Tài liệu Nghiên cứu kỹ thuật nuôi trồng nấm linh chi đỏ (ganoderma lucidum) trên mạt cưa cao su

Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Thaïc Só Nguyeãn Thò Saùu MÔÛ ÑAÀU Naám linh chi ñaõ ñöôïc nuoâi troàng töø raát laâu, khoâng nhöõng laø naám aên maø noù coøn laø moät loaïi döôïc lieäu quyù hieám. Töø xa xöa ñeán nay naám Linh chi vaãn ñöôïc xem laø nguoàn thöïc phaåm cao caáp vôùi muøi vò thôm ñaëc tröng. Vì vaäy naám khoâng chæ laø thöùc aên ngon maø coøn laø thöïc phaåm chöùc naêng toát cho söùc khoeû con ngöôøi. Cuõng nhö nhieàu loaïi naám khaùc, naám Linh chi coù haøm löôïng chaát beùo thaáp. Thaønh phaàn chaát beùo chuû yeáu laø axít beùo chöa no, raát thích hôïp cho nhöõng ngöôøi aên kieâng, choáng beùo phì. Haøm löôïng protein cao chæ sau thòt vaø ñaäu naønh. Ngoaøi nhöõng giaù trò veà dinh döôõng, naám Linh chi coøn coù nhöõng döôïc tính quyù. Nhöõng khaûo saùt döôïc lyù vaø laâm saøng hieän nay cho thaáy Linh chi khoâng coù ñoäc tính, khoâng coù taùc duïng phuï duø duøng daøi ngaøy, khoâng töông kî vôùi nhöõng döôïc lieäu khaùc hoaëc taân döôïc trong ñieàu trò vaø Linh chi cuõng coù nhieàu coâng duïng: o Linh chi ñöôïc duøng trong ñieàu trò vieâm gan do virus. o Hoã trôï ñieàu trò caùc beänh ung thö. o Choáng dò öùng, choáng vieâm. o Taùc duïng nhö choáng oxy hoaù. o Baûo veä vaø choáng aûnh höôûng cuûa caùc tia chieáu xaï. o Naâng cao heä mieãn dòch trong ñieàu trò nhieãm HIV. o Ñieàu hoaø vaø oån ñònh huyeát aùp. Choáng nhieãm môõ xô maïch vaø caùc bieán chöùng, giaûm cholesterol. o Chöõa loeùt daï daøy, taù traøng. o Hoã trôï trong ñieàu trò tieåu ñöôøng. o Choáng suy nhöôïc thaàn kinh keùo daøi, maát nguû. o Choáng stress gaây caêng thaúng.Vaø coøn nhieàu coâng duïng khaùc… Nhôø nhöõng giaù trò dinh döôõng vaø döôïc hoïc maø ngaøy nay ôû Vieät Nam vaø treân toaøn theá giôùi vieäc nuoâi troàng, tieâu thuï naám Linh chi taêng maïnh. Caùc nöôùc saûn xuaát naám Linh chi chuû yeáu laø Nhaät Baûn, Haøn Quoác, Trung Quoác, Ñaøi Loan, Vieät Nam … Vieät Nam laø moät nöôùc noâng nghieäp vaø giaøu tieàm naêng veà laâm nghieäp, do ñoù nguoàn pheá thaûi noâng - laâm nghieäp nhö baõ mía, rôm raï, maït cöa raát doài daøo, ñaây laø nguoàn nguyeân lieäu thích hôïp cho vieäc troàng naám. Nuoâi troàng naám Linh chi ôû nöôùc ta ñaõ tieán haønh töø nhieàu naêm tröôùc ñaây, nhöng chæ vôùi nhöõng trang traïi theo quy moâ nhoû leû, töï phaùt. Do chöa cô caáu gioáng thích hôïp vaø chöa coù kyõ thuaät nuoâi troàng cuï theå hoaëc Trang 1 SVTH: Ngoâ Thò Thanh Vaân Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Thaïc Só Nguyeãn Thò Saùu coù nhöõng ngöôøi nuoâi troàng chöa naém baét roõ. Neân haàu heát caùc trang traïi nuoâi troàng naám khoâng phaùt trieån so vôùi caùc nöôùc baïn. Ñeå baûo veä moâi tröôøng do söï phaùt trieån cuûa ngaønh noâng nghieäp ngaøy caøng thaûi nhieàu chaát gaây oâ nhieãm moâi tröôøng. Laøm cho moâi tröôøng ngaøy caøng bò oâ nhieãm aûnh höôûng tôùi ñôøi soáng vaø söùc khoeû cuûa con ngöôøi. Vaø hieäu quaû kinh teá cao maø ngaønh troàng naám Linh chi mang laïi. Do ñoù, vieäc nghieân cöùu kyõ thuaät nuoâi troàng naám vôùi nhieàu loaïi pheá thaûi noâng nghieäp thaûi ôû Vieät Nam. Naám Linh chi laø moät loaïi naám coù giaù trò dinh döôõng, giaù trò döôïc hoïc vaø giaù trò kinh teá cao. Hieåu ñöôïc nhöõng lôïi ích cuûa naám Linh chi ñem chuùng toâi muoán nghieân cöùu ñeå bieát roõ veà loaïi naám quyù naøy. Noäi dung ñeà taøi “Nghieân cöùu kyõ thuaät troàng naám Linh chi ñoû (Ganoderma Lucidum) treân maït cöa cao su”. Töø nhöõng ñieàu trình baøy treân, muïc tieâu cuûa ñeà taøi laø: 1. Nghieân cöùu kyõ thuaät troàng naám Linh chi ñoû (Ganoderma lucidum) treân maït cöa cao su. 2. Khaûo saùt toác ñoä phaùt trieån lan tô cuûa naám Linh chi. 3. So saùnh toác ñoä lan tô cuûa naám Linh chi gioáng treân haït luùa vaø treân thaân khoai mì. Trang 2 SVTH: Ngoâ Thò Thanh Vaân Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Thaïc Só Nguyeãn Thò Saùu CHÖÔNG 1. TOÅNG QUAN Trang 3 SVTH: Ngoâ Thò Thanh Vaân Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Thaïc Só Nguyeãn Thò Saùu 1.1. Giôùi thieäu veà naám Linh Chi Linh chi coù raát nhieàu teân goïi: Naám vaïn naêm, Naám thaàn tieân, Coû tröôøng sinh, Haïnh nhó,… trong ñoù Linh chi thaûo laø phoå bieán nhaát vaø ñöôïc truyeàn tuïng töø haøng ngaøn naêm nay vôùi raát nhieàu truyeàn thuyeát. Ngöôïc doøng thôøi gian, caùc ghi cheùp sôùm nhaát veà Linh chi laø töø thôøi Hoaøng ñeá, caùch ñaây hôn 2000 naêm. Theo caùc saùch kim ñieån thì Linh chi coù taùc duïng laøm treû hoùa, soáng laâu vaø ngöøa ñöôïc baùch beänh. Trong truyeàn thuyeát cuûa ngöôøi Trung Quoác thöôøng löu truyeàn caùc caâu chuyeän veà Linh chi chöõa beänh nan y, khaù nhieàu chuyeän haáp daãn vaø caûm ñoäng. Trong truyeàn thuyeát noåi tieáng “Baïch xaø truyeän” keå raèng vì muoán cöùu soáng ngöôøi choàng maø xaø tinh Baïch nöông nöông ñaõ khoâng quaûn ngaïi hieåm nguy ñeán taän nuùi Nga My xa haøng ngaøn daëm laáy caép tieân thaûo cuûa Nam Cöïc tieân oâng. Cuoái cuøng muïc ñích cuûa naøng ñaõ ñaït ñöôïc, Höùa Tieân ñöôïc cöùu soáng vaø tieân thaûo ñoù chính laø Linh chi. Vaøo thôøi Haùn Vuõ ñeá, treân chieác xaø ngang cung ñieän, moät hoâm boãng moïc ra moät caây naám Linh chi, caùc vò ñaïi thaân ñeán chuùc möøng vaø taâu raèng: Linh chi moïc laø döï baùo ñieàm laønh ñeán vôùi nhaø vua. Töø ñoù Haùn Vuõ ñeá ñaõ hai laàn haï chieáu aân xaù phaïm nhaân. Veà coâng duïng chöõa beänh cuûa Linh chi, laàn ñaàu tieân xuaát hieän laø trong y vaên Haùn Vuõ ñeá. Trong “Thaàn noâng baûn thaûo kinh”, boä saùch noåi tieáng veà thaûo döôïc ra ñôøi caùch ñaây hôn 2000 naêm ñöôïc bieân soaïn töø thôøi haäu Haùn (naêm 25 ñeán 22 tröôùc coâng nguyeân), ñeà caäp ñeán 365 döôïc thaûo thì Linh chi xeáp vaøo loaøi Thöôïng döôïc, ôû vò trí soá moät sau ñoù môùi ñeán nhaân saâm. Thaàn noâng baûn thaûo kinh phaân bieät Linh Chi theo maøu saéc, coù ghi: Linh Chi coù 6 loaïi: Xích chi, Thanh chi, Baïch chi, Hoaøng chi, Haéc chi, Töû chi. Ñeán thôøi Minh, Lyù Thôøi Traân vieát baûn thaûo cöông muïc goàm 2000 loaøi thuoác thì Linh Chi vaãn ñöôïc xeáp vaøo haøng ñaàu. OÂng vieát: “Duøng laâu ngöôøi nheï nhaøng, khoâng giaø, soáng laâu nhö thaàn tieân”. OÂng caên cöù vaøo tính vò, coâng naêng, taùc duïng maø phaân Linh Chi ra thaønh 6 loaïi : 1. Thanh chi: Coøn coù teân laø Long chi: Toaøn bình, khoâng ñoäc. Chuû trò saùng maét, boå can khí, an thaàn, taêng trí nhôù. 2. Hoàng chi: Coøn coù teân laø Xích chi hay Ñôn chi: Vò ñaéng, tính bình, khoâng ñoäc. Chuû trò xung trung keát (töùc ngöïc) ích taâm khí, boå trung, taêng trí nhôù, taêng trí tueä. 3. Hoaøng chi: Coøn coù teân laø Kim chi: Cam (ngoït) bình, khoâng ñoäc. Chuû trò ích truøng khí, an thaàn. 4. Baïch chi: Coøn coù teân laø Ngoïc chi: Cay, bình, khoâng ñoäc. Chuû trò ích pheá khí, laøm thoâng mieäng, muõi, an thaàn. Trang 4 SVTH: Ngoâ Thò Thanh Vaân Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Thaïc Só Nguyeãn Thò Saùu 5. Haéc chi: Coøn coù teân goïi laø Huyeàn chi: Maën, bình, khoâng ñoäc. Chuû trò uø tai, lôïi khôùp, baûo thaàn (baûo veä coâng naêng cuûa heä thaàn kinh) ích tinh khí, laøm dai gaân coát. 6. Töû chi: Coøn coù teân goïi laø Moäc chi: Ngoït, oân, khoâng ñoäc. Chuû trò lôïi thuûy ñaïo (lôïi tieåu), ích thaän khí. Trong caùc böùc hoïa hoaëc caùc töôùng ñaïo Trung Quoác, Linh chi thöôøng ñöôïc mang beân mình. Caùc ñaïo só tin raèng Linh chi ñöôïc caùc thaàn linh ban cho vaø “laø haït gioáng tinh thaàn”. Hoï toân troïng Linh chi vì noù laøm caân baèng nguõ quan vaø do ñoù hoã trôï tröôøng thoï. ÔÛ Vieät Nam, trong nhöõng taùc giaû xöa coù hai ngöôùi noùi ñeán Linh chi, moät laø danh y Haûi Thöôïng Laõn OÂng (1720 – 1791) trong “Y lyù thaâu nhaøn ngoân phuï chí” (Trong khi laøm thuoác tìm thuù nhaøn, möôïn lôøi queâ ñeå noùi leân yù chí cuûa mình) baøi thô soá 14, Haûi Thöôïng vieát: Xuaân nhaät ñaêng sôn thaùi döôïc. Vu hoài thaïch kính ñaït sôn phi. Lai tuyeát taøn hoa thaåm ñaïo y. Phaát khöù hoang vaân ñaêng tuyeät hieán. Phöôïng hoaøng saøo haï mòch Linh chi. Ñaõ ñöôïc Nguyeãn Thanh Giaûn, Nguyeãn Töû Sieâu, Nam Traân cuøng dòch nhö sau: Ngaøy xöa leân nuùi haùi thuoác. Ñöôøng leân söôøn nuùi maõi quanh ñi. Tuyeát ruïng hoa rôi thaãm ñaïo y. Reõ loái maây muø leo taän ñænh. Tôùi vuøng toå phöôïng haùi Linh chi. Ngöôøi Vieät Nam thöù hai coù noùi ñeán Linh chi laø nhaø baùc hoïc Leâ Quyù Ñoân (1726 – 1784) vieát veà Linh chi trong “Vaân Ñoaøi loaïi ngö” vaø “Kieán vaên tieåu luïc” ñaùnh giaù Linh chi laø “Moät saûn vaät quyù hieám cuûa ñaát röøng Ñaïi Nam” vôùi nhöõng taùc duïng lôùn nhö kieän naõo, baûo can, cöôøng taâm, kieân vò, cöôøng pheá, giaûi ñoäc, giaûi caûm vaø giuùp con ngöôøi soáng laâu taêng tuoåi thoï. Naám Linh chi ñöôïc Kyõ Sö Nguyeãn Thanh ñöa töø Trung Quoác veà Vieät Nam vôùi moät soá chuûng Linh chi ñoû quyù Ganoderma lucidum (Leyss ex Fr.) Karst …, vaø ñöôïc nuoâi troàng ra quaû theå taïi Ñaïi Hoïc Toång Hôïp Haø Noäi. ÔÛ (hình 1.1 vaø hình 1.2) laø quaû theå naám Linh chi ñoû. Trang 5 SVTH: Ngoâ Thò Thanh Vaân Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Thaïc Só Nguyeãn Thò Saùu Hình 1.1: Beà maët treân cuûa quaû theå naám Linh chi ñoû (Ganoderma lucidum) Hình 1.2: Beà maët döôùi cuûa quaû theå naám Linh chi ñoû (Ganoderma lucidum). Ngaøy nay, caùc nhaø khoa hoïc ñaõ xaùc ñònh Linh chi laø moät loaøi naám Linh chi laø moät loaøi coù teân khoa hoïc laø Ganoderma lucidum (Leyss ex Fr.) Karst, teân thoâng duïng laø Linh chi (Vieät Nam), Lingzhi (Trung Quoác), Reishi (Nhaät Baûn). Naám coù maøu ñoû, hieän nay coù khoaûng 45 thöù (variete) Linh chi ñöôïc xaùc ñònh, nghóa laø chæ coù Linh chi ñoû ta ñaõ coù 45 loaïi coù maøu saéc khaùc nhau thay ñoãi töø vaøng, vaøng cam ñeán cam, ñoû cam, ñoû, ñoû saäm, ñoû tía, …Ngoaøi ra coøn coù Linh chi ñen (Ganoderma sinense) nhö (hình1.4), Linh chi tím (Ganoderma japonicum) laø hai loaïi hoaøn toaøn khaùc Linh chi ñoû. Linh chi vaøng gaëp ôû Vieät Nam laø (Ganoderma colossum) nhö (hình 1.3) chöa phaùt hieän ôû Trung Quoác vaø caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ khaùc. Trang 6 SVTH: Ngoâ Thò Thanh Vaân Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Thaïc Só Nguyeãn Thò Saùu Hình 1.3: Quûa theå naám Linh chi vaøng (Ganoderma colossum) Hình 1.4: Quaû theå naám Linh chi ñen (Ganoderma sinense) Hình 1.5: Quả thể nấm Linh chi trắng Trang 7 SVTH: Ngoâ Thò Thanh Vaân Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Thaïc Só Nguyeãn Thò Saùu Caùc loaøi Linh chi ñöôïc xeáp vaøo moät hoï rieâng laø hoï naám Linh chi Ganodermataceae trong ñoù chi Ganoderma coù raát nhieàu loaøi, ñeán gaàn 80 loaøi, do vaäy Linh chi ñoû ñöôïc goïi laø Linh chi chuaån ñeå phaân bieät vôùi nhöõng loaøi khaùc cuøng chi Ganoderma nhöng khoâng phaûi laø Linh chi thaät söï. Khi noùi ñeán Linh chi laø ñeà caäp ñeán Linh chi ñoû Ganoderma lucidum ñaây laø loaïi Linh chi toát nhaát trong caùc loaøi thuoäc hoï Linh chi. Cho đến nay chưa ai thấy và chưa có mô tả khoa học về Linh chi trắng (hình 1.5) và Linh chi xanh thuộc chi Ganoderma trong họ Ganodermataceae mà chỉ mới thấy Linh chi đỏ, Linh chi đen, Linh chi vàng, Linh chi tím. Ngoài ra, caùc nhaø khoa hoïc Nhaät Baûn coøn cho raèng troàng trong moät soá ñieàu kieän khaùc nhau Linh Chi seõ coù maøu khaùc nhau. Teân khoa hoïc: Ganoderma lucidum (Leyss ex Fr) Kart (Linh Chi coù nhieàu loaøi khaùc nhau). Naám Linh Chi thuoäc:  Ngaønh : Eumycota.  Lôùp : Basidiomycetes.  Boä : Polyporales.  Hoï : Ganodermataceea.  Chi : Ganoderma  Loaøi : Ganoderma lucidum Chi Ganoderma raát phong phuù vaø phaân boá khaù roäng, nhaát laø ôû vuøng nhieät ñôùi aåm, moät soá duøng laøm thöïc phaåm chöùc naêng vaø döôïc phaåm. Gaëp haàu heát ôû caùc nöôùc Chaâu AÙ ôû Vieät Nam gaëp raõi raùc töø Baéc ñeán Nam. 1.1.1. Ñaëc ñieåm sinh hoïc Veà hình thaùi ngoaøi chuùng cuõng coù ít nhieàu sai khaùc. Quaû theå coù cuoáng daøi hoaëc ngaén, thöôøng ñính beân, ñoâi khi trôû thaønh ñính taâm do quaù lieàn taùn maø thaønh. Cuoáng naám thöôøng hình truï, hoaëc thanh maûnh (côõ 0,3 – 0,8 cm ñöôøng kính), hoaëc maäp khoûe (tôùi 2 – 3,5 cm ñöôøng kính). Ít khi phaân nhaùnh, ñoâi khi coù uoán khuùc cong queïo (do bieán daïng trong quaù trình nuoâi troàng). Lôùp voû cuoáng laùng ñoû – naâu ñoû – naâu ñen, boùng, khoâng coù loâng, phuû suoát leân maët taùn naám. Muõ naám daïng thaän – gaàn troøn, ñoâi khi xoøe hình quaït hoaëc ít nhieàu dò daïng ñoàng taâm vaø coù tæa raûnh phoùng xaï, maøu saéc töø vaøng chanh – vaøng ngheä – vaøng naâu – vaøng cam – ñoû naâu – naâu tím, nhaün boùng, laùng nhö verni. Khi giaø, saãm maøu lôùp voû laùng lôùùp phaán ñoû naâu treân beà maët ngaøy caøng nhieàu vaø daøy hôn. Kích thöôùc tai naám bieán ñoäng lôùn, töø 5 – 12 cm, daøy 0,8 – 3,3 cm. Phaàn ñính cuoáng hoaëc goà leân hoaëc loõm nhö loõm roán (hình 1.6) Trang 8 SVTH: Ngoâ Thò Thanh Vaân Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Thaïc Só Nguyeãn Thò Saùu Moâ thòt naám Muõ naám Baøo taàng – Thuï taàng Cuoáng naám Hình 1.6: Hình thaùi giaûi phaãu theå quaû naám Linh chi Phaàn thòt naám daøy töø 0,4 – 2,2 cm, maøu vaøng kem – naâu nhôït – traéng kem, phaân chia kieåu lôùp treân vaø lôùp döôùi. Thaáy roõ ôû caùc lôùp treân, caùc tia sôïi höôùng leân. Treân laùt caét treân giaûi phaãu hieån vi, chæ thaáy ñaàu treân caùc sôïi phình hình chuøy, maøng raát daøy, ñan khít vaøo nhau, taïo thaønh lôùp voû laùng (daøy khoaûng 0,2 – 0,5 mm). Nhôø lôùp laùng boùng khoâng tan trong nöôùc do ñoù maø naám chòu ñöôïc möa, naéng. ÔÛ lôùp döôùi heä sôïi tia xuoáng ñeàu ñaën, tieáp giaùp vaøo taàng sinh baøo töû. Taàng sinh saûn (baøo taàng – thuï taàng - hymenium) laø moät lôùp oáng daøy töø 0,2 – 1,8 cm maøu kem – naâu nhaït goàm caùc oáng nhoû thaúng, mieäng gaàn troøn, maøu traéng, vaøng chanh nhaït, khoaûng 3 -35 oáng/mm. Ñaûm ñôn baøo (holobasidie) hình tröùng hình chuøy, khoâng maøu daøi 16 – 22 µm, mang 4 ñaûm baøo töû (basidiospores). Baøo töû ñaûm thöôøng ñöôïc moâ taû coù daïng tröùng cuït (truncate). Ñoâi khi coù taùc giaû moâ taû laø daïng hình tröùng coù ñaàu choùp troøn – nhoïn. Thöïc ra ñoù laø do chuïp phuû lôùp naûy maàm (tectum cap) hoaëc phoàng caêng, hoaëc loõm thuït vaøo maø thaønh. Baøo töû ñaûm coù caáu truùc lôùp voû keùp, maøu vaøng maät ong saùng, chính giöõa khoái noäi chaát tuï laïi moät gioït hình caàu, daïng gioït daàu, kích thöôùc baøo töû raát nhoû dao ñoäng ít nhieàu khoaûng töø 8 – 11,5 x 6 – 7,7 µm, phaûi xem döôùi kinh hieån vi môùi thaáy ñöôïc, khaù phuø hôïp vôùi taùc giaû (baûng 1.1). Baøo töû Linh chi coù hai lôùp voû raát cöùng, khoù naûy maàm. Baøo töû Linh chi coù chöùa caùc thaønh phaàn gioáng nhö Linh chi: Polyssacharide, triterpen, acid beùo, acid amin, vitamin vaø caùc nguyeân toá vi löôïng, vôùi haøm löôïng ñaäm ñaëc hôn Linh chi töø 7 ñeán khoaûng 20 laàn (theo moät soá baùo caùo). Khi Linh chi phoùng thích baøo töû, nhìn xuyeân qua aùnh naéng seõ thaáy töøng ñôït baøo töû bay nhö khoùi baùm vaøo maët treân Linh chi taïo thaønh moät lôùp buïi moûng maøu naâu ñoû, raát mòn, nhö ñaát ñoû bazan. Trang 9 SVTH: Ngoâ Thò Thanh Vaân Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Thaïc Só Nguyeãn Thò Saùu Tuy vaäy soá löôïng baøo töû Linh chi laø raát ít. Khi thu hoaïch 1 taán naám Linh chi seõ thu ñöôïc 1kg baøo töû. Taùc duïng cuûa baøo töû cuõng gioáng nhö taùc duïng cuûa naám Linh chi. Thöôøng moät vaøi saûn phaåm cuûa caùc haõng treân thò tröôøng coù phoái hôïp Linh chi vaø baøo töû phaù voû hoaëc khoâng phaù voû. Caùc saûn phaåm naøy thöôøng ñaét hôn caùc saûn phaåm khoâng coù baøo töû. Tuy nhieân nhöõng baøo töû ñaõ phaù lôùp voû thì deã bò oxy hoùa neáu baûo quaûn khoâng toát, coøn neáu khoâng phaù voû thì cô theå khoù haáp thuï neáu duøng döôùi daïng vieân nang. Baûng 1.1: Bieán ñoäng kích thöôùc baøo töû ñaûm naám Linh chi chuaån ôû caùc maãu vaät khaùc nhau. Nguoàn Kích thöôùc baøo töû Vuøng thu maãu 1889Patouuillard 10 – 12 x 6 – 8 Ñoâng Döông 1939 Imazeki 9,5 – 11 x 5,5 – 7 Nhaät Baûn 1964 teng 8,5 – 11,5 x 5 – 6,5 Trung Quoác 1972 Steyaert 8,5 – 10,8 – 13 x 5,5 – 8,5 Indonesia. UÙc Chaâu 1973 Pegler et al 9 – 13 x 6 – 8 Anh Quoác 1976 Ryvarden 7 – 12 x 6 – 8 Baéc AÂu. Phi Chaâu 1980 Ryvarden et al 7 – 12 x 6 – 8 Ñoâng Phi Chaâu 1981 Kiet 7,5 – 10 x 5 – 6,5 Baéc Vieät Nam 1982 Bazzalo et al 9 – 13 x 5 – 7 Argentine 1986 Melo 8,2 – 11,5 – 13,5 x 6,3 – 7,5 –8,1 Boà Ñaøo Nha 1986 Gilbertson et al 9 – 12 x 5,5 – 8 Baéc Myõ 1986 Adaskaveg et al 10 – 11,8 x 6,8 – 7,8 Baéc Myõ 1987 Petersen 7–8x6–8 Baéc AÂu 1989 Zhao 9 – 11 x 6 – 7 Trung Quoác 1990 Hseu 8,5–11,5 x 5–7 Ñaøi Loan 1994 Thu 9 – 12 x 5 – 7 Haø Baéc Vieät Nam 1994 Tham et al 8 – 10,5 x 5 – 7 Laïng Sôn Vieät Nam 1996 Tham 7,5 - 11,5 x 5,5 – 7 Ñaø Laït Vieät Nam Trang 10 SVTH: Ngoâ Thò Thanh Vaân Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Thaïc Só Nguyeãn Thò Saùu Voû baøo töû khaù daøy, côõ 0,7 – 1,2 µm coù caáu truùc phöùc taïp, maëc duø kích thöôùc bieán ñoãi nhöng caáu truùc tinh vi cuûa baøo töû ñaûm coù ñoä oån ñònh cao, duø laø ôû chuûng nuoâi troàng ôû Trung Quoác, Nhaät Baûn chuûng naám Linh chi Haø Baéc hay chuûng Ñaø Laït. Roõ raøng kieán taïo loã thuûng treân beà maët lôùp voû ngoaøi laø phoå bieán nhaát ôû caùc chuûng nghieân cöùu, vaø quan saùt thöôøng thaáy maáu loài nhoû (ñöôøng kính 0,5 – 1,5µm) ôû ñaàu ñoái dieän vôùi loã naûy maàm – töùc laø ôû ñaùy baøo töû (coù theå thaáy roõ ôû chuûng naám Linh Chi). Môùi chæ thaáy Steyaert (1972), Futado (1962), Hseu (1990), Buchanan vaø Wilkie (1994), … chuïp vaø veõ moâ taû caáu truùc naøy nhöng chöa ai ñöa ra nhaän xeùt vaø thuaät ngöõ naøo. Loã naûy maàm cuûa baøo töû ñaûm khaù lôùn, laø ñaëc ñieåm quan troïng cuûa loaøi Ganoderma (ñöôøng kính côõ 3,2 – 4,2µm). Ñaõ coù nhieàu thaûo luaän lyù thuù, ñaëc bieät laø caùc thí nghieäm gieo ñaûm baøo töû ñeå xaùc ñònh chöùc naêng cuûa caáu truùc naøy. Ñaëc bieät Furtado vaø Steyaert thöôøng löu yù, goïi vuøng naøy laø ñænh baøo töû, nhaán maïnh ñaëc ñieåm nôû phoàng daøy leân cuûa vuøng naøy cuûa caùc loaøi Ganoderma. Treân lôùp voû ngoaøi thaáy roõ caùc truï choáng chính laø khaùi nieäm “gai choáng” do ña soá caùc taùc giaû nhaän xeùt ñænh caùc truï noåi goà thaønh caùc muïn coùc. Caùc truï choáng chính laø taàng coät theo phaân loaïi cuûa Erdtman (1952) – caùc truï ñöôïc noái vôùi nhau baèng vaùch moûng choáng töø taàng neàn tôùi taàng phuû moûng, trong suoát, bao boïc toaøn boä beân ngoaøi baøo töû. Nhö theá taïo thaønh caùc xoang roãng ôû lôùp voû ngoaøi, nhôø ñoù taïo khaû naêng baûo veä cao cho voû baøo töû. Lôùp voû trong moûng hôn, saùt ngay beân döôùi taàng neàn cuûa lôùp voû ngoaøi, thöôøng caûm quan maïnh, do vaäy thaáy ñaäm maøu döôùi kính hieån vi quang hoïc. Caáu truùc cuûa lôùp voû trong cho ñeán nay coøn chöa ñöôïc bieát roõ. 1.1.2. Ñaëc ñieåm sinh tröôûng vaø sinh saûn Caùc baøo töû ñaûm ñôn boäi, trong ñieàu kieän thuaän lôïi, naûy maàm taïo heä sôïi sô caáp, trong thöïc nghieäm thì tyû leä naûy maàm ôû nhieät ñoä 28 – 30oC. Heä sôïi sô caáp ñôn nhaân ñôn boäi mau choùng phaùt trieån, phoái hôïp vôùi nhau taïo ra heä sôï thöù caáp – töùc heä sôïi song haïch phaùt trieån, phaân nhaùnh raát maïnh, traøn ngaäp khaép giaù theå. Luùc naøy, thöôøng coù hieän töôïng hình thaønh baøo töû voâ tính maøng daøy – raát daøy. Chuùng deã daøng ruïng ra khi gaëp ñieàu kieän phuø hôïp seõ naûy maàm cho ra heä sôïi song maïch taùi sinh. Heä sôïi thöù caáp phaùt trieån maïnh ñaït tôùi giai ñoaïn coäng baøo – töùc caùc vaùch ngaên ñöôïc hoøa tan. Tieáp ñoù laø giai ñoaïn sôïi beän keát ñeå chuaån bò cho söï hình thaønh maàm moáng quaû theå, ñaây chính laø giai ñoaïn phaân hoùa heä sôïi. Töø heä sôïi nguyeân thuûy hình thaønh caùc sôïi cöùng maøng daøy, ít phaân nhaùnh beân keát laïi thaønh caáu truùc boù ñöôïc coá keát bôûi caùc sôïi beân phaân nhaùnh raát maïnh. Töø ñoù hình thaønh caùc maàm naám maøu traéng mòn vöôn daøi thaønh caùc truï troøn maäp. Phaàn ñænh truï baét ñaàu xoøe thaønh taùn, trong luùc lôùp voû laùng ñoû cam xuaát hieän. Taùn lôùn Trang 11 SVTH: Ngoâ Thò Thanh Vaân Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Thaïc Só Nguyeãn Thò Saùu daàn hình thaønh baøo taàng vaø baét ñaàu phaùt taùn baøo töû ñaûm lieân tuïc cho ñeán khi naám giaø saãm maøu, khoâ toùp vaø luïi daàn trong voøng 3 – 4 thaùng. Chu trình soáng cuûa naám Linh chi (hình 1.7). Hình 1.7: Chu trình soáng cuûa naám Linh chi. Naám Linh chi coù theå moïc treân caây goã (thöôøng laø thuoäc boä ñaäu Fabales) ñaõ cheát. Quaû theå gaëp roä vaøo muøa möa (töø thaùng 5 – thaùng 11 döông lòch), coù theå treân thaân caây (cuoáng thöôøng ngaén, tai naám nhoû), quanh goác caây hoaëc töø caùc reã caây khi aáy cuoáng thöôøng daøi vaø coù theå phaân nhaùnh, ñoâi khi taùn naám lôùn (xaáp xæ 30 cm). Naám thöôøng moïc toát döôùi boùng rôïp, aùnh saùng khuyeách taùn nheï. Do coù lôùp voû laùng ñoû, Linh chi coù theå chòu naéng roïi, khi aáy seõ xuaát hieän lôùp phaán aùnh xanh tím, coù theå chòu möa lieân tuïc. Ñaùng chuù yù laø caùc chuûng naám Linh chi thöôøng coù maøu naâu ñoû boùng saãm maøu hôn, trong khi chuûng Linh chi ôû Ñaø Laït thöôøng ñoû hoàng – ñoû cam. ÔÛ nhöõng vuøng thaáp (< 500 m) roõ raøng laø öu theá cuûa caùc chuûng chòu nhieät ñoä cao (28 – 35) nhö ôû vuøng chaâu thoå soâng Hoàng vaø ñoàng baèng soâng Cöûu Long (quanh thaønh phoá Hoà Chí Minh). Bôûi theá, chuûng Linh chi ñoû ñöôïc chuùng toâi choïn laøm ñoái töôïng ñeå tìm hieåu vaø nuoâi troàng khaûo cöùu chính phuïc vuï cho baøi toát nghieäp. Vaø nghieân cöùu chi tieát hôn veà kyõ thuaät nuoâi troàng Linh chi ôû ñieàu kieän khí haäu taïi TP. Hoà Chí Minh. 1.1.3. Ñieàu kieän sinh tröôûng vaø sinh saûn  Nhieät ñoä thích hôïp:  Giai ñoaïn nuoâi sôïi: Töø 20oC ñeán 30oC Trang 12 SVTH: Ngoâ Thò Thanh Vaân Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Thaïc Só Nguyeãn Thò Saùu  Giai ñoaïn quaû theå: Töø 22oC ñeán 28oC  Ñoä aåm:  Ñoä aåm cô chaát: Laø löôïng nöôùc boå sung vaøo cô chaát ñeå naám coù theå moïc ñöôïc töø 60 ñeán 65%.  Ñoä aåm khoâng khí: Goïi laø ñoä aåm töông ñoái khoâng khí. Noù bieåu hieän baûng phaàn traêm cuûa tæ leä ñoä aåm tuyeät ñoái treân ñoä aåm baûo hoaø cuûa khoâng khí, ñoä aåm khoâng khí töø 80% ñeán 95%.  Ñoä thoâng thoaùng: Trong suoát quaù trình nuoâi sôïi vaø phaùt trieån quaû theå, naám Linh chi ñeàu caàn coù ñoä thoâng thoaùng toát.  AÙnh saùng:  Giai ñoaïn nuoâi sôïi: Khoâng caàn aùnh saùng.  Giai ñoaïn phaùt trieån quaû theå: Caàn aùnh saùng taùn xaï (aùnh saùng coù theå ñoïc saùch ñöôïc). Cöôøng ñoä aùnh saùng caân ñoái töø moïi phía.  pH: Linh chi thích nghi trong moâi tröôøng trung tính ñeán acid yeáu. Ñoái vôùi nguyeân lieäu troàng naám, khoâng ôû daïng dung dòch, neân khoù ño vôùi caùc loaïi maùy ño pH ôû daïng dung dòch. Ngöôøi ta coù theå duøng “pH ño ñaát” ñeå xaùc ñònh ñoä pH cuûa nguyeân lieäu. Duïng cuï ñôn giaûn nhö moät caùi duøi nhoïn, khi ghim vaøo nguyeân lieäu seõ cho bieát ngay pH cuûa cô chaát.  Dinh döôõng: Söû duïng nguoàn dinh döôõng tröïc tieáp töø nguoàn xenlulo. 1.1.4. Thaønh phaàn hoùa hoïc vaø döôïc tính cô baûn cuûa naám Linh chi Soá löôïng caùc chuûng loaøi naám Linh chi ñöôïc söû duïng trong coâng ngheä döôïc lieäu, döôïc phaåm ngaøy caøng taêng vaø ñoù cuõng laø bí quyeát cuûa caùc quoác gia AÙ Ñoâng. Khaùi nieäm Luïc Baûo Linh chi töø thôøi Lyù Thôøi Traân caùch nay 400 naêm (1595) coù leõ phaûi bao haøm haøng chuïc loaøi khaùc nhau. Cho neân, khoâng phaûi ngaãu nhieân maø ôû Trung Quoác coù khaù nhieàu cô sôõ taàm côõ nghieân cöùu vaø saûn xuaát Linh chi (ñaëc bieät laø ôû Phuùc Kieán vaø Töù Xuyeân). Caùc nöôùc Chaâu AÙ daãn ñaàu veà nghieân cöùu hoaù döôïc, nuoâi troàng vaø baøo cheá caùc loaïi Linh chi. Thöïc teá moät soá taùc giaû ñaõ quan taâm phaân tích thaønh phaàn caáu taïo voû laùng ôû caùc loaøi Ganoderma vaø Amauroderma vaøo thaäp nieân 20, phaùt hieän caùc ergosterol vaø caùc enzyme phenoloxydase, peroxydase,…ôû G.lucidum (daãn theo taøi lieäu Trung Quoác, 1976). Gaàn ñaây môùi coù leû teû caùc khaûo cöùu veà taùc duïng gaây dò öùng vaø beänh ñöôøng hoâ Trang 13 SVTH: Ngoâ Thò Thanh Vaân Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Thaïc Só Nguyeãn Thò Saùu haáp bôûi baøo töû moät soá loaøi Ganoderma ôû Aukland (New Zealand) (Hasnain. SM. Et al 1985) ñaëc bieät bôûi caùc thaønh toá chieát töø G. applanatum, G. lucidum vaø G. meredithiae ôû New Orleans (Hoa Kyø) (Horner, W. E. et al 1993). Naêm 1936, naám Linh chi (Ganoderma lucidum) nuoâi troàng ñaïi traø thaønh coâng ôû Nhaät Baûn thì traøo löu nghieân cöùu veà hoaù sinh hoïc naám caøng trôû neân maïnh meõ. Saûn löôïng naám nuoâi troàng chuû ñoäng treân theá giôùi ngaøy moät naâng cao cung caáp ñuû nguyeân lieäu cho caùc nhaø döôïc hoïc ñi daâu vaøo nghieân cöùu thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa naám Linh chi. Vaøo thaäp nieân 70 – 80, baét ñaàu moät traøo löu khaûo cöùu hoaù döôïc hoïc caùc naám Linh chi (baûng 1.2). Chuû yeáu ôû trung Quoác, Nhaät Baûn, Haøn Quoác, Ñaøi Loan vaø Vieät Nam. Gaàn ñaây moät soá phoøng thí nghieäm ôû Hoa Kyø vaø vuøng Ñoâng Nam AÙ cuõng baét ñaàu tham gia vaøo tieán trình naøy. Vôùi caùc phöông phaùp coå ñieån tröôùc ñaây ngöôøi ta ñaõ phaân tích caùc thaønh phaàn hoaù döôïc toång quaùt cuûa Linh chi, cho thaáy: Nöôùc : 12 – 13% (trong cao meàm cuûa Vieät Nam thì tôùi 22,32%) Cellulose : 54 – 56% Lignin : 13 – 14 % Hôïp chaát nitô : 1,6 – 2,1% Chaát beùo (keå caû daïng xaø phoøng hoaù) : 1,9 – 2% (coù theå coù tôùi 0,4% trong cao) Hôïp chaát Sterol toaøn phaàn : 0,11 – 0,16% Saponin toaøn phaàn : 0,3 – 1,23% Alcaloide vaø Glucoside toång soá : 1,82 – 3,06% Töø nhöõng naêm 1980 ñeán nay, ngöôøi ta, baèng caùc phöông phaùp hieän ñaïi: phoå keá UV (töû ngoaïi), IR (hoàng ngoaïi)…, phoå keá khoái löôïng – saéc kyù khí (GC - MS), phoå keá coäng höôûng töø haït nhaân (ñaùnh daáu vôùi H – 3 vaø C – 13) (NMR) vaø ñaëc bieät laø kyõ thuaät saéc kyù loûng cao aùp (HPLC) vaø phoå keá plasma (ICP), ñaõ xaùc ñònh chính xaùc gaàn 100 hoaït chaát vaø daãn xuaát trong naám Linh chi. Daãn lieäu töø MedLine cho thaáy cuõng coù ñeán gaàn con soá 200 coâng trình nghieân cöùu trong lónh vöïc naøy (töø 1983 – 1993 ). Coù theå khaùi quaùt trong (baûng 1.3) döôùi ñaây: Ñieàu ñaùng löu yù laø caùc nhoùm hoaït chaát chính gaëp khaù phoå bieán ôû nhieàu loaøi Ganoderma Kast. Vaø caû caùc loaøi Amauroderma Murr nhö luaän ñieåm veà tính thoáng Trang 14 SVTH: Ngoâ Thò Thanh Vaân Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Thaïc Só Nguyeãn Thò Saùu nhaát cuûa hoï Ganodermataceae Donk veà phöông dieän hoaù sinh hoïc cuûa (Leâ Xuaân Thaùm, Ñaøm Nhuaän, 1994). Baûng 1.2: Moät soá loaøi Linh chi ñaõ ñöôïc phaân chaát Teân loaøi Caùc nhoùm hoaït chaát Steroide Triterpenoide Polysaccharide Ganoderma applanatum + + + G. boninese + + + G.capense + + + G. fomosanum + + + G. japoincum + + + G. lucidum + + + Gsinense + + + G. tenue + + + G. tsugae + + + Amauroderma rude + + + A macer + + + Ñieàu ñaùng löu yù nöõa laø caùc nhoùm hoaït chaát naøy cuõng gaëp khaù nhieàu phoå bieán trong caùc caáu truùc naám. Trong theå nang baøo töû (Sporosphores, Sporocarps) trong baøo töû ñaûm (Basidiospores) vaø trong heä sôïi (Mycelia) trong naám töï nhieân hoang daïi vaø nuoâi troàng chuû ñoäng. Trang 15 SVTH: Ngoâ Thò Thanh Vaân Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Thaïc Só Nguyeãn Thò Saùu Baûng 1.3: Thaønh phaàn hoaït chaát cô baûn ôû naám Linh chi Hoaù chaát Nhoùm Hoaït chaát döôïc tính Cyclooctasulfur Nucleotide ÖcÙ cheá giaûi phoùng histamine Adenosine daãn xuaát Proteine ÖÙc cheá keát dính tieåu caàu, thö giaõn cô, giaûm ñau Lingzhi – 8 Alcaloide Choáng dò öùng phoå roäng. Ñieàu hoaø mieãn dòch *** Steroide Trôï tim Ganodosterone Steroide Giaûi ñoäc gan Lanosporeric acid A Steroide ÖÙc cheá sinh toång hôïp Cholesterol Lanosterol Steroide ÖÙc cheá sinh toång hôïp Cholesterol II, III, IV, V Steroide ÖÙc cheá sinh toång hôïp Cholesterol Ganoderans A, B, C Polysaccharide Haï ñöôøng huyeát Beta – D Glucan Polysacc BN – 3B; 1, 2, 3, 4 Polysacc D–6 Polysacc Taêng toång hôïp protein, taêng chuyeån hoaù acid nucleic *** Polysacc Trôï tim Ganoderic acids R, S Triterpenoide ÖÙc cheá giaûi phoùng histamine Ganoderic acids B, D, F, H, Y Triterpen Haï huyeát aùp, öùc cheá ACE Ganoderic acids Triterpen ÖÙc cheá sinh toång hôïp Cholesterol Ganodermadiol Triterpen Haï huyeát aùp, öùc cheá ACE Ganodermic acids Mf Triterpen ÖÙc cheá sinh toång hôïp Cholesterol Ganodermic acids T. O Triterpen ÖÙc cheá sinh toång hôïp Cholesterol Lucidone A Triterpen Baûo veä gan Lucidenol Triterpen Baûo veä gan Choáng ung thö, taêng tính mieãn dòch Trang 16 SVTH: Ngoâ Thò Thanh Vaân Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Thaïc Só Nguyeãn Thò Saùu Ganosporelacton A Triterpen Choáng khoái u Ganosporelacton B Triterpen Choáng khoái u Oleic acid daãn xuaát Acid beùo ÖÙc cheá giaûi phoùng Histamine Trong soá caùc nhoùm hoaït chaát, nhoùm coù baûn chaát protein noåi baät vôùi Lingzhi – 8 do caùc nhaø khoa hoïc Nhaät Baûn tìm ra (Kino .K et al 1989, 1991…), ñöôïc chöùng minh laø moät taùc nhaân choáng dò öùng phoå roäng vaø ñieàu hoaø mieãn dòch höõu hieäu, ñoàng thôøi duy trì taïo khaùng theå choáng caùc khaùng nguyeân vieâm gan B. Rieâng nhoùm nucleoside, noåi baät trong Ganoderma lucidum vaø G. capense coù caùc daãn xuaát cuûa adenosine vôùi taùc duïng thö giaõn cô giaûm ñau vaø öùc cheá söï dính keát tieåu caàu. Nhoùm alcaloide coøn ít ñöôïc khaûo cöùu, maëc duø vôùi taùc duïng trôï tim laø roõ raøng. Daãn lieäu veà naám Linh chi (G. lucidum) cho thaáy haøm löôïng alcaoide toång soá raát ñaùng keå coù veû maâu thuaãn vôùi yù kieán cuûa G. Paris (1948) cho raèng naám Linh chi khoâng coù alcaloide vaø khoâng ñoäc. Nhoùm Steroid khaù phong phuù ôû naám Linh chi vôùi taùc duïng chuû ñaïo öùc cheá sinh toång hôïp Cholesterol. Ñaëc bieät töø baøo töû ñaûm G. lucidum ngoaøi 2 lacton A, B coøn coù 5 hôïp chaát sterol ñaõ ñöôïc Chen – Ry vaø Yu 1991 xaùc ñònh chính xaùc coâng thöùc phaân töû: 3, 7, 11, 12, 15, 23 - hexaoxo - 5 alpha - lanosta - 8 - en - oic acid (I) 3beta, 7beta - trihydroxy - 11, 25, 23 trioxo - 5 alpha - lanosta 8 - en - 26 oic acid(II) 7beta – hydroxyl – 11, 15, 23 - pentaoxo - 5 alpha - lanosta - 8 - en - oic acid (III) 3,7, 11, 15, 23 – pentaoxo - 5 alpha - alpha - lanosta - 8 - en - oic acid (IV) 24, 25, 26 - trihydroxy - 5 alpha - lanosta – 7, 9 (11) - dien -3- one(V) Trong ñoù hôïp chaát ñaàu (I) laø moät chaát môùi tìm thaáy ñöôïc ñaët teân laø Ganosporeric A coøn 4 chaát sau laàn ñaàu tieân thu nhaän ñöôïc töø baøo töû G. lucidum. Caùc hôïp chaát Lanostannoid coù caáu truùc kieåu triterpen ñöôïc phaùt hieän ngaøy moät nhieàu, naêm 1986, Arisawa, M, et al xaùc ñònh caáu truùc 3 hôïp chaát môùi.  Ganodermenonol: 26 - hydroxyl - 5 alpha - lanosta –7,9,(11)24 - trien – 3 - one  Ganodermadiol: 5 alpha - lanosta - 7,9,(11)24 - trien – 3 beta,26 diol  Ganodermatriol: 5 alpha - lanosta - 7,9,(11)24 - trien – 3 beta, 26, 27 – triol Trang 17 SVTH: Ngoâ Thò Thanh Vaân Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Thaïc Só Nguyeãn Thò Saùu Trong nhoùm caùc Ganodermic acid, Wang, C.N., et al (1989) ñaõ chöùng minh hieäu löïc öùc cheá keát tuï tieåu caàu ngöôøi vaø xaùc ñònh caáu truùc phaân töû cuûa ganodermic acid S. lanosta - 7,9,(11)24 - trien – 3 beta, 15 alpha – diacetoxy – 26 – oic acid Keát quaû gaén ñoàng vò phoùng xaï P- 32 chæ ra raèng Ganodermic acid S hoaït hoaù söï thuyû phaân P1P2 (ñoù laø phosphatidylinostol 4,5- bophosphate). Döôùi kính hieån vi ñieän töû queùt, ôû döôùi ngöôõng keát tuï, tieåu caàu coù daïng dóa vôùi gai nhoû, coøn ôû treân ngöôõng, chuùng daïng troøn hoaëc baát thöôøng coù gai vaø caùc bieán daïng cuûa maøng. Nhoùm ester vôùi acid beùo khoâng no linoleic ñöôïc ghi nhaän vaøo 1991 coù hoaït tính choáng ung thö vôùi coâng trình cuûa Lin, C.N. et al. Ñoù laø 2 ergosterol môùi:  Steryl ester 1: Ergosta – 7,22 - dien – 3 beta – yl - linoleate  Steryl ester 2: 5 alpha, 8 alpha – epidioxyergosta – 6,22 dien – 3 beta- yl - linoleate Ñoàng thôøi caùc taùc giaû coøn tìm ra 1 lanostanoid vaø steroid môùi cuõng coù taùc duïng öùc cheá caùc teá baøo ung thö. maïnh. Nhoùm Polysaccharide cuõng raát phong phuù ôû caùc naám Linh chi vaø phoå hoaït löïc He. Y. et al (1992) ñaõ khaûo cöùu caùc BN3B – goàm 4 polysaccharide ñoàng nhaát coù hoaït tính taêng mieãn dòch. Trong ñoù arabinogalactan mang caùc lieân keát glycoside. Hikino. H. et al 1985 – 1989 chöùng minh hoaït löïc haï ñöôøng huyeát cuûa nhieàu polysaccharide. Ñoù chính laø caùc heteroglycan coù caû hoaït tính choáng ung thö. Ñoù laø ganoderan B coù taùc duïng laøm taêng möùc insuline huyeát töông, laøm giaûm sinh toång hôïp glycogen vaø haøm löôïng glycogen trong gan; vaø ñoù laø cô sôû ñieàu trò lieäu treân caùc beänh nhaân ñaùi ñöôøng. Ñaëc bieät caùc phöùc hôïp polysaccharide – protein coù hoaït tính choáng khoái u vaø taêng mieãn dòch ñaõ ñöôïc chæ ra töø laâu (Ukai, S. et al 1983). Byong kak Kim (1992, 1994) et al coøn tieán haønh lai heä sôïi baèng dung hôïp Protoplast giöõa naám Linh chi chuaån G. lucidum vôùi caùc loaøi khaùc: G. applanatum… thaäm chí vôùi caû naám höông Lentinus edodes, nhôø ñoù taêng cöôøng hoaït tính choáng khoái u sarcom 180 cuûa caùc phöùc polysaccharide – protein leân ñaùng keå. Gaàn nay taùc duïng taêng sinh toång hôïp IL -2 (Interleukine - 2) vaø hoaït tính AND polymerase ôû chuoät giaø tuoåi bôûi polysaccharide ñaõ soi saùng theâm khaû naêng treû hoaù, taêng tuoåi thoï bôûi caùc naám Linh chi (Lei. L.S vaø Lin. Z.B 1993). Trang 18 SVTH: Ngoâ Thò Thanh Vaân Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Thaïc Só Nguyeãn Thò Saùu Loaït nghieân cöùu veà polysaccharide khoâng tan trong nöôùc cuûa caùc taùc giaû Nhaät Baûn (Sone, Y. et al, 1985; Takashi, M.et al, 1993,...) chöùng toû hieäu löïc choáng khoái u raát roõ, thaäm chí laøm tan khoái u vôùi tyû leä ¾ vôùi caùc loaøi G.applanatum vaø G. lucidum. Gaàn ñaây Lin Zhibin vaø Lei sheng (1994) ñaõ xaùc ñònh troïng löôïng phaân töû cuûa Polysaccharide töø G.lucidum cho keát quaû: 7.100 – 9.300. Nhöng toång keát xaùc ñaùng veà vai troø sinh – döôïc hoïc cuûa nhoùm hoaït chaát naøy ñaõ ñöôïc R. Chang (1994) giôùi thieäu taïi hoäi thaûo Baéc Kinh vôùi baùo caùo thöïc nghieäm cuûa taùc giaû Ñaøi Loan, Trung Quoác vaø Hoa Kyø. Maëc duø coøn ít nghieân cöùu, song caùc alcaloide ôû Ganoderma capence (Lloyd) Teng raát ñaùng löu yù. Chuùng laø caùc pyrroles ñaëc bieät (Yang, J, J vaø Yu, DQ, 1990); (Yu, J,G, et al 1990). ganoine: N - isopentyl - 5 hydroxymethyl - pyrryl aldehyde gnaodine: N - phenylethyl - 5 hydroxymethyl - pyrryl aldehyde ganoderpurine: N9 – (anpha, anpha diemethyl – gama - oxybutyl) adenine Töø ñoù ñaõ toång hôïp caùc alkaloid töông töï caùc maãu töï nhieân coù hieäu quaû choáng vieâm (1A vaø 1B): 1A: 1 - isopentyl 1- 2 - formyl 5 - hydroxymethylpyrrole 1B: 1 - phenylethyl 1 - 2 – formyl - 5 hydroxymethylpyrrole Taùc duïng baûo veä gan, choáng taùc haïi cuûa CCl, ñöôïc chöùng minh roõ raøng vôùi caùc cheá phaåm chieát töø caùc loaøi linh chi. Coù leõ ña daïng nhaát vaø taùc duïng döôïc lyù maïnh nhaát laø nhoùm sapoine – triterpenoids – caùc acid ganoderic. Laàn ñaàu tieân Nishtoba et al (1984 - 1987) chöùng minh caùc ganoderic acid C laø môùi trong töï nhieân, sau ñoù Morigiwa et al. 1986, tìm ra theâm ganoderic acid B. Chuùng theå hieän hoaït löïc öùc cheá giaûi phoùng histamine, öùc cheá Angiotensine Conversion enzyme (ACE), öùc cheá sinh toång hôïp Cholesterol vaø haï huyeát aùp. Ngaøy nay nhoùm ganoderic acids ñaõ ñöôïc phaùt hieän coù tôùi haøng chuïc daãn xuaát khaùc nhau. Keát quaû taùch treân saéc kyù loûng cao aùp (HPLC) loaøi Linh chi G.tsugae Murrill raát ñaëc saéc. Roõ raøng coù söï töông ñoàng lôùn vôùi G. lucidum. Ngoaøi lucideric acid (lucidone) do Kohda et al (1985) tìm ra, coøn coù daãn xuaát lucidenol ñöôïc Su. C. H et al (1993) Trang 19 SVTH: Ngoâ Thò Thanh Vaân Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Thaïc Só Nguyeãn Thò Saùu chöùng minh laø môùi hoaøn toaøn. Caáu truùc phaân töû cuûa 4 hoaït chaát chính ñöôïc caùc kyõ thuaät quang phoå vaø coäng höôûng töø haït nhaân xaùc ñònh (Su et al, 1993). Caùc hôïp chaát naøy ñeàu coù taùc duïng baûo veä gan, thöïc nghieäm ñaëc saéc thu ñöôïc vôùi vieäc gaây taêng GOT vaø GOP baèng CCL4 (tetrachlorurcarbon). Ñieàu lyù thuù laø töøng triterpenoid tinh khieát rieâng reõ theå hieän hoaït löïc thaáp hôn khi duøng caùc phaân ñoaïn taùch chöa tinh cheá, nghóa laø toå hôïp caùc ñoàng phaân cuûa chuùng hieäu quaû hôn. Do vaäy deã hieåu ngöôøi ta thöôøng duøng taùch dòch chieát toaøn boä töø naám Linh chi. 1.1.5. Taùc duïng cuûa naám Linh chi: Linh chi ñöôïc duøng nhö moät thöôïng döôïc töø khoaûng 4000 naêm nay ôû Trung Quoác. Chöa thaáy coù tö lieäu veà taùc duïng xaáu, ñoäc tính cuûa Linh chi (ngoaïi tröø caùc khaûo cöùu veà khaû naêng toàn taïi caùc dò öùng nguyeân treân beà maët baøo töû moät soá loaøi Ganoderma – ñieàu raát phoå bieán trong naám). Linh chi laø “Caây gaäy choáng tröôùc khi ngaõ” Linh chi laø moät loaïi naám ñaëc bieät, Linh chi coù tính bình, vò ñaéng, coù taùc duïng taêng co boùp cô tim, taêng tuaàn hoaøn, trò chöùng taéc ngheõn, khoù chòu, taêng trí löïc, keùo daøi tuoåi thoï. Baûng 1.4: Taùc duïng döôïc lí cuûa naám Linh chi theo saéc maøu (Lyù Thôøi Traân, 1590). Teân Maøu Taùc duïng döôïc lí Thanh chi: Coøn coù teân Xanh laø Long chi: Vò chua, Toaøn bình, khoâng ñoäc. Chuû trò saùng maét, boå can khí, an thaàn, taêng trí nhôù. Hoàng chi coøn coù teân laø Ñoû Xích chi hay Ñôn chi: Vò ñaéng, tính bình, khoâng ñoäc. Chuû trò xung trung keát (töùc ngöïc) ích taâm khí, boå trung, taêng trí nhôù, taêng trí tueä. Hoaøng chi coøn coù teân laø Vaøng Kim chi: Cam (ngoït) bình, khoâng ñoäc. Chuû trò ích truøng khí, an thaàn. Baïch chi coøn coù teân laø Traéng Cay, bình, khoâng ñoäc. Chuû trò ích pheá khí, laøm Ngoïc chi: thoâng mieäng, muõi, an thaàn. Haéc chi coøn coù teân goïi Ñen laø Huyeàn chi: Maën, bình, khoâng ñoäc. Chuû trò uø tai, lôïi khôùp, baûo thaàn (baûo veä coâng naêng cuûa heä thaàn kinh) ích tinh khí, laøm dai gaân coát. Töû chi coøn coù teân goïi laø Tím Ngoït, oân, khoâng ñoäc. Chuû trò lôïi thuûy ñaïo (lôïi Trang 20 SVTH: Ngoâ Thò Thanh Vaân