Tài liệu Nâng cao hiệu quả học tập cho học sinh yếu kém thông qua dạy học phần hóa học vô cơ lớp 11 trung học

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC HOÀNG SƠN HẢI NÂNG CAO HIỆU QUẢ HỌC TẬP CHO HỌC SINH YẾU KÉM THÔNG QUA DẠY HỌC PHẦN HÓA HỌC VÔ CƠ LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM HÓA HỌC HÀ NỘI – 2012 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC HOÀNG SƠN HẢI NÂNG CAO HIỆU QUẢ HỌC TẬP CHO HỌC SINH YẾU KÉM THÔNG QUA DẠY HỌC PHẦN HÓA HỌC VÔ CƠ LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM HÓA HỌC Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC (BỘ MÔN HÓA HỌC) Mã số: 60 14 10 Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. TRẦN TRUNG NINH HÀ NỘI – 2012 MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................... ii DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................................ iii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ......................................................................................... v MỞ ĐẦU ....................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1 ................................................................................................................. 4 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI .................................................... 4 1.1. Xu hướng đổi mới phương phap dạy học trên thế giới và Việt Nam ......................................................................................................... 4 1.1.1. Đổi mới phương pháp dạy học ................................................ 4 1.1.2. Một số biện pháp đổi mới phương pháp dạy học .................. 4 1.2. Dạy học tích cực ............................................................................. 6 1.2.1. Dạy học tích cực là một quan điểm sư phạm ......................... 6 1.2.2. Một số phương pháp dạy học tích cực ................................... 6 1.3. Dạy học phân hóa ......................................................................... 10 1.3.1. Khái niệm dạy học phân hóa .................................................. 11 1.3.2. Quy trình dạy học phân hóa .................................................. 11 1.3.3. Ưu, nhược điểm về dạy học phân hóa trong trường phổ thông .................................................................................................. 13 1.4. Bài tập hóa học .............................................................................. 14 1.4.1. Ý nghĩa, tác dụng của bài tập hóa học trong giảng dạy hóa học ..................................................................................................... 14 1.4.2. Cách sử dụng bài tập hóa học trong dạy học ........................ 15 1.5. Những biểu hiện, nguyên nhân và biện pháp giúp đỡ học sinh yếu kém môn hóa học ......................................................................... 16 1.5.1. Những biểu hiện của HS yếu kém trong học tập môn hoá học ..................................................................................................... 16 1.5.2. Nguyên nhân yếu kém của học sinh trong học tập hoá học ở các trường trung học phổ thông ...................................................... 16 1.5.3. Một số biện pháp giúp đỡ học sinh yếu kém đạt được yêu cầu và có kết quả cao hơn trong học tập hoá học ở trường trung học phổ thông ................................................................................... 17 1.5.3.4. Luyện tập vừa sức................................................................. 18 CHƯƠNG 2 ................................................................................................................ 22 NHỮNG BIỆN PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ HỌC TẬP ....................... 22 CHO HỌC SINH YẾU KÉM THÔNG QUA DẠY HỌC ......................................... 22 PHẦN HÓA HỌC VÔ CƠ LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG .......................... 22 2.1. Phân tích chương trình hóa học vô cơ lớp 11 trung học phổ thông ..................................................................................................... 22 2.1.1. Chương 2: Nitơ- Photpho....................................................... 22 2.2. Hệ thống các bài tập hoá học nhằm tăng hứng thú học tập, củng cố kiến thức, rèn luyện kỹ năng và nâng cao hiệu quả học tập môn hoá học cho học sinh lớp 11 trung học phổ thông .................... 28 vi 2.2.1. Nguyên tắc tuyển chọn và xây dựng bài tập hoá học mới .... 28 2.2.2. Hệ thống các bài tập hoá học vô cơ lớp 11 trung học phổ thông .................................................................................................. 28 Đáp án: B. ................................................................................................................... 29 A. ns2np5. B. ns2np3. C. ns2np2. D.ns2np4. Đáp án: B. .................................... 29 Đáp án: D. ................................................................................................................... 29 2.3. Những biện pháp để giúp đỡ học sinh yếu kém ........................ 61 2.3.1. Phương pháp chung giải bài tập hóa học ............................. 61 2.3.2. Sử dụng lược đồ tư duy trong các giờ luyện tập.................. 64 2.3.3. Thiết kế một số bài giảng và đề kiểm tra hoá học theo hướng hoạt động hoá nhằm giúp đỡ học sinh yếu kém ............................. 68 CHƯƠNG 3 ................................................................................................................ 95 THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ..................................................................................... 95 3.1. Mục đích, nhiệm vụ thực nghiệm............................................... 95 3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ........................................... 95 3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ........................................... 95 3.2. Kế hoạch và phạm vi thực nghiệm .......................................... 95 3.3. Quá trình thực nghiệm ................................................................ 95 3.3.1. Tiến hành điều tra .................................................................. 95 3.3.2. Khảo sát học sinh .................................................................... 96 3.3.3. Lên lớp giờ chính khoá .......................................................... 96 3.3.4. Xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm ..................................... 96 3.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm .................................................... 96 3.4.1. Kết quả điều tra ...................................................................... 96 3.4.2. Kết quả thực nghiệm sư phạm ............................................... 98 3.4.3. Xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm ................................... 101 3.4.4. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm ............................ 105 KẾT LUẬN KHUYẾN NGHỊ...................................................................................108 TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................110 PHỤ LỤC ..................................................................................................................112 vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt STT Chữ viết đầy đủ 1 DH Dạy học 2 Dd Dung dịch 3 ĐC Đối chứng 4 Đktc Điều kiện tiêu chuẩn 5 GV Giáo viên 6 GD Giáo dục 7 GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo 8 KTĐG Kiểm tra đánh giá 9 HH Hóa học 10 HS Học sinh 11 Nxb Nhà xuất bản 12 OXH Oxi hóa 13 PGS Phó giáo sư 14 PP Phương pháp 15 PPDH Phương pháp dạy học 16 PU Phản ứng 17 PUHH Phản ứng hóa học 18 SGK Sách giáo khoa 19 THPT Trung học phổ thông 20 TC Tích cực 21 TN Thực nghiệm 22 TNSP Thực nghiệm sư phạm 23 TS Tiến sĩ ii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1: Kết quả điều tra chất lượng học tập môn HH Trường THPT Hàng Hải 97 Bảng 3.2: Kết quả điều tra chất lượng học tập môn HH 97 Trường THPT Anhxtanh Bảng 3.3: Số HS đạt từng loại điểm kiểm tra lần 1 trường 98 THPT Hàng Hải Bảng 3.4: Số HS đạt từng loại điểm kiểm tra lần 2 trường 98 THPT Hàng Hải Bảng 3.5: Số HS đạt từng loại điểm kiểm tra lần 1 trường 99 THPT Anhxtanh Bảng 3.6: Số HS đạt từng loại điểm kiểm tra lần 2 trường 99 THPT Anhxtanh Bảng 3.7:Tần suất HS đạt từng loại điểm kiểm tra lần 1 99 trường THPT Hàng Hải Bảng 3.8: Tần suất HS đạt từng loại điểm kiểm tra lần 2 trường 99 THPT Hàng Hải Bảng 3.9: Tần suất HS đạt từng loại điểm kiểm tra lần 1 trường 100 THPT Anhxtanh Bảng 3.10: Tần suất HS đạt từng loại điểm kiểm tra lần 2 trường 100 THPT Anhxtanh Bảng 3.11: Tỉ lệ HS đạt điểm xi trở xuống bài kiểm tra lần 1 100 trường THPT Hàng Hải Bảng 3.12: Tỉ lệ HS đạt điểm xi trở xuống bài kiểm tra lần 2 100 trường THPT Hàng Hải Bảng 3.13: Tỉ lệ HS đạt điểm xi trở xuống bài kiểm tra lần 1 trường THPT Anhxtanh iii 101 Bảng 3.14: Tỉ lệ HS đạt điểm xi trở xuống bài kiểm tra lần 2 101 trường THPT Anhxtanh Bảng 3.15: Các chỉ số thống kê trường THPT Hàng Hải 101 Bảng 3.16: Các chỉ số thống kê trường THPT Anhxtanh 102 iv DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1: Tần suất HS đạt từng loại điểm kiểm tra lần 1 trường 102 THPT Hàng Hải Biểu đồ 3.2: Tần suất HS đạt từng loại điểm kiểm tra lần 2 103 trường THPT Hàng Hải Biểu đồ 3.3: Tần suất HS đạt từng loại điểm kiểm tra lần 1 103 trường THPT Anhxtanh Biểu đồ 3.4: Tần suất HS đạt từng loại điểm kiểm tra lần 2 trường 104 THPT Anhxtanh Biểu đồ 3.5: Đường lũy tích bài kiểm tra lần 1 trường THPT Hàng 104 Hải Biểu đồ 3.6: Đường lũy tích bài kiểm tra lần 2 trường THPT Hàng 104 Hải Biểu đồ 3.7: Đường lũy tích bài kiểm tra lần 1 trường THPT 105 Anhxtanh Biểu đồ 3.8: Đường lũy tích bài kiểm tra lần 2 trường THPT Anhxtanh v 105 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong giai đoạn hiện nay, dưới sự lãnh đạo của Đảng, chúng ta đang tiến hành cuộc cách mạng toàn diện trên mọi lĩnh vực với mục tiêu công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Với quan niệm GD là quốc sách hàng đầu, báo cáo chính trị của đại hội Đảng cộng sản lần thứ X đã khẳng định: “Phát triển giáo dục và đào tạo là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, là điều kiện để phát huy nguồn lực con người – yếu tố cơ bản để phát triển, tăng trưởng nhanh và bền vững. Tiếp tục nâng cao chất lượng GD toàn diện, đổi mới nội dung, PPDH ”. Sự đổi mới của GD nhằm tạo ra những con người toàn diện có phẩm chất đạo đức, có sức khoẻ, có tri thức và năng động sáng tạo. Trong đó đổi mới PPDH được hiểu là tổ chức các hoạt động TC cho người học, từ đó khơi dậy và thúc đẩy lòng ham muốn, phát triển nhu cầu tìm tòi, khám phá, chiếm lĩnh trong tự thân của người học, phát huy khả năng tự học của họ. Trước vấn đề đó, người GV cần phải không ngừng tìm tòi khám phá, khai thác, xây dựng hoạt động, vận dụng, sử dụng phối hợp các PPDH trong các giờ học sao cho phù hợp với từng kiểu bài, từng đối tượng HS, xây dựng cho HS một hướng tư duy chủ động, sáng tạo. Trong đó, vấn đề HS yếu kém hiện nay hết sức cấp bách đã được xã hội quan tâm và tìm giải pháp để khắc phục tình trạng này. Để đưa nền GD đất nước ngày một phát triển toàn diện thì người GV không chỉ phải biết dạy mà còn phải biết tìm tòi PP nhằm phát huy tính tích cực của HS và hạ thấp dần tỉ lệ học sinh yếu kém. Từ thực tế DH HH ở các trường THPT, tỉ lệ HS yếu kém rất cao, thậm chí có những lớp số HS này tương đương với số HS đạt yêu cầu. Vì vậy, việc tìm ra nguyên nhân và có những biện pháp giúp đỡ những đối tượng HS này để các em đạt yêu cầu và có kết quả cao hơn trong học tập là việc làm rất cần thiết. Đó là lí do tôi chọn đề tài: “Nâng cao hiệu quả học tập cho học sinh yếu kém thông qua dạy học phần hóa học vô cơ lớp 11 trung học phổ thông ”. 1 2. Mục đích nghiên cứu Việc thực hiện đề tài nhằm nghiên cứu và đề xuất một số biện pháp cơ bản giúp đỡ HS yếu kém để HS đạt yêu cầu và có kết quả cao hơn, giảm tỷ lệ HS yếu kém trong học tập môn HH ở trường THPT hiện nay. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học hóa học ở trường THPT Việt Nam. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Dạy và học hoá học đối với đối tượng học sinh yếu kém môn hoá học ở các trường trung học phổ thông. 4. Phạm vi nghiên cứu Nội dung và phương pháp sử dụng bài tập HH về phần vô cơ lớp 11 trong DH. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tìm hiểu nguyên nhân và đề xuất một số biện pháp giúp đỡ đối tượng HS yếu kém môn HH ở trường THPT. - Lựa chọn, xây dựng và sử dụng bài tập HH phần vô cơ lớp 11 nhằm nâng cao hiệu quả học tập cho HS yếu kém môn HH. - TNSP để đánh giá chất lượng, hiệu quả và tính khả thi của các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả học tập cho HS yếu kém môn HH. 6. Giả thuyết khoa học Trong DH HH, với HS yếu kém nếu xác định được đúng nguyên nhân, xây dựng và tuyển chọn một hệ thống bài tập hóa học phù hợp và áp dụng những biện pháp tích cực thì có thể khơi dậy được hứng thú, phát triển năng lực tư duy và giúp đỡ các em vươn lên đạt được kết quả cao hơn trong học tập. 7. Phƣơng pháp nghiên cứu Sử dụng phối hợp các PP: 2 - Phƣơng pháp nghiên cứu lý luận: Tổng quan các tài liệu về chính sách của Đảng và chính phủ về GD, lý luận DH nói chung và DH HH nói riêng. - Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn: Điều tra thực trạng HS yếu kém và phương pháp thực nghiệm sư phạm. - Phƣơng pháp xử lý thống kê các số liệu thực nghiệm. 8. Những đóng góp mới của đề tài - Xác định những nguyên nhân và đề xuất một số biện pháp giúp đỡ HS yếu kém đạt yêu cầu và có kết quả cao hơn trong học tập HH ở trường THPT. - Xây dựng, lựa chọn hệ thống bài tập HH vô cơ bám sát chuẩn chương trình tài liệu giáo khoa môn HH lớp 11, tăng cường tính thực tiễn nhằm nâng cao hứng thú học tập cho HS yếu kém. - Hướng dẫn sử dụng hệ thống bài tập để góp phần làm giảm tỷ lệ HS yếu kém trong học tập môn HH ở các THPT. 9. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính của luận văn được trình bày trong 3 chương: Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài. Chƣơng 2: Những biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả học tập cho học sinh yếu kém thông qua dạy học phần hóa học vô cơ lớp 11 trung học phổ thông. Chƣơng 3: Thực nghiệm sư phạm. 3 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Xu hƣóng đổi mới phƣơng pháp dạy học trên thế giới và Việt Nam 1.1.1. Đổi mới phương pháp dạy học PP là cách thức, con đường mà chủ thể tác động tới đối tượng nhằm đạt được mục đích. Đổi mới PPDH đã, đang là vấn đề thời sự “nóng” không chỉ đối với nhà trường, thầy cô, học trò,…với tất cả những ai có tư duy về DH, về tự học… Đổi mới PPDH thực chất là một quá trình nâng cao hiệu quả của việc dạy học, làm cho việc DH gắn bó, phục vụ tốt hơn, ngày càng nâng cao hơn cho việc hình thành và phát triển các phẩm chất nhân cách của người Việt Nam hiện tại và tương lai như trong định hướng mà các Đại hội của Đảng đã chỉ ra. [ 25, tr. 91 ] 1.1.2. Một số biện pháp đổi mới phương pháp dạy học 1.1.2.1. Cải tiến các phương pháp dạy học truyền thống Các PPDH truyền thống như thuyết trình, đàm thoại, luyện tập… luôn là những PP quan trọng trong DH. Đổi mới PPDH không có nghĩa là loại bỏ các PPDH truyền thống quen thuộc mà cần bắt đầu bằng việc cải tiến để nâng cao hiệu quả và hạn chế nhược điểm của chúng. Để nâng cao hiệu quả của các PPDH này người GV trước hết cần nắm vững những yêu cầu và sử dung thành thạo các kỹ thuật của chúng trong việc chuẩn bị cũng như tiến hành bài lên lớp. Tuy nhiên, các PPDH truyền thống có những hạn chế tất yếu, vì thế bên cạnh các PPDH truyền thống cần kết hợp các PPDH mới, đặc biệt là những PP và kỹ thuật DH phát huy tính TC và sáng tạo của HS. 1.1.2.2. Kết hợp đa dạng các phương pháp dạy học Không có một PPDH toàn năng phù hợp với mọi mục tiêu và nội dung DH. Mỗi PP và hình thức DH có những ưu, nhựơc điểm và giới hạn sử dụng riêng. Vì vậy việc phối hợp đa dạng các PP và hình thức DH trong 4 toàn bộ quá trình DH là phương hướng quan trọng để phát huy tính tích cực và nâng cao chất lượng DH. [ 25, tr. 93 ] 1.1.2.3. Tăng cường sử dụng phương tiện và công nghệ thông tin trong dạy học - Phương tiện DH có vai trò quan trọng trong việc đổi mới PPDH, nhằm tăng cường tính trực quan và thí nghiệm, thực hành trong DH. Việc sử dụng các phương tiện DH cần phù hợp với mối quan hệ giữa phương tiện DH và PPDH. Tuy nhiên các phương tiện DH tự tạo của GV luôn có ý nghĩa quan trọng, cần được phát huy. - Đa phương tiện và công nghệ thông tin vừa là nội dung DH vừa là phương tiện DH trong DH hiện đại. Bên cạnh việc sử dụng đa phương tiện như một phương tiện trình diễn, cần tăng cường sử dụng các phần mềm DH. 1.1.2.4. Sử dụng các kỹ thuật dạy học phát huy tính tích cực và sáng tạo Các kỹ thuật DH là những đơn vị nhỏ nhất của PPDH. Ngày nay người ta chú trọng phát triển và sử dụng các kỹ thuật DH phát huy tính tích cực, sáng tạo của người học như “động não”, “tia chớp”, “bể cá”, XYZ, “3 lần 3”, bản đồ tư duy ( Mind Map )… Trong đó bản đồ tư duy là PP dễ nhất để chuyển tải thông tin vào bộ não của chúng ta rồi đưa thông tin ra ngoài bộ não. Nó là một phương tiện ghi chép đầy sáng tạo và rất hiệu quả. Đây là cách để ghi nhớ chi tiết, để tổng hợp hay để phân tích một vấn đề ra thành một dạng của lược đồ phân nhánh. Bằng cách dùng bản đồ tư duy, tổng thể của vấn đề được chỉ ra dưới dạng một hình vẽ, trong đó các đối tượng liên hệ với nhau bằng các đường nối. Với cách biểu diễn như vậy, các dữ liệu được ghi nhớ và hấp thụ dễ dàng và nhanh chóng hơn. 1.1.2.5. Tăng cường các phương pháp dạy học đặc thù bộ môn PPDH có mối quan hệ biện chứng với nội dung DH. Vì vậy bên cạnh những PP chung có thể sử dụng cho nhiều bộ môn khác nhau thì việc sử dụng các PPDH đặc thù có vai trò quan trọng trong dạy học bộ môn. Các phương pháp DH đặc thù bộ môn được xây dựng trên cơ sở lý luận DH bộ môn. Ví dụ thí nghiệm là PPDH đặc thù của các môn khoa học tự nhiên. 1.1.2.6. Bồi dưỡng phương pháp học tập cho HS 5 PP học tập một cách tự lực đóng vai trò quan trọng trong việc TC hoá, phát huy tính sáng tạo của HS. Có những PP nhận thức chung như PP thu thập, xử lý, đánh giá thông tin, tổ chức làm việc, làm việc nhóm, có những PP học tập chuyên biệt của từng bộ môn. Bằng nhiều hình thức khác nhau, cần luyện tập cho HS các PP học tập chung và các PP học tập trong bộ môn. 1.1.2.7. Cải tiến việc kiểm tra đánh giá - Đổi mới PPDH cần gắn liền với đổi mới về đánh giá quá trình DH cũng như đổi mới việc kiểm tra và đánh giá thành tích học tập của HS. Cần bồi dưỡng cho HS những kỹ thuật thông tin phản hồi nhằm tạo điều kiện cho HS tham gia đánh giá và cải tiến quá trình DH. - Trong đánh giá thành tích học tập của HS không chỉ đánh giá kết quả mà chú ý cả quá trình học tập. Cần sử dụng phối hợp các hình thức, PP KTĐG khác nhau. Kết hợp giữa kiểm tra miệng, kiểm tra viết và bài tập thực hành. Kết hợp giữa trắc nghiệm tự luận và trắc nghiệm khách quan. 1.2. Dạy học tích cực 1.2.1. Dạy học tích cực là một quan điểm sư phạm DH TC là một thuật ngữ rút gọn để chỉ những PP giáo dục, DH theo hướng phát huy tính TC, chủ động, sáng tạo của người học. PPDH TC hướng tới việc hoạt động hóa, TC hóa hoạt động nhận thức của người học, nghĩa là tập trung vào phát huy tính TC của người học chứ không phải là tập trung vào phát huy tính TC của người dạy. 1.2.2. Một số phương pháp dạy học tích cực 1.2.2.1. Phương pháp dạy học theo nhóm +/ Khái niệm Là PP giáo viên chia lớp thành nhiều nhóm nhỏ. Các thành viên trong nhóm trao đổi tự do về vấn đề GV yêu cầu nhằm tạo điều kiện cho HS bộc lộ quan điểm và ý kiến riêng, đồng thời lắng nghe ý kiến, quan điểm của các bạn học khác +/ Cách tiến hành 6 Lên kế hoạch hoạt động nhóm: - Đề ra mục tiêu hoạt động nhóm, lựa chọn nội dung cho hoạt động nhóm. - Quy định thời gian và cách thức tổ chức cho cho hoạt động nhóm. Tổ chức các nhóm học sinh: Có nhiều cách tổ chức hoạt động nhóm như kỹ thuật khăn trải bàn, kỹ thuật ghép tranh, … Giám sát hoạt động nhóm: - GV quan sát thái độ ứng xử của HS. - GV di chuyển quanh lớp học để có thể quan sát được tất cả các nhóm và lắng nghe các nhóm trao đổi xem họ đi đúng theo chủ đề hay không. GV có thể đặt một số câu hỏi để làm rõ nội dung được đưa ra. Kết thúc hoạt động nhóm: Các nhóm báo cáo hoạt động của nhóm mình. Có nhiều cách báo cáo: các nhóm trưởng báo cáo về kết quả hoạt động bằng miệng, GV ghi lại thông tin trên bảng, các nhóm trưởng trình lên một bảng tóm tắt viết trên giấy; các nhóm ghi lại các ý tưởng và ý kiến của nhóm trên khổ giấy to, nhóm trưởng trình bày trong khi vẫn để giấy khổ to cho cả lớp nhìn. Sau hoạt động nhóm: - Nhấn mạnh các đặc điểm, ý chính đã thu được qua hoạt động. Làm sáng tỏ những vấn đề hay những ý kiến khác biệt đã nảy sinh trong hoạt động. - Liên hệ hoạt động với toàn bộ buổi học về mặt kiến thức mới thu được hoặc những điều hiểu biết rõ hơn. +/ Ƣu điểm: - Mọi HS đều được làm việc, không khí học tập thân thiện trong lớp. - HS không chỉ học tập kĩ năng mà còn thu nhận được kết quả về cách làm việc hợp tác cùng nhau, nâng cao quan hệ thân ái, tin cậy và giúp đỡ nhau. - Tạo cơ hội vận dụng các PP, nguyên tắc và ngôn từ đã học được. - Tạo cơ hội thực hành các kỹ năng như sáng tạo, tổng hợp, phân tích. - Được thể hiện khả năng làm việc và thực hành kỹ năng giao tiếp. 7 - Thực hiện công việc mà một HS không thể thực hiện được. - GV cũng có cơ hội tận dụng quan điểm và kinh nghiệm của HS. +/ Nhƣợc điểm: - Hiệu quả học tập phụ thuộc hoạt động của các thành viên, nếu có HS trong nhóm bất hợp tác thì hiệu quả thấp. Nhóm có thể đi chệch hướng hoặc có thể bị một HS quyết đoán. - Khả năng bao quát lớp của GV là khó khăn hơn. - Sẽ trở nên không hiệu quả nếu lạm dụng quá nhiều và quá lâu. 1.2.2.2. Phương pháp dạy học nêu vấn đề +/ Khái niệm: Là PPDH đưa HS vào chính sự tìm tòi có hiệu quả của các nhà khoa học, tức là chuyển hoá sự tìm tòi thành phẩm chất của cá thể học sinh theo con đường tựa như con đường mà loài người đã theo để khám phá, kiếm tìm và đã vật chất hoá các phát minh, phát kiến. Đặc trưng của DH nêu vấn đề thể hiện ở hai yếu tố thành phần: tình huống có vấn đề và giả thuyết để giải quyết vấn đề. [ 25, tr. 112 - 113 ] +/ Cách tổ chức: - GV chuẩn bị kỹ kế hoạch bài giảng. - Đưa tình huống có kịch tính để kích thích thu hút sự chú ý của HS tới vấn đề đặt ra. - GV đưa ra các giả thuyết hoặc lôi cuốn HS tự đưa ra các giả thuyết dưới sự gợi ý của GV. Hướng dẫn HS chứng minh, bổ sung hoặc bác bỏ giả thuyết. - GV tổ chức thành các nhóm nhỏ để cùng nhau tìm tòi, chứng minh. +/ Ƣu điểm: - Cho phép các HS phát triển các phương thức tiếp cận của chính họ. - Khuyến khích óc sáng tạo, say mê khoa học của HS. - Thông qua việc chứng minh hay bác bỏ giả thuyết, GV làm cho HS hiểu rằng đó chính là con đường tất yếu của sự tìm tòi khám phá. +/ Nhƣợc điểm: 8 - Khó đánh giá sự tham gia của từng cá nhân. - Thiếu kiến thức hay kỹ năng có thể cản trở công việc của cả lớp. 1.2.2.3. Phương pháp trò chơi dạy học +/ Khái niệm: Trò chơi DH là những trò chơ GD được lựa chọn, sử dụng trực tiếp để DH, tuân thủ theo mục đích, nội dung, các nguyên tắc và PPDH, nó có chức năng tổ chức, hướng dẫn và động viên HS tìm kiếm, lĩnh hội tri thức, học tập, rèn luyện kĩ năng, tích lũy và phát triển các phương thức hoạt động và phương thức hành vi ứng xử xã hội, văn hóa, đạo đức, thẩm mĩ, pháp luật, khoa học ngôn ngữ…[ 25, tr. 103 - 104 ] +/ Cách tổ chức: Bƣớc 1 : Xác định mục tiêu của trò chơi Dùng trò chơi với mục đích gì, trò chơi mang lại cho HS những kiến thức gì và hình thành những kĩ năng gì thông qua hoạt động chơi. Bƣớc 2 : Chuẩn bị điều kiện và phương tiện chơi - Nghiên cứu kĩ luật chơi: Xác định rõ những quy định với những người tham gia chơi là gì, vai trò của các thành viên tham gia chơi. - Soạn giáo án, chuẩn bị địa điểm, điều kiện và phương tiện chơi. Bƣớc 3 : Giới thiệu và giải thích trò chơi - Giới thiệu trò chơi : GV cần giới thiệu thật dí dỏm tên gọi và ý nghĩa của trò chơi sao cho HS bị cuốn hút vào trò chơi ngay những giây phút đầu tiên. - Thời gian chơi : Thông thường chỉ diễn ra trong vòng 5-10 phút, trừ những tiết luyện tập có thể nhiều hơn. - Đội chơi : GV có thể chọn các em giơ tay, cũng có thể tự mình gọi HS lên chơi và nên phân chia đều tránh tình trạng toàn HS giỏi nhận vào một đội. - Luật chơi : + Nếu như HS đã biết trò chơi và luật chơi thì chỉ cần nhắc lại là được. + Nếu học sinh biết trò chơi nhưng chưa nắm vững luật và cách chơi thì GV giới thiệu và giải thích cách chơi. 9 + Nếu như HS chưa biết trò chơi thì GV cần giải thích tỉ mỉ, và có thể cho học sinh chơi thử để cho tất cả mọi người đều nắm rõ luật chơi. Bƣớc 4 : Điều khiển trò chơi - Lệnh cho phép trò chơi được bắt đầu, theo dõi và nắm vững các hoạt động chơi của cá nhân, nhóm tham gia chơi. - Giảm hoặc tăng thời gian chơi, thay đổi số lượng người chơi, thay đổi yêu cầu hoặc cách chơi… Bƣớc 5: Đánh giá kết quả chơi, trao giải cho người chơi - Khi hết thời gian chơi GV chỉ rõ ưu điểm, khuyết điểm của từng đội chơi - Trên sự khách quan, rõ ràng thì GV đánh giá phần thắng, thua. - GV nên chuẩn bị phần thưởng cho đội thắng cuộc: phần thưởng có thể là cho điểm, quà... chủ yếu là động viên và khích lệ HS. Bƣớc 6 : Thảo luận và rút ra kiến thức - GV cần khẳng định với HS mục đích của hoạt động chơi và đánh giá kết quả khi tổ chức trò chơi là nhằm: + Xem các hoạt động dạy và học đã đạt được những kết quả, hiệu quả tác động như thế nào đối với HS. Thông qua trò chơi HS thu nhận được những kiến thức gì? + Sử dụng kết quả đánh giá nhằm: Cải tiến phương pháp dạy học, xác định nhu cầu học tập mới, cổ vũ động viên HS tích cực tham gia hoạt động… +/ Ƣu điểm : - Trò chơi DH là một PPDH tích cực, có khả năng thu hút HS vào bài học, làm cho giờ học bớt căng thẳng, HS được hoạt động và tiếp thu kiến thức một cách nhẹ nhàng. - HS thích nghi với PP sử dụng trò chơi DH nhanh hơn các PPDH TC khác. +/ Nhƣợc điểm : - Mất nhiều thời gian để xây dựng, thiết kế trò chơi. - Khó khăn trong khâu quản lí lớp học khi tổ chức trò chơi. - Trò chơi thường khó có thể cung cấp kiến thức một cách hệ thống. 10 - Nếu không tổ chức trò chơi hợp lí thì HS dễ sa đà vào việc chơi mà quên mất nhiệm vụ học tập và lĩnh hội kiến thức sau trò chơi. 1.3. Dạy học phân hóa 1.3.1. Khái niệm dạy học phân hóa DH phân hóa không đơn thuần là phân loại người học theo năng lực nhận thức mà ở đây là PPDH phù hợp với từng đối tượng người học trên cơ sở am hiểu từng cá thể, GV tiếp cận người học ở tâm lí, năng khiếu… DH phân hóa xuất phát từ nhu cầu đảm bảo thực hiện tốt mục đích dạy học, đồng thời khuyến khích phát triển tối đa và tối ưu những khả năng của từng cá nhân, xuất phát từ nhu cầu thực tiễn trong một lớp học luôn có sự chênh lệch về trình độ nhận thức của mỗi thành viên. 1.3.2. Quy trình dạy học phân hóa 1.3.2.1. Phân hóa nhóm đối tượng học sinh - Đối với học sinh yếu kém: GV cần tìm ra nguyên nhân học kém: có em học kém vì năng lực yếu, có em học yếu vì nguyên nhân khác (gia đình khó khăn, không có điều kiện thời gian học tập, có vướng mắc về tư tưởng nên chưa tập trung ...). Từ đó có biện pháp GD, giúp đỡ như: xây dựng lòng tự tin bản thân, thường xuyên theo dõi, động viên kịp thời, tranh thủ sự quan tâm của gia đình và xã hội... Không nên đồng nhất các em học kém với nhau mà cần phân kiểu học của từng HS kém để có PP giúp đỡ. - Đối với học sinh khá giỏi: các em thường có xu hướng thích giải nhiều bài, thích giải các bài khó, các bài toán đòi hỏi tư duy sáng tạo, nhưng lại coi nhẹ việc học lý thuyết, coi nhẹ các bài thông thường. Do đó các em không nắm chắc kiến thức cơ bản hoặc không thành tạo các kỹ năng. Vì vậy, điều quan trọng nhất là hình thành ở các em lòng ham thích, hứng thú, say mê học, thường xuyên GD đức tính kiên trì, tỉ mỉ, cẩn thận, khiêm tốn, sẵn sàng giúp đỡ bạn cùng lớp tiến bộ … Trong giờ học, GV cần suy nghĩ tìm tòi để đề ra cho HS những câu hỏi đào sâu lý thuyết. 11 - Đối với học sinh trung bình: cần nắm thật chắc kiến thức cơ bản SGK làm đầy đủ và đạt yêu cầu các bài tập SGK với sự gợi ý ở mức độ hạn chế của GV, có thể tiếp thu phần nào kiến thức nâng cao của HS khá giỏi. GV thường xuyên theo dõi điều chỉnh lại nhân sự nhóm, chuyển lên nhóm trên hoặc xuống nhóm dưới nếu có thành viên nào trong nhóm tỏ ra tiến bộ hay thụt lùi. 1.3.2.2. Thiết kế bài học + Nghiên cứu nắm vững nội dung và yêu cầu của bài học: Đây là vấn đề trước tiên và đặc biệt quan trọng của người GV trong việc thiết kế bài học có chất lượng. Có nắm vững nội dung kiến thức bài học thì GV mới có thể hình thành các PPDH để vận dụng vào từng tình huống cụ thể cho hiệu quả, đạt được mục đích DH của mình. + Nên sử dụng kết hợp phƣơng pháp dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề, dạy học phân hóa với các câu hỏi phân hóa: Khi đưa các yếu tố phát hiện và giải quyết vấn đề kết hợp cùng hệ thống câu hỏi phân hóa vào bài học các tri thức khái niệm, các định lý … sẽ góp phần phát triển tư duy, tăng cường tính tự giác, chủ động, sáng tạo cho các đối tượng HS. Những tri thức mới được kiến tạo nhờ quá trình phát hiện và giải quyết vấn đề, HS được khám phá, phân tích vấn đề, để đề xuất và thực hiện được PP giải quyết. 1.3.2.3. Ra bài tập phân hóa Phải dựa vào đặc điểm và sự phân loại HS trong lớp để GV lựa chọn bài tập thích hợp. Có thể phân hóa về yêu cầu bằng cách cho sử dụng mạch bài tập phân bậc, giao cho HS giỏi những bài tập có hoạt động ở bậc cao hơn so với các đối tượng HS khác. Đối với HS yếu kém, có thể giao cho các bài tập phân bậc vừa sức. Cụ thể là khoảng cách giữa hai bậc liên tiếp không quá cao, quá xa. Hoặc ngay trong một bài tập người GV cũng có thể tiến hành dạy phân hóa nếu như bài tập đó đảm bảo yêu cầu cho cả ba nhóm đối 12