Tài liệu Nghiên cứu đặc điểm tự nhiên huyện cẩm khê

TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG KHOA KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ VĂN HOÁ DU LỊCH ĐẶNG THỊ VIỆT HÀ NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN HUYỆN CẨM KHÊ KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Sư phạm Địa Lí Phú Thọ, 2020 TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG KHOA KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ VĂN HOÁ DU LỊCH ĐẶNG THỊ VIỆT HÀ NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN HUYỆN CẨM KHÊ KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Sư phạm Địa Lí NGƯỜI HƯỚNG DẪN: ThS. ĐÀO THỊ KIM QUẾ Phú Thọ, 2020 i LỜI CAM KẾT Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm đạo đức trong học thuật. Tôi cam kết rằng nghiên cứu này do tôi thực hiện đảm bảo trung thực và không vi phạm yêu cầu về đạo đức trong học thuật. Phú Thọ, ngày tháng năm 2020 Sinh viên thực hiện ii LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên em xin được gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới Ban lãnh đạo trường Đại học Hùng Vương, Ban lãnh đạo Khoa Khoa học Xã hội và Văn hóa du lịch, các thầy giáo, cô giáo trong khoa. Đặc biệt em xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến cô giáo, thạc sĩ Đào Thị Kim Quế - người đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo, giúp đỡ em trong quá suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện khóa luận. Em xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ủy ban nhân dân huyện Cẩm Khê, Chi cục Thống kê huyện Cẩm Khê, Phòng Tài nguyên và Môi trường huyện Cẩm Khê và Thư viện trường Đại học Hùng Vương đã cung cấp cho em những tài liệu cần thiết để em hoàn thiện khóa luận. Cuối cùng, em xin gửi lời cảm ơn tới bạn bè và người thân đã luôn bên cạnh giúp đỡ em trong suốt thời gian thực hiện đề tài này. Em xin chân thành cảm ơn! Phú Thọ, ngày….tháng 6 năm 2020 Sinh viên thực hiện Đặng Thị Việt Hà iii MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu đề tài .............................................................................. 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 6 4. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................. 6 5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu ....................................................... 7 6. Cấu trúc của khóa luận .................................................................................. 9 PHẦN 2. NỘI DUNG ..................................................................................... 10 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIẾN CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN HUYỆN CẨM KHÊ, TỈNH PHÚ THỌ ................ 10 1.1. Cơ sở lý luận ............................................................................................ 10 1.1.1. Khái niệm địa lí học – địa lí tự nhiên .................................................... 10 1.1.2. Quan niệm điều kiện tự nhiên ............................................................... 11 1.1.3. Các khái niệm liên quan ........................................................................ 12 1.2. Cơ sở thực tiễn của việc nghiên cứu điều kiện tự nhiên .......................... 14 1.2.1. Vị trí địa lí ............................................................................................. 14 1.2.2. Địa hình ................................................................................................. 14 1.2.3. Khí hậu .................................................................................................. 15 1.2.4. Thủy văn................................................................................................ 15 1.2.5. Sinh vật.................................................................................................. 16 Chương II. ĐẶC ĐIỂM CHUNG VÀ ĐẶC ĐIỂM CÁC THÀNH PHẦN TỰ NHIÊN HUYỆN CẨM KHÊ .......................................................................... 18 2.1. Khái quát địa bàn nghiên cứu................................................................... 18 2.1.1. Vị trí địa lí huyện Cẩm Khê .................................................................. 18 2.1.2. Lịch sử hình thành huyện Cẩm Khê...................................................... 21 2.1.3. Khái quát đặc điểm tự nhiên huyện Cẩm Khê ...................................... 22 2.1.4. Dân cư-xã hội ........................................................................................ 23 2.2. Đặc điểm chung tự nhiên huyện Cẩm Khê .............................................. 28 iv 2.3. Đặc điểm các thành phần tự nhiên ........................................................... 30 2.3.1. Đặc điểm địa hình ................................................................................. 30 2.3.2. Khí hậu .................................................................................................. 38 2.3.3. Thuỷ văn................................................................................................ 42 2.3.4. Thổ nhưỡng ........................................................................................... 46 2.3.5. Rừng ...................................................................................................... 54 CHƯƠNG 3. MỘT SỐ ĐỀ XUẤT VỀ VIỆC SỬ DỤNG HỢP LÝ VÀ BẢO VỆ CÁC ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN HUYỆN CẨM KHÊ .............................. 57 3.1. Quan điểm về việc sử dụng hợp lý và bảo vệ các điều kiện tự nhiên huyện Cẩm Khê .......................................................................................................... 57 3.2. Mục tiêu phát triển ................................................................................... 57 3.2.1. Lĩnh vực kinh tế .................................................................................... 57 3.2.2. Lĩnh vực văn hóa xã hội ........................................................................ 60 3.3. Các giải pháp về việc sử dụng hợp lý và bảo vệ điều kiện tự nhiên huyện Cẩm Khê .......................................................................................................... 61 3.3.1. Khai thác hợp lý kết hợp với cải tạo và bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên ................................................................................................................ 61 3.3.2. Kêu gọi hợp tác, thu hút vốn đầu tư ...................................................... 62 3.2.3. Giải pháp về cơ chế chính sách ............................................................. 62 3.2.4. Giải pháp về quản lý môi trường .......................................................... 63 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ......................................................................... 65 1. Kết luận ....................................................................................................... 65 2. Kiến nghị ..................................................................................................... 66 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 67 v DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Các đơn vị hành chính huyện Cẩm Khê ......................................... 18 Bảng 2.2. Dân số trung bình huyện Cẩm Khê giai đoạn 2010-2018 .............. 23 Bảng 2.3. Dân số trung bình thành thị huyện Cẩm Khê giai đoạn 2010-2018 .....24 Bảng 2.5. Các cấp độ dốc và ảnh hưởng ......................................................... 34 Bảng 2.5: Diện tích các đơn vị hành chính huyện Cẩm Khê phân theo độ dốc (đơn vị: ha) ...................................................................................................... 37 Bảng 2.6: Diện tích các đơn vị hành chính huyện Cẩm Khê phân theo các loại đất (đơn vị: ha) ................................................................................................ 46 Bảng 2.7: Diện tích các đơn vị hành chính huyện Cẩm Khê phân theo tầng dày của đất (đơn vị: ha).......................................................................................... 48 Bảng 2.8: Sự biến động các loại đất trong nhóm đất phi nông nghiệp ........... 50 Bảng 2.9: Biến động về diện tích đất chưa sử dụng huyện Cẩm Khê giai đoạn 2014-2018........................................................................................................ 51 vi DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Sơ đồ 1.1. Thể hiện cấu trúc hệ thống của ngành Khoa ho ̣c Địa lí Biểu đồ 2.1. Dân số trung bình huyện Cẩm Khê giai đoạn 20102018 Bảng 2.2. Dân số trung bình thành thị huyện Cẩm Khê giai đoạn 2010-2018 Biểu đồ 2.3. Cơ cấu dân số phân theo khu vực lao động huyện Cẩm Khê năm 2018 10 24 25 25 vii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT: Từ viết tắt KH ĐL TN KT-XH TNTN MN TH THCS Từ đầy đủ Khoa học Địa lí Tự nhiên Kinh tế-xã hội Tài nguyên thiên nhiên Mầm non Tiểu học Trung học cơ sở 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Như chúng ta đã biết quá trình phát triển kinh tế - xã hội luôn gắn liền với quá trình sử dụng tài nguyên thiên nhiên. Xã hội càng phát triển thì nhu cầu sử dụng tài nguyên ngày càng cao. Việc nghiên cứu và định hướng sử dụng hợp lí điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên đáp ứng nhu cầu sử dụng tài nguyên của xã hội hiện tại, tạo điều kiện góp phần thúc đẩy các ngành kinh tế khác phát triển, tăng thu nhập, tạo việc làm cho người dân và nâng cao mức sống, đồng thời bảo đảm duy trì tài nguyên cho các thế hệ sau. Tuy nhiên, với trình độ phát triển của khoa học – kỹ thuật như hiện nay, vấn đề đặt ra không phải chỉ là khai thác tự nhiên phục vụ cuộc sống của con người mà phải là sử dụng hợp lý, bảo vệ, tái tạo tự nhiên. Việc đảm bảo nguồn tài nguyên thiên nhiên cho thế hệ tương lai chưa lúc nào và chưa bao giờ cấp bách như hiện nay. Là một đất nước ở vùng nhiệt đới ẩm gió mùa điển hình, việc nghiên cứu, đánh giá tổng hợp điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên ở Việt Nam là cần thiết để phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Điều kiện tự nhiên phong phú, đa dạng được coi là thế mạnh trong phát triển kinh tế đất nước. Tuy nhiên, nghiên cứu đặc điểm và quy luật tự nhiên là cần thiết để sử dụng hợp hợp lý, bảo vệ và duy trì nguồn tài nguyên quốc gia quý giá này. Tỉnh Phú Thọ là một tỉnh thuộc vùng Đông Bắc Việt Nam, được coi là vùng “Đất Tổ” cội nguồn, tương truyền là nơi các Vua Hùng đã dựng lên nhà nước Văn Lang - nhà nước đầu tiên vủa Việt Nam. Đây là tỉnh nằm giao thoa, chuyển về mặt điều kiện tự nhiên giữa vùng Đông Bắc và Tây bắc, giữa vùng núi và đồng bằng. Do đó, điều kiện tự nhiên của tỉnh mang đặc trưng của vùng trung du. Nằm ở trung tâm của tỉnh là huyện Cẩm Khê, phía hữu ngạn sông Thao, cách thủ đô Hà Nội 80km và cách thành phố Việt Trì 40km về phía Tây Bắc, 2 là mảnh đất có điều kiện tự nhiên thuận lợi và tài nguyên thiên nhiên khá phong phú, có nhiều lợi thế để phát triển kinh tế. Đây là huyện nằm trong vùng đồng bằng của tỉnh, là vựa lúa của tỉnh nên việc nghiên cứu điều kiện tự nhiên là cần thiết và có ý nghĩa thực tiễn. Từ lí do đó, tác giả chọn đề tài “Nghiên cứu đặc điểm tự nhiên huyện Cẩm Khê” làm nội dung nghiên cứu. 2. Lịch sử nghiên cứu đề tài 2.1. Trên thế giới Xu hướng nghiên cứu đặc điểm địa lí tự nhiên trên thế giới có từ rất sớm, gắn liền với sự hình thành và phát triển của khoa học Địa lí. Từ sau chiến tranh thế giới thứ hai, rất nhiều công trình nghiên cứu Địa lí đã ra đời và có đóng góp to lớn cho sự phát triển của khoa học Địa lí trên thế giới, tiêu biểu phải kể đến công lao của các nhà Địa lí Xô Viết như V.V. Dokutraev, A.A. Grygoryev, B.N. Sukatrov, S.V. Kalexnic.... Hướng nghiên cứu cảnh quan sinh thái trên thế giới phát triển đã tạo cơ sở cho quá trình nghiên cứu, đánh giá các điều kiện tự nhiên. Tiêu biểu cho hướng này phải kể đến Carl Troll (1939), Forman & Godron (1981), J.A. Wiens & Milne (1989), Haber (1990), J Wu (2006)….. các nhà nghiên cứu chỉ ra nông nghiệp là một hệ sinh thái và nó chịu sự chi phối của các điều kiện tự nhiên trong hệ sinh thái đó. Theo hướng tiếp cận của các thành phần tự nhiên, tiêu biểu nhất là “Hệ thống đánh giá đất đai” của FAO (1967). Công trình là kết quả nghiên cứu tổng hợp của nhiều nhà khoa học trên thế giới. Đất đai được phân hạng theo những tiêu chuẩn thích nghi khác nhau đối với các loại hình sản xuất nông nghiệp, trong đó chủ yếu là trồng trọt. Cơ sở lý luận và thực tiễn của công trình là nền tảng của các công trình đánh giá các thành phần khác sau này. Khí hậu là điều kiện không thể thiếu đối với nông nghiệp, nó quy định sự có mặt của giống vật nuôi, tập đoàn cây trồng có khả năng thích nghi với điều kiện đó. Do vậy, có khá nhiều các công trình nghiên cứu đánh giá điều 3 kiện khí hậu cho phát triển nông nghiệp. Tiêu biểu là P.P.Davita, I.A.Golxeber (1970),“Tài nguyên các vùng khí hậu Liên Xô và vấn đề sử dụng” và các tác giả như L.H. Ermakov, N.I. Tolmachev, E.A Bermachern… Kế thừa kết quả nghiên cứu về vai trò của khí hậu đối với nông nghiệp, các nhà nghiên cứu tiến hành đánh giá năng suất sinh học tiềm năng trong nông nghiệp, trong điều kiện đối tượng được đánh giá thích nghi với điều kiện khí hậu đó sẽ đạt được năng suất lý thuyết. Đó là các nhà nghiên cứu R.A.Misenko, I.V. Kimakovckaica (2000) “Đánh giá năng suất sinh học tiềm năng lãnh thổ cộng hòa Ucraina”; A.V.Saxov (2008) “Phương pháp đánh giá năng suất tiềm năng sinh học nông nghiệp”. 2.2. Ở Việt Nam Ở Việt Nam hướng nghiên cứu về địa lí tự nhiên được các nhà khoa học Địa lí Việt Nam rất chú trọng. Nguyễn Đức Chính – Vũ Tự Lập (1963), “Địa lí tự nhiên Việt Nam (phần đại cương)”, đã nghiên cứu một cách tổng hợp các đặc điểm chung của tự nhiên và đặc điểm các thành phần tự nhiên: địa chất, địa hình, khí hậu, thủy văn, thổ nhưỡng, sinh vật. Tác giả Lê Bá Thảo (2001), “Thiên nhiên Việt Nam”, đã nghiên cứu đặc điểm tự nhiên các vùng trên lãnh thổ Việt Nam. Ông đã chỉ ra các nét đặc trưng, tiêu biểu của thiên nhiên các vùng và hướng sử dụng hợp lý, cải tạo, khắc phục hạn chế để phát triển kinh tế - xã hội vùng. Những năm đầu thập kỉ XXI được đánh dấu bằng hàng loạt các công bố về cảnh quan sinh thái tự nhiên ứng dụng, tập trung vào hướng nghiên cứu và đánh giá điều kiện tự nhiên phục vụ các mục đích phát triển kinh tế, sử dụng hợp lí tài nguyên và bảo vệ môi trường các vùng địa lí của Việt Nam; “phát triển nông lâm ngư nghiệp trên cảnh quan đồng bằng duyên hải và ven biển” (Phan Thế Vĩnh, 2002; Nguyễn Cao Huần, Nguyễn An Thịnh, 2006). Ngoài các công trình tiêu biểu trên phải kể đến một số công trình như “Phân tích cấu trúc sinh thái cảnh quan phục vụ phát triển bền vững nông lâm - du lịch huyện Sa Pa” của Nguyễn An Thịnh (2007), “Nghiên cứu đánh 4 giá cảnh quan phục vụ mục đích phát triển nông, lâm nghiệp bền vững huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái” của Nguyễn Ánh Hoàng (2010)… Nhóm tác giả Nguyễn Thị Hiền - Nguyễn Thanh Vân (1997) đã công bố đề tài “Đánh giá điều kiện khí hậu vùng Bắc Trung Bộ phục vụ sản xuất nông nghiệp và phát triển du lịch” trên cơ sở nghiên cứu đặc điểm khí hậu vùng Bắc Trung Bộ để phục vụ cho việc phát triển thế mạnh đặc trưng của vùng, tạo bước đột phá trong phát triển kinh tế của vùng. Nguyễn Thị Hương Hồng (1984) đã tiến hành nghiên cứu tổng hợp tất cả các hợp phần tự nhiên trong không gian lãnh thổ vùng Tây Nguyên trong đề tài “Đánh giá tổng hợp điều kiện tự nhiên vùng Tây Nguyên”. Cùng với hướng nghiên cứu này tác giả Hoàng Đức Triêm (2003) “Đánh giá tổng hợp điều kiện tự nhiên và đề xuất hướng sử dụng lãnh thổ đồi núi tỉnh Quảng Trị cho mục đích phát triển nông lâm nghiệp trên cơ sở phát triển bền vững”. 2.3. Ở tỉnh Phú Thọ Phú Thọ là một tỉnh thuộc trung du miền núi Bắc Bộ, có nhiều tiềm năng về tự nhiên để phát triển kinh tế xã hội, tuy nhiên việc nghiên cứu, đánh giá tổng hợp các điều kiện tự nhiên nhằm phục vụ mục đích phát triển kinh tế nói chung còn nhiều hạn chế. Chỉ có một số ít các tác giả có các công trình nghiên cứu theo hướng này, như: - Đối với vấn đề nghiên cứu các thành phần tự nhiên trên địa bàn tỉnh có một số tài liệu như: + “Đánh giá mức độ thích nghi của đất đai đối với phát triển nông nghiệp của tỉnh Phú Thọ”, (2005) của Sở Tài Nguyên và Môi trường Phú Thọ. + Đề tài “Nghiên cứu khoanh vùng dự báo nứt, sụt đất ở huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ, đề xuất các giải pháp phòng tránh và quy hoạch phục vụ phát triển bền vững” của tập thể các tác giả Viện Địa chất, thuộc viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam. 5 + Dự án “Nghiên cứu ứng dụng giải pháp công nghệ lấy nước phù sa cải tạo đất canh tác cho một số vùng tỉnh Phú Thọ” của Chi cục phòng chống bão lụt và quản lý đê điều Phú Thọ (2004-2005) + Đề tài “Nghiên cứu đặc điểm khí hậu và phân vùng khí hậu tỉnh Phú Thọ phục vụ phát triển bền vững và phòng chống thiên tai” của Sở Khoa học và Công nghê, Ủy ban nhân dân tỉnh Phú Thọ (2005-2007). + Đề tài “Nghiên cứu đa dạng động vật đất tại Vườn quốc gia Xuân Sơn, tỉnh Phú Thọ” của Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật. Đề tài xác định thành phần loài một số nhóm động vật đất (nhện, bọ cạp, và bọ nhảy) tại khu vực Vườn quốc gia Xuân Sơn, tỉnh Phú Thọ. Khám phá giá trị đa dạng sinh học hang động khu vực nghiên cứu, phát hiện các loài có giá trị khoa học và kinh tế (loài chỉ thị, loài có ý nghĩa trong y dược học, loài có ý nghĩa trong nông lâm nghiệp). + Đề tài “Nghiên cứu xây dựng mô hình cảnh báo và phân vùng lũ quét cho tỉnh Phú Thọ thích ứng với biến đổi khí hậu” do Trường Đại học Mỏ - Địa chất chủ trì thực hiện (2020). - Đối với vấn đề nghiên cứu cảnh quan tỉnh có một số đề tài sau: + Luận án cảnh quan Phú Thọ của Đặng Thị Huệ: Nghiên cứu điều kiện sinh khí hậu tỉnh Phú Thọ và sơ bộ đánh giá mức độ thích nghi của nó với một số cây nông-lâm nghiệp” (2001). + Đề tài “Nghiên cứu ứng dụng ảnh vệ tinh VNREDSat-1 trong công tác giám sát và quản lý tài nguyên thiên nhiên, môi trường khu vực trung du Bắc Bộ, ứng dụng phát triển kinh tế xã hội trên địa bàn Tỉnh Phú Thọ” (2014) của Sở Tài nguyên và Môi trường Phú Thọ. Đề tài nghiên cứu sử dụng tư liệu ảnh vệ tinh VNREDSat-1 và hệ thông tin địa lý giám sát, quản lý biến động bề mặt địa lý tự nhiên, tài nguyên khoáng sản và môi trường… khu vực trung du Bắc Bộ, thử nghiệm tại các huyện Hạ Hòa, Sông Thao, Yên Lập, Thanh Ba trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Xây dựng hệ thống thông tin về tài nguyên thiên nhiên và môi trường theo công nghệ WebGIS trợ giúp phát 6 triển kinh tế - xã hội tỉnh Phú Thọ. Phát triển nguồn nhân lực địa phương trong nghiên cứu ứng dụng viễn thám và hệ thông tin địa lý trong quản lý tài nguyên thiên nhiên, môi trường thông qua đào tạo, chuyển giao công nghệ. Nâng cao hiệu quả đầu tư vệ tinh VNREDSat-1. Nhìn chung, các đề tài nghiên cứu đã bước đầu đánh giá được những tiềm năng về điều kiện tự nhiên của tỉnh Phú Thọ để từ đó làm tiền đề để phát triển kinh tế-xã hội. Đây là hướng nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn cao cần được tiếp tục nghiên cứu một cách cụ thể và xác thực hơn nữa. Từ đó, em xin phép được kế thừa và phát huy các công trình nghiên cứu đi trước để vận dụng vào việc nghiên cứu điều kiện tự nhiên huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là đặc điểm của các điều kiện tự nhiên huyện Cẩm Khê. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: đặc điểm của điều kiện tự nhiên. - Về lãnh thổ: Đề tài nghiên cứu ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên huyện Cẩm Khê với diện tích là 234,6 km² bao gồm 30 xã và 1 thị trấn. 4. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 4.1.Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là vận dụng cơ sở lí luận và thực tiễn về việc nghiên cứu ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên đến việc phát triển kinh tế của huyện Cẩm Khê, góp phần sử dụng hợp lí hơn nguồn tài nguyên của huyện. 4.2 Nhiệm vụ nghiên cứu - Tìm hiểu cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của việc nghiên cứu điều kiện tự nhiện huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ 7 - Nghiên cứu đặc điểm chung, đặc điểm các thành phần tự nhiên huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ. - Đề xuất một số giải pháp sử dụng hợp lý, bảo vệ tự nhiên huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ. 5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu 5.1. Quan điểm nghiên cứu 5.1.1. Quan điểm hệ thống Đối tượng nghiên cứu khoa học của địa lí là tất cả các hiện tượng, các yếu tố tự nhiên, kinh tế, văn hóa, xã hội trong mối tác động tương hỗ qua lại lẫn nhau, sự biến đổi vận động của thành phần này sẽ kéo theo sự biến đổi của thành phần khác và có thể dẫn đến sự thay đổi của hệ thống. Cẩm Khê nằm trong hệ thống phát triển kinh tế của cả nước. Về phương diện cấu trúc, hệ thống các điều kiện tự nhiên là một hệ thống gồm nhiều thành phần có mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Các điều kiện và nhân tố tự nhiên tồn tại trong sự thống nhất với đủ các thành phần và chịu sự chi phối của nhiều quy luật cơbản. 5.1.2. Quan điểm tổng hợp lãnh thổ Các đối tượng nghiên cứu của địa lí không thể tách rời một lãnh thổ cụ thể, với những đặc trưng riêng. Lãnh thổ địa lí được tổ chức như một hệ thống liên kết không gian của các đối tượng và trên cơ sở nghiên cứu các điều kiện tự nhiên tài nguyên thiên nhiên phục vụ cho phát triển kinh tế. Quan điểm này được vận dụng vào đề tài thông qua việc phân tích các tiềm năng cho phát triển kinh tế của huyện Cẩm Khê trong mối quan hệ tổng hợp của nhiều yếu tố. Quan điểm này cũng luôn được quán triệt khi đánh giá các hoạt động, kinh tế, các vấn đề liên quan, trong phát triển kinh tế. 5.1.3. Quan điểm phát triển bền vững Phát triển bền vững là sự phát triển nhằm thỏa mãn nhu cầu của thế hệ hiện tại và không làm tổn hại đến khả năng phát triển của những thế hệ tương 8 lai. Phát triển bền vững phải đảm bảo sử dụng đúng mức và ổn định các điều kiện tự nhiên, môi trường. Do đó không chỉ đảm bảo sự phát triển kinh tế-xã hội vững chắc nhờ khoa học-công nghệ tiên tiến mà còn đảm bảo và cải thiện những điều kiện môi trường phục vụ con người. Quan điểm này sẽ chi phối việc đề xuất các giải pháp khai thác lãnh thổ tự nhiên đảm bảo phát triển bền vững. 5.1.4. Quan điểm thực tiễn Quan điểm thực tiễn được vận dụng để đánh giá các tiềm năng phát triển kinh tế cũng như trong việc đề xuất định hướng, giải pháp sử dụng hợp lý tài nguyên lãnh thổ với những kiến nghị và giải pháp có tính khả thi để phát triểnkinh tế. Tất các giải pháp đưa ra đều xuất phát từ thực tiễn, vì thế kết quả của việc nghiên cứu sẽ rất thuận lợi cho việc phát triển kinh tế của lãnh thổ. 5.1.5. Quan điểm lịch sử Vận dụng quan điểm lịch sử trong nghiên cứu hệ thống lãnh thổ để tìm hiểu nguồn gốc phát sinh, các quá trình diễn biến theo thời gian và không gian trên từng địa bàn cụ thể, trên cư sở đó hiểu rõ những sự kiện có thật trong lịch sử để rút ra được những bài học kinh nghiệm áp dụng cho hoạt động kinh tế. Quán triệt quan điểm lịch sử để có được những nhận định, những dự báo phát triển chính xác được thực hiện trong xu thế phát triển chung của Việt Nam và thế giới. 5.2. Phương pháp nghiên cứu 5.2.1. Phương pháp thu thập và xử lý số liệu Đây là phương pháp hết sức cần thiết cho việc nghiên cứu tài nguyên thiên nhiên. Để có một lượng thông tin đầy đủ về các mặt tự nhiên, dân cư, xã hội trong khu vực nghiên cứu cần tiến hành thu thập thông tin chọn lọc, xử lí từ nhiều lĩnh vực, từ nhiều nguồn khác nhau. Những tài liệu, thông tin luôn được bổ sung cập nhật đảm bảo cho việc phân tích, xử lí, đánh giá các vấn đề cho nội dung nghiên cứu của đề tài. 9 5.2.2. Phương pháp phân tích số liệu thống kê Khi tiến hành nghiên cứu điều kiện tự nhiên, tiềm năng kinh tế của khu vực nghiên cứu, có rất nhiều số liệu ở nhiều lĩnh vực, nhiều nguồn khác nhau. Việc nghiên cứu, phân tích các số liệu này cần có những nhận định, đánh giá khoa học phù hợp với thực tế. Trên cơ sở nguồn tư liệu đó, em tiến hành phân tích và đưa ra những kết luận, giải pháp để khai thác tài nguyên một cách hợp lý hơn. 5.2.3. Phương pháp bản đồ Là phương pháp truyền thống của ngành khoa học địa lí. Trong nghiên cứu về điều kiện tự nhiên huyện Cẩm Khê, phương pháp bản đồ được sử dụng để phân tích các đặc điểm tự nhiên, giúp thể hiện một cách trực quan về tài nguyên thiên nhiên của huyện. Cụ thể, khóa luận sử dụng các bản đồ: hành chính, địa hình, độ dốc, thủy văn, thổ nhưỡng và bản đồ tự nhiên. 5.2.4. Phương pháp thực địa Công tác thực địa nhằm điều tra chỉnh lý và bổ sung những tư liệu về tài nguyên thiên nhiên, kết cấu hạ tầng xã hội. Để làm cơ sở khoa học cho việc thu thập, phân tích đánh giá tài nguyên thiên nhiên, tìm ra phương pháp đánh giá cho mục đích phát triển và định hướng phát triển kinh tế. Trong quá trình thực hiện đề tài, tác giả đi thực tế địa bàn nghiên cứu, tìm hiểu các yếu tố tự nhiên theo tuyến, lấy thị trấn Sông Thao làm trung tâm để nghiên cứu theo các hướng. 6. Cấu trúc của khóa luận Với cách tiếp cận dựa trên những cơ sở về mặt lí luận và thực tiễn nêu trên, ngoài phần mở đầu, phần kết luận, phần phụ lục và tài liệu tham khảo, phần nội dung của khóa luận gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc nghiên cứu điều kiện tự nhiên Chương 2: Đặc điểm chung và đặc điểm các thành phần tự nhiên huyện Cẩm Khê Chương 3: Một số đề xuất về việc sử dụng hợp lý và bảo vệ các điều kiện tự nhiên huyện Cẩm Khê 10 PHẦN 2. NỘI DUNG CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIẾN CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN HUYỆN CẨM KHÊ, TỈNH PHÚ THỌ 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Khái niệm địa lí học – địa lí tự nhiên Tên gọi Địa lí xuất phát từ tiếng Hy Lạp là Geography. Người xưa có những nhận biết sơ khai về địa lí thông qua việc mô tả các hiện tượng như sự thay đổi thời tiết, khí hậu, tìm phương hướng… cho đến khi có chữ viết, các kiến thức địa lí được ghi chép lại tạo nền móng cho sự phát triển của Khoa học địa lí ngày nay. Theo Bách khoa toàn thư Xô Viết: “Địa lí học là mô ̣t hệ thống các khoa học tự nhiên và xã hội, nghiên cứu thể tổng hợp tự nhiên, thể tổng hợp sản xuất theo lãnh thổ và các thành phần của chúng.” Hệ thống các ngành KH Địa lí KH Địa lí Tự nhiên Địa lí TN bộ phận - Cổ địa lí - KH Trái đất - Địa mạo ho ̣c - Khí hậu ho ̣c - ĐL thủy văn - ĐL sinh vật - ĐL thổ nhưỡng KH Địa lí KT - XH Địa lí TN tổng hợp Địa lí KT – XH bộ phận - Cơ sở địa lí tự nhiên - Địa lí tự nhiên thế giới và Việt Nam - Cảnh quan ho ̣c - ĐL Dân cư - ĐL Nông nghiê ̣p - ĐL Công nghiệp - ĐL Dịch vụ Địa lí KT – XH tổng hợp - Cơ sở địa lí KT - XH - Địa lí KT-XH thế giới - Địa lí KT-XH Việt Nam Bản đồ học Sơ đồ thể hiện cấu trúc hệ thống của ngành Khoa học Địa lí 11 Xét về cấ u trúc, điạ lí tự nhiên thuô ̣c khoa học tự nhiên, như vậy nghiên cứu đặc điểm địa lí tự nhiên là đi tìm hiểu nghiên cứu các thành phần của tự nhiên (địa hình, khí hậu, thủy văn, thổ nhưỡng, sinh vật...). 1.1.2. Quan niệm điều kiện tự nhiên Có rất nhiều quan niệm khác nhau về điều kiện tự nhiên. Điều kiện tự nhiên bao gồm toàn bộ các nhân tố của môi trường tự nhiên và các tính chất của chúng như cấu trúc địa chất, thành phần và tính chất của nham thạch, địa hình, khí hậu, các đặc trưng khác của nước, lớp phủ thổ nhưỡng… giữa các thành phần có mối quan hệ tác động qua lại với nhau. Trên cơ sở nghiên cứu, đánh giá điều kiện tự nhiên có thể tìm ra chức năng sinh thái về khía cạnh nào đó của từng thành phần tự nhiên nhằm phục vụ mục đích sử dụng và sản xuất của con người mà nó chính là thế mạnh của lãnh thổ nghiên cứu. Ngày nay, con người không ngừng tác động vào điều kiện tự nhiên để tạo ra của cải, vật chất nuôi sống xã hội, và dự báo tác động này theo thời gian thì cường độ tác động vào tự nhiên lại càng mạnh mẽ. Thực tế đáp ứng nhu cầu tồn tại và phát triển của mình, con ngươi đã khai thác triệt để, nhiều khi vượt quá khả năng tự điều chỉnh và tự phục hồi của các dạng tài nguyên, dẫn đến hậu quả to lớn là sự suy thoái của môi trường tự nhiên, đe dọa cuộc sống của con người. Xuất phát từ thực tế đó, trong những thập niên vừa qua nhiều tác giả với nhiều cách tiếp cận tự nhiên khác nhau đã tiến hành những công trình nghiên cứu ứng dụng và bước đầu đã đem lại những kết quả khá tốt. Nghiên cứu tổng hợp điều kiện tự nhiên là sự thể hiện cơ chế quan hệ giữa các hệ thống tự nhiên và hệ thống kinh tế - xã hội. Đánh giá được hiểu là việc xác định giá trị, tiềm năng của một đối tượng nào đó với một số yêu cầu nhất định như mưucs độ thuận lợi hay không thuận lợ, thích nghi hay không thích nghi, tốt hay xấu, phù hợp hay không phù hợp…