Ch¬ng I
lý luËn vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh.
I.Vai trß cña n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh.
1.N¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp.
1.1. Kh¸i niÖm, vai trß n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp.
Kh¸i niÖm n¨ng lùc c¹nh tranh:
Tríc tiªn ®Ó cã thÓ hiÓu ®îc n¨ng lùc c¹nh tranh, chóng cÇn ph¶i hiÓu
c¹nh tranh lµ g×? C¹nh tranh cña doanh nghiÖp lµ sù ganh ®ua gi÷a c¸c doanh
nghiÖp trªn thÞ trêng nh»m t¹o lîi thÕ cho m×nh vµ thu ®îc nhiÒu lîi nhuËn h¬n.
Thùc chÊt cña c¹nh tranh lµ sù tranh giµnh vÒ lîi Ých kinh tÕ gi÷a c¸c chñ thÓ
tham gia thÞ trêng, ®èi víi ngêi mua, hä muèn mua ®îc hµng ho¸ cã chÊt lîng
cao víi mét møc gi¸ thÊp. Cßn ngîc l¹i, c¸c nhµ doanh nghiÖp bao giê còng
muèn tèi ®a ho¸ lîi nhuËn cña m×nh, v× môc tiªu lîi nhuËn, hä ph¶i gi¶m chi phÝ,
t×m c¸ch giµnh giËt kh¸ch hµng vµ thÞ trêng vÒ phÝa m×nh, nh vËy c¹nh tranh sÏ
x¶y ra.
N¨ng lùc c¹nh tranh lµ tæng thÓ c¸c yÕu tè g¾n trùc tiÕp víi hµng ho¸ cïng
víi c¸c ®iÒu kiÖn, c«ng cô vµ biÖn ph¸p cÊu thµnh kh¶ n¨ng cña c¸c doanh
nghiÖp trong ganh ®ua víi nhau nh»m chiÕm lÜnh thÞ trêng, giµnh kh¸ch hµng vµ
®em l¹i nhiÒu lîi Ých cho doanh nghiÖp tham gia c¹nh tranh.
Vai trß :
Thø nhÊt, vai trß to lín nhÊt cña c¹nh tranh lµ chiÕm lÜnh thÞ trêng, giµnh
giËt lÊy thÞ phÇn lín tríc c¸c ®èi thñ c¹nh tranh cña m×nh. Tõ ®ã thu vÒ lîi nhuËn
lín.
Thø hai, c¹nh tranh lµm t¨ng kh¶ n¨ng më réng thÞ trêng, gióp cho viÖc
qu¶ng b¸ th¬ng hiÖu s¶n phÈm tíi tay ngêi tiªu dïng ®îc dÔ dµng h¬n, vµ khi th¬ng hiÖu s¶n phÈm ®îc ngêi tiªu dïng a thÝch th× kh¶ n¨ng tiªu thô cña mÆt hµng
®ã sÏ t¨ng doanh thu lín ®em vÒ lîi nhuËn cao.
Thø ba, c¹nh tranh lµ ®éng lùc khiÕn c¸c doanh nghiÖp më réng quy m«
s¶n xuÊt theo chiÒu s©u còng nh bÒ réng. Bëi lÏ, khi tham gia c¹nh tranh, c¸c
doanh nghiÖp sÏ ph¶i nç lùc ®Ó dµnh lÊy nh÷ng c¬ héi tèt nhÊt, nhng muèn ®¹t ®îc ®iÒu nµy th× doanh nghiÖp ®ã cÇn cã nh÷ng ®iÒu kiÖ c¹nh tranh h¬n c¸c ®èi
thñ cña m×nh tøc lµ doanh nghiÖp ®ã ph¶i n©ng cao chÊt lîng s¶n xuÊt còng nh
mèi quan hÖ thÞ trêng.
1
Thø t, n©ng cao c¹nh tranh khiÕn cho c¸c doanh nghiÖp ph¶i c¶i tiÕn chÊt lîng s¶n phÈm, ®iÒu nµy dÉn tíi ng¬i tiªu dïng sÏ nhËn ®îc nh÷ng s¶n phÈm tèt
nhÊt. Còng nhê ®ã mµ thÞ trêng sÏ lo¹i bá ®îc nh÷ng s¶n phÈm kÐm chÊt lîng.
Nh vËy, c¹nh tranh cã rÊt nhiÒu vai trß, nhng ph¶i kÓ tíi vai trß to lín nhÊt
vÉn lµ chiÕm lÜnh thÞ trêng, më réng thÞ phÇn, n©ng cao lîi nhuËn, vµ chän läc ®îc nh÷ng s¶n phÈm tèt nh©t tíi tay ngêi tiªu dïng.
1.2. C¸c tiªu chÝ ph¶n ¸nh n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp.
1.2.1 Tiªu chÝ ®Þnh lîng.
Díi gi¸c ®é ®Þnh lîng ®¸nh gi¸ n¨ng lùc c¹nh tranh th«ng qua thÞ phÇn. ThÞ
phÇn ®îc ®Þnh nghÜ lµ tØ lÖ phÇn tr¨m thÞ trêng mµ doanh nghiÖp chiÕm lÜnh ®îc.
Nã lµ mét chØ tiªu tæng hîp ®Ó ®¸nh gi¸ n¨ng lùc c¹nh tranh cña mét doanh
nghiÖp. ThÞ phÇn cµng lín thÓ hiÖn râ n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp
cµng m¹nh.
1.2.2 ChØ tiªu ®Þnh tÝnh.
Díi gi¸c ®é ®Þnh tÝnh, n¨ng lùc c¹nh tranh cña mét doanh nghiÖp g¾n liÒn
víi c¸c nh©n tè t¸c ®éng nh: chi phÝ s¶n xuÊt, hiÖu qu¶ sö dông thiÕt bÞ, chÊt lîng
lao ®éng, s¶n phÈm s½n cã vµ tiÖn dông, quan hÖ kh¸ch hµng, hiÖu qu¶ trong
dÞch vô kh¸ch hµng, tæ chøc ho¹t ®éng b¸n hµng, kü n¨ng bu«n b¸n víi gi¸ linh
ho¹t, dÞch vô kh¸ch hµng…
1.2.2.1 VÒ s¶n phÈm:
§iÒu quan träng nhÊt ®èi víi mét doanh nghiÖp ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh
doanh lµ ph¶i tr¶ lêi ®îc c©u hái c¬ b¶n: s¶n xuÊt c¸i g×? s¶n xuÊt cho ai? S¶n
xuÊt nh thÕ nµo? vµ nh vËy, doanh nghiÖp ®· x©y dùng cho m×nh mét chÝnh s¸ch
s¶n phÈm. Kh«ng mét doanh nghiÖp nµo ho¹t ®éng trªn thÞ trêng mµ l¹i kh«ng
cã s¶n phÈm kinh doanh cho dï lµ v« h×nh hay h÷u h×nh. VËy, doanh nghiÖp nµo
cã s¶n phÈm thÝch øng ®îc víi thÞ trêng mét c¸ch nhanh chãng th× míi cã thÓ
tiªu thô trªn thÞ trêng, më réng thÞ trêng vµ t¨ng søc c¹nh tranh cña doanh
nghiÖp.
Søc c¹nh tranh cña mét s¶n phÈm ®îc ®¸nh gi¸ th«ng qua c¸c tiªu chuÈn vÒ
chÊt lîng, chøc n¨ng, kiÓu d¸ng cña s¶n phÈm vµ nh·n hiÖu bao b×. Trong ®ã,
chÊt lîng s¶n phÈm ®ãng vai trß then chèt. NÕu nh tríc kia, gi¸ c¶ ®îc coi lµ yÕu
tè quan träng nhÊt trong c¹nh tranh th× ngµy nay, nã ®· ph¶i nhêng chç cho chØ
tiªu chÊt lîng s¶n phÈm. Trªn thùc tÕ, c¹nh tranh b»ng gi¸ lµ “biÖn ph¸p nghÌo
nhÊt” v× nã lµm gi¶m lîi nhuËn thu ®îc, ngîc l¹i, cïng mét lo¹i s¶n phÈm, chÊt lîng s¶n phÈm nµo tèt ®¸p øng ®îc yªu cÇu th× ngêi tiªu dïng còng s½n sµng mua
víi møc gi¸ cao h¬n, nhÊt lµ trong thêi ®¹i ngµy nay, khi mµ khoa häc kü thuËt
2
®ang trong giai ®o¹n ph¸t triÓn m¹nh, ®êi sèng nh©n d©n ®îc n©ng cao nhiÒu so
víi tríc.
1.2.2.2 VÒ gi¸ thµnh.
Gi¸ thµnh s¶n phÈm (bao gåm gi¸ thµnh s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh toµn bé) ®îc
h×nh thµnh tõ c¸c chi phÝ trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt,
kinh doanh nh chi phÝ nh©n c«ng, chi phÝ nguyªn vËt liÖu, chi phÝ khÊu hao tµi
s¶n cè ®Þnh…Trong c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp, nÕu c¸c yÕu tèkh¸c t¬ng
®¬ng nhau th× doanh nghiÖp nµo cã gi¸ thµnh s¶n phÈm thÊp h¬n sÏ cã søc c¹nh
tranh cao h¬n. ThËt vËy, khi c¹nh tranh trªn ph¹m vi toµn cÇu t¨ng lªn th× lîi
nhuËn sÏ bÞ h¹n chÕ. §Ó gi÷ v÷ng lîi nhuËn, doanh nghiÖp cÇn ph¶i t×m mäi c¸ch
gi¶m chi phÝ nh»m cho phÐp ®a ra thÞ tr¬ng s¶n phÈm víi gi¸ c¶ c¹nh tranh.
Ngµy nay, trong m«i trêng c¹nh tranh quèc tÕ th× ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó thµnh
c«ng ®èi víi mét doanh nghiÖp lµ gi¶m tèi ®a gi¸ thµnh vµ rñi ro. Ngoµi ra, gi¸
thµnh s¶n phÈm cßn lµ mét nh©n tè ¶nh hëng ®Õn gi¸ b¸n. Trong khi ®ã, gi¸ b¸n
còng lµ mét c«ng cô c¹nh tranh rÊt h÷u hiÖu ®èi víi ngêi mua, khi mua hµng yÕu
tè gi¸ lu«n lµ yÕu tè quan träng ¶nh hëng ®Õn c¸c quyÕt ®Þnh mua hµng.
1.2.2.3 VÒ kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞ trêng:
§¸nh gi¸ vÒ kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞ trêng cña doanh nghiÖp thêng c¨n cø
vµo: c¸c tiªu thøc vÒ kªnh ph©n phèi , chÝnh s¸ch kÝch thÝch tiªu thô s¶n
phÈm(qu¶ng c¸o, khuyÕn m¹i…). Ngµy nay, nh÷ng h¹n chÕ trong giai ®o¹n s¶n
xuÊt ®· ®îc kh¾c phôc do sù ph¸t triÓn cña khoa häc – c«ng nghÖ , nhng doanh
nghiÖp l¹i vÊp ph¶i nh÷ng khã kh¨n trong qu¸ tr×nh tiªu thô s¶n phÈm bëi m«i trêng c¹nh tranh ngµy cµng trë nªn gay g¾t. V× vËy, doanh nghiÖp nµo tiÕp cËn thÞ
trêng tèt h¬n sÏ cã c¬ héi tån t¹i nhiÒu h¬n c¸c ®èi thñ c¹nh tranh kh¸c. §Ó tiÕp
cËn thÞ trêng, doanh nghiÖp cÇn ph¶i tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng tuyªn truyÒn, nh»m
cung cÊp c¸c th«ng tin vÒ s¶n phÈm cho kh¸ch hµng còng nh c¸c ho¹t ®éng kh¸c
®Ó x©y dùng thiÖn c¶m vµ lßng tin cña ngêi tiªu dïng vÒ s¶n phÈm. Tõ ®ã
khuyÕn khÝch kh¸ch hµng hµnh ®éng mua hµng cña ®¬n vÞ. Khi kh¸ch hµng cã
nhu cÇu mua hµng, doanh nghiÖp ph¶i ®¶m b¶o chuyÓn hµng ho¸ ®Õn tay ngêi
tiªu dïng mét c¸ch thuËn tiÖn vµ nhanh chãng nhÊt th«ng qua hÖ thèng kªnh
ph©n phèi cña m×nh. Kªnh ph©n phèi, lµ mét tËp hîp c¸c c«ng ty hay c¸ nh©n tù
g¸nh v¸c, gióp ®ì chuyÓn giao cho mét ai ®ã quyÒn së h÷u ®èi víi hµng ho¸ hay
d¹ch vô trªn con ®êng tõ nhµ s¶n xuÊt ®Õn ngêi tiªu dïng. Tïy thuéc vµo ®Æc
®iÓm cña kh¸ch hµng, cña s¶n phÈm, cña nh÷ng ngêi trung gian vµ m«i trêng
kinh tÕ , v¨n ho¸, phong tôc, tËp qu¸n mµ cã thÓ tæ chøc c¸c kªnh ph©n phèi kh¸c
nhau. Hµng ho¸ lµ t liÖu s¶n xuÊt, ®îc ph©n phèi th«ng qua lùc lîng b¸n hµng
3
cña ngêi s¶n xuÊt mét c¸ch trùc tiÕp hoÆc ph©n phèi gi¸n tiÕp th«ng qua c¸c nhµ
ph©n phèi, c¸c ®¹i lý hoÆc ngêi b¸n bu«n. §Ó lùa chän c¸c kªnh ph©n phèi, c¸c
nhµ s¶n xuÊt cÇn c¨n cø vµo thÞ trêng tõng níc, lùa chän tõng ®¹i lý , ngêi ph©n
phèi cô thÓ.
Tãm l¹i, cã thÓ rót ra mét quan ®iÓm chung nhÊt lµ: N¨ng lùc c¹nh tranh
cña doanh nghiÖp ®îc x¸c ®Þnh bëi nh÷ng ®iÓm m¹nh, nh÷ng u thÕ t¬ng ®èi cña
doanh nghiÖp so víi ®èi thñ c¹nh tranh. Mét doanh nghiÖp cã nhiÒu u ®iÓm, thÕ
m¹nh, cã tiÒm n¨ng h¬n c¸c ®èi thñ th× doanh nghiÖp ®ã sÏ cã n¨ng lùc c¹nh
tranh cao h¬n. ¦u ®iÓm ®ã cã thÓ lµ chÊt lîng s¶n phÈm tèt h¬n, gi¸ b¸n rÎ h¬n,
gi¸ thµnh s¶n xuÊt thÊp h¬n, nguån tµi chÝnh dåi dµo h¬n , c«ng nghÖ tiªn tiÕn
h¬n, n¨ng suÊt lao ®éng cao h¬n… XÐt cho cïng, môc tiªu c¹nh tranh lµ nh»m
thu hót ®îc nhiÒu kh¸ch hµng h¬n, t¨ng lîi nhuËn. ChÝnh v× vËy, n¨ng lùc c¹nh
tranh cña doanh nghiÖp còng cã thÓ hiÓu lµ kh¶ n¨ng cña doanh nghiÖp trong
viÖc t¹o ra søc m¹nh thu hót kh¸ch hµng. §¬ng nhiªn, doanh nghiÖp nµo thu hót
®îc nhiÒu kh¸ch hµng h¬n th× doanh nghiÖp ®ã cã kh¶ n¨ngca cao h¬n.
1.3 Nh÷ng nh©n tè ¶nh hëng ®Õn n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp
trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.
BÊt kú mét doanh nghiÖp nµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh bao giê còng
g¾n liÒn víi m«i trêng kinh doanh, ®ã lµ c¸c yÕu tè ngoµi doanh nghiÖp. V× vËy,
nã chÞu ¶nh hëng vµ t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè nµy:
1.3.1.M«i trêng kinh tÕ
Mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn víi tèc ®é cao sÏ kÐo theo sù t¨ng thu nhËp còng
nh kh¶ n¨ng thanh to¸n cña ngêi d©n. MÆt kh¸c, nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn m¹nh cã ý
nghÜa lµ kh¶ n¨ng tÝch tô vµ tËp trung t b¶n lín nh vËy tèc ®é ®Çu t ph¸t triÓn cho
x¶n xuÊt kinh doanh sÏ t¨ng lªn. §©y chÝnh lµ c¬ héi tèt cho doanh nghiÖp ph¸t
triÓn. Doanh nghiÖp nµo cã kh¶ n¨ng n¾m b¾t ®îc nh÷ng c¬ héi nµy th× ch¾c
ch¾n sÏ thµnh c«ng vµ søc c¹nh tranh còng t¨ng lªn. Tuy nhiªn, do sù t¨ng trëng
cña nÒn kinh tÕ sÏ kÐo theo sù t¨ng lªn mét c¸ch nhanh chãng sè lîng c¸c doanh
nghiÖp tham gia thÞ trêng vµ nh vËy møc ®é c¹nh tranh sÏ trë nªn gay g¾t h¬n. Ai
®i tríc trong cuéc c¹nh tranh nµy ngêi ®ã sÏ chiÕn th¾ng. Ngîc l¹i, khi nÒn kinh
tÕ ®ang trong giai ®o¹n suy tho¸i, tû lÖ l¹m ph¸t t¨ng lµm cho gi¸ c¶ t¨ng, søc
mua cña ngêi d©n bÞ gi¶m sót, c¸c doanh nghiÖp ph¶i t×m mäi c¸ch gi÷ kh¸ch
hµng, do ®ã c¹nh tranh trªn thÞ trêng sÏ khèc liÖt h¬n.
Trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, m«i trêng kinh tÕ lµ mét yÕu tè rÊt
nh¹y c¶m, dÔ bÞ t¸c ®éng. ThËt vËy, khñng ho¶ng kinh tÕ kh«ng bao giê ¶nh hëng chØ trong ph¹m vi mét quèc gia mµ t¸c ®éng lan truyÒn trong c¶ khu vùc,
4
thËm chÝ trªn ph¹m vi toµn cÇu. Møc ®é tµn ph¸ còng ngµy mét nÆng nÒ h¬n, tÇn
suÊt xuÊt hiÖn còng dµy®Æc h¬n. ®iÒu nµy ®× hái c¸c doanh nghiÖp ph¶i t¹o ®îc
mét n¨ng lùc c¹nh tranh tèt h¬n ®Ó cã thÓ s½n sµng ®¬ng ®Çu víi nh÷ng “c¬n b·o
khñng khiÕp”, ®ang ®e do¹ sù sèng cßn cña doanh nghiÖp.
1.3.2 M«i trêng luËt ph¸p, chÝnh trÞ.
LuËt ph¸p râ rµng, chÝnh trÞ æn ®Þnh lµ m«i trêng thuËn lîi ®¶m b¶o sù b×nh
®¼ng cho c¸c doanh nghiÖp tham gia c¹nh tranh vµ c¹nh tranh cã hiÖu qu¶, æn
®Þnh vÒ chÝnh trÞ ®em l¹i sù lµnh m¹nh ho¸ x· héi, æn ®Þnh kinh tÕ, t¹o hµnh lang
th«ng tho¸ng cho sù c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp .Trong ®iÒu kiÖn b×nh thêng, mét doanh nghiÖp cã thÓ bÞ ¶nh hëng do nh÷ng thay ®æi cña hÖ thèng ph¸p
luËt. LuËt ph¸p lµ yÕu tè dÔ dµng bÞ ¸p ®Æt nªn dÔ dµng bÞ thay ®æi. Nh÷ng ¶nh hëng cña nh÷ng thay ®æi g©y khã kh¨n cho doanh nghiÖp trong viÖc ho¹ch ®Þnh
chiÕn lîc kinh doanh l©u dµi dña m×nh.
Trong qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp chÞu
¶nh hëng bëi c¸c quy ®Þnh, luËt ph¸p, thñ tôc cña níc së t¹i. Mäi sù biÕn ®éng
vÒ m«i trêng luËt ph¸p, chÝnh trÞ cña mét níc trªn thÕ giíi ®Òu cã kh¶ n¨ng ¶nh
hëng ®Õn c¸c doanh nghiÖp trong níc. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, sù thÊu hiÓu th«ng lÖ
vµ luËt ph¸p quèc tÕ lµ c¬ së quan träng gióp doanh nghiÖp tr¸nh ®îc nh÷ng tæn
thÊt kh«ng ®¸ng cã trong nç lùc chiÕm lÜnh thÞ trêng.
1.3.3 Kh¶ n¨ng th©m nhËp thÞ trêng cña doanh nghiÖp tiÒm Èn.
§ã lµ sù xuÊt hiÖn cña c¸c c«ng ty míi tham gia vµo thÞ trêng nhng cã kh¶
n¨ng më réng s¶n xuÊt, chiÕm lÜnh thÞ trêng cña c¸c c«ng ty kh¸c..
1.3.4 Nh©n tè cung øng ®Çu vµo cho doanh nghiÖp.
Lµ nh©n tè ph¶n ¸nh mèi t¬ng quan gi÷a nhµ cung cÊp víi doanh nghiÖp ë
khÝa c¹nh sinh lîi, t¨ng gi¸ hoÆc gi¶m gi¸, gi¶m chÊt lîng hµng ho¸ khi tiÕn
hµnh giao dÞch víi c«ng ty. Nhµ cung cÊp cã thÓ chi phèi ®Õn doanh nghiÖp do sù
thèng trÞ hoÆc kh¶ n¨ng ®éc quyÒn cña mét sè Ýt nhµ cung cÊp. Nhµ cung cÊp cã
thÓ ®e do¹ tíi doanh nghiÖp do sù thay ®æi chi phÝ cña s¶n phÈm mµ ngêi mua
ph¶i chÊp nhËn vµ tiÕn hµnh do sù ®e do¹ tiÒm tµng vµ do sù liªn kÕt cña nh÷ng
nhµ cung cÊp g©y ra.
1.3.5 Nh©n tè kh¸ch hµng.
Kh¸ch hµng lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh ®Õn sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i trong
kinh doanh cña doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp cã thu hót ®îc nhiÒu kh¸ch hµng
míi cµng cã ®îc kÕt qu¶ kinh doanh cao. Kh¸ch hµng lùa chän s¶n phÈm mµ
doanh nghiÖp cung cÊp kh«ng chØ bëi chÊt lîng, gi¸ c¶ mµ ®«i khi c¶ dÞch vô
ch¨m sãc kh¸ch hµng cña doanh nghiÖp. Mét nhãm kh¸ch hµng cã liªn quan ®Õn
5
nhau sö dông s¶n phÈm cña doanh nghiÖp còng lµ mèi quan t©m cña nh÷ng
kh¸ch hµng kh¸c… V× vËy, doanh nghiÖp còng cÇn tËp trung chó ý ®Õn nhãm
kh¸c hµng tiÒm n¨ng ®Ó duy tr× ph¸t triÓn thªm nhiÒu kh¸ch hµng míi.
1.3.6 Nh©n tè c¹nh tranh néi bé ngµnh.
C¸c c«ng ty trong cïng ngµnh c¹nh tranh khèc liÖt víi nhau vÒ gi¸ c¶, sù kh¸c
biÖt ho¸ s¶n phÈm hoÆc sù ®æi míi s¶n phÈm gi÷a c¸c c«ng ty hiÖn ®ang cïng
tån t¹i trong thÞ trêng. Trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, sù c¹nh tranh
nµy ngµy cµng gay g¾t lµ do ®èi thñ c¹nh tranh nhiÒu h¬n vµ m¹nh h¬n vÒ mäi
mÆt nh vèn, c«ng nghÖ, tr×nh ®é qu¶n lý, kinh nghiÖm thÞ trêng…
II. ®Æc ®iÓm cña thÞ trêng eu
1.§Æc ®iÓm thÞ trêng.
EU lµ mét liªn minh kinh tÕ cña 15 quèc gia n»m trong khu vùc Ch©u ¢u, kÓ
tõ ngµy 1/5/2004 EU kÕt n¹p thªm 10 quèc gia míi ®· ®a tæng sè thµnh viªn lªn
25, vµ trë thµnh mét liªn minh kinh tÕ, tiÒn tÖ lín nhÊt thÕ giíi. Nh vËy, xÐt vÒ thÞ
trêng th× EU lµ mét thÞ trêng chung víi nh÷ng chÝnh s¸ch vµ quy ®Þnh chung cho
tÊt c¶ 25 níc thµnh viªn. Do ®ã, nã mang nh÷ng ®Æc ®iÓm sau:
1.1.EU lµ mét thÞ trêng cã quy m« lín.
EU víi kho¶ng 500 triÖu ngêi tiªu dïng cã nhu cÇu tiªu thô ®a d¹ng. Nhng, tõ
l©u nã vÉn ®îc biÕt ®Õn lµ mét thÞ trêng “sang träng” vµ khã tÝnh. KÓ tõ khi ViÖt
Nam vµ EU b×nh thêng ho¸ mèi quan hÖ (th¸ng 10/1990), sù hîp t¸c trªn lÜnh
vùc kinh tÕ vµ th¬ng m¹i gi÷a 2 bªn liªn tôc ®îc c¶i thiÖn vµ ph¸t triÓn. TiÕn
tr×nh ®ã ®îc thóc ®Èy bëi nh÷ng hiÖp ®Þnh song ph¬ng ®îc ký kÕt trong ®ã cã
hiÖp ®Þnh khung vÒ hîp t¸c ViÖt Nam – EU ngµy 17/7/1999 ®· t¹o ra nh÷ng c¬
së thuËn lîi míi cho 2 bªn. Bu«n b¸n 2 chiÒu n¨m 1990 lµ 300 triÖu USD n¨m
1995 t¨ng lªn 2 tû USD, n¨m 2002 gÇn 2 tû USD. §Õn nay ®· cã 285 dù ¸n FDI
tæng trÞ gi¸ 6,9 tû EURO tõ 11 níc EU ®Çu t vµo ViÖt Nam. HiÖn nay EU lµ mét
trong nh÷ng thÞ trêng nhËp khÈu lín, chiÕm tíi 20% toµn bé xuÊt khÈu cña ViÖt
Nam, kim ng¹ch bu«n b¸n song ph¬ng cã tèc ®é t¨ng trëng kh¸ nhanh, danh
môc hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang EU ngµy cµng t¨ng ®Æc biÖt lµ mÆt hµng
thuû s¶n. Sau 1/5/2004 viÖc EU cã thªm 10 níc thµnh viªn míi, n©ng tæng sè lªn
25 quèc gia sÏ trë thµnh mét thÞ trêng thèng nhÊt víi søc mua lín. Sè lîng ngêi
tiªu dïng t¨ng lªn kÐo theo nhu cÇu tiªu thô t¨ng lªn c¶ vÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô,
tÇng líp d©n c ®a d¹ng h¬n nªn nhu cÇu còng phong phó h¬n. ViÖc ®æi míi c¬
cÊu kinh tÕ gióp c¸c níc thµnh viªn míi ph¸t triÓn nhanh h¬n vµ phong phó h¬n
trªn nhiÒu lÜnh vùc. PhÇn lín c¸c níc thµnh viªn míi lµ nh÷ng b¹n hµng cò cña
6
ta tríc ®©y, nªn khi gia nhËp EU sÏ cã ®iÒu kiÖn kh«i phôc vµ ph¸t triÓn trë l¹i.
Nh vËy, EU sÏ trë thµnh mét thÞ trêng ®Çy tiÒm n¨ng cho ViÖt Nam.
1.2. EU lµ thÞ trêng cã thÞ hiÕu vµ thãi quen tiªu dïng t¬ng ®èi t¬ng ®ång.
Lµ mét liªn minh kinh tÕ víi nhiÒu thÞ trêng quèc gia, mçi thÞ trêng cã
nh÷ng ®Æc ®iÓm tiªu dïng riªng. Tuy cã nh÷ng kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh vÒ tËp qu¸n
vµ thÞ hiÕu tiªu dïng gi÷a c¸c thÞ trêng quèc gia trong khèi EU, nhng phÇn lín,
c¸c níc thµnh viªn lµ nh÷ng quèc gia n»m ë khu vùc T©y vµ B¾c ¢u nªn cã
nh÷ng ®iÓm t¬ng ®ång vÒ kinh tÕ vµ v¨n ho¸. Tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi
cña c¸c níc thµnh viªn kh¸ ®ång ®Òu cho nªn ngêi d©n thuéc khèi EU cã nh÷ng
®Æc ®iÓm chung vÒ së thÝch vµ thãi quen tiªu dïng. XÐt riªng vÒ mÆt hµng thuû
h¶i s¶n, ngêi tiªu dïng EU kh«ng mua nh÷ng s¶n phÈm thuû h¶i s¶n nhËp khÈu
bÞ nhiÔm ®éc do t¸c ®éng cña m«i trêng hoÆc lµ chÊt phô gia kh«ng ®îc phÐp sù
dông. §èi c¸c s¶n phÈm thuû h¶i s¶n ®· qua chÕ biÕn, ngêi Ch©u ¢u chØ dïng
nh÷ng s¶n phÈm ®ãng gãi cã ghi râ tªn s¶n phÈm, n¬i s¶n xuÊt c¸c ®iÒu kiÖn b¶o
qu¶n vµ sö dông, m· sè vµ m· v¹ch. Ngêi Ch©u ¢u ngµy cµng ¨n nhiÒu thuû h¶i
s¶n v× hä cho r»ng sÏ gi¶m ®îc bÐo mµ vÉn khoÎ m¹nh. Ngêi tiªu dïng EU cã së
thÝch vµ t¹o ra thãi quen sö dông c¸c s¶n phÈm cã nh·n hiÖu næi tiÕng thÕ giíi.
Hä cho r»ng, nh÷ng nh·n hiÖu nµy g¾n liÒn víi chÊt lîng s¶n phÈm cã uy tÝn l©u
®êi. Cho nªn, dïng nh÷ng s¶n phÈm mang nh·n hiÖu næi tiÕng sÏ rÊt an t©m vÒ
chÊt lîng vµ an toµn cho ngêi sö dông. §Æc biÖt, ®èi víi nh÷ng s¶n phÈm cña c¸c
nhµ s¶n xuÊt cã danh tiÕng hay nãi c¸ch kh¸c lµ nh÷ng s¶n phÈm cã nh·n hiÖu Ýt
ngêi biÕt ®Õn th× rÊt khã tiªu thô trªn thÞ trêng nµy. Ngêi tiªu dïng EU rÊt sî
mua nh÷ng s¶n phÈm nh vËy v× hä cho r»ng s¶n phÈm cña nh÷ng nhµ s¶n xuÊt
kh«ng danh tiÕng sÏ kh«ng ®¶m b¶o vÒ chÊt lîng vÖ sinh, an toµn cho ngêi sö
dông . Do ®ã, kh«ng an toµn cho søc khoÎ cña hä.
Xu híng tiªu dïng trªn thÞ trêng EU ®ang cã nh÷ng thay ®æi nh: kh«ng thÝch
dïng ®å nhùa mµ dïng ®å gç, thÝch ¨n thuû h¶i s¶n h¬n lµ ¨n thÞt, yªu cÇu vÒ
mÉu m· vµ kiÓu d¸ng thay ®æi nhanh. Së thÝch vµ thãi quen tiªu dïng trªn thÞ tr êng nµy ®ang thay ®æi rÊt nhanh cïng víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khoa häc
c«ng nghÖ. Ngµy nay, yªu cÇu cña ngêi tiªu dïng EU ®Ò cao h¬n vÒ ph¬ng thøc
dÞch vô sau khi b¸n hµng ho¸, v× chÊt lîng hµng ho¸ vÉn lu«n lµ yÕu tè quyÕt
®Þnh phÇn lín mÆt hµng ®îc tiªu thô ë thÞ trêng nµy.
1.3 EU lµ thÞ trêng khã tÝnh.
EU lµ thÞ trêng lín trªn thÕ giíi, së thÝch vµ nhu cÇu cña hä còng cao, hä
cã thu nhËp, møc sèng cao vµ kh¸ ®ång ®Òu, yªu cÇu rÊt kh¾t khe vÒ chÊt lîng vµ
7
®é an toµn cña s¶n phÈm nãi chung, thùc phÈm nãi riªng. YÕu tè tríc tiªn quyÕt
®Þnh tiªu dïng cña ngêi EU lµ chÊt lîng vµ thêi trang cña hµng ho¸, sau ®ã míi
®Õn gi¸ c¶ ®èi víi ®¹i ®a sè c¸c mÆt hµng ®îc tiªu thô trªn thÞ trêng nµy. ThÞ trêng EU vÒ c¬ b¶n gièng nh thÞ trêng quèc gia, nã ph©n chia lµm 3 nhãm ngêi
tiªu dïng kh¸c nhau:
Nhãm I. Nhãm cã kh¼ n¨ng thanh to¸n ë møc cao, chiÕm gÇn 20% d©n sè, EU
dïng hµng cã chÊt lîng tèt nhÊt, gi¸ c¶ ®¾t nhÊt hoÆc nh÷ng mÆt hµng hiÕm vµ
®éc ®¸o.
Nhãm II. Nhãm cã kh¼ n¨ng thanh to¸n ë møc trung b×nh, chiÕm 68% d©n sè,
sñ dông chñng lo¹i hµng chÊt lîng kÐm h¬n mét chót so víi nhãm I vµ gi¸ rÎ
h¬n.
Nhãm III. Nhãm cã kh¼ n¨ng thanh to¸n ë møc thÊp, chiÕm h¬n 10% d©n sè,
tiªu dïng nh÷ng lo¹i hµng cã chÊt lîng vµ gi¸ ®Òu thÊp h¬n so víi hµng cña
nhãm II. Hµng ho¸ ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng trªn thÞ trêng nµy bao gåm c¶
hµng ho¸ cao cÊp lÉn hµng b×nh d©n phôc vô mäi ®èi tîng. N¾m b¾t ®îc thÞ trêng nµy c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam sÏ x©m nhËp ®îc mét c¸ch dÔ dµng.
1.4. EU lµ thÞ trêng b¶o vÖ ngêi tiªu dïng.
Mét ®Æc ®iÓm næi bËt trªn thÞ trêng EU lµ quyÒn lîi ngêi tiªu dïng rÊt ®îc
b¶o vÖ, kh¸c h¼n víi thÞ trêng cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. §Ó ®¶m b¶o quyÒn lîi
cho ngêi tiªu dïng, EU tiÕn hµnh kiÓm tra c¸c s¶n phÈm ngay tõ n¬i s¶n xuÊt vµ
cã c¸c hÖ thèng b¸o ®éng gi÷a c¸c níc thµnh viªn. §ång thêi b·i bá viÖc kiÓm
tra c¸c s¶n phÈm ë biªn giíi. EU ®· th«ng qua nh÷ng quy ®Þnh b¶o vÖ quyÒn lîi
ngêi tiªu dïng vÒ ®é an toµn chung cña c¸c s¶n phÈm ®îc b¸n ra, c¸c hîp ®ång
qu¶ng c¸o, b¸n hµng tËn nhµ, nh·n hiÖu... C¸c tæ chøc chuyªn nghiªn cøu ®¹i
diÖn cho giíi tiªu dïng EU sÏ ®a ra c¸c quy chÕ ®Þnh chuÈn quèc gia. HiÖn nay ë
EU cã 3 tæ chøc ®Þnh chuÈn, uû ban Ch©u ¢u vÒ ®Þnh chuÈn ®iÖn tö, viÖn ®Þnh
chuÈn viÔn th«ng Ch©u ¢u. TÊt c¶ c¸c s¶n phÈm chØ cã thÓ b¸n ®îc ë thÞ trêng
nµy víi ®iÒu kiÖn: ph¶i b¶o ®¶m tiªu chuÈn an toµn chung cña EU. C¸c luËt vµ
®Þnh chuÈn quèc gia ®îc sö dông chñ yÕu ®Ó cÊm bu«n b¸n s¶n phÈm ®îc s¶n
xuÊt ra tõ c¸c níc cã nh÷ng ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cha ®¹t ®îc møc an toµn ngang
víi tiªu chuÈn cña EU. §èi víi s¶n phÈm tiªu dïng, xÐt cho mÆt hµng thuû s¶n
nh sau: S¶n phÈm ®ãng gãi ph¶i ghi râ tªn s¶n phÈm, nh·n m¸c, danh môc thµnh
phÈm, träng lîng rßng, thêi gian sö dông, c¸ch sö dung, ®Þa chØ cña níc s¶n xuÊt
hoÆc n¬i b¸n, n¬i s¶n xuÊt, c¸c ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt ®Ó b¶o qu¶n, ®Ó chuÈn bÞ sö
dông, hoÆc c¸c thao t¸c b»ng tay, m· sè v¹ch vµ m· v¹ch ®Ó nhËn d¹ng l« hµng...
§Æc biÖt sau chØ thÞ 91/493/EEC ban hµnh 6/1993 quy ®Þnh: c¸c doanh nghiÖp t¹i
8
níc xuÊt khÈu ph¶i cã c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt t¬ng ®¬ng nh doanh nghiÖp cña níc
nhËp khÈu vµ ph¶i ®îc c¬ quan kiÓm tra chÊt lîng vµ EU chÊp nhËn. §Ó b¶o vÖ
quyÒn lîi ngêi tiªu dïng EU tÝch cùc tham gia chèng n¹n hµng gi¶ b»ng c¸ch
kh«ng cho nhËp khÈu nh÷ng s¶n phÈm ®¸nh cÊp b¶n quyÒn. ChÝnh v× nh÷ng ®Æc
®iÓm trªn mµ thÞ trêng c¸c níc thuéc EU sÏ cã mét kªnh ph©n phèi ®Æc biÖt chÆt
chÏ.
1.5 HÖ thèng kªnh ph©n phèi chÆt chÏ.
HÖ thèng ph©n phèi EU vÒ c¬ b¶n gièng nh hÖ thèng ph©n phèi cña mét
quèc gia, gåm m¹ng líi b¸n, bu«n, m¹ng líi b¸n lÎ, tham gia vµo hÖ thèng ph©n
phèi nµy lµ c¸c c«ng ty liªn doanh xuyªn quèc gia, hÖ thèng cöa hµng siªu thÞ,
c¸c c«ng ty b¸n lÎ ®éc lËp. C¸c c«ng ty xuyªn quèc gia lµ c¸c tËp ®oµn lín bao
gåm nhiÒu c«ng ty con. Nh÷ng c«ng ty thêng ph¸t triÓn theo m« h×nh chiÒu
ngang gåm ng©n hµng , hoÆc c«ng ty tµi chÝnh, c«ng ty th¬ng m¹i, siªu thÞ, cöa
hµng. C¸c c«ng ty xuyªn quèc gia tæ chøc m¹ng líi tiªu thô hµng cña m×nh rÊt
chÆt chÏ, tù trong tõ kh©u ®Çu t s¶n xuÊt hoÆc mua hµng ®Õn kh©u ph©n phèi
hµng cho m¹ng líi b¸n lÎ. Do ®ã, hä cã quan hÖ rÊt chÆt chÏ víi c¸c nhµ thÇu níc ngoµi ®Ó ®¶m b¶o nguån cung cÊp hµng æn ®Þnh vµ gi÷ uy tÝn víi m¹ng líi
b¸n lÎ. H×nh thøc tæ chøc phæ biÕn nhÊt cña c¸c kªnh ph©n phèi trªn thÞ trêng
EU lµ theo tËp ®oµn nghÜa lµ c¸c nhµ s¶n xuÊt vµ nhµ nhËp khÈu cña mét tËp
®oµn chØ cung cÊp hµng hãa cho hÖ thèng cöa hµng vµ siªu thÞ cña tËp ®oµn nµy
mµ kh«ng cung cÊp hµng cho hÖ thèng b¸n lÎ cña tËp ®oµn kh¸c. Cßn kªnh
ph©n phèi kh«ng theo tËp ®oµn th× ngîc l¹i, c¸c nhµ s¶n xuÊt vµ nhËp khÈu tËp
®oµn nµy ngoµi viÖc cung cÊp cho hÖ thèng b¸n lÎ cña tËp ®oµn m×nh cßn cung
cÊp cho hÖ thèng b¸n lÎ, cña tËp ®oµn kh¸c vµ c¸c c«ng ty b¸n lÎ ®éc lËp, rÊt Ýt
trêng hîp c¸c siªu thÞ lín hoÆc c¸c c«ng ty b¸n lÎ ®éc lËp mua hµng trùc tiÕp tõ
c¸c nhµ nhËp khÈu níc ngoµi. Mèi quan hÖ b¹n hµng gi÷a c¸c nhµ bu«n vµ b¸n
lÎ trªn thÞ trêng EU kh«ng ph¶i lµ ngÉu nhiªn mµ phÇn lín do cã quan hÖ tÝn
dông vµ mua cæ phÇn cña nhau. C¸c nhµ b¸n bu«n vµ b¸n lÎ trong hÖ thèng
ph©n phèi cña EU thêng cã quan hÖ lµm ¨n l©u ®êi vµ rÊt Ýt khi mua hµng cña
c¸c nhµ cung cÊp kh«ng quen biÕt, cho dï gi¸ hµng cã rÎ h¬n nhiÒu, v× uy tÝn
kinh doanh víi kh¸ch hµng ®îc hä ®Æt lªn hµng ®Çu. Hä liªn kÕt víi nhau thµnh
mét chuçi m¾t xÝch trong kinh doanh b»ng c¸c hîp ®ång kinh tÕ. C¸c cam kÕt
trong hîp ®ång ®îc gi¸m s¸t nghiªm ngÆt bëi c¸c chÕ tµi cña luËt kinh tÕ. V×
vËy, c¸c nhµ nhËp khÈu cña EU yªu cÇu rÊt cao vÒ viÖc tu©n thñ chÆt chÏ c¸c
®iÒu kho¶n hîp ®ång ®Æc biÖt lµ chÈt lîng vµ thêi gian giao hµng.
9
HÖ thèng ph©n phèi cña EU ®· h×nh thµnh nªn mét tæ hîp rÊt chÆt chÏ vµ cã
nguån gèc l©u ®êi. TiÕp cËn ®îc hÖ thèng ph©n phèi nµy kh«ng ph¶i lµ dÔ ®èi víi
c¸c nhµ xuÊt khÈu ViÖt Nam hiÖn nay_ vèn chØ quen lµm ¨n chíp giËt theo tõng
hîp ®ång riªng biÖt, c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu cña ta, muèn tiÕp cËn c¸c kªnh
ph©n phèi chñ ®¹o trªn thÞ trêng EU th× ph¶i tiÕp cËn ®îc c¸c nhµ nhËp khÈu EU
b»ng hai c¸ch:
Thø nhÊt, t×m c¸c nhµ nhËp khÈu EU ®Ó xuÊt khÈu trùc tiÕp.
Thø hai, nh÷ng doanh nghiÖp ViÖt Nam cã tiÒm lùc kinh tÕ nªn thµnh lËp liªn
doanh víi c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia EU ®Ó trë thµnh c«ng ty con. Víi nh÷ng
®Æc ®iÓm trªn EU ®· ®Ò ra mét chÝnh s¸ch chung cho c¸c thµnh viªn.
2. ChÝnh s¸ch th¬ng m¹i cña EU.
TÊt c¶ c¸c níc thµnh viªn EU cïng ¸p dông mét chÝnh s¸ch ngo¹i th¬ng
chung ®èi víi c¸c níc ngoµi khèi EU_ ngêi ®¹i diÖn cho liªn minh trong viÖc
®µm ph¸n, kÝ kÕt c¸c hiÖp ®Þnh th¬ng m¹i vµ dµn xÕp tranh chÊp trong lÜnh vùc
nµy. ChÝnh s¸ch ngo¹i th¬ng cña EU ®îc x©y dùng dùa trªn c¸c nguyªn t¾c sau:
Kh«ng ph©n biÖt ®çi xö minh b¹ch, cã ®i cã l¹i vµ c¹nh tranh c«ng b»ng. C¸c
biÖn ph¸p ®îc ¸p dông phæ biÕn trong chÝnh s¸ch nµy:
2.1 ThuÕ quan
2.1.1. ThuÕ nhËp khÈu:
Liªn minh Ch©u ¢u ¸p dông thuÕ quan chung cña EU dùa trªn hÖ thèng
hµi hßa quèc tÕ vÒ ph©n lo¹i s¶n phÈm ®Ó cã quyÕt ®Þnh thuÕ suÊt cho mét hµng
hãa, viÖc ph©n lo¹i rÊt quan träng. Mét khi hµng hãa ®îc ph©n lo¹i th× viÖc ®Þnh
gi¸ còng dÔ dµng h¬n, vµ nã còng sÏ gióp cho c¸c níc EU xem cã nªn ¸p dông
thuÕ chèng ph¸ gi¸ hay kh«ng, cã cÇn cÊp phÐp nhËp khÈu hay hëng gi¶m thuÕ
miÔn thuÕ hay thuÕ u ®·i ... ¸p dông víi tõng hµng hãa cô thÓ. ThuÕ suÊt hµng
hãa s¶n xuÊt ngoµi EU thêng thÊp vµ dùa trªn gi¸ CIF cña hµng ®Õn, gi¸ CIF lµ
gi¸ hµng “thêng lµ gi¸ b¸n” bao gåm c¶ chi phÝ ®ãng gãi, b¶o hiÓm, gi¸ vËn
chuyÓn ®Õn c¶ng. HÇu hÕt nguyªn liÖu nhËp khÈu vµo EU ®îc miÔn gi¶m thuÕ,
trong c¸c mÆt hµng ®«ng h¶i s¶n thùc phÈm, thuÕ ¸p dông cho c¸c níc thµnh
viªn. ThuÕ suÊt kh¸c nhau phô thuéc vµo lo¹i hµng nhËp khÈu vµ nguån gèc xuÊt
xø cña hµng hãa hoÆc phô thuéc vµo møc ®é nh¹y c¶m kinh tÕ cña s¶n phÈm.
Nguyªn liÖu vµ b¸n s¶n phÈm mµ liªn minh kh«ng s¶n xuÊt vµ cÇn ®Ó s¶n xuÊt
thêng ®îc hëng thuÕ suÊt thÊp. §iÒu nµy khiÕn gi¸ nguyªn liÖu rÎ vµ c¸c nhµ s¶n
xuÊt trong níc cã thÓ c¹nh tranh víi c¸c nhµ s¶n xuÊt níc ngoµi. Liªn minh thêng xuyªn ®iÒu chØnh hÖ thèng thuÕ quan gièng nh mét c«ng cô cña chÝnh s¸ch
ngo¹i th¬ng cho phï hîp víi biÕn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Víi c¸c mÆt
10
hµng nhËp khÈu, EU cßn ¸p dông thªm mét sè lo¹i thuÕ kh¸c nh»m ®¶m b¶o viÖc
nhËp khÈu hµng hãa ®îc æn ®Þnh.
2.1.2. ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng
ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ®îc ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c hµng hãa ®îc b¸n ë EU.
VAT dùa trªn gi¸ CIF céng víi thuÕ nhËp khÈu vµo c¸c níc thuéc liªn minh
Ch©u ¢u. EU ®· c«ng bè thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng chuÈn mùc tèi thiÓu lµ 15% tõ
th¸ng 1 n¨m 1993. Tuy nhiªn, tõng níc thµnh viªn cã thÓ gi¶m xuèng møc thÊp
nhÊt ®èi víi tõng lo¹i hµng hãa nhÊt ®Þnh.
2.1.3. ThuÕ linh ho¹t u ®·i.
Hµng nhËp khÈu cña ViÖt Nam sang Ch©u ¢u ®îc hëng GSP ( chÕ ®é u ®·i
thuÕ quan nhËp khÈu) mét c«ng cô quan träng cña EU ®Ó hç trî c¸c níc ®ang
ph¸t triÓn vµ chËm ph¸t triÓn nh»m chèng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh vµ b¶o hé
s¶n xuÊt trong níc. B»ng c¸ch nµy EU cã thÓ lµm cho c¸c níc ®ang ph¸t triÓn
trong ®ã cã ViÖt Nam vµ c¸c níc chËm ph¸t triÓn ®îc hëng u ®·i cao h¬n c¸c
nhãm ph¸t triÓn. C¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch trong GSP cña EU so víi u ®·i mµ
c¸c níc vµ khu vùc kh¸c dµnh cho c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµo lo¹i thÊp nhÊt.
Trong hÖ thèng GSP cña EU quy ®Þnh: khuyÕn khÝch t¨ng thªm møc u ®·i 10%,
20%, 35% víi hµng n«ng h¶i s¶n vµ nh÷ng trêng hîp sau sÏ ®îc hëng u ®·i thªm
cña GSP: B¶o vÖ quyÒn cña ngêi lao ®éng;B¶o vÖ m«i trêng. Hµng cña c¸c níc
®ang vµ chËm ph¸t triÓn, khi nhËp vµo thÞ trêng EU muèn ®îc hëng GSP ph¶i
tu©n thñ c¸c quy ®Þnh cña EU vÒ xuÊt xø hµng ho¸ vµ ph¶i xuÊt tr×nh giÊy chøng
nhËn xuÊt xø mÉu A do c¬ quan cã thÈm quyÒn cña c¸c níc ®îc hëng GSP cÊp.
Quy ®Þnh cña EU vÒ xuÊt xø hµng ho¸.
- §èi víi s¶n phÈm ®îc s¶n xuÊt t¹i l·nh thæ níc hëng GSP. VÝ dô: h¶i s¶n,
thuû s¶n ®¸nh b¾t t¹i l·nh h¶i vµ c¸c hµng ho¸ s¶n xuÊt tõ c¸c s¶n phÈm ®ã ® îc
xem lµ cã xuÊt xø vµ ®îc hëng GSP.
- §èi víi c¸c s¶n phÈm cã thµnh phÈm nhËp khÈu: EU quy ®Þnh hµm lîng trÞ
gi¸ s¶n phÈm s¸ng t¹o t¹i níc hëng GSP (tÝnh theo gia xuÊt xëng) ph¶i ®¹t 60%
tæng trÞ gi¸ hµng liªn quan. Tuy nhiªn ®èi víi mét sè nhãm hµng th× hµm lîng
vµng thÊp h¬n, EU còng quy ®Þnh xuÊt xø céng gép, theo ®ã hµng cña mét níc
cã thµnh phÇn xuÊt xø tõ mét níc kh¸c, trong cïng mét tæ chøc khu vùc cïng ®îc hëng GSP th× c¸c thµnh phÇn ®ã còng ®îc xem lµ cã xuÊt xø tõ níc liªn quan.
Hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vµo EU ®îc hëng u ®·i thuÕ quan phæ cËp (GSP)
tõ ngµy 1/7/1996 ®Õn nay.
11
2.2. Quy ®Þnh vÒ tiªu chuÈn kü thuËt.
§Ó ®¶m b¶o quyÒn lîi cho ngêi tiªu dïng EU ®· ra nh÷ng quy ®Þnh vÒ tiªu
chuÈn kü thuËt nh sau:
2.2.1. Tiªu chuÈn vÒ chÊt lîng.
HÖ thèng qu¶n lý ISO 9000 gÇn nh lµ yªu cÇu b¾t buéc ®èi víi doanh
nghiÖp s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu sang thÞ trêng EU. §©y lµ hÖ thèng qu¶n lý chÊt
lîng hiÖn nay trªn thÕ giíi ¸p dông rÊt phæ biÕn vµ còng ®îc ¸p dông cã hiÓu qu¶
trong c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam. Cã thÓ nãi ISO 9000 nh “ng«n ng÷” x¸c ®Þnh
ch÷ tÝn cña doanh nghiÖp, lµ giÊy th«ng hµnh ®Ó ®i vµo th¬ng trêng thÕ giíi, mét
ph¬ng tiÖn cho thÊy c¸c nhµ s¶n xuÊt nhËp khÈu vµo c¸c khu vùc mËu dÞch còng
nh sù kh¼ng ®Þnh cam kÕt cung øng s¶n phÈm tin cËy.
2.2.2. Tiªu chuÈn vÖ sinh thùc phÈm.
EU ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn hµng thùc phÈm xuÊt khÈu sang EU
®ßi hái ph¶i tu©n thñ c¸c tiªu chuÈn vÖ sinh chÆt chÏ. Bªn c¹nh ISO 9000 lµ
HACCP (Hazard Analysis critical control point)- hÖ thèng ph©n tÝch nguy c¬ vµ
kiÓm so¸t c¸c kh©u träng yÕu trong qu¸ tr×nh chÕ biÕn thùc phÈm vµ c¸c ngµnh
cã liªn quan ®Õn thùc phÈm ( ch¨n nu«i, nu«i trång...), tËp trung vµo vÊn ®Ò vÖ
sinh vµ ®a ra mét c¸ch tiÕp cËn cã hÖ thèng ®Ó phßng ngõa, gi¶m thiÓu nguy c¬.
C¸c doanh nghiÖp muèn xuÊt khÈu hµng ho¸ cña m×nh vµo EU th× cÇn ph¶i tu©n
thñ c¸c tiªu chuÈn nµy.
2.2.3 Tiªu chuÈn an toµn cho ngêi sö dông
EU th«ng qua quy ®Þnh vÒ an toµn chung cña s¶n phÈm cho ngêi sö dông,
c¸c s¶n phÈm khi ®a ®Õn tay ngêi sö dông ph¶i ®¶m b¶o an toµn, kh«ng g©y ngé
®éc cho ngêi tiªu dïng.
2.2.4 Tiªu chuÈn vÒ b¶o vÖ m«i trêng.
C¸c s¶n phÈm khi ®a ra sö dông ph¶i tho¶ m·n yªu cÇu lµ kh«ng lµm «
nhiÔm m«i trêng, bao b× ®ãng gãi ph¶i ®îc d¸n nh·n t¸i sinh hoÆc sö dông mét
lÇn. C¸c ho¸ chÊt ®îc phÕp sö dông trong s¶n phÈm ph¶i tho¶ m·n yªu cÇu ph©n
huû nhanh va kh«ng lµm « nhiÔm m«i trêng.
2.3 C¸c chÝnh s¸ch kh¸c
2.3.1 ChÝnh s¸ch h¹n chÕ nhËp khÈu
Eu h¹n chÕ nhËp khÈu th«ng qua c¸c biÖn ph¸p ®îc ®a ra nh lµ: CÊp phÐp
nhËp khÈu, giÊy phÐp nhËp khÈu vµ h¹n chÕ nhËp khÈu b»ng h¹n ng¹ch. Víi biÖn
ph¸p nµy, nÕu nh quèc gia nµo ®îc EU u tiªn nhËp khÈu hµng ho¸ cña hä th× ®ã
lµ thuËn lîi lín cho níc xuÊt khÈu, vµ ngîc l¹i, biÖn ph¸p nµy còng h¹n chÕ xuÊt
khÈu hµng ho¸ tõ c¸c níc mµ EU kh«ng u tiªn.
12
2.3.2 ChÝnh s¸ch chèng b¸n ph¸ gi¸
EU ra chÝnh s¸ch vÒ chèng b¸n ph¸ gi¸ nh»m ®¶m b¶o c¹nh tranh c«ng
b»ng cho c¸c níc xuÊt khÈu. Nh÷ng quèc gia nµo kh«ng ¸p dông chÝnh s¸ch vÒ
b¸n ph¸ gi¸ sÏ nhËn h×nh ph¹t ®èi víi níc nhËp khÈu, ®©y còng lµ mét biÖn ph¸p
nh»m c¹nh tranh lµnh m¹nh trªn thÞ trêng hµng xuÊt khÈu thuû s¶n sang EU.
Nh vËy, víi nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ thÞ trêng EU, c¸c quèc gia muèn ®Èy m¹nh
xuÊt khÈu hµng ho¸ cña m×nh vµo thÞ trêng nµy cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch phï hîp
víi c¸c quy ®Þnh cña thÞ trêng ®ã.
Ch¬ng II
Thùc tr¹ng xuÊt khÈu cña hµng thuû s¶n
ViÖt Nam sang thÞ trêng EU
I/ Mèi quan hÖ ViÖt Nam – EU vÒ mÆt hµng thuû s¶n.
1. Thuû s¶n_ mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cã quy m« lín vµ tèc ®é t¨ng trëng nhanh
Thµnh c«ng cña ngµnh thñy s¶n viÖt Nam ngµy h«m nay b¾t ®Çu b»ng qu¸
tr×nh ®æi míi ngµnh suèt hai thËp kØ qua. Tõng ®îc ®¸nh gi¸ lµ lÜnh vùc tiªn
phong trong qu¸ tr×nh chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng sím h¬n c¸c ngµnh kh¸c,
thñy s¶n ®· gÆt h¸i ®îc nhiÒu thµnh c«ng vang déi trong xuÊt khÈu. T¨ng trëng
cao liªn tôc trong nhiÒu n¨m qua ®· ®a ngµnh kinh tÕ nµy lªn mét vÞ trÝ hoµn
toµn míi. Tõ chç ngµnh s¶n xuÊt nhá bÐ trong n«ng nghiÖp, thñy s¶n ®· v¬n lªn
trë thµnh ngµnh kinh tÕ mòi nhän trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, chiÕm 4%-5%
GDP vµ 9%-10% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu c¶ níc gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm
cho h¬n 4 triÖu lao ®éng. Thñy s¶n ViÖt Nam ®· kh¼ng ®Þnh ®îc vÞ trÝ kh¸ v÷ng
ch¾c cña ngµnh t¹i nhiÒu thÞ trêng kÓ c¶ nh÷ng thÞ trêng cã yªu cÇu cao vÒ chÊt lîng hµng hãa. Víi c¸ch tiÕp cËn n¨ng ®éng nh chñ ®éng ®æi míi chÊt lîng vµ an
toµn thùc phÈm ®Ó ®¸p øng yªu cÇu thÞ trêng, chñ ®éng xóc tiÕn th¬ng m¹i nªn
lÜnh vùc xuÊt khÈu nµy ®· ph¸ ®îc lÖ thuéc vµo thÞ trêng truyÒn thèng, t¹o mét
c¬ cÊu thÞ trêng hîp lÝ ®Ó cã kh¶ n¨ng ®èi phã víi nh÷ng biÕn ®éng x¶y ra trªn
thÞ trêng thÕ giíi. Cã thÓ thÊy ®iÒu nµy qua b¶ng sè liÖu xuÊt khÈu thñy s¶n cña
ViÖt Nam giai ®o¹n n¨m 1990-2003 nh sau:
13
N¨m
Kim ng¹ch XK
Tr. USD
Tèc ®é t¨ng trëng (%)
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
239,1
285,4
307,3
427,2
551,2
621,4
696,5
776,4
870,0
982,0
1475,0
1864,4
2023,0
2240,0
119,4
107,7
139,1
129,0
112,7
112,1
111,5
110,6
113,1
151,9
120,5
133,3
137,6
141,3
Nguån: Bé thñy s¶n vµ tæng côc thèng kª
Nh×n vµo b¶ng sè liÖu cã thÓ thÊy r»ng gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu cu¶
thñy s¶n ViÖt Nam ngµy mét t¨ng, nÕu nh theo kÕ ho¹ch mµ bé thñy s¶n ®Ò ra lµ
xuÊt khÈu thñy s¶n ViÖt Nam n¨m 2005 ph¶i ®¹t 2,1 tØ USD th× n¨m 2003 xuÊt
khÈu thñy s¶n ViÖt Nam ®· ®¹t 2,24 tØ USD, vît kÕ ho¹ch ®Ò ra cña n¨m 2005 .
ChØ tÝnh ®Õn 8 th¸ng ®Çu n¨m 2004 gi¸ trÞ xuÊt khÈu thñy s¶n viÖt Nam ®· lµ h¬n
1,4 tØ USD. §iÒu nµy cho thÊy kh¶ n¨ng xuÊt khÈu thñy s¶n cña ViÖt Nam ra thÞ
trêng thÕ giíi ngµy cµng lín m¹nh. C¸c nhãm s¶n phÈm xuÊt khÈu thñy s¶n cña
ViÖt Nam th«ng thêng lµ : nhãm s¶n phÈm T«m ®¹t gi¸ trÞ cao nhÊt, tÝnh riªng
cho n¨m 2000 lµ 614,3 triÖu USD, chiÕm 47,1% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu thñy
s¶n cña c¶ níc, vµ tèc ®é t¨ng trëng m¹nh nhÊt víi sù tham gia cña 160 doanh
nghiÖp chÕ biÕn kinh doanh t«m trong c¶ níc. Nhãm s¶n phÈm c¸ tuy chØ chiÕm
14,9 % tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu thñy s¶n víi kim ng¹ch 193,787 triÖu USD víi
300/600 doanh nghiÖp tham gia. Nhãm hµng th« cã møc t¨ng trëng cao nhÊt
trong c¸c nhãm s¶n phÈm thñy s¶n xuÊt khÈu ®¹t trÞ gi¸ 184,5 triÖu USD. TiÕp
theo ®ã lµ c¸c mÆt hµng thùc phÈm chÕ biÕn, nhuyÔn thÓ hai m¶nh vá, cua, ghÑ,
®Æc s¶n biÓn... còng chiÕm gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu cao. C¬ cÊu thÞ trêng xuÊt
khÈu thuû s¶n chñ yÕu cña ViÖt Nam n¨m 2000 nh sau:
ThÞ trêng
NhËt
Mü
Trung Quèc
Gi¸ trÞ
467,265
298,220
291,792
ThÞ phÇn(%)
32,7
20,9
20,4
14
Hång K«ng
EU
C¸c níc kh¸c
98,901
271,303
6,9
19
So víi n¨m 2000 th× n¨m 2002 l¹i cã c¬ cÊu thay ®æi c¶ vÒ mÆt s¶n phÈmvµ
thÞ trêng. VÒ s¶n phÈm: tæng s¶n phÈm lµ 1,475 triÖu USD trong ®ã T«m chiÕm
39%, c¸ ®«ng 10%, mùc 17%, thñy s¶n kh« 5%, nhuyÔn thÓ hai m¶nh 1% vµ
d¹ng kh¸c lµ 28%. Trong khi ®ã c¬ cÊu thÞ trêng còng cã sù thay ®æi: NhËt B¶n
41%, Mü 30%, Trung Quèc 16%, ASEAN 9%, EU 8%, Singapo 3%, c¸c níc
kh¸c lµ 30%. N¨m 2003 c¬ cÊu xuÊt khÈu thñy s¶n ViÖt Nam nh sau: mÆt hµng
t«m vÉn chiÕm vÞ trÝ cao nhÊt víi 49% tæng s¶n lîng kim ng¹ch thñy s¶n xuÊt
khÈu, c¸ ®éng l¹nh, c¸ kh«, c¸ ngõ ®¹t 22% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu thñy s¶n
cßn l¹i lµ c¸c mÆt hµng kh¸c. C¸c thÞ trêng xuÊt khÈu chÝnh vÉn lµ Mü, NhËt
B¶n, Trung Quèc vµ EU.
MÆt hµng thñy s¶n ViÖt Nam ngµy cµng ®îc thÞ trêng c¸c níc trªn thÕ giíi
biÕt ®Õn kh«ng chØ bëi chÊt lîng tèt mµ cßn gi¸ rÎ. Gi¸ c¶ hµng thñy s¶n cña ViÖt
Nam t¹i c¸c thÞ trêng tiªu thô trªn thÕ giíi thêng thÊp h¬n gi¸ hµng thñy s¶n t¹i
®ã kho¶ng 20% nhng chÊt lîng cã thÓ nh nhau. §©y chÝnh lµ lîi thÕ cho c¸c
doanh nghiÖp xuÊt khÈu thuû s¶n ViÖt Nam. Së dÜ nh vËy bëi v× thñy s¶n ViÖt
Nam cã thuËn lîi vÒ nu«i trång khai th¸c víi ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn u ®·i vµ ®éi
ngò lao ®éng ®«ng ®¶o gióp cho chi phÝ chÕ biÕn thÊp. MÆt kh¸c, c¸c hÖ thèng
xóc tiÕn b¸n hµng vµ viÖc tæ chøc c¸c héi th¶o, héi chî gióp cho th¬ng hiÖu thñy
s¶n ViÖt Nam ngµy cµng ®îc ngêi tiªu dïng biÕt ®Õn. §ång thêi ngµnh thñy s¶n
ViÖt Nam còng lu«n cè g»ng cã nh÷ng biÖn ph¸p b¶o ®¶m cho viÖc xuÊt khÈu.
§iÒu nµy cµng lµm t¨ng chç ®øng v÷ng ch¾c cho ngµnh thñy s¶n ViÖt Nam bíc
vµo thÞ trêng quèc tÕ.
2. Thuû s¶n chiÕm vÞ trÝ quan träng víi yªu cÇu kh¾t khe trªn thÞ trêng EU
a) Nhu cÇu vÒ thuû s¶n cña EU: lµ mét trong 3 thÞ trêng tiªu thô thuû s¶n
lín nhÊt thÕ giíi. Møc tiªu thô thuû s¶n b×nh qu©n ®Çu ngêi ë thÞ trêng EU lµ
17kg/n¨m vµ t¨ng dÇn hµng n¨m kho¶ng 3%. Gi¸ c¶ thuû s¶n ë thÞ trêng EU
còng cao h¬n c¸c thÞ trêng ch©u ¸ trung b×nh tõ 1,1 ®Õn 1,4 lÇn vµ cã tÝnh æn
®Þnh. ThÞ trêng thuû s¶n EU cã tÝnh ®a d¹ng cao víi nhiÒu nhãm d©n c cã yªu
cÇu kh¸c nhau trong tiªu thô c¸c s¶n phÈm thuû s¶n. Trong khi nhu cÇu vÒ thuû
s¶n ngµy cµng gia t¨ng, Uû ban nghÒ c¸ cña EU míi ®©y ®· ra tuyªn bè c¾t gi¶m
1/3 s¶n lîng khai th¸c thuû s¶n tõ n¨m 1997-2000 ®Ó b¶o vÖ nguån lîi thuû s¶n.
ChÝnh ®iÒu nµy lµm cho nhu cÇu nhËp khÈu thuû s¶n cña EU ®ang ngµy cµng
t¨ng cao.
15
b)Thuû s¶n ViÖt Nam víi thÞ trêng EU.
Theo thèng kª cña FAO (tæ chøc L¬ng-n«ng cña Liªn Hîp Quèc) cho biÕt
tÝnh ®Õn nay, thuû s¶n ViÖt Nam ®· cã mÆt trªn 49 níc vµ khu vùc trong ®ã EU
lµ mét trong nh÷ng thÞ trêng chÝnh, thuû s¶n ViÖt Nam tiÕp cËn ngµy s©u vµo thÞ
trêng EU. Kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n t¨ng rÊt nhanh trong nh÷ng n¨m gÇn
®©y (89%/n¨m) n¨m 1996 ®¹t 26,9 triÖu USD n¨m 1997 ®¹t 63 triÖu USD vµ
n¨m 1998 lµ 92,5 triÖu USD, hµng xuÊt khÈu thuû s¶n chñ yÕu cña ViÖt Nam
sang EU lµ t«m ®«ng l¹nh vµ cua.
Hµng thuû s¶n ViÖt Nam tríc n¨m 1991 xuÊt khÈu vµo níc thµnh viªn nµo
ph¶i tu©n thñ quy ®Þnh vÒ vÖ sinh an toµn thùc phÈm riªng cña níc ®ã, vµ kh«ng
®îc tù do lu©n chuyÓn gi÷a c¸c níc thµnh viªn EU. Tuy nhiªn, kÓ tõ th¸ng
11/1999 trong khu«n khæ thÞ trêng EU thèng nhÊt vµ theo tinh thÇn cña hiÖp ®Þnh
hîp t¸c, c¸c c¬ quan chøc n¨ng ®· cïng Bé thuû s¶n kiÓm tra ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt.
Cho tíi th¸ng 7/2004 ®· c«ng nhËn 153 doanh nghiÖp ViÖt Nam ®ñ tiªu chuÈn
xuÊt khÈu thuû s¶n sang EU, vµ sÏ tiÕp tôc bæ sung c¸c doanh nghiÖp ®ñ tiªu
chuÈn n÷a. ViÖc c«ng nhËn nµy kh«ng nh÷ng ®¶m b¶o xuÊt khÈu æn ®Þnh hµng
thuû s¶n ViÖt Nam vµo thÞ trêng EU, mµ cßn t¨ng kh¶ n¨ng xuÊt khÈu cña thuû
s¶n vµo c¸c thÞ trêng kh¸c.
C¸c thÞ trêng xuÊt khÈu thuû s¶n chÝnh cña ViÖt Nam sang EU ph¶i kÓ ®Õn
lµ: BØ (29%), Italia (17.2%), Hµ Lan (15.9%), §øc (15.4%), Anh (9.9%), Ph¸p
(5.1%), T©y Ban Nha (4.1%), Thuþ §iÓn (0.8%), §an M¹ch (0.8%), Hy L¹p
(0.6%), Bå §µo Nha (0.2%), ¸o (0.1%). Tuy nhu cÇu nhËp khÈu cña EU vµ kim
ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam vµo EU t¨ng trëng cao trong nh÷ng n¨m
võa qua, nhng hµng thuû s¶n cña ta chiÕm thÞ phÇn vÉn nhá trªn thÞ trêng nµy.
EU yªu cÇu vÒ tiªu chuÈn chÊt lîng vµ vÖ sinh thùc phÈm ®èi víi mÆt hµng nµy
l¹i rÊt cao. Mét sè l« hµng thuû s¶n cña ViÖt Nam xuÊt khÈu vµo EU cßn kh«ng
an toµn, chÊt lîng cha æn ®Þnh. Do vËy EU chØ nhËp nh÷ng s¶n phÈm tõ 153 xÝ
nghiÖp chÕ biÕn thuû s¶n ë ViÖt Nam ®· ®îc cÊp chøng chØ ®ñ tiªu chuÈn chÊt lîng vµ vÖ sinh. C¸c xÝ nghiÖp chÕ biÕn thuû s¶n cßn l¹i cña ViÖt Nam cha tiÕp
cËn ®îc thÞ trêng nµy, v× thÕ muèn x©m nhËp vµo thÞ trêng EU c¸c doanh nghiÖp
thuû s¶n cña ta cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm s¶n xuÊt.
II/ Thµnh tùu cña xuÊt khÈu thuû s¶n ViÖt Nam trong
nh÷ng n¨m gÇn ®©y
1.Thµnh tùu
16
Cã thÓ nãi, thµnh c«ng nhÊt cña ngµnh thuû s¶n níc ta trong nh÷ng n¨m
võa qua lµ ®· vît qua nhiÒu khã kh¨n do t×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ cã nhiÒu
biÕn ®éng lín ( chiÕn tranh, dÞch sars, c¸c rµo c¶n th¬ng m¹i ), song vÉn tiÕp tôc
t¨ng trëng kh¸ toµn diÖn, ®îc thÓ hiÖn qua b¶ng sau:
N¨m
Gi¸ trÞ(tØ USD)
2001
2001
2003
1.8164
2.023
2.24
Nguån: Bé Thuû s¶n(2003)
Nh×n vµo b¶ng trªn ta thÊy gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña thuû s¶n ra thÞ trêng thÕ
giíi ngµy mét t¨ng. N¨m 2000 ngµnh thuû s¶n ®· lµ thµnh viªn cña nh÷ng ngµnh
cã kim ng¹ch xuÊt khÈu lín h¬n 1 tØ USD, ®©y lµ 1 thµnh c«ng lín. Cïng víi sù
t¨ng trëng chung, c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu Thuû s¶n còng cã bíc tiÕn ®¸ng
kÓ lµ ngµy cµng th©m nhËp s©u vµo thÞ trêng ngêi tiªu dïng EU – mét thÞ trêng
khã tÝnh ®îc thÓ hiÖn qua c¸c sè liÖu sau:
N¨m
Gi¸ trÞ(triÖu$)
1999
0.93
1999
89.1
2000
1.478
2000
100.3
2001
2001
2003
90
72
153
Nguån Thuû s¶n(2003)
N¨m 1996 xuÊt khÈu thuû s¶n sang EU míi chØ lµ 26.9 triÖu USD,
n¨m1997 lµ 65 triÖu USD, n¨m 1998 lµ 92.5 triÖu USD vµ gi¸ trÞ xuÊt khÈu ngµy
mét t¨ng, nhng n¨m 2001, 2002 gi¶m do biÕn ®éng thÞ trêng mµ chñ yÕu lµ sù
kiÖn ®ång Euro ¶nh hëng rÊt lín tíi xuÊt khÈu. Nhng gi¸ trÞ xuÊt khÈu n¨m 2003
®· t¨ng ®ét biÕn lªn 153 triÖu USD ®· chøng tá c¸c doanh nghiÖp thuû s¶nViÖt
Nam cã nh÷ng cè g¾ng lín, vµ thÞ phÇn xuÊt khÈu thuû s¶n vµo EU còng ®îc thÓ
hiÖn qua b¶ng:
17
thÞ trêng
tû lÖ(%)
n¨m 2001
NhËt B¶n
Mü
Trung Quèc
EU
ThÞ trêng kh¸c
26.9
25.3
12.8
5.8
29.2
tû lÖ (%)
n¨m 2004
26
35
18.2
7.8
13
Nguån: Bé Thuû s¶n (2003)
N¨m 2001
26.9
NhËt b¶n
Mü
Trung quèc
EU
ThÞ tr êng kh¸c
Slice 6
29.2
5.8
12.8
25.3
N¨m 2004
13
26
7.8
18.2
35
NhËt b¶n
Mü
ûTung quèc
EU
ThÞ tr êng kh¸c
N¨m 2001, xuÊt khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam sang EU míi chØ chiÕm
5,8% lîng thuû s¶n c¶ níc xuÊt khÈu ra níc ngoµi, chØ tÝnh ®Õn 6 th¸ng ®Çu n¨m
2004 gi¸ trÞ nµy lµ 7,8%. Theo sè liÖu thèng kª cña Tæng côc H¶i quan, HiÖp héi
chÕ biÕn XuÊt khÈu Thuû s¶n ViÖt Nam( VASEP ) cho biÕt: ChØ s¸u th¸ng ®Çu
18
n¨m, xuÊt khÈu thuû s¶n sang EU ®· t¨ng 84% so víi cïng kú n¨m ngo¸i, ®¹t
123.77 triÖu USD, kim ngh¹ch xuÊt khÈu vµo thÞ trêng nµy dù kiÕn cßn t¨ng
trong nh÷ng th¸ng cuèi n¨m, do liªn minh Ch©u ¢u ®· chÝnh thøc c«ng nhËn 53
doanh nghiÖp ViÖt Nam ®îc phÐp xuÊt khÈu s¶n phÈm thuû s¶n vµo thÞ trêng,
n©ng tæng sè c¸c ®¬n vÞ ®îc cÊp phÐp lªn 153 doanh nghiÖp , nh÷ng c«ng ty nµy
n»m trong danh s¸ch cña EU vÒ ®¶m b¶o vÖ sinh an toµn thùc phÈm. §©y ®îc coi
lµ giÊy th«ng hµnh ®Ó thuû s¶n ViÖt Nam vµo thÞ trêng EU- ThÞ trêng tiÒm n¨ng
trong chuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt khÈu, nhÊt lµ ®èi víi mÆt hµng T«m khi EU®· më
réng thªm 15 níc thµnh viªn, ®ång thêi khi ®· ®îc phÐp xuÊt khÈu vµo EU c¸c
thÞ trêng kh¸c còng rÊt dÔ dµng chÊp nhËn s¶n phÈm thuû s¶n cña ViÖt Nam. C¬
cÊu hµng thñy s¶n xuÊt khÈu vµo EU ®îc c¸c doanh nghiÖp thñy s¶n ViÖt Nam
ph©n chia hîp lý. §iÒu nµy lµ dùa vµo thÞ hiÕu vµ thãi quen tiªu dïng cña mçi
quèc gia thuéc khèi EU. Ngêi EU cã së thÝch ¨n nhiÒu h¶i s¶n nhng l¹i ®îc ph©n
chia lµm hai nhãm: nhãm thÝch ¨n c¸ vµ nhãm thÝch ¨n t«m, c¸c níc ®¹o håi thêng thÝch nhËp khÈu c¸( nhng níc nµy chØ chiÕm tØ lÖ nhá), c¸c níc cßn l¹i thÝch
nhËp khÈu t«m, vµ t«m lµ mÆt hµng cã kim ng¹ch xuÊt khÈu lín ë thÞ tr êng nµy.
ThÞ trêng t«m EU ph©n chia theo tØ lÖ 88% lµ nhËp khÈu vµ 12% lµ t«m ®¸nh b¾t
trong níc. Trong sè c¸c níc xuÊt khÈu nhiÒu t«m ®«ng l¹nh vµo EU th× ViÖt
Nam ®øng thø ba chiÕm 13,6% thÞ phÇn ®øng sau Th¸i Lan chiÕm 19,2% thÞ
phÇn vµ ¢n §é chiÕm 14,1% thÞ phÇn. HÇu hÕt t«m nhËp khÈu vµo EU lµ t«m
nu«i cã gi¸ thµnh rÎ h¬n nhiÒu so víi t«m s¶n xuÊt t¹i c¸c níc EU. T«m cña EU
chñ yÕu do ®¸nh b¾t tù nhiªn mµ nguån nµy ngµy cµng c¹n kiÖt nªn chi phÝ ngµy
cµng cao. Trong khi ®ã t«m ViÖt Nam phÇn lín lµ t«m nu«i nªn chi phÝ thÊp, v×
vËy kh«ng thÓ so s¸nh gi¸ t«m EU víi t«m ViÖt Nam, vµ t«m cña ViÖt Nam xuÊt
khÈu vµo EU thêng cã gi¸ rÎ h¬n gi¸ t«m cña EU tõ 10%-20%. §iÒu nµy lµm
n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cho hµng thñy s¶n ViÖt Nam vµ ®ã chÝnh lµ thµnh
c«ng lín nhÊt trong xuÊt khÈu thuû s¶n ViÖt Nam thêi gian qua.
2/ Nguyªn nh©n
Cã ®îc thµnh c«ng trªn, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®· vît qua nhiÒu khã
kh¨n, ®ã lµ trong viÖc ®èi phã víi nh÷ng hµng rµo phi thuÕ quan, c¸c quy ®Þnh
kh¾t khe vÒ d lîng kh¸ng sinh trong xuÊt khÈu thuû s¶n. S¶n xuÊt hµng thuû s¶n
xuÊt khÈu vµo EU, c¸c doanh nghiÖp ®· chñ ®éng ®èi phã víi t¸c ®éng cña chiÕn
tranh Iraq, dÞch sars, quyÕt t©m ®æi míi, n©ng cao n¨ng suÊt vµ chÊt lîng cña s¶n
phÈm, tæ chøc ngµnh ®¸nh b¾t vµ nu«i trång thuû s¶n thÝch hîp, nh»m ®Èy m¹nh
c«ng t¸c ®Èy m¹nh thÞ trêng xuÊt khÈu.
19
2.1. Nu«i trång thuû s¶n
Thùc tÕ cho thÊy nh÷ng n¨m qua c«ng t¸c nu«i trång thuû s¶n ph¸t triÓn
m¹nh trong c¶ níc vÒ diÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n lîng. ChØ tÝnh riªng trong 10
th¸ng 2003, c¶ níc chuyÓn ®æi trªn 35.200 ha ®Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp kÐm
hiÖu qu¶ sang nu«i trång thuû s¶n, ph¸t triÓn nu«i t«m trªn ®Êt c¸t, nu«i t«m
c«ng nghiÖp, nu«i thuû s¶n ruéng tròng, nu«i h¶i s¶n trªn biÓn, ®a s¶n phÈm tõ
nghÒ nu«i t¨ng m¹nh. DiÖn tÝch nu«i trång thuû s¶n cña c¶ níc 3 th¸ng ®Çu n¨m
2004 ®¹t kho¶ng 1 triÖu ha, t¨ng 4,3% so víi cïng k× n¨m 2003, nhiÒu tØnh trong
c¶ níc ®ang ph¸t triÓn nu«i t«m víi h×nh thøc c«ng nghiÖp, b¸n th©m canh, nu«i
sinh th¸i qu¶ng canh c¶i tiÕn víi c¸c h×nh thøc nu«i kÕt hîp t«m – lóa, t«m –
rõng phï hîp víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i vµ m«i trêng, nh»m t¹o ra s¶n phÈm chÊt lîng cao, gi¸ thµnh thÊp. Ngoµi ra mét sè ®Þa ph¬ng ®· x©y dùng c¬ së thøc ¨n,
thuèc xö lÝ m«i trêng vµ thuèc phßng –trÞ bÖnh thuû s¶n víi chÊt lîng cao, n©ng
kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ t¨ng hiÖu qu¶ cho ngêi nu«i trång thuû s¶n. Nu«i trång
thuû s¶n ®ang thùc sù trë thµnh ngµnh s¶n xuÊt hµng ho¸, lµ híng chñ lùc cung
cÊp nguyªn liÖu cho chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu thuû s¶n.
2.2 Ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn xuÊt khÈu thuû s¶n
Nh»m n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm, c¸c doanh nghiÖp ®· triÓn khai nh÷ng
ch¬ng tr×nh míi ®Ó c¶i thiÖn c«ng t¸c chÕ biÕn s¶n phÈm. C¸c doanh nghiÖp ®·
phèi hîp víi tõng ®Þa ph¬ng, tÝch cùc kiÓm so¸t chÆt chÏ ®èi víi d lîng kh¸ng
sinh vµ t¹p chÊt trong nguyªn liÖu ®Çu vµo, th«ng qua viÖc kÝ kÕt hîp ®ång cung
øng cã rµng buéc tr¸ch nhiÖm gi÷a ngêi s¶n xuÊt víi ngêi cung øng. HiÖn nay
chÊt lîng vÖ sinh an toµn thùc phÈmvíi ngµnh thuû s¶n nãi riªng vµ c¸c ngµnh
xuÊt khÈu nãi chung lµ ch×a khãa ®Ó më cöa thÞ trêng quèc tÕ. Víi trang thiÕt bÞ
hÞªn ®¹i, hÖ thèng ®¶m b¶o chÊt lîng tiªn tiÕn, nhiÒu doanh nghiÖp chÕ biÕn thuû
s¶n ®ang tÝch cùc ®Çu t chiÒu s©u, ®æi míi thiÕt bÞ c«ng nghÖ n©ng cao chÊt lîng
s¶n phÈm nh»m ®¸p øng yªu cÇu cña thÞ trêng xuÊt khÈu, phÊn ®Êu ®¹t chøng chØ
HACCP( chøng chØ quy ®Þnh vÒ tiªu chuÈn chÊt lîng cña s¶n phÈm) vµ thùc hÞªn
c¸c tiªu chuÈn ngµnh vÒ an toµn thùc phÈm, kiªn quyÕt kh«ng mua c¸c nguyªn
liÖu bÞ b¬m dÝnh t¹p chÊt. §Õn nay c¶ níc ®· cã 153/332 c¬ së chÕ biÕn thuû s¶n
®îc c«ng nhËn ®¹t tiªu chuÈn vÖ sinh an toµn thùc phÈm cña EU.
2.3. §µo t¹o ®éi ngò c¸n bé vµ c«ng nh©n kÜ thuËt.
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña kÜ thuËt cao trong nu«i trång vµ chÕ biÕn thuû
s¶n, c¸c doanh nghiÖp thuû s¶n còng ®· cã nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao chÊt
lîng ®éi ngò c¸n bé c«ng nh©n, c¸c doanh nghiÖp thuû s¶n ®· thµnh lËp quü hç
trî ®µo t¹o båi dìng thªm tr×nh ®é cho c«ng nh©n chÕ biÕn thuû s¶n, cßn ®èi víi
20
- Xem thêm -
.DOC 
34 
129 
105 
