïc caùc hoä söû duïng thay theá cho thòt heo ...................34 Baûng 12: Soá hoä söû duïng caùc saûn phaåm töø thòt heo ..............................................34 Baûng 13: Soá hoä phaân theo sôû thích caùc loaïi thòt heo...........................................35 Baûng 14: Nôi mua thòt heo cuûa caùc hoä gia ñình ..................................................36 Baûng 15: Keát quaû hoài qui haøm caàu thòt heo ........................................................36 Baûng 16: Cô caáu giaù trò saûn xuaát noâng laâm ngö nghieäp vaø thuûy saûn 1995–2004 ...........................................................................................39 Baûng 17: Moät soá chæ tieâu kyõ thuaät trong chaên nuoâi heo......................................41 Baûng 18: Ñaøn heo cuûa Tp. HCM töø 1999 – 2004 ...............................................42 Baûng 19: So saùnh ñaøn heo thòt vaø löôïng heo kieåm soaùt gieát moå taïi Tp. HCM ...42 Baûng 20: Giaù TAÊGS taïi moät soá thôøi ñieåm ..........................................................45 Baûng 21: Hieäu quaû kinh teá cuûa moät trang traïi nuoâi 100 con heo........................46 Baûng 22: Coâng suaát cuûa caùc heä thoáng gieát moå gia suùc taïi Tp. HCM .................50 DANH SAÙCH CAÙC HÌNH VEÕ Hình 1: Caùc ñöôøng caàu .......................................................................................8 Hình 2: Ñöôøng caàu caù nhaân vaø ñöôøng caàu thò tröôøng.........................................8 Hình 3: Caùc ñöôøng caàu vôùi ñoä co daõn khaùc nhau.............................................10 Hình 4: Ñoä doác, giaù vaø löôïng caàu thay ñoåi doïc theo ñöôøng caàu ......................11 Hình 5: Söï dòch chuyeån cuûa ñöôøng caàu ............................................................14 Hình 6: Caùc ñöôøng cung ...................................................................................16 Hình 7: Ñöôøng cung thò tröôøng .........................................................................17 Hình 8: Söï dòch chuyeån cuûa ñöôøng cung ..........................................................19 Hình 9: Söï caân baèng giöõa cung vaø caàu .............................................................19 LÔØI MÔÛ ÑAÀU Thòt heo laø moät trong nhöõng thöïc phaåm chính trong böõa aên haøng ngaøy cuûa ngöôøi daân thaønh phoá Hoà Chí Minh (Tp. HCM) – nôi coù daân soá khoaûng 6 trieäu daân cuøng moät löôïng lôùn khaùch vaõng lai vaø daân di cö töï do ñeán kieám soáng. Do ñoù, löôïng caàu thòt heo taïi ñaây raát lôùn. Chính vì vaäy maø trong nhöõng naêm qua thò tröôøng thòt heo ôû ñaây ñaõ dieãn ra heát söùc phöùc taïp. Moät soá vaán ñeà yeáu keùm nhö oâ nhieãm moâi tröôøng, veä sinh an toaøn thöïc phaåm, nguy cô laây truyeàn beänh… ñaõ trôû neân böùc xuùc, caàn phaûi ñöôïc giaûi quyeát trieät ñeå. Maëc duø chính quyeàn thaønh phoá ñaõ aùp duïng nhieàu bieän phaùp taùc ñoäng ñeán thò tröôøng naøy, nhaèm höôùng noù phaùt trieån theo höôùng hieän ñaïi, haïn cheá nhöõng tieâu cöïc, song vaãn khoâng theå kieåm soaùt ñöôïc söï baát oån. Ngoaøi ra, theo keá hoaïch phaùt trieån ñeà ra ñeán naêm 2010, Tp. HCM phaán ñaáu trôû thaønh trung taâm kinh teá, vaên hoùa, taøi chính, thöông maïi cuûa caû nöôùc vaø trong khu vöïc. Ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu naøy, moät trong nhöõng vieäc phaûi laøm laø phaùt trieån thò tröôøng caùc loaïi thöïc phaåm (trong ñoù coù thò tröôøng thòt heo) theo höôùng hieän ñaïi, chuyeân nghieäp ñaûm baûo caùc yeâu caàu cuûa moät ñoâ thò vaên minh vaø an toaøn thöïc phaåm cho ngöôøi daân thaønh phoá cuõng nhö du khaùch nöôùc ngoaøi. Tröôùc tình hình treân, vieäc nghieân cöùu thò tröôøng thòt heo nhaèm tìm ra nhöõng ñaëc ñieåm, nguyeân nhaân yeáu keùm… ñeå töø ñoù ñöa ra nhöõng giaûi phaùp taùc ñoäng hôïp lyù laø vieäc laøm caàn thieát trong giai ñoaïn hieän nay. Nhaän thöùc ñöôïc taàm quan troïng ñoù, toâi tieán haønh thöïc hieän ñeà taøi “Nghieân Cöùu Thò Tröôøng Thòt Heo Taïi Thaønh Phoá Hoà Chí Minh” vôùi mong muoán goùp phaàn giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà neâu treân. Muïc tieâu chung cuûa ñeà taøi naøy nhaèm tìm hieåu tình hình caàu – cung thòt heo taïi Tp.HCM nhaèm xaùc ñònh höôùng saûn xuaát vaø tieâu thuï trong thôøi gian tôùi. Phaïm vi nghieân cöùu cuûa ñeà taøi chuû yeáu chuù troïng vaøo caùc vaán ñeà thuoäc veà caàu – cung thòt heo treân ñòa baøn Tp. HCM. Muïc tieâu cuï theå cuûa ñeà taøi laø: - Tìm hieåu ñaëc ñieåm, thoùi quen tieâu duøng thòt heo cuûa ngöôøi daân Tp. HCM - Xaùc ñònh caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán caàu thòt heo taïi Tp. HCM - Phaân tích, ñaùnh giaù tình hình cung thòt heo - Ñöa ra moät soá giaûi phaùp mang tính gôïi môû veà maët chính saùch nhaèm ñònh höôùng saûn xuaát vaø tieâu thuï trong thôøi gian tôùi Ñeà taøi naøy seõ söû duïng lyù thuyeát veà caàu – cung, caùc phöông phaùp kinh teá löôïng ñeå phaân tích, xaùc ñònh caùc nhaân toá chuû yeáu taùc ñoäng ñeán caàu, cung thòt heo. Chuùng toâi söû duïng nhöõng phöông phaùp nghieân cöùu sau: - Phöông phaùp ñieàu tra baûng caâu hoûi - Phöông phaùp thoáng keâ moâ taû - Phöông phaùp moâ hình kinh teá löôïng Caùc soá lieäu thöù caáp seõ ñöôïc thu thaäp töø caùc cô quan chöùc naêng nhö: Cuïc Thoáng keâ, Chi cuïc Thuù y, Sôû Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån Noâng thoân, Sôû Thöông maïi… Caùc soá lieäu sô caáp seõ ñöôïc thu thaäp baèng caùch ñieàu tra maãu taïi caùc chôï ñaàu moái, sieâu thò, ngöôøi tieâu duøng. Thò tröôøng bao goàm hai yeáu toá caáu thaønh cô baûn laø cung vaø caàu. Veà phía caàu seõ ñöôïc phaân tích phaàn ñònh tính döïa treân caùc soá lieäu thöù caáp thu thaäp ñöôïc; phaàn ñònh löôïng ñöôïc phaân tích döïa treân soá lieäu ñieàu tra maãu thöïc teá. Veà phía cung, do giôùi haïn veà khaû naêng vaø taøi chính, ñeà taøi chæ ñeà caäp ñeán phaàn phaân tích thöïc traïng döïa treân caùc soá lieäu thöù caáp maø khoâng phaân tích phaàn ñònh löôïng. CHÖÔNG I CÔ SÔÛ LYÙ THUYEÁT 1.1. Khaùi nieäm veà thò tröôøng Coù nhieàu ñònh nghóa khaùc nhau veà thò tröôøng ñöôïc caùc nhaø kinh teá hoïc ñöa ra. Theo David Begg trong cuoán Economics: “Thò tröôøng laø söï bieåu hieän ngaén goïn cho quaù trình theo ñoù moïi quyeát ñònh cuûa caùc hoä gia ñình veà vieäc tieâu thuï caùc haøng hoùa thay theá nhau, quyeát ñònh cuûa caùc haõng veà saûn xuaát caùi gì vaø saûn xuaát nhö theá naøo; quyeát ñònh cuûa ngöôøi lao ñoäng veà vieäc laøm bao nhieâu vaø laøm cho ai ñöôïc hoaø hôïp do söï ñieàu chænh cuûa giaù caû” (A market is a shorthand expression for the process by which households’ decisions about consumption of alternative goods, firms’ decisions about what and how to produce, and workers’ decisions about how much and for whom to work are reconciled by adjustment of prices). Theo Robert S. Pindyck vaø Daniel L. Rubinfeld trong cuoán icroeconomics: “Thò tröôøng laø moät taäp hôïp nhöõng ngöôøi mua vaø ngöôøi baùn taùc ñoäng laãn nhau, daãn ñeán khaû naêng trao ñoåi” (A market is a collection of buyers and sellers, that interact, resulting in the possibility for exchange). Tuy nhieân, ñònh nghóa ñöôïc nhieàu ngöôøi chaáp nhaän laø: “Thò tröôøng laø nhöõng söï thoûa thuaän maø thoâng qua ñoù ngöôøi baùn vaø ngöôøi mua lieân heä, tieáp xuùc vôùi nhau ñeå trao ñoåi haøng hoùa vaø dòch vuï”. Thò tröôøng coù theå laø nôi ngöôøi baùn vaø ngöôøi mua tieáp xuùc tröïc tieáp (chôï ñaàu moái noâng saûn, cöûa haøng thôøi trang). Tuy nhieân khoâng nhaát thieát luùc naøo ngöôøi baùn vaø ngöôøi mua cuõng phaûi tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi nhau. ÔÛ moät soá thò tröôøng (nhö thò tröôøng chöùng khoaùn chaúng haïn) hoaït ñoäng mua, baùn chuû yeáu thoâng qua nhöõng ngöôøi trung gian. Trong caùc sieâu thò, ngöôøi mua seõ löïa choïn haøng hoùa ñaõ ñöôïc nieâm yeát giaù saün. Taïi caùc cuoäc baùn ñaáu giaù ngöôøi baùn ñoùng vai troø bò ñoäng, ngöôøi mua seõ ñaáu giaù vôùi nhau ñeå xaùc ñònh giaù cuûa haøng hoùa. Thò tröôøng laø trung taâm cuûa caùc hoaït ñoäng kinh teá, thoâng qua noù caùc ñôn vò trong neàn kinh teá môùi töông taùc vôùi nhau. Khi moät ngöôøi naøo ñoù tieán haønh mua hoaëc baùn haøng hoùa thì anh ta phaûi giao dòch vôùi moät ñôn vò kinh teá khaùc treân thò tröôøng. Noùi ñeán thò tröôøng ta nghó ngay ñeán caàu, cung. Phaân tích caàu – cung laø moät coâng cuï höõu hieäu coù theå ñöôïc aùp duïng ñeå giaûi quyeát nhieàu vaán ñeà kinh teá quan troïng. 1.2. Caàu 1.2.1. Khaùi nieäm Caàu laø löôïng haøng hoùa maø ngöôøi mua muoán mua vaø coù khaû naêng mua ôû caùc möùc giaù khaùc nhau trong moät thôøi gian nhaát ñònh. Caàu khaùc vôùi nhu caàu. Nhu caàu laø nhöõng öôùc muoán voâ haïn cuûa con ngöôøi. Coøn khi noùi ñeán caàu, ta phaûi nghó ñeán hai yeáu toá cô baûn cuûa noù laø khaû naêng mua vaø söï saün loøng mua. Ví duï, neáu moät ngöôøi naøo ñoù muoán coù moät chieác xe hôi (coù nhu caàu), nhöng khoâng coù ñuû tieàn thanh toaùn, thì caàu cuûa anh ta veà xe hôi baèng khoâng. Ngöôïc laïi, giaû söû anh ta coù ñuû tieàn, nhöng laïi khoâng muoán mua thì caàu veà xe hôi cuûa anh ta cuõng baèng khoâng. Trong thöïc teá, löôïng caàu cuûa moät loaïi haøng hoùa hay dòch vuï phuï thuoäc vaøo nhieàu nhaân toá nhö: giaù caû cuûa baûn thaân haøng hoùa ñoù (P), giaù caû haøng hoùa coù lieân quan (Pr), thu nhaäp cuûa ngöôøi tieâu duøng (I), thò hieáu cuûa ngöôøi tieâu duøng (T), daân soá (N)… Do ñoù neáu bieåu dieãn löôïng caàu döôùi daïng haøm soá, noù seõ laø haøm nhieàu bieán: QD = f(P, Pr, I, T, N,…) Caàn phaân bieät giöõa hai khaùi nieäm caàu vaø löôïng caàu. Löôïng caàu laø löôïng haøng hoùa maø ngöôøi mua muoán mua vaø coù khaû naêng mua ôû moät möùc giaù cuï theå trong moät thôøi gian nhaát ñònh. Coøn caàu khoâng phaûi laø moät soá löôïng cuï theå, noù theå hieän toaøn boä moái lieân heä giöõa löôïng caàu vaø giaù. Hay noùi khaùc hôn, caàu dieãn taû haønh vi cuûa ngöôøi mua ôû taát caû caùc möùc giaù. 1.2.2. Luaät caàu Trong ñieàu kieän caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi, khi giaù cuûa moät maët haøng taêng leân thì löôïng haøng hoùa ñöôïc caàu giaûm. Ngöôïc laïi, khi giaù cuûa moät maët haøng giaûm xuoáng thì löôïng haøng hoùa ñöôïc caàu taêng leân. Nhö vaäy, giöõa giaù caû vaø löôïng caàu coù moái quan heä nghòch bieán. Ñieàu naøy coù theå ñöôïc giaûi thích baèng hai lyù do sau: - Khi giaù cuûa moät haøng hoùa giaûm gaây ra hai taùc ñoäng. Thöù nhaát, noù laøm taêng khaû naêng mua thaät söï cuûa ngöôøi tieâu duøng; vôùi moät möùc thu nhaäp khoâng ñoåi, hoï vaãn coù theå mua ñöôïc nhieàu haøng hôn (taùc ñoäng thu nhaäp). Thöù hai, hoï seõ tieâu thuï nhieàu hôn haøng hoùa naøo trôû neân reû hôn vaø tieâu thuï ít hôn haøng hoùa naøo trôû neân maéc hôn moät caùch töông ñoái (taùc ñoäng thay theá). - Ngöôïc laïi, khi giaù cuûa moät haøng hoùa taêng cuõng gaây ra hai taùc ñoäng. Thöù nhaát, noù laøm giaûm khaû naêng mua thaät söï cuûa ngöôøi tieâu duøng; vôùi moät möùc thu nhaäp khoâng ñoåi, hoï seõ mua ñöôïc ít haøng hôn (taùc ñoäng thu nhaäp). Thöù hai, hoï seõ tieâu thuï ít hôn haøng hoùa naøo trôû neân maéc hôn vaø tieâu thuï nhieàu hôn haøng hoùa naøo trôû neân reû hôn moät caùch töông ñoái (taùc ñoäng thay theá). 1.2.3. Bieåu caàu Löôïng caàu cuûa moät loaïi haøng hoùa phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá. Giaû söû caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi, ta thaáy raèng löôïng caàu coù moái quan heä nghòch bieán vôùi giaù caû. Vieäc trình baøy moái quan heä naøy döôùi hình thöùc baûng bieåu goïi laø bieåu caàu. Sau ñaây laø ví duï veà bieåu caàu caø pheâ taïi moät ñòa phöông: Baûng 1: Bieåu caàu veà caø pheâ taïi moät ñòa phöông ÑÔN GIAÙ (ñ/kg) 15.000 20.000 25.000 30.000 35.000 40.000 1.2.4. Ñöôøng caàu LÖÔÏNG CAÀU (kg/ngaøy) 20 17 14 11 8 5 Ñöôøng caàu laø hình thöùc dieãn taû moái quan heä giöõa löôïng caàu vaø giaù caû cuûa moät loaïi haøng hoùa baèng ñoà thò. Noù cho ta bieát phaûn öùng cuûa ngöôøi tieâu duøng ñoái vôùi giaù caû. Truïc tung chæ giaù haøng hoùa (P), tính baèng tieàn treân moãi ñôn vò haøng. Truïc hoaønh chæ soá löôïng haøng hoùa (Q), tính baèng soá löôïng trong moãi thôøi kyø. Neáu löôïng caàu ñöôïc trình baøy trong moái töông quan vôùi giaù cuûa chính haøng hoùa ñoù thì phöông trình ñöôøng caàu coù daïng: QD = f(P). Cuï theå, ôû daïng tuyeán tính, phöông trình ñöôøng caàu laø: QD = a + bP vôùi b < 0. Do giöõa giaù vaø löôïng caàu coù moái quan heä nghòch bieán neân caùc ñöôøng caàu coù ñoä nghieâng doác xuoáng töø traùi qua phaûi (ñieàu naøy ñuùng vôùi haàu heát caùc maët haøng). Tuy nhieân, hình daïng cuûa ñöôøng caàu khoâng nhaát thieát phaûi laø ñöôøng thaúng maø coù theå laø ñöôøng cong hoaëc ñöôøng gaáp khuùc. Hình 1: Caùc ñöôøng caàu P P D 0 P D Q 0 P D Q 0 D Q 0 Q 1.2.5. Ñöôøng caàu thò tröôøng Ñöôøng caàu thò tröôøng chính laø toång caùc ñöôøng caàu caù nhaân trong thò tröôøng ñoù. ÔÛ moãi möùc giaù, löôïng caàu cuûa thò tröôøng baèng toång löôïng caàu cuûa moãi caù nhaân. Treân ñoà thò, ñöôøng caàu thò tröôøng ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch coäng theo chieàu ngang löôïng caàu cuûa taát caû ngöôøi tieâu duøng. Do caùc ñöôøng caàu caù nhaân coù daïng doác xuoáng, neân ñöôøng caàu thò tröôøng cuõng coù daïng doác xuoáng. Tuy nhieân, ñöôøng caàu thò tröôøng khoâng nhaát thieát phaûi laø ñöôøng thaúng, maëc duø caùc ñöôøng caàu caù nhaân ñeàu laø ñöôøng thaúng. Hình 2: Ñöôøng caàu caù nhaân vaø ñöôøng caàu thò tröôøng P 10 Ñöôøng caàu thò tröôøng 0 DB DA 4 7 11 DC Q 1.2.6. Ñoä co daõn cuûa caàu theo giaù 1.2.6.1. Khaùi nieäm Hình daïng doác xuoáng cuûa ñöôøng caàu cho ta thaáy raèng löôïng caàu taêng leân khi giaù cuûa haøng hoùa giaûm. Moät caâu hoûi ñöôïc ñaët ra laø: löôïng caàu seõ taêng bao nhieâu? Ñeå traû lôøi caâu hoûi naøy chuùng ta söû duïng coâng cuï ñoä co daõn. Ñoä co daõn laø chæ tieâu ño löôøng möùc ñoä nhaïy caûm cuûa bieán soá naøy so vôùi moät bieán khaùc. Noù cho thaáy phaàn traêm thay ñoåi cuûa bieán soá naøy khi bieán khaùc thay ñoåi 1%. Ñoä co daõn cuûa caàu theo giaù laø chæ tieâu ño löôøng möùc ñoä nhaïy caûm cuûa löôïng haøng hoùa maø ngöôøi mua muoán mua ñoái vôùi söï thay ñoåi cuûa giaù chính haøng hoùa ñoù. Noù cho bieát löôïng caàu cuûa moät loaïi haøng hoùa seõ thay ñoåi bao nhieâu phaàn traêm khi giaù cuûa chính haøng hoùa ñoù thay ñoåi 1%, trong ñieàu kieän caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi. Hay noùi khaùc hôn, noù cho chuùng ta thaáy thaùi ñoä cuûa ngöôøi tieâu duøng ñoái vôùi söï thay ñoåi cuûa giaù caû. Coù ba tröôøng hôïp cuûa caàu co daõn theo giaù: - Co daõn nhieàu: khi tyû leä phaàn traêm giaûm trong löôïng caàu lôùn hôn tyû leä phaàn traêm taêng cuûa giaù - Co daõn ít: khi tyû leä phaàn traêm giaûm trong löôïng caàu ít hôn tyû leä taêng cuûa giaù - Co daõn ñôn vò: khi tyû leä phaàn traêm giaûm trong löôïng caàu baèng vôùi tyû leä taêng cuûa giaù. 1.2.6.2. Coâng thöùc tính Ñeå tính ñoä co daõn cuûa caàu theo giaù, ngöôøi ta duøng heä soá co daõn cuûa caàu theo giaù. Goïi EDP laø heä soá co daõn cuûa caàu theo giaù. EDP = Hoaëc: EDP % bieán ñoåi cuûa löôïng caàu % bieán ñoåi cuûa giaù ΔQ/Q ΔQ = = P x ΔP/P Q ΔP (1) Do giöõa giaù vaø löôïng caàu coù moái quan heä nghòch bieán (khi giaù haøng hoùa taêng, soá löôïng haøng ñöôïc caàu giaûm), neân ΔQ/ΔP laø soá aâm. Vaø do ñoù, töø coâng thöùc (1) ta thaáy raèng EDP seõ luoân luoân aâm. Ñeå ñôn giaûn, ta chæ quan taâm ñeán giaù trò tuyeät ñoái cuûa EDP. Caàu ñöôïc goïi laø co daõn neáu ⎜EDP⎜ > 1, ñöôïc goïi laø co daõn ít khi ⎜EDP⎜ < 1, ñöôïc goïi laø co daõn moät ñôn vò khi ⎜EDP⎜ = 1. 1.2.7. Ñoä co daõn taïi caùc ñieåm treân ñöôøng caàu Töø coâng thöùc (1) ta thaáy raèng söï co daõn cuûa caàu phuï thuoäc vaøo ΔQ/ΔP (söï thay ñoåi löôïng caàu gaén vôùi söï thay ñoåi cuûa giaù) vaø P/Q (tyû leä giaù treân löôïng haøng). Khi di chuyeån doïc ñöôøng caàu hai ñaïi löôïng ΔQ/ΔP vaø P/Q seõ thay ñoåi, vì vaäy laøm cho ñoä co daõn cuûa caàu cuõng thay ñoåi theo 1 . Coâng thöùc (1) coù theå ñöôïc vieát laïi nhö sau: ΔQ P P 1 = P x = 1 x = x ΔP/P Q ΔP ΔP Q (Ñoä doác cuûa ñöôøng caàu) Q ΔQ Hình 4: Ñoä doác, giaù vaø löôïng caàu thay ñoåi doïc theo ñöôøng caàu EDP = ΔQ/Q (2) P 15 10 5 0 D 5 8 15 Q Hình 4 cho thaáy raèng khi di chuyeån doïc theo ñöôøng caàu töø treân xuoáng, ñoä doác seõ giaûm daàn, giaù cuõng giaûm, nhöng löôïng caàu taêng leân. Do ñoù, moät laàn nöõa cho chuùng ta thaáy raèng ñoä co daõn cuûa caàu thay ñoåi doïc theo ñöôøng caàu. Nhöõng phaân tích treân ñaây chæ ra raèng, ñoä co daõn cuûa caàu phaûi ñöôïc xeùt taïi moät ñieåm cuï theå treân ñöôøng caàu. Tuy nhieân trong thöïc teá, ta thöôøng nghe noùi veà caùc loaïi haøng hoùa vôùi ñoä co daõn cao hoaëc thaáp (ví duï: daàu löûa coù ñoä co daõn cuûa caàu theo giaù thaáp, nöôùc hoa coù ñoä co daõn cuûa caàu theo giaù cao…) maø khoâng thaáy ñeà caäp ñeán vò trí naøo treân ñöôøng caàu. Thöïc ra khi noùi nhö vaäy ta ñaõ ngaàm ñeà caäp ñeán nhöõng phaàn treân ñöôøng caàu töông öùng vôùi nhöõng möùc giaù ñaëc thuø cuûa caùc haøng hoùa ñoù. 1 ΔQ/ΔP laø coá ñònh khi di chuyeån doïc theo ñöôøng caàu tuyeán tính. 1.2.8. Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán ñoä co daõn cuûa caàu theo giaù - Khaû naêng thay theá cuûa saûn phaåm. Nhöõng maët haøng naøo ít coù khaû naêng thay theá bôûi maët haøng khaùc trong tieâu duøng thì coù ñoä co daõn cuûa caàu theo giaù thaáp, vaø ngöôïc laïi seõ coù ñoä co daõn lôùn hôn. - Ñaëc tính cuûa saûn phaåm. Saûn phaåm naøo caøng thieát yeáu thì coù ñoä co daõn cuûa caàu theo giaù caøng thaáp; caùc saûn phaåm cao caáp, xa xæ coù ñoä co daõn cuûa caàu theo giaù lôùn. - Tyû phaàn chi tieâu cuûa saûn phaåm ñoù trong toång möùc chi tieâu. Maët haøng naøo coù tyû phaàn trong toång möùc chi tieâu caøng lôùn thöôøng coù ñoä co daõn cuûa caàu theo giaù lôùn vaø ngöôïc laïi. - Möùc giaù ôû vò trí naøo treân ñoà thò. Neáu möùc giaù ñöôïc xem xeùt ôû phaàn treân cuûa ñöôøng caàu thì ñoä co daõn lôùn hôn so vôùi ôû phía döôùi. - Thôøi gian xem xeùt. Ñoä co daõn cuûa caàu theo giaù phuï thuoäc vaøo ñoä daøi thôøi gian ngöôøi tieâu duøng thay ñoåi cô caáu chi tieâu cuûa hoï khi giaù bieán ñoäng. Khi giaù taêng hoaëc giaûm, ngöôøi tieâu duøng caàn coù thôøi gian ñeå thay ñoåi cô caáu chi tieâu. Do ñoù neáu xeùt söï thay ñoåi giaù trong daøi haïn, ñoä co daõn cuûa caàu theo giaù lôùn hôn so vôùi trong ngaén haïn. 1.2.9. Moät soá yeáu toá khaùc coù aûnh höôûng ñeán caàu Ngoaøi giaù caàu cuûa haøng hoùa coøn phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá khaùc. Khi caùc yeáu toá naøy thay ñoåi seõ laøm dòch chuyeån ñöôøng caàu. Moät soá yeáu toá cô baûn ñöôïc keå ra laø: 1.2.9.1. Giaù cuûa haøng hoùa lieân quan Löôïng caàu ñoái vôùi moät loaïi haøng hoùa chòu taùc ñoäng cuûa giaù caû caùc maët haøng khaùc coù lieân quan. Ví duï, khi giaù thòt gaø taêng, moät soá ngöôøi tieâu duøng seõ chuyeån sang duøng thòt heo, do ñoù, löôïng caàu veà thòt heo taêng. Ví duï khaùc, khi giaù xaêng taêng, ngöôøi ta seõ giaûm bôùt ñi oâ toâ con, laøm cho löôïng caàu veà oâ toâ con giaûm. Haøng hoaù coù lieân quan coù hai loaïi. Khi taêng giaù maët haøng naøy laøm cho löôïng caàu cuûa maët haøng khaùc giaûm, hai haøng hoùa naøy ñöôïc goïi laø boå sung cho nhau; ngöôïc laïi khi giaù cuûa moät maët haøng taêng laøm cho löôïng caàu cuûa haøng hoùa khaùc taêng, hai haøng hoùa ñoù ñöôïc goïi laø thay theá nhau. Ñeå ño ñoä nhaïy caûm cuûa löôïng caàu haøng hoùa naøy ñoái vôùi söï thay ñoåi veà giaù cuûa moät haøng hoùa lieân quan, ngöôøi ta duøng chæ tieâu ñoä co daõn cheùo. Noù cho bieát phaàn traêm thay ñoåi löôïng caàu cuûa haøng hoùa X do söï thay ñoåi 1% giaù caû cuûa haøng hoùa Y. Coâng thöùc tính ñoä co daõn cheùo nhö sau: EXY = - ΔQX/QX ΔPY/PY (3) Nhöõng haøng hoùa ít lieân quan ñeán nhau coù EXY raát nhoû, ñaëc bieät neáu EXY=0 thì hai haøng hoùa hoaøn toaøn khoâng lieân quan ñeán nhau. - Nhöõng haøng hoùa caøng thay theá toát cho nhau coù EXY caøng lôùn vaø >0. - Nhöõng haøng hoùa coù tính boå sung cho nhau caøng cao coù ⎜EXY⎜ caøng lôùn vaø EXY<0 1.2.9.2. Thu nhaäp cuûa khaùch haøng Deã thaáy raèng, khi thu nhaäp cuûa khaùch haøng taêng, hoï seõ muoán mua nhieàu haøng hoùa hôn. Tuy nhieân ñoái vôùi töøng maët haøng cuï theå löôïng caàu seõ thay ñoåi khaùc nhau, coù loaïi taêng nhieàu, coù loaïi taêng ít, thaäm chí coù loaïi coù theå giaûm. Ví duï, khi thu nhaäp taêng, löôïng caàu xe maùy vaø xe hôi taêng, trong khi ñoù löôïng caàu xe ñaïp laïi giaûm.Ñeå ño löôøng phaûn öùng cuûa löôïng caàu ñoái vôùi söï thay ñoåi cuûa thu nhaäp, ngöôøi ta duøng chæ tieâu ñoä co daõn cuûa caàu theo thu nhaäp. Ñoä co daõn cuûa caàu theo thu nhaäp cuûa moät haøng hoùa laø phaàn traêm thay ñoåi trong löôïng caàu (Q) töông öùng vôùi 1% thay ñoåi cuûa thu nhaäp (I). Coâng thöùc tính ñoä co daõn cuûa caàu theo thu nhaäp nhö sau: EI = ΔQ/Q ΔI/I (4) - Haøng hoùa naøo coù EI>0 ñöôïc goïi laø haøng hoùa bình thöôøng - khi thu nhaäp taêng thì caàu cuûa haøng hoùa ñoù cuõng taêng theo. - Haøng hoùa naøo coù EI<0 ñöôïc goïi laø haøng hoùa caáp thaáp - khi thu nhaäp taêng thì caàu cuûa haøng hoùa ñoù giaûm. Ngoaøi ra, haøng hoùa bình thöôøng cuõng ñöôïc chia laøm hai loaïi: Neáu: EI>1 ñöôïc goïi laø haøng hoùa xa xæ EI<1 ñöôïc goïi laø haøng hoùa thieát yeáu 1.2.9.3. Thò hieáu cuûa ngöôøi tieâu duøng Thò hieáu cuûa ngöôøi tieâu duøng laø moät nhaân toá coù aûnh höôûng ñeán caàu cuûa haøng hoùa. Thò hieáu cuûa ngöôøi tieâu duøng ñöôïc taïo ra bôûi phong tuïc taäp quaùn, vaên hoùa, truyeàn thoáng, toân giaùo, quaûng caùo… Ví duï, do toân giaùo maø caàu veà thòt boø taïi Trung Ñoâng thaáp; do taùc ñoäng cuûa quaûng caùo thoâng qua phim aûnh maø caàu veà nhoäm toùc theo kieåu Haøn Quoác taïi Vieät Nam taêng. Khi caùc yeáu toá taïo neân thò hieáu cuûa ngöôøi tieâu duøng thay ñoåi thì thò hieáu cuûa hoï cuõng thay ñoåi, vaø do ñoù, löôïng caàu veà moät loaïi haøng hoùa naøo ñoù cuõng thay ñoåi theo. Thoâng thöôøng, thò hieáu ñöôïc taïo ra töø phong tuïc taäp quaùn, toân giaùo, truyeàn thoáng thay ñoåi chaäm; thò hieáu do quaûng caùo taùc ñoäng thay ñoåi raát nhanh. 1.2.9.4. Daân soá Thoâng thöôøng, daân soá caøng ñoâng thì löôïng caàu caøng lôùn. Ta thöû so saùnh caàu veà thòt heo cuûa Tp. HCM vôùi caû nöôùc Vieät Nam. ÔÛ moãi möùc giaù, löôïng caàu thòt heo cuûa caû nöôùc ñeàu cao hôn, ñôn giaûn laø vì daân soá cuûa caû nöôùc ñoâng hôn nhieàu so vôùi Tp. HCM. 1.2.10. Söï dòch chuyeån cuûa ñöôøng caàu Ñöôøng caàu ñöôïc xaây döïng treân cô sôû caùc yeáu toá khaùc coù aûnh höôûng ñeán caàu khoâng ñoåi. Khi caùc yeâu toá naøy thay ñoåi seõ laøm ñöôøng caàu dòch chuyeån (sang phaûi hoaëc sang traùi). Luùc ñoù löôïng caàu ôû moãi möùc giaù seõ thay ñoåi. Hình 5: Söï dòch chuyeån cuûa ñöôøng caàu P P P0 0 P0 D1 Q0 Q1 D0 Q 0 D0 Q1 Q0 D1 Q 1.3. Cung 1.3.1. Khaùi nieäm Cung laø löôïng haøng hoùa maø ngöôøi baùn muoán baùn vaø coù khaû naêng baùn ôû caùc möùc giaù khaùc nhau trong moät thôøi gian nhaát ñònh. Töông töï nhö caàu, khi noùi ñeán cung ta cuõng phaûi nghó tôùi hai yeáu toá cô baûn ñoù laø khaû naêng baùn vaø söï saün loøng baùn. Ví duï, nhaø saûn xuaát coù ñuû haøng hoùa ñeå baùn ra thò tröôøng, nhöng vì giaù reû hoï khoâng muoán baùn, do ñoù cung luùc naøy baèng khoâng. Ngoaøi ra, ta caàn phaân bieät giöõa hai khaùi nieäm cung vaø löôïng cung. Löôïng cung laø löôïng haøng hoùa maø ngöôøi baùn muoán baùn vaø coù khaû naêng baùn ôû moät möùc giaù cuï theå trong moät thôøi gian nhaát ñònh. Coøn cung khoâng phaûi laø moät soá löôïng cuï theå, noù theå hieän toaøn boä moái lieân heä giöõa löôïng cung vaø giaù. Hay noùi khaùc hôn, cung dieãn taû haønh vi cuûa ngöôøi baùn ôû taát caû caùc möùc giaù. 1.3.2. Luaät cung Trong ñieàu kieän caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi, khi giaù cuûa moät maët haøng taêng leân thì löôïng haøng cung öùng ra thò tröôøng taêng. Ngöôïc laïi, khi giaù cuûa moät maët haøng giaûm xuoáng thì löôïng haøng cung öùng ra thò tröôøng giaûm xuoáng. Nhö vaäy, giöõa giaù caû vaø löôïng cung coù moái quan heä ñoàng bieán. Lyù do ñeå giaûi thích ñieàu naøy laø lôïi nhuaän. Trong ñieàu kieän caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi, neáu giaù taêng leân thì lôïi nhuaän cuûa nhaø saûn xuaát seõ cao hôn, do ñoù hoï seõ taêng löôïng haøng saûn xuaát. Beân caïnh ñoù, lôïi nhuaän taêng seõ loâi keùo theâm nhaø saûn xuaát môùi. 1.3.3. Bieåu cung Löôïng cung cuûa moät loaïi haøng hoùa phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá. Giaû söû caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi, ta thaáy raèng löôïng cung coù moái quan heä ñoàng bieán vôùi giaù caû. Vieäc trình baøy moái quan heä naøy döôùi hình thöùc baûng bieåu goïi laø bieåu cung. Sau ñaây laø ví duï veà bieåu cung caø pheâ taïi moät ñòa phöông: Baûng 2: Bieåu cung veà caø pheâ taïi moät ñòa phöông ÑÔN GIAÙ (ñ/kg) 15.000 20.000 25.000 30.000 35.000 40.000 1.3.4. Ñöôøng cung LÖÔÏNG CUNG (kg/ngaøy) 50 90 130 170 210 250 Ñöôøng cung laø hình thöùc dieãn taû moái quan heä giöõa löôïng haøng maø doanh nghieäp saün saøng baùn ra thò tröôøng vaø giaù caû cuûa haøng hoùa ñoù baèng ñoà thò. Noù cho ta bieát phaûn öùng cuûa nhaø saûn xuaát ñoái vôùi giaù caû. Truïc tung chæ giaù haøng hoùa (P), tính baèng tieàn treân moãi ñôn vò haøng. Truïc hoaønh chæ soá löôïng haøng hoùa (Q), tính baèng soá löôïng trong moãi thôøi kyø. Do giöõa giaù vaø löôïng cung coù moái quan heä ñoàng bieán neân caùc ñöôøng cung coù ñoä nghieâng doác leân töø traùi qua phaûi (ñieàu naøy ñuùng vôùi haàu heát caùc maët haøng). Tuy nhieân, hình daïng cuûa ñöôøng cung khoâng nhaát thieát phaûi laø ñöôøng thaúng maø coù theå laø ñöôøng cong hoaëc ñöôøng gaáp khuùc. Hình 6: Caùc ñöôøng cung P P P S S 0 P S S Q 0 1.3.5. Ñöôøng cung thò tröôøng Q 0 Q 0 Q