Tài liệu Nghiên cứu sự ô nhiễm trứng giun tròn oesophagostomum spp. trong môi trường chăn nuôi lợn tại huyện phú lương tỉnh thái nguyên và thử nghiệm biện pháp phòng trị bệnh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGUYỄN THỊ HÀ Tên đề tài : “NGHIÊN CỨU SỰ Ô NHIỄM TRỨNG GIUN TRÒN OESOPHAGOSTOMUM SPP. TRONG MÔI TRƢỜNG CHĂN NUÔI LỢN TẠI HUYỆN PHÚ LƢƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN VÀ THỬ NGHIỆM BIỆN PHÁP PHÒNG TRỊ BỆNH” KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo: Chính quy Chuyên ngành: Thú y Khoa: Chăn nuôi Thú y Lớp: 43 - Thú y Khóa học: 2011 - 2016 Giảng viên hƣớng dẫn: GS.TS. Nguyễn Thị Kim Lan THÁI NGUYÊN – 2015 i LỜI CẢM ƠN Được sự đồng ý của Ban giám hiệu nhà trường, Ban chủ nhiệm khoa Chăn nuôi thú y, cô giáo hướng dẫn và sự nhất chí của Ban lãnh đạo Phòng Nông nghiệp huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên, em thực hiện nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu sự ô nhiễm trứng giun tròn Oesophagostomum spp. trong môi trường chăn nuôi lợn tại huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên và thử nghiệm biện pháp phòng trị bệnh” Trong quá trình thực tập nghiên cứu thực hiện đề tài em đã nhận được sự quan tâm của nhà trường, Khoa Chăn nuôi thú y, cán bộ Phòng nông nghiệp huyện Phú Lương, các hộ gia đình tại các xã, bạn bè và gia đình. Nhân dịp này em xin gửi lời cảm ơn tới Ban giám hiệu nhà trường, Khoa Chăn nuôi thú y - Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, Ban lãnh đạo Phòng Nông nghiệp huyện Phú Lương đã tạo điều kiện thuận lợi cho em hoàn thành khóa luận tốt nghiệp. Đặc biệt em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới giảng viên hướng dẫn GS.TS. Nguyễn Thị Kim Lan và NCS. Bùi Văn Tú cùng các cán bộ Phòng Nông nghiệp huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo giúp đỡ em trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Em xin gửi lời cảm ơn đến tập thể lớp K43 Thú y đã quan tâm giúp đỡ, động viên em trong suốt quá trình học tập, rèn luyện tại trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên. Một lần nữa em xin chúc toàn thể thầy, cô giáo trong Khoa Chăn nuôi Thú y sức khỏe, hạnh phúc và thành đạt. Chúc cán bộ nhân viên Phòng Nông nghiệp huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên mạnh khỏe công tác tốt, chúc các bạn sinh viên mạnh khỏe học tập tốt và thành công trong cuộc sống. Em xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, ngày tháng Sinh viên Nguyễn Thị Hà năm 2015 ii DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 4.1. Thực trạng phòng chống bệnh giun, sán cho lợn ở huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên ................................................................ 31 Bảng 4.2. Tỷ lệ và cường độ nhiễm Oesophagostomum spp. ở lợn tại một số xã thuộc huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên ........................... 34 Bảng 4.3: Sự ô nhiễm trứng giun tròn Oesophagostomum spp. ở nền chuồng lợn ....................................................................................... 37 Bảng 4.4: Sự ô nhiễm trứng giun tròn Oesophagostomum spp. ở xung quanh chuồng nuôi ........................................................................... 38 Bảng 4.5: Sự ô nhiễm trứng giun tròn Oesophagostomum spp. ở vườn, bãi trồng cây thức ăn.............................................................................. 39 Bảng 4.6: Sự ô nhiễm trứng giun tròn Oesophagostomum spp. trong thức ăn của lợn ......................................................................................... 40 Bảng 4.7: Sự ô nhiễm trứng giun tròn Oesophagostomum spp. trong nước uống của lợn ..................................................................................... 41 Bảng 4.8: Hiệu lực của một số thuốc tẩy giun tròn Oesophagostomum spp. cho lợn tại huyện Phú Lương ................................................... 43 Bảng 4.9: Tỷ lệ và cường độ nhiễm Oesophagostomum spp. ở lợn trước khi thử nghiệm biện pháp phòng bệnh ............................................ 44 Bảng 4.10: Tỷ lệ và cường độ nhiễm Oesophagostomum spp. ở lợn sau 1 tháng thử nghiệm ............................................................................. 45 Bảng 4.11: Tỷ lệ và cường độ nhiễm Oesophagostomum spp. ở lợn sau 2 tháng thử nghiệm ............................................................................. 46 iii DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ Trang Hình 2.1. Loài O. dentatum............................................................................... 5 Hình 2.2. Giun O. dentatum ............................................................................. 5 Hình 2.3. Trứng giun O. dentatum .................................................................... 5 Hình 2.4. Sơ đồ vòng đời Oesophagostomum spp. ở lợn ................................. 7 Hình 2.5. Các dạng ấu trùng cảm nhiễm của bộ Strongylata ........................ 15 Hình 4.1. Biểu đồ thực trạng phòng chống bệnh ký sinh trùng cho lợn ở 4 xã ....................................................................................................... 33 Hình 4.2. Biểu đồ tỷ lệ nhiễm giun kết hạt ở lợn tại 4 xã thuộc huyện Phú Lương ................................................................................................ 35 Hình 4.3. Biểu đồ cường độ nhiễm Oesophagostomum spp. tại các địa phương .............................................................................................. 36 Hình 4.4: Sự ô nhiễm trứng giun tròn Oesophagostomum spp. ở nền chuồng lợn. ....................................................................................... 38 Hình 4.5: Tỷ lệ nhiễm trứng giun tròn Oesophagostomum spp. trong nước uống cho lợn tại các địa phương ....................................................... 42 iv DANH MỤC VIẾT TẮT CS: Cộng sự TT: Thể trọng NXB: Nhà xuất bản v MỤC LỤC Trang PHẦN 1: MỞ ĐẦU.......................................................................................... 1 1.1. Đặt vấn đề................................................................................................... 1 1.2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................. 2 1.3. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................... 2 1.4. Ý nghĩa của đề tài ....................................................................................... 2 1.4.1. Ý nghĩa khoa học .................................................................................... 2 1.4.2. Ý nghĩa thực tiễn ..................................................................................... 2 PHẦN 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU............................................................... 3 2.1. Cơ sở khoa học của đề tài .......................................................................... 3 2.1.1. Đặc điểm sinh học của Oesophagostomum ............................................ 3 2.1.2. Bệnh Oesophagostomum spp. ở lợn........................................................ 9 2.2. Tình hình nghiên cứu Oesophagostomosis ở lợn ..................................... 19 2.2.1. Tình hình nghiên cứu trong nước .......................................................... 19 2.2.2. Tình hình nghiên cứu trên thế giới ........................................................ 21 PHẦN 3: ĐỐI TƢỢNG, VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .......................................................................... 23 3.1. Đối tượng và vật liệu nghiên cứu ............................................................. 23 3.1.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................ 23 3.1.2. Vật liệu nghiên cứu ............................................................................... 23 3.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu ............................................................ 23 3.2.1. Địa điểm nghiên cứu ............................................................................. 23 3.2.2. Thời gian nghiên cứu ............................................................................ 24 3.3. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 24 3.3.1. Thực trạng phòng chống bệnh giun, sán cho lợn tại huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. ...................................................................... 24 vi 3.3.2. Tỷ lệ nhiễm giun tròn Oesophagostomum spp. trên lợn ở huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên ....................................................................... 24 3.3.3. Nghiên cứu sự ô nhiễm trứng giun tròn Oesophagostomum spp. trong môi trường chăn nuôi lợn. ............................................................. 24 3.3.4. Nghiên cứu biện pháp phòng trị Oesophagostomosis cho lợn ............. 24 3.4. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 25 3.4.1. Phương pháp lấy mẫu ............................................................................ 25 3.4.2. Phương pháp xét nghiệm mẫu ............................................................... 27 3.4.3. Phương pháp theo dõi hiệu lực của thuốc tẩy Oesophagostomum spp. .......................................................................................................... 28 3.4.4. Phương pháp thử nghiệm các biện pháp phòng bệnh giun tròn Oesophagostomum spp. cho lợn trên thực địa........................................ 29 Phần 4: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ....................................................... 31 4.1. Thực trạng phòng chống bệnh giun, sán cho lợn ở huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên .................................................................................... 31 4.2. Tỷ lệ và cường độ nhiễm giun tròn Oesophagostomum spp. ở lợn tại một số xã thuộc huyên Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên .......................... 33 4.3. Sự ô nhiễm trứng giun tròn Oesophagostomum spp. ở môi trường chăn nuôi lợn .......................................................................................... 37 4.3.1. Sự ô nhiễm trứng giun tròn Oesophagostomum spp. ở nền chuồng lợn ..... 37 4.3.2. Sự ô nhiễm trứng giun tròn Oesophagostomum spp. ở xung quanh chuồng nuôi ............................................................................................ 38 4.3.3. Sự ô nhiễm trứng giun tròn Oesophagostomum spp. ở vườn, bãi trồng cây thức ăn .................................................................................... 39 4.3.4. Sự ô nhiễm trứng giun tròn Oesophagostomum spp. trong thức ăn của lợn .................................................................................................... 40 vii 4.3.5. Sự ô nhiễm trứng giun tròn Oesophagostomum spp. trong nước uống của lợn ........................................................................................... 41 4.4. Hiệu lực của một số thuốc tẩy giun tròn Oesophagostomum spp. cho lợn trên thực địa ...................................................................................... 43 4.5. Nghiên cứu thử nghiệm biện pháp phòng Oesophagostomosis cho lợn ở huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên .................................................. 44 4.5.1. Tỷ lệ và cường độ nhiễm Oesophagostomum spp. ở lợn trước khi thử nghiệm ....................................................................................... 44 4.5.2. Tỷ lệ và cường độ nhiễm Oesophagostomum spp. ở lợn sau 1 tháng thử nghiệm .............................................................................................. 45 4.5.3. Tỷ lệ và cường độ nhiễm Oesophagostomum spp. ở lợn sau 2 tháng thử nghiệm .............................................................................................. 46 4.6. Đề xuất biện pháp phòng chống bệnh Oesophagostomum spp. cho lợn ........................................................................................................... 47 Phần 5: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ............................................................. 49 5.1. Kết luận .................................................................................................... 49 5.2. Đề nghị ..................................................................................................... 50 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1 PHẦN 1 MỞ ĐẦU 1.1. Đặt vấn đề Trong ngành chăn nuôi, chăn nuôi lợn chiếm một vị trí quan trọng. Chăn nuôi lợn không những cung cấp nguồn thực phẩm có giá trị dinh dưỡng cao cho con người mà còn là nguồn cung cấp phân bón rất lớn cho ngành trồng trọt và cung cấp các sản phẩm phụ: da, lông, mỡ...cho ngành công nghiệp chế biến. Đối với nước ta, chăn nuôi lợn không những góp phần xóa đói giảm nghèo cho bà con nông dân mà có nhiều hộ gia đình đã vươn lên làm giàu từ nghề chăn nuôi lợn, giải quyết công ăn việc làm, nâng cao thu nhập cho người nông dân. Vì thế chăn nuôi lợn đã phát triển cả về số lượng và chất lượng. Tuy nhiên trong những năm qua, tình hình dịch bệnh xảy ra ngày càng phức tạp đã gây ra những thiệt hại lớn cho chăn nuôi lợn. Bên cạnh những bệnh truyền nhiễm có tính chất lây lan mạnh, gây thiệt hại lớn thì bệnh ký sinh trùng cũng gây thiệt hại đáng kể cho ngành chăn nuôi lợn. Bệnh ký sinh trùng là bệnh khá phổ biến làm giảm năng suất chăn nuôi lợn, tạo điều kiện cho các bệnh khác kế phát. Giun kết hạt (Oesophagostomum) là ký sinh trùng gây bệnh cho nhiều loài vật nuôi trong đó có lợn. Giun trưởng thành ký sinh ở xoang ruột, ấu trùng ký sinh ở thành ruột tạo nên những u kén ở ruột gia súc. Súc vật khi nhiễm giun kết hạt nặng có thể chết. Bệnh giun kết hạt - bệnh do giun tròn Oesophagostomum spp. gây ra ở lợn phân bố rộng ở hầu hết các vùng miền. Ở các tỉnh miền núi phía bắc, bệnh giun kết hạt rất phổ biến, tuy không gây ra thể bệnh cấp tính làm chết lợn nhiều, nhưng bệnh giun kết hạt làm cho lợn gầy yếu, giảm tăng trọng, gây thiệt hại đáng kể về kinh tế cho người chăn nuôi lợn. 2 Phú Lương là một huyện miền núi, phần lớn người dân sống chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp, chăn nuôi lợn còn lạc hậu nên việc phòng bệnh ký sinh trùng, đặc biệt là bệnh do giun kết hạt còn ít được chú ý. Xuất phát từ nhu cầu cấp bách của thực tế chăn nuôi lợn ở huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên, chúng tôi thực hiện đề tài: “Nghiên cứu sự ô nhiễm trứng giun tròn Oesophagostomum spp. trong môi trường chăn nuôi lợn tại huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên và thử nghiệm biện pháp phòng trị bệnh”. 1.2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu này nhằm hạn chế tỷ lệ nhiễm giun tròn Oesophagostomum spp. ở lợn, góp phần nâng cao năng suất chăn nuôi lợn ở huyện Phú Lương. 1.3. Mục tiêu nghiên cứu Nghiên cứu sự ô nhiễm trứng giun tròn Oesophagostomum spp. trong môi trường chăn nuôi lợn tại huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên và thử nghiệm biện pháp phòng trị. 1.4. Ý nghĩa của đề tài 1.4.1. Ý nghĩa khoa học Kết quả của đề tài là những thông tin khoa học về sự ô nhiễm trứng giun tròn Oesophagostomum spp. trong môi trường chăn nuôi lợn tại huyện Phú Lương, góp phần vào việc nghiên cứu các biện pháp phòng và điều trị Oesophagostomosis ở lợn. 1.4.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả của đề tài là cơ sở khoa học khuyến cáo người chăn nuôi phòng trị bệnh do giun tròn Oesophagostomum spp. gây ra, nhằm hạn chế tác hại cho lợn, góp phần nâng cao năng suất chăn nuôi lợn và thúc đẩy ngành chăn nuôi phát triển. 3 PHẦN 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. Cơ sở khoa học của đề tài 2.1.1. Đặc điểm sinh học của Oesophagostomum 2.1.1.1. Vị trí của oesophagostomum trong hệ thống phân loại động vật học Oesophagostomum dentatum và Oesophagostomum longicaudum thuộc giống Oesophagostomum, là tác nhân gây ra bệnh giun kết hạt Oesophagostomosis) ở lợn. Theo Skrjabin và cs. (1963) [24], Phan Thế Việt và cs. (1977) [30], giun tròn Oesophagostomum spp. ở lợn có vị trí trong hệ thống phân loại động vật như sau: Ngành Nemathelminthes Shneider, 1873 Phân ngành Nemathelmintha Shaneider và Schulz, 1940 Lớp Nematoda Rudolphi, 1808 Phân lớp Secerentea Chitwood, 1933 Bộ Rhabditida Chitwood, 1933 Phân bộ Strongylata Railliet, 1916 Họ Trichonematidae Cram, 1927 Phân họ Oesophagostomatinae Railliet et Henr, 1913 Giống Oesophagostomum Molin, 1861 Loài Oesophagostomum dentatum Rudolphi, 1803 Loài Oesophagostomum longicaudum Goodey, 1925 2.1.1.2. Đặc điểm hình thái và cấu tạo Oesophagostomum ký sinh ở lợn Đề cập đến hình thái và cấu tạo Oesophagostomum spp., Skrjabin và cs. (1963) [24] cho biết: 4 Loài O. dentatum: Dài từ 7 – 14 mm, đầu được giới hạn với thân rõ rệt bởi ngăn bụng sâu. Bao miệng dài tới thực quản hình đinh ghim. Con đực có túi đuôi, hai gai giao hợp bằng nhau dài 0,90 – 0,94 mm. Con cái âm hộ nằm gần hậu môn, hậu môn ở cách mút đuôi 0,255 – 0,265 mm. Loài O. longicaudum: Con đực dài 8,8 – 9,6 mm, bánh lái gai giao hợp dạng xẻng. Con cái dài 8 – 11 mm, đuôi rất dài và thon, nhọn. Hậu môn nằm cách mút đuôi 0,453 – 0,543 mm. Âm hộ cách đuôi 0,906 – 0,951 mm. Nguyễn Thị Kim Lan (2012) [10] cho biết: Các loài thuộc giống Oesophagostomum có đặc điểm hình thái chung là: túi miệng hình ống rất nhỏ, quanh miệng có một bờ gồ lên hình đĩa, có các tua ở quanh miệng, có rãnh cổ; phía trước rãnh cổ biểu bì nở ra tạo thành túi đầu, sau rãnh cổ có gai cổ, giun đực có túi đuôi và một đôi gai giao hợp dài bằng nhau, âm hộ giun cái ở gần hậu môn. Loài O. dentatum ký sinh ở ruột già của lợn, là loài giun tròn nhỏ, không có cánh đầu, có 9 rua ngoài và 18 rua trong. Túi đầu to, gai cổ ở hai bên chỗ phình to của thực quản. Giun đực dài 8 - 9 mm, rộng 0,14 - 0,37 mm, có túi đuôi, có 2 gai giao hợp bằng nhau dài 1,0 - 1,14 mm. Giun cái dài 8 - 11,2 mm, âm đạo dài 0,1 0,15 mm, nằm gần hậu môn, hơi xuyên vào cơ quan thải trứng. Trứng hình bầu dục, dài 0,060 - 0,088 mm, rộng 0,035 - 0,050 mm. Theo Phạm Sỹ Lăng và cs. (2006) [13]: Giun O. dentatum là loài giun tròn nhỏ, không có cánh đầu. Giun đực có kích thước 7,6 – 8,8 x 0,35 – 0,38mm, có túi đuôi, có hai gai giao hợp dài 0,792 – 1,037 mm. Giun cái dài 7,8 – 12,5 x 0,38 – 0,43 mm ; đuôi dài 0,405 – 0,430 mm. Âm hộ ở trước hậu môn, cách hậu môn 0,208 – 0,388 mm, dài 0,1 – 1,15 mm hơi xuyên vào cơ quan thải trứng. Trứng hình ovan, kích thước 0,056 – 0,071 x 0,032 – 0,045 mm. 5 Hình 2.1. Loài O. dentatum (Rudolphi, 1803) 1, 2. Phần đầu cơ thể; 3. Phần đuôi cá thể cái; 4. Mút và gốc gai giao phối; 5. Cơ quan điều chỉnh; 6. Túi đuôi cá thể đực; 7. Nón sinh dục. (Nguồn: Phan Thế Việt và cs. 1977) [30] Hình 2.2. Giun O. dentatum Hình 2.3. Trứng giun O. dentatum 2.1.1.3. Vòng đời của Oesophagostomum spp. lợn Bất kỳ chương trình khống chế giun, sán nào thì việc phá vỡ vòng đời của chúng cũng là cần thiết. Do vậy, hiểu được chu kỳ (vòng đời) phát triển 6 của giun, sán có ý nghĩa rất quan trọng trong việc phòng chống các bệnh giun, sán nói chung và bệnh do Oesophagostomum spp. nói riêng. Theo Nguyễn Thị Kim Lan và cs. (1999) [8]: Toàn bộ quá trình phát triển, thay đổi qua những giai đoạn khác nhau của đời sống ký sinh trùng, kể từ khi nó là mầm sinh vật đầu tiên, cho đến khi nó lại có khả năng sản sinh ra mầm sinh vật mới, tạo ra một thế hệ mới thì toàn bộ quá trình đó được gọi là chu kỳ. Skrjabin và cs. (1963) [24] đã mô tả chi tiết về chu kỳ phát triển của Oesophagostomum spp. ở lợn như sau: Trứng bài xuất ra ngoài ở giai đoạn phân chia 8 - 16 phôi bào. Người ta đã xác định được rằng, khi nhiệt độ thích hợp (30oC), ở trong trứng ấu trùng phát triển rất nhanh, chỉ qua 16 - 18 giờ ấu trùng đã nở ra khỏi trứng. Ấu trùng giai đoạn 1 ra khỏi trứng phát triển trong môi trường bên ngoài, đến ngày thứ tư thì lột xác lần thứ nhất. Sau đó 24 giờ ấu trùng lột xác lần thứ 2, tức là tách lớp vỏ và trở thành ấu trùng giai đoạn 2, rồi lột xác lần thứ hai thành ấu trùng giai đoạn 3. Ấu trùng giai đoạn 3 là ấu trùng cảm nhiễm, tức là có khả năng gây bệnh đối với ký chủ. Tác giả cũng cho biết, khi gây nhiễm thực nghiệm trên lợn bằng ấu trùng cảm nhiễm O. longicaudum, thấy có sự tạo thành các hạt ký sinh trong thành ruột sau hai ngày nhiễm bệnh. Sau 17 ngày, đa số ấu trùng chui ra khỏi hạt, ký sinh trong ống ruột ở giai đoạn phát triển thứ 4. Sau 35 ngày cảm nhiễm thấy có hiện tượng mất các hạt ký sinh, ở chỗ hạt đó chỉ thấy mô niêm mạc dày lên. Giun O. longicaudum đạt đến giai đoạn trưởng thành sau 50 ngày cảm nhiễm. Theo Nguyễn Thị Kim Lan (2012) [10]: Vòng đời Oesophagostomum spp. không cần vật chủ trung gian. Trứng theo phân ra ngoài, gặp nhiệt độ 25 – 270C, sau 10 - 17 giờ nở thành ấu trùng, qua hai lần lột xác, sau 7 – 8 ngày thành ấu trùng gây nhiễm. Khi ký chủ nuốt phải ấu trùng này, tới ruột thì ấu trùng chui vào niêm mạc ruột tạo thành những u kén, lột xác lần thứ ba, tới ngày 6 – 8 thành ấu trùng kỳ IV, sau đó rời khỏi niêm mạc ruột và lột xác lần 7 nữa và phát triển thành giun trưởng thành. Thời gian hoàn thành vòng đời của giun O. longicaudum là 50 ngày, giun O. dentatum là 32 – 43 ngày. Phan Lục (2006) [21] cho biết: Ấu trùng O. dentatum khi vào ruột lợn chui sâu vào niêm mạc ruột già và hình thành hạt (u kén), trong có ấu trùng. Sau 23 ngày, ấu trùng chui ra khỏi kén, vào xoang ruột và phát triển thành giun trưởng thành sau 1,5 – 2 tháng. Tuổi thọ của giun từ 8 – 10 tháng. Theo Phạm Sỹ Lăng và cs. (2009) [14]: Giun trưởng thành ký sinh trong ruột già lợn, đẻ trứng, trứng theo phân ra ngoài môi trường. Trứng gặp điều kiện nhiệt độ 25 - 27oC, sau 10 - 17 giờ nở thành ấu trùng. Ấu trùng I sau 24 giờ, ở nhiệt độ 22 - 24oC phát dục thành ấu trùng II, dài 0,44 – 0,64 mm. Ấu trùng II phát triển được hai ngày thì thành ấu trùng gây nhiễm III. Ấu trùng này lẫn trong thức ăn, nước uống vào cơ thể ký chủ. Khi tới ruột, ấu trùng chui sâu vào niêm mạc ruột tạo thành những u kén và phát triển thành giun trưởng thành ở ruột già. Vòng đời Oesophagostomum spp. có thể biểu diễn bằng sơ đồ sau: Oesophagostomum spp. . trưởng thành Phân Trứng 25 – 270C 10 – 17 giờ (Ký sinh ở ruột già lợn) Rời Ấu trùng Qua 2 lần lột xác khỏi Ấu trùng có u kén sức gây nhiễm Ký chủ Lột xác lần 4 Ấu trùng kỳ IV Lột xác lần 3 Ruột nuốt phải Hình 2.4. Sơ đồ vòng đời Oesophagostomum spp. ở lợn 8 2.1.1.4. Sự phát triển và sức đề kháng của trứng Oesophagostomum spp. ở ngoại cảnh Việc nghiên cứu sự phát triển và sức đề kháng của trứng Oesophagostomum spp. ở ngoại cảnh có ý nghĩa quan trọng trong dịch tễ học bệnh Oesophagostomum spp. Trên lợn, đồng thời là cơ sở khoa học đề ra những biện pháp phòng trị bệnh Oesophagostomum spp. cho lợn. Theo Skrjabin và cs. (1963) [24]: Ở nhiệt độ thích hợp (300C), trong trứng ấu trùng phát triển rất nhanh, chỉ qua 16 - 18 giờ nở ra và vào môi trường bên ngoài. Ở nhiệt độ cao 45 – 500C trứng bị chết, còn ở nhiệt độ thấp 3oC trứng không phát triển. Nguyễn Thị Kim Lan và cs. (1999) [8] cho biết: Ở nhiệt độ 5 – 90C trứng ngừng phát triển, nhiệt độ 350C trứng bị chết. Gặp điều kiện thích hợp trứng phát triển thành ấu trùng gây nhiễm sau trên dưới một tuần. Archie Hunter (2000) [1] nhận xét: Sự phát triển, khả năng sống sót của trứng và ấu trùng cảm nhiễm ở môi trường trước hết phụ thuộc vào khí hậu. Gặp nhiệt độ và ẩm độ thích hợp, sau 5 - 6 ngày trứng phát triển thành ấu trùng cảm nhiễm. Khi nhiệt độ thấp trứng giun nở và phát triển chậm hơn. Thí nghiệm ủ phân lợn có nhiễm trứng giun đũa, trứng Oesophagostomum spp. và ấu trùng cảm nhiễm L3 của Oesophagostomum spp.; kiểm tra sau 7, 14, 28, 56 ngày ủ, kết quả cho thấy: Trứng giun đũa không bị tiêu diệt, mặc dù khả năng sống suy giảm; trứng Oesophagostomum spp. và ấu trùng cảm nhiễm L3 bị phá huỷ trong 7 - 14 ngày đầu của quá trình ủ . Theo Phan Địch Lân và cs. (2002) [16], Phan Lục (2006) [21], Phạm Sỹ Lăng và cs. (2009) [14]: trứng Oesophagostomum spp. theo phân ra ngoài môi trường, gặp điều kiện nhiệt độ 25 – 270C, sau 10 – 17 giờ nở thành ấu trùng. 2.1.1.5. Khả năng sống của ấu trùng cảm nhiễm (L3) ở ngoại cảnh Theo Oparin P . G. (1958): Ấu trùng gây nhiễm của Oesophagostomum spp. có thể duy trì khả năng sống ở môi trường bên ngoài 13 tháng (dẫn theo Phan Địch Lân và cs. 2002 [16]). 9 Skrjabin (1963) [24] cho biết: Ấu trùng cảm nhiễm Oesophagostomum spp. sống lâu hơn ở môi trường ẩm thấp, súc vật nhiễm bệnh này chủ yếu trên đồng cỏ ẩm ướt và khi uống nước ở những ao, đầm nhỏ cũng như máng nước lâu ngày không cọ rửa. Những ấu trùng cảm nhiễm có sức đề kháng với nhiệt độ cao và nhiệt độ thấp, với sự khô hạn và với tác động của các nhân tố hoá học tốt hơn so với ấu trùng của các giai đoạn trước. Ngoài ra, ấu trùng cảm nhiễm có khả năng di chuyển theo hướng thẳng đứng hay nằm ngang. Nghiên cứu về ấu trùng cảm nhiễm của Oesophagostomum spp., người ta thấy sức đề kháng của nó với nhiệt độ khá cao : Ở -150C ấu trùng ngừng hoạt động và ở trạng thái tiềm sinh, khi đưa về nhiệt độ 250C thì 93% ấu trùng cảm nhiễm sau 24 giờ có khả năng hoạt động trở lại. Các ấu trùng này cũng có thể sống sót trong môi trường axit được tổng hợp nhân tạo tương tự như môi trường axit trong dạ dày. Archie Hunter (2000) [1] nhận xét: Ấu trùng trên đồng cỏ chịu ảnh hưởng trực tiếp của khí hậu. Điều kiện tối ưu cho ấu trùng cảm nhiễm phát triển là ẩm độ tương đối cao và nhiệt độ môi trường trong khoảng 18 – 260C. Điều kiện khô và nóng diệt ấu trùng, điều kiện lạnh làm chậm lại quá trình nở của trứng và sự phát triển của ấu trùng. Phạm Sỹ Lăng và cs. (2009) [14] cho biết: Ấu trùng có sức đề kháng tốt với nhiệt độ thấp, để ở -190C đến -290C qua 10 ngày ấu trùng vẫn sống; để ở nhiệt độ phòng bình thường ấu trùng có thể sống một năm. 2.1.2. Bệnh Oesophagostomum spp. ở lợn 2.1.2.1. Đặc điểm dịch tễ học bệnh Oesophagostomum Theo Trịnh Văn Thịnh (1963) [25], Phan Thế Việt (1977) [30], Bùi Lập (1979) [18], Phạm Văn Khuê (1982) [6], Nguyễn Đăng Khải (1996) [5], Vũ Tứ Mỹ (1999) [23], Phan Lục (2006) [21], Phạm Sỹ Lăng và cs. (2009) [14]: Bệnh do Oesophagostomum spp. gây ra là một trong các bệnh giun tròn phổ biến gây hại cho lợn, phân bố rộng trên toàn thế giới. Ở Việt Nam, bệnh có ở tất cả các vùng sinh thái từ Bắc đến Nam. 10 Nguyễn Thị Kim Lan và cs. (1999) [8] cho biết, tỷ lệ nhiễm Oesophagostomum spp. theo tuổi lợn như sau: Lợn < 2 tháng tuổi: 46,9% Lợn 3 - 4 tháng tuổi: 67,4% Lợn 5 - 6 tháng tuổi: 72,1% Lợn > 8 tháng tuổi: 73,3% Lợn con có tỷ lệ nhiễm Oesophagostomum spp. thấp và cường độ nhiễm nhẹ, ở lợn con bị nhiễm bệnh không có nhiều u kén ở ruột. Ở lợn lớn tỷ lệ nhiễm cao và cường độ nhiễm nặng. Khi lợn lớn bị bệnh có rất nhiều u kén ở ruột. Phan Lục và cs. (2000) [20] nhận xét: Lợn nuôi thả rông nhiễm hầu hết các loại ký sinh trùng. Đối với lợn nuôi nhốt, gần như rất ít nhiễm những ký sinh trùng có vật chủ trung gian. Loài giun Oesophagostomum spp. có thể hoàn thành vòng đời ngay trong chuồng đối với lợn nuôi nhốt, nhưng khả năng này phụ thuộc trực tiếp vào mức độ vệ sinh sạch sẽ của chuồng trại. Tác giả cho biết, giun tròn Oesophagostomum spp. có nhiều ở lợn trưởng thành nuôi sinh sản. Theo Phan Địch Lân và cs. (2002) [16]: Tỷ lệ và cường độ nhiễm Oesophagostomum spp. phụ thuộc vào phương thức chăn nuôi. Lợn nhiễm Oesophagostomum spp. cao ở vụ hè - thu và giảm đi ở vụ đông - xuân. Qua nghiên cứu các tác giả cho biết, lợn bị nhiễm giun sán khi được nuôi ở cả ba tình trạng vệ sinh thú y tốt, trung bình và kém. Tuy nhiên, tỷ lệ và cường độ nhiễm tăng lên rõ rệt trong tình trạng vệ sinh thú y kém. Vệ sinh thú y kém là điều kiện thuận lợi để ký sinh trùng và vi khuẩn gây bệnh đường tiêu hoá nhiễm vào cơ thể lợn, gây tiêu chảy (dẫn theo Nguyễn Thị Kim Lan và cs. 2008 [9]). 2.1.2.2. Cơ chế sinh bệnh của bệnh Oesophagostomum spp. lợn Theo Nguyễn Thị Kim Lan (2012) [10], tác động của ký sinh trùng lên cơ thể ký chủ có nhiều mặt: 11 - Tác động cơ giới: hầu hết các ký sinh trùng đều gây lên những biến loạn cơ giới, ngăn trở ít hay nhiều khí quan mà nó xâm nhập; hoặc làm tắc, hoặc chèn ép và phá hoại các tổ chức, hoặc làm thủng, làm rách hoặc do khí quan bám hút của ký sinh trùng mà làm tróc niêm mạc, xuất huyết. Thường thấy gây viêm cấp tính, thứ cấp tính, mạn tính. Viêm dẫn tới sản sinh một cái vỏ bằng tổ chức liên kết bọc lấy ký sinh trùng; cái vỏ và ký sinh trùng bọc bên trong khi chết đi biến thành một cái hạt, trong hạt có hiện tượng vôi hóa. - Tác động chiếm đoạt: ký sinh trùng tự nuôi dưỡng bằng ăn tổ chức của ký chủ, cướp một phần thức ăn của ký chủ đã tiêu hoá, hút máu ký chủ. Tác động này tiếp diễn liên tục bởi rất nhiều ký sinh trùng, gây nên tổn hại rất lớn cho ký chủ (thiếu máu, gầy rạc…). - Tác động đầu độc: ký sinh trùng bài tiết các chất độc hàng ngày, ký chủ hấp thụ chất độc, sinh ra những biến loạn khác nhau, nhưng thường thấy nhất là biến loạn thần kinh và tuần hoàn. Nói chung, chất độc do ấu trùng bài tiết mạnh hơn so với chất độc của ký sinh trùng trưởng thành. - Tác động truyền bệnh: Một số loài chân đốt đốt súc vật, làm con vật khó chịu, có thể bị viêm da nhưng điều này không nguy hiểm. Điều nguy hiểm là khi hút máu ký chủ, chúng truyền những bệnh có thể thành dịch lưu hành giết hại nhiều súc vật. Skrjabin và cs. (1963) [24] đã mô tả chi tiết cơ chế sinh bệnh của Oesophagostomum spp. như sau: Bệnh lý do Oesophagostomum spp. phụ thuộc trực tiếp vào giai đoạn phát triển của ký sinh vật. Ở giai đoạn ấu trùng, Oesophagostomum spp. là nguyên nhân gây “bệnh hạt ruột”, còn giai đoạn trưởng thành, chúng gây ra bệnh Oesophagostomum spp. (Oesophagostomatosis) đường ruột. Nếu như gia súc tái nhiễm bệnh này thì ở gia súc đó cùng một lúc thấy có cả giai đoạn hạt và giai đoạn giun trưởng thành ở ruột. 12 Giai đoạn hạt được coi là giai đoạn bệnh nguy hiểm hơn cả. Sau khi ấu trùng được nuốt cùng với thức ăn và nước uống vào ruột, chúng nhanh chóng chui sâu vào niêm mạc, tới hạ niêm mạc. Ở chỗ ấu trùng chui vào tạo thành những hạt mà mắt thường có thể nhìn thấy được. Niêm mạc ở chỗ này sưng, sung huyết, trên mặt có những hạt nhỏ, chính giữa có nhân màu vàng. Trong các hạt, ấu trùng hoặc ở trạng thái tự do (chui vào chưa được bao lâu), hoặc trong những kén (già hơn); những hạt này có thể ăn sâu vào lớp cơ của ruột. Qua thời gian nhất định, ấu trùng từ hạt chui vào ruột. Sau khi ấu trùng chui ra khỏi hạt, ở chỗ chúng cư trú tạo thành những chấm sẹo. Trong thời gian phát triển hạt, ở thành ruột xuất hiện triệu chứng bệnh (cơn đau do loét). Cùng với sự thối rữa các hạt (vào ngày thứ 7 sau khi cảm nhiễm), ấu trùng chui ra khỏi hạt để vào ruột, lợn bị đau ở vùng bụng, gầy còm, bỏ ăn, ỉa chảy. Nếu có số lượng lớn ấu trùng ra khỏi kén thì đôi khi lợn tự khỏi bệnh. Trường hợp ngược lại, bệnh chuyển sang thể mạn tính. Một số hạt có thể bị vỡ ra từ phía tương mạc ruột, trong những trường hợp này bệnh trở nên phức tạp hơn do viêm xơ hoá, hay có mủ ở màng bụng, có thể làm lợn bị chết. Sức gây bệnh của giun trưởng thành sống trong ruột ít hơn. Chúng có khả năng gây viêm cata, niêm mạc ruột phủ kín chất nhầy đặc, bên trong là giun Oesophagostomum spp. Ở vật mắc bệnh do Oesophagostomum spp. trưởng thành gây ra thấy có hiện tượng ỉa chảy và táo bón xen kẽ nhau. 2.1.2.3. Triệu chứng và bệnh tích bệnh do Oesophagostomum spp. gây ra ở lợn * Triệu chứng bệnh giun kết hạt Skrjabin và cs. (1963) [24] cho biết: Oesophagostomosis tiến triển ở thể cấp tính và mạn tính. Theo dẫn liệu của Oparin, thể thứ cấp có liên quan tới sự xâm nhập của hàng loạt ấu trùng vào thành ruột, và sau đó lại quay về ruột. Thể mạn tính có liên quan tới sự ký sinh của giun trưởng thành. Tuy nhiên, thường Oesophagostomosis xuất hiện ở thể ghép vì có cả ấu trùng và giun trưởng thành ký sinh trong cơ thể súc vật.