Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Ch-¬ng I : Néi dung nghiªn cøu
I.Lý luËn chung vÒ nh©n c¸ch con ng-êi trong c¬
chÕ thÞ tr-êng.
1) C¬ së lý luËn:
A/ Nh©n c¸ch lµ g×?
Nghiªn cøu vÒ nh©n c¸ch vµ tÝnh quy luËt cña sù h×nh thµnh nh©n
c¸ch chóng ta thÊy r»ng:con ng-êi khi míi sinh ra ch-a ph¶i lµ mét
nh©n c¸ch,ë ®ã nã chØ mang tiÒm n¨ng cña mét con ng-êi,cña moät c¸
nh©n h×nh thµnh lªn mét nh©n c¸ch.cßn nh©n c¸ch chØ ®-îc h×nh thµnh
vµ ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng x· héi,trong mèi quan hÖ nhiÒu
chiÒu gi÷a c¸ nh©n víi gia ®×nh vµ x· héi.
VËy nh©n c¸ch lµ g×?
Nh©n c¸ch ®-îc hiÓu toµn diÖn lµ ®¹o ®øc vµ tµi n¨ng, n¨ng lùc thÓ
chÊt vµ n¨ng lùc tinh thÇn.§ã lµ sù thèng nhÊt gi÷a mÆy c¸ nh©n víi
mÆt x· héi ë trong mçi con ng-êi-c¸ nh©n-cô thÓ lµ phÈm chÊt,xu
h-íng,kh¨ n¨ng,phong th¸I,hµnh vi…bªn trong,riªng biÖt cña mçi c¸
1
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
nh©n nãi lªn sù kh²c nhau gi÷a c² nh©n n¯y víi c² nh©n kh²c”kh«ng
cã nh©n c²ch n¯o ho¯n to¯n gièng nh©n c²ch n¯o”.Nh©n c²ch ®îc
h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn phô vµo 3 yÕu tè:
Thø nhÊt:Nh©n c¸ch ph¶idùa trªn tiÒn ®Ò sinh häc vµ t- chÊt di truyÒn
häc.
Thø hai:M«i tr-êng x· héi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh vµ ph¸t
triÓn nh©n c¸ch.§ã lµ m«i tr-êng gia ®×nh,tr-êng häc vµ x· héi,m«i
tr-êng nµy cã thÓ t¸c ®énh trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp ®Õn viÖc h×nh thµnh
vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch.Quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ m«i tr-êng x· héi lµ
quan hÖ biÖn chøng.
Thø ba: H¹t nh©n cña nh©n c¸ch lµ thÕ giíi quan c¸ nh©n bao gåm
toµn bé quan ®iÓm,ly luËn,niÒm tin…
B/ C¬ chÕ thÞ tr-êng lµ g×?
ThÞ tr-êng lµ s¶n phÈm cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi.VËy c¬ chÕ
thÞ tr-êng lµ c¬ cÊu,chÕ ®é.h×nh thøc x· héi cña c¸c tæ chøc vµ ho¹t
®énh kinh tÕ,tronh ®ã c¸c mèi quan hÖ gi÷a con ng-êi víi con ng-êi
®-îc biÓu hiÖn th«ng qua viÖc mua b¸n trao ®æi.Trong lÞch sö ph¸t
triÓn s¶n xuÊt vËt chÊt,thÞ tr-êng (theo ®óng nghÜa cña tõ ®ã) thùc sù
ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t- b¶n.
2
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Tõ s¶n xuÊt tù cung tù cÊp,vËt trao ®æi vËt,sang s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ
mét b-íc tiÕn cu¶ v¨n minh nh©n lo¹i-b-íc tiÕn cña thÞ tr-êng.chÝnh
sù ®æi míi nÒn kinh tÕ tõ tËp trung quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ
tr-êng ®· lµm thay ®æi m«i tr-êng x· héi lµ nguyªn nh©n h×nh thµnh
nh©n c¸ch míi cña con ng-êi .sù h×nh thµnh nh©n c¸ch míi nµy ®-îc
thÓ hiÖn theo hai h-íng tèt vµ kh«ng tèt .V× vËy trong nÒn kinh tÕ thÞ
trêng hiÖn nay chòng ta cÇn ph°I kÕt hîp c° 2 yÕu tè “®øc “v¯ “t¯i”
®Ó h×nh th¯nh mét nh©n c²ch thÝch hîp nh B²c Hå ®± nãi :”cã ®øc m¯
kh«ngcã tµi th× lµm viÖc g× còng khã;cã tµi mµ kh«ng cã ®øc lµ kÎ v«
dóng”.
ThÊy ®-îc sù ¶nh h-ëng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng dÕn nh©n c¸ch
cña mçi c¸ nh©n,§¶ng vµ Nhµ n-íc ta ®· cã nh÷ng nhËn ®Þnh vµ chñ
tr-¬ng kÞp thêi ,nh- v¨n kiÖn héi ghÞ lÇn thø V Ban ChÊp Hµnh TW
kho² VIII cða §°ng ®± nhÊn m³nh :”Tô nay ®Õn n¨m 2000 chòng ta
®Æt träng t©m vµo nhiÖm vô x©y dùng t- t-ëng,®¹o ®øc lèi sèng lµnh
m¹nh trong x· héi tr-íc hÕt trong c¸c tæ chøc §¶ng vµ bé m¸y Nhµ
n-íc ,trong c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng vµ trong tõng gia ®×nh .ph¶i t¹o
cho ®-îc sù chuyÓn biÕn m¹nh mÏ vÒ t- t-ëng ®¹o ®øc lèi sèng –
mét lÜnh vùc then chèt trong ®êi sèng v¨n ho² d©n téc”.§ång chÝ §ç
Mêi cñng tông khµng ®Þnh :”trong khi ch¨m lo ph²t triÓn kinh tÕ ,coi
3
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
®ã lµ nhiÖm vô trung t©m,chóng ta nhËn thøc s©u s¾c vÊn ®Ò nµy :®énh
lùc t¹o ra sù phån vinh vµ ph¸t triÓn l©u dµI cña quèc gia kh«ng chØ
®¬n thuÇn lµ vÊn ®Ò ®Çu t- c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµ tai nguyªn thiªn giµu
cã mÆc dï ®IÒu ®ã lµ quan träng mµ chñ yÕu lµ trÝ tuÖ con ng-êi do
kh¶ n¨ng s¸ng t¹o cña toµn d©n ®-îc h×nh thµnh tõ truyÒn thèng v¨n
ho¸ ViÖt Nam.§ã lµ kho tµng trÝ thøc t©m hån,®¹o lý ,tÝnh c¸ch,lèi
sèng,tr×nh ®é thÈm mü cða tông ngêi v¯ céng ®ång d©n téc”.
2) C¬ së thùc tiÔn:
A/c¬ chÕ thÞ tr-êng trâng· héi chñ nghÜa .NÒn s¶n xuÊt tõ tù cung tù
cÊp vËt trao ®æi vËt sang s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ mét b-íc tiÕn cña v¨n
minh nh©n lo¹i .NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng trong x· héi t- b¶n chñ nghÜa
vµ trong x· héi XHCN cã nh÷ng yÕu tè chung vµ khong chung.yÕu tè
chung lµ chóng ®Òu s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ tu©n theo quy luËt gi¸
trÞ,cïng lÊy lîi Ých c¹nh tranh lµm ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn.Song thÞ
tr-êng TBCN vµ thÞ tr-êngXHCN l¹i cã nh÷ng yÕu tèkh«ng chung
quy ®Þnh sù kh¸c vÒ chÊt giu÷a hai lo¹i thÞ tr-êng. ThÞ tr-êng TBCN
chÞu t¸c ®éng tÊt yÕu cña chÝnh trÞ t- s¶nvµ g¾n bã víi nã lµ kiÓu qu¶n
lý kinh doanh TBCN,dÉn ®Õn sù kh¸c nhau c¨n b¶n c¶ tõ ®iÓm xuÊt
4
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
ph¸t ®Õn môc tiªu cuèi cïng cña nÒn s¶n xuÊt.ThÞ tr-êng XHCN chÞu
sù sù t¸c ®éng tÊt yÕu cña chÝnh trÞ v« s¶n vµ g¾n víi nã kiÓu s¶n xuÊt
kinh doanh mh´m ph²t triÓn s°n xuÊt m¯ x± héi kh«ng cã”®èi cùc
“gi¯u - nghÌo –tiªn ®Ò cña s-h ®èi cùc cña giai cÊp vµ x· héi.
Do m«i tr-êng x· héi lµ chñ yÕu quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh vµ phat
triÓn nh©n c¸ch nªn nh©n c¸ch con ng-êi trong c¬ chÕ thÞ tr-êng
XHCN còng c¨n b¶n kh¸c víi nh©n c¸ch con trong c¬ chÕ thÞ tr-êng
TBCN.
B/kinh tÕ thÞ tr-êng lµ yÕu tè kh¸ch quan trong qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ
ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam.
Tõ nhiÒu n¨m nay,nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ph¸t triÓn rÊt chËm,thËm chÝ
cã chiÒu h-íng ®×nh trÖ nguy hiÓm kh«ng ®¸p øng ®ñ nhu cÇu ngay
cµng ®a d¹ng cña x· héi bëi lÏ viÖc qu¶n lý kinh tÕ ®-îc x¸c ®Þnh b»ng
c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp.Víi c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao
cÊp th× Nhµ n-íc kh«ng cho phÐp tån tai thµnh phÇn kinh tÕ tnh©n,Tõ sau ®¹i héi §¶ng lÇn thø VI §¶ng ta ®· thõa nhËn nh÷ng sai
lÇm khuyÕt ®iÓm vµ rót ra nh÷ng bµI häc kinh nhgiÖm vµ ®Þnh h-íng
cho nÒn kinh tÕ n-íc ta ph¸t triÓn theo nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh
phÇn.§¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VII mét lÇn n÷a ®· kh¼ng ®Þnh
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
:”§Ó ph²t huy tiÒm n¨ng to lín cða nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph°i tiÕp tóc
xo¸ bá c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp ,chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ
tr-êng cã sù qu¶n lý ®IÒu tiÕt cña nhµ n-íc b»ng ph¸p luËt,kÕ
ho¹ch,chÝnh s¸chvµ c¸c céng cô kh¸c .Kinh tÕ thi tr-êng ë ViÖt Nam
tån t¹i lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan ,bëi lÏ :sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi
víi t- c¸ch c¬ së cña trao ®æi ch¼ng nh-ng kh«ng mÊt ®i mµ tr¸i l¹i nã
cßn ®-îc ph¸t triÓn c¶ vÒ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u,sù ph©n c«ng lao
®çng· héi kh«ng chØ bã hÑp trong pham vi quèc gia mµ nã ®· v-ît ra
ph¹m vi quèc tÕ.
NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng t¹o ra ®éng lùc m«øi dÓ ph¸t huy n¨ng lùc
s¸ng t¹o.khia th¸c mäi nguån lùc ,thóc ®Èy t¨ng tr-ëng kinh tÕ.Nh-ng
nã còng kh«ng tr¸nh khái nh÷ng khuyÕt tËt vèn cã cña nã :ThÊt nghiÖp
,l¹m ph¸t,khñng ho¶ng,sù ph©n hoa giµu nghÌo…ChÝnh v× vËy viÖc
h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch con ng-êi trong c¬chÕ thÞ tr-êng ë
n-íc ta ®ang lµ vÊn ®Ò ®-îc nhiÒu nhµ nghiªn cøu quan t©m.
C/ViÖc h×nh thµnh nh©n c¸ch con trong c¬ chÕ thÞ tr-êng:
Sù chuyÓn biÕn nÒn kinh tÕ tõ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn
kinh tÕ thÞ tr-êng sÏ dÉn ®Õn nh÷ng t¸c ®éng lín bao trïm lªn mäi lÜnh
vùc cña ®êi sèng x· hoäi trong ®ã cã lÜnh vùc ®¹o ®øc,nh©n c¸ch con
6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
ng-êi.CãnhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau vÒ sù¶nh h-ëng cña nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng ®Õn nh©n c¸ch con ng-êi .Vµ cã thÓ ®-îc chia lµm 3 lo¹i ý kiÕn
:lo¹i thø nhÊt chá»ng quan niÖm ®¹o ®øc cña x· héi ta ®· bÞ mÊt ®Þnh
h-íng hoÆc lµ ®ang khñng ho¶ng.lo¹i thø hai cho r»ng ,cã biÕn ®éng
th¸i qu¸,cã suy tho¸i,cã tha ho¸,cã bi kÞch .Lo¹i thø ba cho r»ng xu
h-íng tiÕn bé ,tÝch cùc .
Lo¹i ý kiÕn thø nhÊt xuÊt ph¸t tõ mét thùc tÕ kh¸ch quan lµ c¸c hiÖn
t-îng tiªu cùc xuÊt hiÖn cµng nhiÒu trong ®êi s«ngs x· héi nh-:tham
nhòng,hèi lé,l·ng phÝ cña c«ng vµ c¸c tÖ n¹n x· héi ph¸t triÓn .nhiÒu
gi¸ trÞ truyÒn thèng tèt ®Ñp bÞ xãi mßn,nhiÒu gi¸ trÞ míi ch-a ®-îc
kiÓm nghiÖm ®± ®îc ®Ò cao qu² ®²ng,nh “tÝnh n¨ng ®éng “,”sù kh«n
ngoan”.”tÝnh s²ng t³o c² nh©n”…Bªn c¹nh ®ã nhiÒu gi¸ trÞ cò ®· tá ra
l³c hËu vÉn ®îc duy tr× nh thíc ®o”phÈm chÊt”cða con ngêi .trong
cuéc sèng ®êi th-êng ng-êi ta vÉn ®ßi hái mét sù hy sinh v« ®iÒu
kiÖn,mét sù tËn tôy quªn m×nh nh- trong cuéc chiÕn tranh tr-íc
®©y.TÊt c¶ c¸c yÕu tè t¹onen mét thùc tr¹ng phøc t¹p cña c¸c gi¸ trÞ
®¹o ®øc,dÉn ®Õn mét c¸i nh×n rÊt tiªu cùc ë mätt bé phËn c¸n bé vµ
nh©n d©n ta.
Lo¹i ý kiÕn thø hai chØ ra xu h-íng biÕn ®éng th¸I qu¸ cña c¸c gi¸
trÞ ®¹o ®øc hiÖn nay.Tõ chç c¶ trong c¸c gi¸ trÞ chÝnh trÞ,x· héi sang
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
coi träng c¸c gi¸ trÞ vËt chÊt kinh tÕ,Tõ chç con ng-êi tËp thÓ con
ng-êi x· héi lµm mÉu mùc sang coi träng con ng-êi c¸nh©n,thËn chÝ lµ
c¸ nh©n Ých kû,c¸ nh©n chñ nghÜa.Tõ chç lÊy lý t-ëng ,®¹o ®øc lµm
mÉu chuyÓn sang coi nhÑ ®¹o ®øc phÈm chÊt ,coi träng gi¸ trÞ thùc
dông,t«n sïng ®ång tiÒn.coi ®ång tiÒn lµ trªn hÕt.LÊy ®ång tiÒn lµ
th-íc ®o gi¸ trÞ con ng-êi thayc ho gi¸ trÞ truyÒn thèng .TiÒn th©m
nhËp vµo nhiÒu mèi quan hÖ ®¹o ®øc x· héi ,thËm chÝ trë thµnh
nguyªn t¾c sö thÕ vµ tiªu chuÈn hµnh vi cña khong Ýt ng-êi .
Lo¹i ý kiÕn thø ba chØ ra mét xu h-íng biÕn ®éng gi¸ trÞ cã tÝnh tÝch
cùc trong ®êi ssãng x· héi ta hiÖn nay.Ng-êi ta thõa nhËn cã sù thay
®æi c¸c gi¸ trÞ tõ anh hïng,dòng c¶m hy sinh trong chiÕn tranh sang
n¨ng ®éng s¸ng t¹o vµ nh¹y bÐn trong s¶n xuÊt kinh doanh.Tiªu biÓu
lµ nh÷ng con ng-êi biÕt lµm giµu cho m×nh vµ cho ®Êt n-íc Trong ®êi
sèng x· héi ,c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc ®ang ®-îc x¾p xÕp l¹i ,tõ chç coi c¸c
gi¸ trÞ tinh thÇn lµ träng ,sang ®Ò cao c¸c gi¸ trÞ tinh thÇn vµ c¸c gi¸ trÞ
vËt chÊt .Trong ®ã c¸c gi¸ trÞ ®-îc kÕt hîp hµi hoµ víi nhau,võa t«n
träng gi¸ trÞ céng ®ång võa t«n träng gi¸ trÞ c¸ nh©n.§iÒu ®ã thÓ hiÖn
trong chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ nhµ n-íc lµ khuyÕt khÝch lµm giµu cho
c¸ nh©n vµ x· héi,nh-ng kh«ng quªn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ kh«ng
quªn quan t©m ®Õn nh÷ng ®èi t-îng ®-îc h-ëng chÝnh s¸ch x· héi.
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Nh- vËy ,vÊn ®Ò ®¹o ®øc vµ x· héi ®ang diÔn ra phøc t¹p cã sù ®Êu
tranh gi÷a c¸i tiÕn bé vµ c¸i l¹c hËu ,gi÷a c¸i thiÖn vµ c¸i ¸c ,gi÷a hai
lèi sèng :ssèng cã ý t-ëng lµnh m¹nh,trung thùc,thuû chung,víi lèi
sèng thùc dông ,dèi tr¸ ,Ých kû ,¨n b¸m ch¹y theo ®ång tiÒn .Nh÷ng
khÝa c¹nh tiªu cùc cã c¸i ®ang ph¸t huy t¸c dông,cã c¸i ®ang ë d¹ng
kh¶ n¨ng.§¹o ®øc míi ph¶i ®Êu tranh víi c¸c hÖ thèng ®¹o ®øc kh¸c
,võa ph¶i ®Êu tranh tù ®æi míi ,tù kh¼ng ®Þnh m×nh trong ®iÒu kiÖn
míi .§ã lµ t×nh huèng ®Æt ra ®èi víi nh©n c¸ch ®¹o ®øc hiÖn nay.
D/Sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a lîi Ých vµ lîi Ých x· héi trong c¬ chÕ
thÞ tr-êng XHCN:
Sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých x· héi lµ nh©n tè
qui ®Þnh nh©n c¸ch ®¹o ®øc s©u nhÊt ,lµ ®Æc ®iÓm næi bËt cña mèi quan
hÖ gi÷a x· héi trong XHCN.
CNXH t¹o ®IÒu kiÖn thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña c¸ nh©n
.Anghen viÕt:”ViÖc chuyÓn t liÖu s°n xuÊt th¯nh së h÷u x±
héi”v¯”nhê sù s°n xuÊt cã tÝnh chÊt x± héi,kh¨ n¨ng ®°m b°o cho mäi
thµnh viªn cña x· héi mét ®êi sèng kh«ng nh÷ng hoµn toµn ®Çy ®ñ vÒ
ph-¬ng tiÖn vËt chÊt vµ ngµy cµng thªm lªn ,mµ cßn ®¶m b¶o cho hä
®-îc ph¸t triÓn tù do,®Çy ®ñ vµ vËn dông ®-îc tù do,®Çy ®ñ c¸c n¨ng
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
khiÕu vÒ thÓ lùc v¯ trÝ tuÖ cða hä “.§ång thêi ,x± héi l³i cã nh÷ng yªu
cÇu nhÊt ®Þnh ®èi víi c¸ nh©n giao tr¸ch nhiÖm cho mçi c¸ nh©n .C¸
nh©n thùc hiÖn tèt nghÜa vô cña m×nh th× CNXH cµng ®-îc cñng cè vµ
ph¸t triÓn vµ b¶o vÖ v÷ng ch¾c .Ng-îc l¹i CNXH cµng ®-îc cñng cè
vµ phÊt triÓn th× quyÒn tù do ,c¸c n¨ng khiÕu vÒ thÓ lùc vµ trÝ lùc cña
c¸ nh©n ®uîc ®¶m b¶o .§ã lµ mèi quan hÖ thèng nhÊt kh¸ch quan
trong XHCN cã mÆt kh¸ch quan vµ chñ quan.
MÆt kh¸ch quan ®-îc thÓ hiÖn ë tr×nh ®é ®¹y ®-îc cña nÒn s¶n xuÊt
x· héi ë møc ®é t¨ng n¨ng suÊt lao déng x· héi cho phÐp tho¶ m·n
nh÷ng nhu cÇu hîp lý ngµy cµng t¨ng lªn cña mäi thµnh viªn trong x·
héi.
MÆt chñ quan ®-îc biÓu hiÖn ë kh¶ n¨ng nhËn thøc vµ vËn dông qui
luËt vÒ sù kÕt hîp gi÷a lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých x· héi –mét ®éng lùc
ph¸t triÓn cña XHCN.
Qu¸ tr×nh kÕt hîp lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých x· héi ®ßi hái ph¶i cã
sù l·nh ®¹o ,tæ chøc vµ qu¶n lý mét c¸ch khoa häc cña §¶nh vµ nhµ
n-íc XHCN.Mäi tr-êng hîp viÖn cí cã vÎ chÝnh d¸ng vÒ sù quan t©m
®Ðn lîi Ých c¸ nh©n ,lµm mai mét hoÆc thui chét tµi n¨ng c¸ nh©n ;hoÆc
ng-îc l¹i ®Ò cao qu¸ ®¸ng lîi Ých c¸ nh©n ,hoÆc chØ biÕt lîi Ých c¸ nh©n
10
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
,cßn lîi Ých x· héi bÞ che lÊp hoÆc bÞ coi nhÑ ®Òu g©y nh÷ng hËu qu¶
x· héi tiªu cùc,trë ng¹i cho sù ph¸t triÓn cña x· héi .
KÕt hîp hµi hoµ gi÷a lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých x· héi kh«ng cßn
m©u thuÉn nhÊt ®Þnh .trong khi lùa chän ®Ó gi¶I quyÕt mét vÊn ®Ò g× cã
liªn quan ®Õn lîi Ých c¸ nh©n th× ph¶I ®Æt nã vµo trong bèi c¶nh thùc tÕ
cña x· héi cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸.
11
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
II . Thùc tr¹ng cña vÊn ®Ò
1) Nh÷ng t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr-êng ®Õn ng©n c¸ch con ng-êi
A/Theo h-íng tÝch cùc:
Kinh tÕ thÞ tr-ßng ®Ò cao tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n,nhÊt lµ tr¸ch nhiÖm vÒ
mÆt vËt chÊt cña ng-êi c¸n bé qu¶n lý.nãi ®Õn tr¸ch nhiÖm cña ng-êi
c¸n bé qu¶n lý.Nãi ®Õn tr¸ch nhiÖm cña ng-êi c¸n bé qu¶n lý tr-íc
hÕt lµ nãi ®Õn tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n cña hä.§IÒu ®ã biÓu hiÖn ë tr¸ch
nhiÖm ®èi víi c«ng viÖc ®-îc giao phã .Tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña
ng-êi c¸n bé qu¶n lý ph¶i ®-îc biÓu hiÖnë hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c qu¶n
lý ,c¸c hanh ®éng qu¶n lý,cña c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý .HiÖu qu¶ (mµ
tr-íc hÕt lµ hiÖu qu¶ vÒ mÆt vËt chÊt)trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®-îc
biÓu hiÖn ra mét cachs râ rµng,®-îc c©n,®ong ,®o, ®Õm mét c¸ch
kh¸ch quan h¬n.Tõ ®ã mét mÆt kh¾c phôc ®-îc xem xÐt,®¸nh gi¸ tinh
thÇn tr¸ch nhiÖm cña ng-êi c¸n bé qu¶n lý mét c¸ch chung chung trõu
tîng ; mÆt kh²c l¯m cho ‘®øc” v¯”t¯i”,trong ®ã “®øc” l¯ gèc.Nhng
cã “®øc” m¯ kh«ng cã “t¯i”,kh«ng cã ®ñ n¨ng lùc ®IÒu hµnh c«ng
viÖc,hoÆc kh«ng phÊn ®Êu n©ng cao n¨ng lùc ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña
c«ng viÖc th× sím muén còng bÞ kinh tÕ thÞ tr-êng ®µo th¶i .kinh tÕ thÞ
12
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
tr-êng lµm cho ®éng c¬ vµ hiÖu qu¶ qu¶n lý g¾n liÒn víi nhau,thèng
nhÊt víi nhau.
Kinh tÕ thÞ trêng l¯ kinh tÕ “më”.TÝnh ®a d³ng v¯ ®a ph¬ng ho²
cao cña nã ®· cã t¸c dông ®Èy lïi sù nÝu kÐo,tÝnh tr× trÖ víi b¶n chÊt
b¶o thñ cña c¬ chÕ tËp trung quan liªu .§©y lµ nh÷ng t¸c ®éng kh«ng
ph°I nh “cò hÝch”tô bªn ngo¯i m¯ l¯ nh÷ng yÕu tè “néi lùc”l¯m
chuyÓn biÕn toµn bé nÒn kinh tÕ sèng ®éng .§éi ngò c¸n bé l·nh ®¹o
vµ qu¶n lý kinh tÕ sèng ®éng,kÐo theo sù n¨ng ®«ng t- duy cña c¸c
chñ thÓ lao ®éng .
Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ ®iÒu kiÖn kÝch thÝch t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng
kh«ng ngõng .Sù t×m tßi s¸ng t¹o s¸ng t¹o cña c¸ nh©n trong s¶n xuÊt
lu«n ®-îc khuyÕn khÝch .§©y lµ nh©n tè tÝch cùc mµ c¬ chÕ quan liªu
bao cÊp cßn bÞ k×m h·m .Nãi mét c¸ch kh¸c ,c¬ chÕthÞ tr-êng lµ c¬ së
®Ó ph¸t triÓn tÝnh n¨ng ®éng cña c¸ nh©n ,lîi Ých c¸ nh©n ®-îc kÝch
thÝch ,®-îc ®¶m b¶o.Do vËy trong c¬ chÕ thÞ tr-êng con ng-êi tù v-¬n
lªn t×m tßi s¸ng t¹o trong lao ®éng s¶n xuÊt ®Ó s¶n phÈm ngµy cµng
®-îc n©ng cao c¶ vÒ chÊt l-îng vµ sè l-îng.
C¬ chÕ thÞ tr-êng t¹o ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho con ng-êi v-¬n lªn,®ßi
hái mçi ng-êi ph¶i häc tËp ,rÌn luyÖn b¶n th©n ,rÌn luyÖn tay nghÒ ®Ó
cã thÓ ®øng v÷ng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng.Ng-îc l¹i
13
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
,nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng còng rÊt nghiªm kh¾c ®µo th¶I nh÷ng sù tr×
trÖ,b¶o thñ,sù l¹c hËu,lçi thêi cña nh÷ng con ng-êi vµ nh÷ng s¶n phÈm
kinh tÕ kÐm mang tÝnh chÊt cæ hñ c¶ vÒ néi dung còng nh- h×nh thøc.
Nh÷ng thµnh tùu mµ chóng ta d¹t ®-îc trong c«ng cuéc ®æi míi
lµ:h×nh thµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ,xo¸ bá vÒ c¬ b¶n
c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp,b-íc ®Çu chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ
tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc,gi¶ tèc ®ä l¹m ph¸t ,t©-ng nhanh
xuÊt khÈu vµ cã b-íc ph¸t triÓn míi vÒ nÒn kinh tÕ ®èi ngo¹i,khëi
®éng tiÕn hµnh d©n chñ ho¸ ,gi÷ v÷ng®-îc cuéc sèng vËt chÊt.Cßn
®øng vÒ ph-¬ng diÖn ®¹o ®øc x· héi, sù ¶nh h-ëng tÝch cùc cña nÒn
kinh tÕ thÞ tr-êng lµ tõng b-íc h×nh thµnh nh©n c¸ch tù chñ,tù lËp
trong con ng-êi,rÌn luyÖn con ng-êi ý thøc lao ®éng,s¸ng t¹o.§ã lµ
nh÷ng phÈm chÊt ®¹o ®øc vÒ nghÜa vô,ý chÝ,lßng dòng c¶m,tÝnh
nguyªn t¾c nµ khiªm tèn ë mçi con ng-êi trong ®êi sèng x· héi.
B/Theo h-íng tiªu cùc
§øng vÒ gãc ®é ®¹o ®øc x· héi,nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng tuy ®-îc ®Þnh
h-íng XHCN vÉn cã nh÷ng mÆt tiªu cùc kh«ng thÓ tr¸nh khái.Khi ®Êt
n-íc chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang kinh tÕ thÞ
tr-êng cã sù qu¶n lý,®iÒu tiÕt cña Nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng XHCN,
14
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
®· kÐo theo nh÷ng biÕn ®æi t-¬ng øng cña ý thøc x· héi ,trong ®ã cã ý
thøc ®¹o ®øc.NhiÒu quan niÖm ®¹o ®øc kh¸c nhau víi nhau nh÷ng qui
ph¹m ®¹o ®øc kh¸c nhau xuÊt hiÖn,tån t¹i ®an xen cïng víi ®¹o ®øc
XHCN.Trong thêi gian ng¾n cña sù chuyÓn ®æi kinh tÕ – x· héi
®ã,®¹o ®øc XHCN – cã thÓ nãi –cã lóc ®· kh«ng gi÷ ®-îc vÞ trÝ chñ
®¹o trong x· héi.
Khi nãi ®Õn mÆt tr¸I cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng C.Mac ®· chØ ra r»ng
:”§ã l¯ mét thø tù do mËu dÞch kh«ng cã l¬ng t©m”,nã l¯m cho quan
hÖ gi÷a con ngêi “Ch×m ngËp trong b¨ng go² cða sù tÝnh to²n lîi kû”
bëi v× “ngo¯i quan hÖ lîi h³i trÇn truång,ngo¯i sù giap dÞch tiÒn mÆt
l³nh lïng v« t×nh sÏ chµng cßn mèi liªn hÖ n¯o kh²c”.
Kinh tÕ thÞ tr-êng cã nh÷ng mÆt m©u thuÉn víi b¶n chÊt tèt ®Ñp cña
CNXH.NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng lÊy lîi Ých (nhÊn m¹nh lîi Ých kinh tÕ
,coi träng lîi Ých c¸ nh©n) lµm ®éng lùc cña sù phat triÓn .Nh©n tè nµy
tù béc lé hai mÆt.MÆt tÝch cùc lµ kh¬i dËy tÝnh s¸ng t¹o cña t- duy .§Ó
thùc thi lîi Ých,mçi c¸ nh©n vµ tËp thÓ ph¶i tr¨n trë t×m tßi chñ ®éng
trong t- duy,n¨ng ®éng ®æi míi c¸ch lµm ¨n nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao
trong s¶n xuÊt kinh doanh.§©y lµ qu¸ tr×nh kh¬i lªn nguån lîi Ých mét
chÊt men kÝch thÝch lµm kh¸ nhiÒu c¸n bé qu¶n lý kinh tÕ vµ mét sè
c²n bé kh²c”lao v¯o”bÊt chÊp thð ®o³n,bÊt chÊp ph²p luËt,bÊt chÊp
15
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
l-¬ng t©m.Nhu cÇu cµng lín th× sù hÊp thô cña chñ thÓ ®èi víi lîi Ých
cµng lín,do ®ã ®éng c¬ t- t-ëng thóc ®Èy hµnh ®éng cña con ng-êi
ngµy cµng m¹nh mÏ.DiÒu nµy rÊt ®óng víi nhËn xÐt cña T.J.Dunning
m¯ C.Mac ®± ®Én l³I trong”T b°n”: “Víi mét lîi nhuËn thÝch ®²ng
th× t- b¶n trë nªn can ®¶m.§-îc ®¶m b¶o 10% lîi nhuËn th× ng-êi ta
cã thÓ dïng t- b¶n vµo ®©u còng ®-îc ,®-îc 100% th× nã ho¹t b¸t h¼n
lªn,®-îc 50% th× nã lªn thËt sù t¸o b¹o,®-îc 300% th× kh«ng cßn téi
²c n¯o l¯ nã kh«ng d²m ph³m dï cã nguy c¬ bÞ treo cæ”.NhËn xÐt trªn
®©y kh«ng chØ ®óng víi ®éng c¬ hµnh ®éng cña nhµ t- b¶n mµ cßn
®óng víi c¶ ®éng c¬ hµnh ®éng cña con ng-êi nãi chung . C.Mac còng
®±nhËn xÐt: “TÊt c° c¸i g× mµ con ng-êi ®Êu tranh ®Ó dµnh lÊy ®Òu
dÝnh liÒn víi lîi Ých cða hä”.
Kinh tÕ thÞ tr-êng ®Ò cao qóa møc tù do c¸ nh©n lµm n¶y sinh chñ
nghÜa c¸ nh©n,chñ nghÜa lîi kû cùc ®oan,chñ nghÜa c¸ nh©n víi triÕt lý
“Sèng chÕt mÆc bay”m©u thuÉn víi chð nghÜa tËp thÓ,lµ kÎ thï cña chñ
nghÜa tËp thÓ.
ChÝnh chñ nghÜa c¸c nh©n,chñ nghÜa lîi kû cùc ®oan ®Èy ng-êi c¸n
bé qu¶n lý r¬I vµo t×nh tr¹ng tha ho¸ b¶n chÊt,lµ m«i tr-êng thuËn lîi
lµm n¶y sinh vµ ph¸t triÓn nh÷ng hiÖn t-îng lîi dông chøc quyÒn ngµy
16
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
cµng trÇn träng.Nã cßn lµ m¶nh ®Êt cña chñ nghÜa thùc dông v« ®¹o
®øc.
C¬ chÕ thÞ tr-êng lµm cho con ng-êi trë nªn sïng b¸i ®ång tiÒn qu¸
møc.lÊy ®ång tiÒn lµm th-íc ®o quan hÖ ®¹o ®øc gi÷a ng-êi víi
ng-êi,lµm tha ho¸ phong c¸ch ,lèi sèng cña ng-êi c¸n bé cña ng-êi
c¸n bé ,n« lÖ cña ®ång tiÒn lµ gi¸ trÞ ch©n thùc duy nhÊt ®Ó ®o gi¸ trÞ
cña b¶n th©n vµ cña ng-êi kh¸c.
Nh- vËy,kinh tÕ thÞ tr-êng cïng víi nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc cßn cã
nh÷ng t¸c déng tiªu cùc tíi sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch ,c¸ tÝnh con ng-êi
con mét c¸ch phiÕn diÖn v× ho¹t ®éng cña con ng-êi bÞ ®Þnh h-íng vµo
môc yiªu lµm giµu bÊt chÝnh . TÝnh thùc dông sÏ c¶n trë thËm chÝ lo¹I
trõ nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ ,gi¸ trÞ ®¹o ®øc truyÒn thèng cña d©n téc.TÊt
c¶ nh÷ng ®IÒu nµy sÏ dÇn dÇn lµm cho nhiÒu gi¸ trÞ v¨n ho¸ nãi
chung,gi¸ trÞ ®¹o ®øc cña d©n téc nãi riªng bÞ phai nh¹t,bÞ ph¸ huû.
2)vai trß cña chñ thÓ x· héi –c¸ nh©n trong viÖc ®Þnh h-íng nh©n
c¸ch
Sù chuyÓn ®æi hÖ t- t-ëng dÉn tíi sù chuyÓn ®æi hÖ gi¸ trÞ x· héi vµ
gi¸ trÞ con ng-êi :con ng-êi tõ phôc tïn chuyÓn sang tù chñ,s¸ng
17
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
t¹o;tõ dùa trªn t×nh nghÜa chuyÓn sang dùa trªn lý trÝ vµ ®©n chñ ;tõ
t×m c¸ch hoµ ®ång chuyÓn sang t«n träng c¶ c¸ tÝnh vµ b¶n lÜnh
riªng…C¸c chuÈn mùc con ng-êi míi ®ßi hái kh«n chØ ph¸t triÓn tõng
mÆt rieng lÎ mµ ph¶I lµ c¸ nh©n ph¸t triÓn hµI hoµ thÓ chÊt,tinh thÇn
,trÝ tuÖ ,thÈm mü,…kh¾c phôc lèi sèng thô ®éng,h¹n hÑp lµm c¬ së
h×nh thµnh lèi sèng tÝch cùc ,ph¸t triÓn ý thøc ,lu«n v-¬n lªn lµm chñ
vµ x©y dùng cuéc sèng míi,xuÊt hiÖn nh÷ng nh©n c¸ch míi.
X· h«iho¸ chÝnh lµ mét qu¸ tr×nh nhê ®ã nÒn v¨n ho¸ nh©n lo¹i
®-îc truyÒn b¸ tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c .§ã lµ qu¸ tr×nh gi¸n
tiÕp häc hái,qua c¸ nh©n cã thÓ ph¸t triÓn b¶n chÊt x· héi vµ cã kh¶
n¨ng tham gia vµo ®êi sèng x· héi.Mèi quan hÖ diÔn ra suèt chu tr×nh
cña con ng-êi .Mçi giai ®o¹n cña cuéc sèng cã ®Æc ®iÓm ,cã nh÷ng
b-íc chuyÓn qu¸ ®é hoÆc nh÷ng khñng ho¶ng cÇn v-ît qua .Cßn nh©n
c¸ch con ng-êi ®-îc hiÓu mét c¸ch toµn diÖn lµ tµi ®øc ,lµ sù thèng
nhÊt gi÷a mÆt c¸ nh©n vµ mÆt x· héi cña mçi con ng-êi cô thÓ lµ th¸i
®é øng sö cña con ng-êi tr-íc hiÖn t-îng.B»ng sù ho¹t ®éng cña b¶n
th©n,d-íi sù h-íng dÉn ,gi¸o dôc cña thÕ hÖ tr-íc,cña c¸c quan hÖ x·
héi,tËp thÓ ,nhãm ,con ng-êi h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn hoµn thiÖn nh©n
c¸ch con ng-êi .§ã lµ kÕt qu¶ phèi hîp nhÞp nhµng gi÷a søc m¹nh
s¸ng t¹o c¸ nh©n víi tinh thÇn ®oµn kÕt bÒn v÷ng cña c¶ céng ®ång.
18
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
III . Gi¶I ph¸p
§Ó kh¾c phôc nh÷ng m©u thuÉn cña sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn
nh©n c¸ch trong c¬ chÕ thÞ tr-êng chóng ta cÇn ph¶i ¸p dông mét sè
biÖn ph¸p quan träng:
Thèng nhÊt gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x· héi,chó träng
®Çu t- ph¸t triÓn con ng-êi nhÊt lµ ®Çu t- cho gi¸o dôc,n©ng cao d©n
chÝ,ph¶i lµm tèt viÖc qu¶n lý lÜnh vùc t- t-ëng .Cô thÓ lµ ph¶I x©y
dùng cho ®-îc ë ng-êi mét thÕ giíi quan khoa häc,mét ý thøc ®¹o ®øc
míi.Sù h×nh thµnh nh©n c¸ch bÞ qui ®Þnh bëi tæng thÓ nh÷ng ®iÒu kiÖn
kinh tÕ-x· héi vµ bëi mét hÖ thèng gi¸o dôc do chÝnh nh÷ng ®iÒu kiÖn
kinh tÕ-x· héi ®ã qui ®Þnh.Tuy vËy,®Ó x©y dùng nh©n c¸ch ®¹o
®øc,tr-íc hÕt cÇn ph¶I tÝnh ®Õn nh÷ng nh©n tè c¬ b¶n qui ®Þnh sù h×nh
thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch ®¹o ®øc ®Ó tõ ®ã cã nh÷ng biÖn ph¸p kh¶
thi sau:
1)Thùc hiÖn c¬ chÕ thÞ tr-êng lµ thõa nhËn tÝnh hîp lý cña viÖc teo
®uæi lîi Ých c¸ nh©n.V× con ng-êi lu«n lu«n theo ®uæi lîi Ých c¸ nh©n
nªn khi hä v-¬n tíi nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc cao c¶ th× buéc hä tõ bá viÖc
theo ®uæi lîi Ých c¸ nh©n.Sù t¸ch rêi gi÷a ®¹o ®øc vµ lîi Ých khiÕn cho
sù ho¹y ®éng ®¹o ®øc cña nh©n c¸ch bÞ h¹n chÕ – con ng-êi h-íng
19
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
vµo suy t- ®¹o ®øc nhiÒu h¬n lµ hµnh vi ®¹o ®øc thùc tÕ.Ngµy nay,c¬
chÕ thÞ tr-êng lµm biÕn ®æi tÝnh chÊt cña viÖc gi¶i quyÕtquan hÖ lîi Ých
gi÷a c¸ nh©n vµ lîi Ých gi÷a c¸ nh©n vµ lîi Ých x· héi.Mét trong nh÷ng
®Æc ®IÓm tiªu biÓu cho co chÕ thÞ tr-êng lµ chç môc tiªu cña viÖc tham
gia ho¹t ®oäng thÞ tr-êng lµ mh»m tho¶ m·n tèi®a lîi Ých c¸ nh©n,kÝch
thÝch tÝnh tÝch cùc ho¹t ®éng cña nh©n c¸ch .ViÖc tham gia tÝch cùc
vµo ho¹t ®éng kinh tÕ –x· héi trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr-êng sÏ
lµm cho nh÷ng n¨ng lùc nh©n c¸ch ph¸t triÓn .§Õn l-ît m×nh sù ph¸t
triÓn nh©n c¸ch ®éc lËp chÝnh lµ ®IÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn nh÷ng
n¨ng lùc ®¹o ®øc cña con ng-êi.
Con ng-êi võa lµ môc tiªu ,võa lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn kinh
tÕ – x· héi.Víi t- c¸ch lµ môc tiªu ,sù ph¸t triÓn cña con ng-êi ph¶i
lµ th-íc ®o cña nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ x· héi theo ®Þnh h-íng
“TÊt c° v× con ngêi”.Tuy nhiªn,c¬ chÕ thÞ trêng víi sù khuyÕn khÝch
lîi c¸ nh©n ,tù nã ®· chøa bao kh¶ n¨ng vµ trªn thùc tÕ ®· dÉn®Õn sù
ph¸t triÓn nh©n c¸ch râ rÖt nhÊt.§ã lµ sù chªnh lÖch gi÷a mét bªn lµ trÝ
tuÖ,sù kh«n ngoan,nh÷ng n¨ng lùc thùc tiÔn bªn kia lµ sù xuèng cÊp
cña ý thøc c«ng d©n,tr¸ch nhiÖm vµ t×nh c¶m ®¹o ®øc …Bëi vËy ®Ó
kh¾c phôc nghÞch lý cña sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch ,t¹o ®iÒu kiÖn cho
20