Tài liệu Luận văn thạc sĩ lịch sử nghề gốm ở bình dương từ cuối thế kỷ xix đến năm 1975

VIEÄN KHOA HOÏC XAÕ HOÄI VIEÄT NAM VIEÄN PHAÙT TRIEÅN BEÀN VÖÕNG VUØNG NAM BOÄ -------------- NGUYEÃN VAÊN THUÛY NGHEÀ GOÁM ÔÛ BÌNH DÖÔNG TÖØ CUOÁI THEÁ KYÛ XIX ÑEÁN NAÊM 1975 CHUYEÂN NGAØNH: LÒCH SÖÛ VIEÄT NAM MAÕ SOÁ: 60.22.54 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ KHOA HOÏC LÒCH SÖÛ HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: TS. BUØI CHÍ HOAØNG THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH, THAÙNG 08/2008 LỜI CÁM ƠN Luận văn được hoàn thành là một quá trình tổng hợp các nguồn tư liệu lưu trữ, sự đóng góp của các đồng nghiệp đi trước, công tác điền dã, nhất là sự góp ý quí báu của các chủ lò gốm lâu đời của Bình Dương như: Chủ lò lu Đại Hưng của ông Bùi Xuân Giang ở xã Tương Bình Hiệp, chủ lò chén Lý Thỏ của ông Mai Văn Chính ở phường Chánh Nghĩa, về qui trình sản xuất gốm mà các ông đã tích luỹ hàng trăm năm kinh nghiệp trong nghề. Đặc biệt, xin chân thành cảm ơn thầy hướng dẫn - Tiến sĩ Bùi Chí Hoàng đã tận tình hướng dẫn phương pháp nghiên cứu suốt từ lúc lập đề cương đến khi luận văn hoàn thành những trang cuối cùng. Xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của các anh chị em, Ban quản lý di tích, Nhà bảo tàng, Thư viện, UBND phường Chánh Nghĩa, Thị trấn Lái Thiêu, Tân Phước Khánh,… đã cung cấp tư liệu, hình ảnh trong quá trình làm luận văn của tôi. Bình Dương, tháng 08 năm 2008 Nguyễn Văn Thuỷ LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là sản phẩm khoa học do tôi thực hiện trên cơ sở xử lý tư liệu từ các nguồn tư liệu lưu trử ở Thư viện, Bảo tàng và Ban quản lý di tích,… cũng như quá trình đi điền dã xuống các lò gốm để gặp gỡ các nghệ nhân, nhân chứng là những người làm lò gốm lâu năm trong tỉnh Bình Dương để thu thập tư liệu, hình ảnh,…. Các số liệu kết quả là trung thực. Bình Dương, tháng 08 năm 2008 Nguyễn Văn Thuỷ Muïc luïc Trang Lôøi caùm ôn Lôøi cam ñoan Muïc luïc MÔÛ ÑAÀU .......................................................................................................01 1. Lyù do choïn ñeà taøi - muïc ñích nghieân cöùu ...........................................01 2. Lòch söû nghieân cöùu vaán ñeà .................................................................02 3. Ñoái töôïng - phaïm vi nghieân cöùu ........................................................03 4. Caùc phöông phaùp nghieân cöùu vaø nguoàn taøi lieäu.................................04 5. Nhöõng ñoùng goùp môùi cuûa ñeà taøi .........................................................05 Chöông I NGHEÀ GOÁM BÌNH DÖÔNG TRONG BOÁI CAÛNH KINH TEÁ - CHÍNH TRÒ - XAÕ HOÄI CUÛA VUØNG ÑAÁT ÑOÀNG NAI - GIA ÑÌNH XÖA 1. Tình hình kinh teá - chính trò - xaõ hoäi cuûa vuøng ñaát Ñoàng Nai - Gia Ñònh töø giöõa theá kyû XVII ñeán cuoái theá kyû XIX .....................................................06 1.1 Vuøng ñaát Ñoàng Nai - Gia Ñònh töø giöõa theá kyû XVII - cuoái theá kyû XIX ........................................................................................................06 1.2 Bình Döông trong boái caûnh chính trò - kinh teá - xaõ hoäi cuûa vuøng ñaát Ñoàng Nai - Gia Ñònh .....................................................................11 2. Ñieàu kieän hình thaønh vaø phaùt trieån ngheà goám ôû Bình Döông ...................15 2.1 Ñieàu kieän töï nhieân .........................................................................15 2.2 Ñieàu kieän lòch söû ...........................................................................21 2.3 Ñieàu kieän xaõ hoäi ............................................................................26 Chöông II NGHEÀ GOÁM ÔÛ BÌNH DÖÔNG - CAÙC GIAI ÑOAÏN PHAÙT TRIEÅN 1. Khôûi nguoàn ................................................................................................31 1.1 Goám thôøi tieàn - sô söû .....................................................................31 1.2 Nguoàn goác ra ñôøi cuûa goám söù Bình Döông....................................33 2. Ngheà goám ôû Bình Döông töø cuoái theá kyû XIX ñeán naêm 1954 ....................38 2.1 Vuøng phaân boá caùc loø goám..............................................................38 2.2 Kyõ thuaät truyeàn thoáng cuûa goám söù Bình Döông ...........................40 2.2.1 Nguyeân lieäu .......................................................................40 2.2.2 Xöû lyù nguyeân lieäu ...............................................................41 2.2.3 Taïo daùng saûn phaåm ..........................................................43 2.2.4 Myõ thuaät treân goám ............................................................44 2.3. Nung saûn phaåm .............................................................................48 2.3.1 Kyõ thuaät xaây loø oáng ...........................................................49 2.3.2 Kyõ thuaät xaây loø bao (loø baàu).............................................57 2.4 Caùc loaïi saûn phaåm goám söù Bình Döông .......................................58 2. 5 Thò tröôøng .....................................................................................60 2.5.1 Thò tröôøng trong nöôùc........................................................60 2.5.2 Thò tröôøng nöôùc ngoaøi .......................................................61 3. Ngheà goám ôû Bình Döông giai ñoaïn 1954 – 1975 ......................................62 3.1 Vuøng phaân boá ...............................................................................62 3.2 Kyõ thuaät truyeàn thoáng...................................................................63 3.2.1 Veà nguyeân lieäu vaø söï phaùt trieån ôû khaâu nguyeân lieäu trong saûn xuaát goám söù .............................................................................................64 3.2.2 Taïo daùng saûn phaåm ...........................................................62 3.2.3 Myõ thuaät treân goám .............................................................67 3.3 Nung saûn phaåm ..............................................................................68 3.4 Caùc loaïi hình saûn phaåm .................................................................69 3.5 Thò tröôøng goám Bình Döông ..........................................................72 3.5.1 Thị trường trong nước .......................................................72 3.5.2 Thị trường nước ngoaøi .......................................................73 Chöông III NGHEÀ GOÁM TRONG CÔ CAÁU KINH TEÁ – XAÕ HOÄI CUÛA BÌNH DÖÔNG TRONG GIAI ÑOAÏN LÒCH SÖÛ CUOÁI THEÁ KYÛ XIX – 1975 1. Caáu kinh teá – xaõ hoäi Bình Döông cuoái theá kyû XIX-1954..........................74 1.1 Ngaønh noâng nghieäp .......................................................................74 1.2 Ngaønh laâm nghieäp .........................................................................77 1.3 Ngaønh thuû coâng nghieäp .................................................................78 1.4 Ngheà goám ......................................................................................81 2. Cô caáu kinh teá – xaõ hoäi Bình Döông giai ñoaïn naêm 1954 – 1975.............83 2.1 Veà noâng nghieäp ............................................................................83 2.2 Veà ngaønh thuû coâng ........................................................................85 2.3 Vai troø cuûa ngheà goám ....................................................................86 2.4 Sö phaùt trieån ngheà goám goùp phaàn oån ñònh xaõ hoäi .........................86 2.4.1 Thu huùt lao ñoäng ................................................................ 86 2.4.2 Naâng cao tay ngheà ............................................................. 88 KEÁT LUAÄN ...................................................................................................90 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO .............................................................................94 PHUÏ LUÏC AÛNH, BAÛN ÑOÀ ...........................................................................95 1 MÔÛ ÑAÀU 1. Lyù do choïn ñeà taøi - muïc ñích nghieân cöùu Sôn maøi, ñieâu khaéc goã vaø ngheà laøm goám ôû Bình Döông laø nhöõng ngheà truyeàn thoáng laâu ñôøi, coù vò trí quan troïng trong cuoäc soáng coäng ñoàng cö daân Bình Döông sau hôn 300 naêm hình thaønh vaø phaùt trieån. Ngheà laøm goám khoâng chæ laøm ra nhieàu ñoà duøng caàn thieát cho cuoäc soáng con ngöôøi töø chieác toâ, baùt, ñóa… cho böõa côm haøng ngaøy, maø caû nhöõng lö höông, töôïng thôø, duøng ñeå trang trí trong Ñình, Chuøa, Mieáu maïo vaø trong nghi thöùc toân giaùo tín ngöôõng. Nghieân cöùu ngheà goám ôû Bình Döông töø naêm cuoái theá kyû XIX - 1975 nhaèm phaùc hoïa böùc tranh ngheà goám trong một khoaûng thôøi gian nhaát ñònh vaø trong moät khoâng gian cuï theå ñeå thaáy ñöôïc söï keá thöøa truyeàn thoáng, söï hoäi tuï cuûa caùc doøng thôï bôûi nhöõng phong caùch, ñaëc ñieåm, kyõ thuaät, myõ thuaät khaùc nhau. Vaø cuõng ñeå phuïc döïng laïi moät ngheà tieåu thuû coâng nghieäp coù vai troø quan troïng trong tieán trình phaùt trieån cuûa vuøng ñaát Thuû Daàu Moät xöa. Nghieân cöùu ngheà goám Bình Döông trong ñieàu kieän caû nöôùc ñang thöïc hieän coâng nghieäp hoùa - hieän ñaïi hoùa, nhöõng di saûn vaät theå - phi vaät theå töøng moät thôøi taïo neân Bình Döông xöa seõ bò mai moät vaø maát ñi. Do ñoù vieäc nghieân cöùu quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån ngaønh goám söù tænh Bình Döông cuøng vôùi vieäc coù nhöõng giaûi phaùp baûo toàn nhöõng di saûn vaên hoùa thuoäc ngaønh naøy seõ trôû neân raát caàn thieát. Ñoù laø lyù do ñeà taøi ñöôïc choïn vaø muïc ñích cuûa ñeà taøi höôùng tôùi. 2 2. Lòch söû nghieân cöùu vaán ñeà Nhìn chung, tö lieäu nghieân cöùu veà goám Ñoàng Nai - Gia Ñònh tröôùc giai ñoaïn tröôùc naêm 1975 khoâng nhieàu, nhaát laø caùc chuyeân khaûo phaûn aùnh ñaày ñuû caùc vaán ñeà veà quy trình saûn xuaát, toå chöùc saûn xuaát, kyõ thuaät vaø myõ thuaät. Töø sau ngaøy thoáng nhaát ñaát nöôùc vieäc nghieân cöùu caùc ngaønh ngheà thuû coâng nghieäp môùi ñöôïc chuù yù nghieân cöùu, trong ñoù coù ngaønh goám söù nhö baøi vieát: “Vaøi neùt veà goám myõ thuaät Ñoàng Nai cuûa Nguyeãn Thò Tuyeát Hoàng”; “Goám söù Soâng Beù”ù cuûa Nguyeãn An Döông; “Ngaønh tieåu thuû coâng nghieäp goám taïi Taân Vaïn - Bieân Hoøa tröôùc naêm 1975” cuûa Dieäp Ñình Hoa hoaëc “Goám myõ ngheä Ñoâng Nam Boä - saéc thaùi vaên hoùa vaø yù nghóa kinh teá “ cuûa Voõ Coâng Nguyeän vaø coâng trình luaän aùn Phoù Tieán só Söû Hoïc (1993) “Tieåu thuû coâng vuøng Saøi Goøn - Chôï Lôùn - Gia Ñònh vaø vuøng phuï caän töø naêm 1954 – 1975” cuûa Huyønh Thò Ngoïc Tuyeát. Coâng trình khoa hoïc gaàn ñaây nhaát nghieân cöùu veà goám laø luaän aùn Tieán só söû hoïc (2005) “Ngheà goám ôû Thaønh Phoá Hoà Chí Minh töø theá kyû XVIII ñeán nay” cuûa Phí Ngoïc Tuyeán. Hai coâng trình “Tieåu thuû coâng vuøng Sai Goøn – Chôï Lôùn – Gia Ñinh vaø vuøng phuï cận töø naêm 1954 – 1975” vaø “Ngheà goám ôû Thaønh phoá Hoà Chí Minh töø theá kyû XVIII ñeán nay” laø nhöõng coâng trình khoa hoïc toaøn dieän nhaát veà tieåu thuû coâng nghieäp vaø ngheà goám cuûa Ñoàng Nai - Gia Ñònh xöa, coøn treân ñòa baøn tænh Bình Döông laø Luaän Vaên Thaïc Só Nguyeãn Minh Giao “söï phaùt trieån cuûa ngaønh tieåu thuû coâng nghieäp goám söù Tænh Bình Döông trong thôøi kyø 1986 – 2000”, Luaän vaên Thaïc só Nguyeãn Xuaân Duõng “ Laøng ngheà goám söù Laùi Thieâu, huyeän Thuaän An”. 3 Ngoaøi nhöõng coâng trình khoa hoïc treân, coøn coù caùc baøi vieát veà töøng loaïi hình goám nhö "Loø goám Saøi Goøn", “09 boä töôïng goám nguõ haønh Chuøa Tröôøng Thoï” cuûa Ñaëng Vaên Thaéng, "Chaäu kieång cuûa goám Saøi Goøn xöa" "Ñoân goám Saøi Goøn" cuûa Maõ Thanh Cao hoaëc moät soá coâng trình vieát veà moät loø goám nhö “Goám Caây Mai Saøi Goøn xöa” cuûa Huyønh Ngoïc Traûng vaø Nguyeãn Ñaïi Phuùc vaø “Baùo caùo khai quaät di tích loø goám Höng Lôïi, quaän 8” cuûa Nguyeãn Thò Haäu, Phí Ngoïc Tuyeán, Traàn Sung (1998) Nhìn chung, caùc coâng trình nghieân cöùu veà ngheà goám Ñoàng Nai - Gia Ñònh xöa khaù taäp trung vaøo giai ñoaïn töø sau naêm 1975. Ñaây laø nguoàn tö lieäu quan troïng laøm cô sôû cho coâng trình khoa hoïc naøy. Töø ñieåm xuaát phaùt naøy, taùc giaû luaän aùn mong muoán goùp phaàn vaøo vieäc khaéc hoïa toaøn dieän hôn böùc tranh ngheà goám ôû Ñoàng Nai - Gia Ñònh xöa noùi chung vaø Bình Döông noùi rieâng. 3. Ñoái töôïng - phaïm vi nghieân cöùu Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ñeà taøi laø ngheà laøm goám trong quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån vaø phaïm vi giôùi haïn thôøi gian ñeà taøi laø töø cuoái TK XIX ñeán 1975. Ñeå coù theå tieáp caän ñöôïc vôùi ngheà laøm goám ôû Bình Döông, luaän aùn phaûi phaân tích toång hôïp caùc söû lieäu thaønh vaên cuûa nhieàu nhaø nghieân cöùu, gia phaû cuûa caùc gia ñình laøm goám truyeàn thoáng. Beân caïnh ñoù luaän aùn coøn thoâng qua saûn phaåm goám caùc loaïi ñöôïc saûn xuaát qua caùc thôøi kyø, caáu truùc cuûa loø goám, phöông thöùc toå chöùc saûn xuaát, nhaân coâng lao ñoäng, ñeå taùi hieän 4 laïi quy trình saûn xuaát goám cuûa Bình Döông trong quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån. Töø tö lieäu thu thaäp ñöôïc qua coâng taùc vaø töø nhieàu nguoàn, saùch baùo, taïp chí vaø caû ñieàn daõ taïi caùc loø goám, boä söu taäp ôû caùc Ñình, Chuøa, Baûo Taøng ñeå coù theå khaéc hoïa ñaày ñuû dieän maïo cuûa ngheà goám Bình Döông trong tieán trình hình thaønh vaø phaùt trieån, cuõng nhö ñaët ngheà goám Bình Döông trong boái caûnh phaùt trieån chung cuûa khu vöïc Nam Boä. 4. Caùc phöông phaùp nghieân cöùu vaø nguoàn taøi lieäu - Phöông phaùp nghieân cöùu: Ngoaøi vieäc vaän duïng hai phöông phaùp lòch söû vaø logic, ñeà taøi duøng moät soá phöông phaùp chuyeân ngaønh nhö ñieàu tra, khaûo cöùu, ñieàn daõ. Phöông phaùp loaïi hình nhö thoáng keâ, so saùnh, phaân tích. Caùc phöông phaùp khaûo coå hoïc, daân toäc, vaên hoùa hoïc, kinh teá hoïc,… seõ ñem laïi nhöõng hieäu quaû xaùc thöïc cho luaän aùn. - Nguoàn taøi lieäu: Nguoàn tö lieäu thaønh vaên coù lieân quan ít hay nhieàu ñeán ñeà taøi ñaõ ñöôïc coâng boá nhö trong thö tòch, saùch, baùo, taïp chí, gia phaû doøng hoï….töø thôøi caùc chuùa Nguyeãn, vua Nguyeãn ñeán nay, caùc loaïi chæ duï, vaên kieän cuûa cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc qua caùc thôøi kyø. Nguoàn tö lieäu quan troïng laø nhöõng hieän vaät goám bao goàm nhieàu loaïi hình töø cuoái theá kyû XIX - ñeán 1975 ñöôïc löu giöõ taïi caùc coâng trình kieán truùc, di tích lòch söû vaên hoùa, cô sôû tín ngöôõng, trong caùc baûo taøng hay söu 5 taäp tö nhaân. Trong caùc cô sôû saûn xuaát ñang toàn taïi hoaëc caùc loø ñaõ trôû thaønh pheá tích ñöôïc khaûo coå hoïc khai quaät, phuïc hoài. 5. Nhöõng ñoùng goùp môùi cuûa ñeà taøi Ñeà taøi taäp hôïp vaø heä thoáng khoái löôïng caùc tö lieäu, thö tòch, hieän vaät, tö lieäu ñieàn ñaõ döôùi goùc ñoä söû hoïc. Taøi lieäu lòch söû phaùt trieån cuûa ngheà goám ôû Bình Döông cuoái theá kyû XIX - ñeán 1975 gaén lieàn vôùi ñaëc ñieåm, yù nghóa veà kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi cuûa tænh Bình Döông trong quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån. Mong moûi cuûa ngöôøi thöïc hieän ñeà taøi laø ghi laïi hoaëc laøm soáng laïi moät phaàn böùc tranh cuûa ngheà goám Bình Döông trong lòch söû. Beân caïnh ñoù vieäc khaéc hoïa quy trình saûn xuaát ñoà goám qua nhieàu coâng ñoaïn cuõng nhö vieäc caûi tieán quy trình saûn xuaát qua töøng thôøi kyø cuõng goùp phaàn vaøo vieäc tích luõy kinh nghieäm trong quaù trình saûn xuaát. Vaø nhöõng taùc ñoäng cuûa ngheà goám ñoái vôùi cô caáu kinh teá - chính trò - xaõ hoäi cuûa Bình Döông trong tieán trình lòch söû cuõng laø nhöõng ñoùng goùp môùi trong phaïm vi, khaû naêng moät ñeà taøi khoa hoïc nhoû naøy 6 CHÖÔNG 1. NGHEÀ GOÁM BÌNH DÖÔNG TRONG BOÁI CAÛNH KINH TEÁ - CHÍNH TRÒ - XAÕ HOÄI CUÛA VUØNG ÑAÁT ÑOÀNG NAI - GIA ÑÌNH XÖA 1. Tình hình kinh teá - chính trò - xaõ hoäi cuûa vuøng ñaát Ñoàng Nai - Gia Ñònh töø giöõa theá kyû XVII ñeán cuoái theá kyû XIX 1.1. Vuøng ñaát Ñoàng Nai - Gia Ñònh töø giöõa theá kyû XVII - cuoái theá kyû XIX Ñoàng Nai - Gia Ñònh cho ñeán cuoái theá kyû XVI ñaàu theá kyû XVII vaãn laø vuøng ñaát hoang daõ, röøng raäm traøn lan, chæ coù moät số daân toäc ít người như Stieâng, Chaâu Ro, Chaâu Maï, Mô noâng, Khô-Me sinh soáng. Hoï soáng chuû yeáu nhôø vaøo phaù röøng laøm nöông, tæa luùa, theo phöông thöùc du canh du cö, keát hôïp vôùi haùi löôïm vaø saên baét, soáng raõi raùc ñaây ñoù theo töøng buoân soùc caùch xa nhau. Ñaïi boä phaän ñaát ñai coøn laïi ñeàu laø röøng raäm chöa heà ñöôïc khai phaù. “Ñoàng Nai xöù sôû laï luøng Döôùi soâng saáu loäi treân bôø coïp um” Hai caâu ca dao treân ñaõ khaùi quaùt moät caùch cô baûn veà vuøng ñaát Ñoàng Nai – Gia Ñònh vaøo nhöõng ngaøy ñaàu khai phaù. ÔÛ ñaây thöïc söï laø moät vuøng ñaát hoang daõ, ñaày nhöõng baát traéc khoù khaên ñoái vôùi nhöõng ai coù yù chinh phuïc noù. Ñeán giöõa theá kyû XVIII hieän traïng ñoù vaãn ñöôïc Leâ Quyù Ñoân ghi nhaän trong saùch Phuû Bieân taïp luïc cuûa oâng raèng: "ÔÛ phuû Gia Ñònh, ñaát Ñoàng Nai, töø caùc cöûa bieån Caàn Giôø, Loâi Laïp (Soaøi Raïp) Cöûa Ñaïi, Cöûa Tieåu trôû vaøo toaøn laø röøng raäm haøng ngaøn daëm" 7 Vuøng ñaát Ñoàng Nai - Gia Ñònh baét ñaàu ñöôïc khai thaùc töø ñaàu theá kyû XVII, vôùi söï xuaát hieän cuûa lôùp cö daân môùi - löu daân ngöôøi Vieät töø mieàn Thuaän Quaûng nhaäp cö vaøo. Ñaây laø soá noâng daân ngheøo khoå khoâng chòu noåi söï aùp böùc, boùc loät cuûa cheá ñoä phong kieán haø khaéc, buoäc phaûi vaøo ñaây tìm ñöôøng sinh soáng. Ngoaøi taàng lôùp noâng daân, coøn coù nhöõng ngöôøi maéc toäi "nghòch maïng vôùi trieàu ñình" bò löu ñaøy ñeán ñaây, coù nhöõng ngöôøi troán traùnh quaân ñòch, binh lính, ñaøo giaûi nguõ… cuõng laàn löôït vaøo ñaây sinh soáng. Ñaëc bieät, trong thôøi kyø tình hình cuoäc chieán tranh dieãn ra khoác lieät giöõa Chuùa Trònh vaø chuùa Nguyeãn, thì tieán trình di cö cuûa ngöôøi Vieät vaøo phöông Nam, dieãn ra thöôøng xuyeân vaø ngaøy moät nhieàu hôn. Soá löu daân ngöôøi Vieät khi vaøo tôùi ñaát Ñoàng Nai - Gia Ñònh ñòa ñieåm döøng chaân ñaàu tieân cuûa hoï, theo söû cuõ "Gia Đònh Thaønh thoâng chí" laø vuøng Moãi Xuy (coøn goïi laø Moâ Xoaøi) - Baø Ròa vì ñaây laø ñaát ñòa ñaàu naèm treân truïc giao thoâng ñöôøng boä töø Bình Thuaän vaøo Nam, laïi ôû giaùp bieån. Roài töø Moâ Xoaøi - Baø Ròa, hoï tieán daàn leân Ñoàng Nai (Bieân Hoøa) vôùi caùc ñieåm ñònh cö sôùm nhaát laø Baøn Laân, Beán Goã, Cuø Lao Phoá, Cuø Lao Ruøa… "Tieán trình nhaäp cö cuûa löu daân ngöôøi Vieät vaøo ñaát Ñoàng Nai - Saøi Goøn ñaõ dieãn ra lieân tuïc trong suoát theá kyû XVII vaø ñeán cuoái theá kyû naøy thì daân soá ñaõ hôn 40.000 hoä (khoaûng 200.000 ngöôøi) phaân boá gaàn nhö khaép vuøng maëc duø maät ñoä daân cö coøn töông ñoái thaáp" [28.44] Trong quaù trình di daân vaøo Ñaøng Trong, ngoaøi ngöôøi Vieät coøn coù ngöôøi Hoa. Ngöôøi Hoa di cö vaøo Ñaøng Trong bao goàm nhieàu ñôït vaø moãi ñôït ôû vaøo nhöõng giai ñoaïn lòch söû khaùc nhau vôùi nhöõng ñieàu kieän xaõ hoäi khaùc nhau. "Trong nhöõng giai ñoaïn aáy, ñaùng chuù yù laø giai ñoaïn töø naêm 8 1678 - 1685 khi phong traøo "Khaùng Thanh Phuïc Minh" ôû Ñaøi Loan tan vôõ (1683) thì caùc di thaàn Nhaø Minh keùo nhau ra ñi ñeán Ñaøng Trong ñònh cö laâu daøi vôùi khoaûng 3.000 binh lính cuûa Traàn Thöôïng Xuyeân vaø Döông Ngaïn Ñòch". [21.22] Cuõng trong giai ñoaïn lòch söû naøy ngöôøi Hoa ñöôïc pheùp vöôït bieån ñi caùc nöôùc buoân baùn. Ñieàu ñaùng löu yù laø, thaønh phaàn di daân cuûa ngöôøi Hoa giai ñoaïn naøy bao goàm caû thöông gia, trí thöùc nho giaùo, caùc nhaø sö…Maët khaùc ñaïi ña soá ñeán Ñaøng Trong baèng ñöôøng bieån, ñieàu ñoù coù nghóa laø trong soá hoï ña soá laø nhöõng cö daân ôû caùc vuøng duyeân haûi phía nam Trung Quoác. Nhö vaäy, hoï laø nhöõng ngöôøi coù hieåu bieát veà bieån, gioûi veà giao thöông treân bieån, veà kyõ thuaät ñoùng thuyeàn, coù kinh nghieäm trong vieäc giao löu tieáp xuùc… Ñoù laø nhöõng ñieàu kieän quan troïng ñeå phaùt huy, taïo döïng moät cuoäc soáng treân vuøng ñaát môùi. Moät ñôït di daân quan troïng khaùc cuûa ngöøôi Hoa vaøo mieàn Nam ñaõ dieãn ra sau Hoøa Öôùc Thieân Taân (1885) ñöôïc kyù keát giöõa Phaùp vaø trieàn ñình Maõn Thanh. Tieán trình nhaäp cö cuûa ngöôøi Vieät dieãn ra lieân tuïc suoát theá kyû thöù XVII. Ñeå chính thöùc hoùa moät tình hình thöïc teá veà daân cö vaø haønh chính, muøa xuaân naêm Maäu Daàn (1698) Chöôûng cô Leã Thaønh Haàu Nguyeãn Höõu Caûnh vaøo kinh löôïc vuøng ñaát Phöông Nam, xaùc laäp cöông thoå, xaây döïng thieát cheá haønh chính laäp Phuû Gia Ñònh goàm hai huyeän Phöôùc Long vôùi Dinh Traán Bieân (goàm toaøn boä mieàn Ñoâng Nam Boä ngaøy nay) vaø huyeän Taân Bình vôùi dinh Phieân Traán (goàm Taây Ninh, Thaønh Phoá Hoà Chí Minh, Tieàn Giang, Long An… ngaøy nay). Ñaây laø ñôn vò haønh chaùnh ñaàu tieân ñöôïc xaùc laäp treân vuøng ñaát môùi khai khaån cuûa ngöôøi Vieät ôû phöông Nam. Töø ñoù, vuøng ñaát môùi daàn daàn sinh soâi vaø phaùt trieån soâi ñoäng. Cö daân ngaøy caøng 9 ñoâng, ñaát hoang ngaøy caøng bò ñaåy luøi, nhöôøng choã cho xoùm laøng, ruoäng ñoàng truø phuù, phoá chôï saàm uaát nhoän nhòp. Mieàn Gia Ñònh coù raát nhieàu luùa gaïo….nhöõng luùc bình thöôøng, ngöôøi ta chuyeân chôû luùa gaïo ra baùn ôû Thaønh Phuù Xuaân ñeå ñoåi chaùc hay mua saém nhöõng haøng voùc, nhieãu, ñoaïn cuûa ngöôøi Taøu ñem veà may maëc, neân quaàn aùo cuûa hoï toaøn laø haøng hoa maøu töôi toát ñeïp ñeõ. Naêm 1802, sau khi ñaùnh baïi trieàu Taây Sôn, Nguyeãn AÙnh döïng leân Trieàu Nguyeãn, laáy nieân hieäu laø Gia Long, ñònh ñoâ ôû Phuù Xuaân. Gia Ñònh khoâng coøn laø trung taâm chính trò cuûa taäp ñoaøn phong kieán Nguyeãn AÙnh, Thaønh Phuïng bò thaùo dôõ laáy vaät lieäu ñem veà Phuù Xuaân xaây döïng kinh thaønh môùi. Ñeå oån ñònh tình hình chính trò, traät töï xaõ hoäi, Gia Long baét tay xaây döïng heä thoáng chính quyeàn töø trung öông xuoáng ñòa phöông, phaân ñònh ranh giôùi, saép xeáp vaø töøng böôùc kieän toaøn caùc ñôn vò haønh chính ôû vuøng Ñoàng Nai - Gia Ñònh (töùc toaøn vuøng Nam Boä ngay nay). Döôùi trieàu Nguyeãn, vieäc khaån hoang baèng hình thöùc laäp ñoàn ñieàn ñöôïc khaån tröông thöïc hieän, Gia Long ñaõ cho laäp ñoàn ñieàn ôû caû boán phuû thuoäc Gia Ñònh thaønh: phuû Taân Bình (töùc traán Phieân An), phuû Phöôùc Long (töùc traán Bieân Hoøa) phuû Ñònh Vieãn (töùc traán Vónh Thanh), phuû Kieán An (töùc traán Ñònh Töôøng), coù nghóa laø treân toaøn vuøng Ñoàng Nai - Gia Ñònh. Sang trieàu Minh Maïng, chuû tröông tieáp tuïc phaùt trieån ñoàn ñieàn ñöôïc ñaåy maïnh hôn trieàu Gia Long vaø ñöôïc laäp ôû nhieàu nôi, ñaëc bieät ôû vuøng gaàn bieân giôùi nhö Haø Tieân, traán Taây Thaønh, haûi ñaûo Coân Loân. Döôùi trieàu Thieäu Trò khoâng bieát vì leõ gì vieäc laäp ñoàn ñieàn bò ñình chæ, nhöng sang trieàu Töï Ñöùc, vieäc laäp ñoàn ñieàn laïi ñöôïc quan taâm trôû laïi. "Nguyeãn Tri Phöông 10 ñöôïc giao nhieäm vuï moä daân laäp ñoàn ñieàn vaø chæ trong moät thôøi gian raát ngaén (khoaûng 01 naêm), 25 cô ñoàn ñieàn, moãi cô khoaûng treân 300 ngöôøi, ñöôïc laäp leân treân toaøn laõnh thoå Nam Kyø"[36 . 65]. Trong suoát theá kyû XIX, chính quyeàn nhaø Nguyeãn vaãn duy trì caùc chính saùch thoâng thoaùng veà khaån hoang, cho pheùp daân xieâu taùn ngöôøi Vieät töï khai khaån, laäp vöôøn, döïng nhaø maø hoaøn toaøn khoâng coù baát cöù moät söï can thieäp naøo cuûa chính quyeàn. Caùc chính saùch ñaëc bieät öu ñaõi treân cuûa nhaø Nguyeãn ñaõ khuyeán khích maïnh meõ daân di cö ngöôøi Vieät töø caùc tænh mieàn Trung tieán vaøo phöông Nam. Töø ñaây ñaõ baét ñaàu xuaát hieän söï phaân hoùa giaøu ngheøo, caùc thaønh phaàn daân cö xuaát hieän, ñoù laø giôùi ñòa chuû, noâng daân, thôï thuû coâng, quan chöùc ñòa phöông… Nhöng taát caû hoï ñeàu coù moät muïc ñích chung laø, cuøng nhau goùp phaàn laøm cho vuøng ñaát Ñoàng Nai - Gia Ñònh trôû thaønh vöïa luùa lôùn trong caû nöôùc. Do vaäy Leâ Quyù Ñoân trong Phuû Bieân taïp luïc coù ñoaïn: "Ngaøy tröôùc vieäc buoân baùn vôùi Ñoàng Nai ñöôïc löu thoâng, neân nhaân daân ôû Thuaän Hoùa chöa heà phaûi löu taâm chuù yù ñeán vieäc laøm ngheà" Söï gia taêng daân soá khai hoang laäp aáp keùo theo söï phaùt trieån vaø bình oån veà ñôøi soáng kinh teá - xaõ hoäi cuûa ngöôøi daân ôû vuøng ñaát Bình An. Raát tieác cho ñeán nay, caùc nhaø khoa hoïc vaãn chöa tìm thaáy moät taøi lieäu naøo noùi roõ veà daân soá cuûa huyeän Bình An vaøo nöõa ñaàu theá kyû XIX. Tuy nhieân chuùng ta coù theå ñoaùn ñònh daân cö Bình An thoâng qua dieän tích ñaát thoå cö cuûa hoï so vôùi dieän tích ñaát thoå cö cuûa toaøn traán Bieân Hoøa. Theo soá lieäu ñòa baï coù ñöôïc töø cuoäc ñaïc ñieàn naêm 1836, dieän tích ñaát ôû cuûa toaøn traán Bieân Hoøa coù hôn 686 maãu thì rieâng Huyeän Bình An ñaõ coù gaàn 544 maãu chieám 79,26% dieän tích ñaát ôû cuûa toaøn traán Bieân Hoøa. Trong khi ñoù theo Ñaïi Nam thöïc luïc, traán Bieân 11 Hoøa naêm 1819 coù 10.600 daân ñinh, neáu theo kinh teá - xaõ hoäi Vieät Nam döôùi caùc vua Trieàu Nguyeãn cuûa Nguyeãn Theá Anh thì soá daân ñinh cuûa traán Bieân Hoøa naêm 1847 laø 16.949 daân ñinh. Töø nhöõng ñieàu trình baøy treân, ta thaáy caùc chuùa Nguyeãn vaø caùc vua Nguyeãn ít nhieàu ñeàu quan taâm ñeán vieäc thuùc ñaåy coâng cuoäc khaån hoang ôû ñaát Ñoàng Nai - Gia Ñònh vaø ñaõ ban haønh nhieàu chính saùch vaø bieän phaùp coù yù nghóa tích cöïc trong vieäc môû roäng dieän tích canh taùc maø chæ tính ñeán naêm 1836, theo keát quaû ño ñaïc cuûa phaùi ñoaøn Tröông Ñaêng Queá, Nguyeãn Kim Baûng (sau do Tröông Minh Giaûng thay), toång dieän tích ñaát ñai troàng troït ñöôïc treân toaøn Nam boä ñaõ noùi leân tôùi hôn 630.075 maãu, moät con soá ñaùng keå trong ñieàu kieän kyõ thuaät vaø coâng cuï luùc baáy giôø. 1.2. Bình Döông trong boái caûnh chính trò - kinh teá - xaõ hoäi cuûa vuøng ñaát Ñoàng Nai - Gia Ñònh Danh xöng tænh Bình Döông chæ môùi xuaát hieän vaøo naêm 1956, nhöng vuøng ñaát Bình Döông (Thuû Daàu Moät) ñeán nay ñaõ coù maáy traêm naêm. Ban ñaàu vuøng ñaát Bình Döông ñöôïc bao phuû bôûi röøng vaø laø nôi sinh soáng cuûa caùc daân toäc M’Nong vaø STieâng, raûi raùc trong caùc vuøng Phuù Hoøa vaø Beán Suùc. Tuy nhieân, töø cuoái theá kyû XVI ñaàu theá kyû XVII, do daân soá ít, soáng thöa thôùt neân vuøng ñaát mieàn Ñoâng Nam Boä noùi chung vaø vuøng ñaát Bình Döông noùi rieâng veà cô baûn vaãn coøn laø moät vuøng ñaát hoang daõ chöa ñöôïc khai phaù. Vaøo ñaàu theá kyû XVII, mieàn Ñoâng Nam boä baét ñaàu ñoùn nhaän böôùc chaân cuûa nhöõng ngöôøi Vieät ñaàu tieân vaøo ñaây khai phaù ñaát hoang. Vaøo naêm 12 1620 moät soá di daân ngöôøi Vieät vaøo khai thaùc vuøng ñaát Moâ Xoaøi (Baø Ròa) vaø Ñoàng Nai (Bieân Hoøa). Nhöõng vuøng ñaát phì nhieâu naèm hai beân bôø soâng Ñoàng Nai - Saøi Goøn (Phöôùc Long - Taân Bình), An Thaïnh, Phuù Cöôøng chaéc chaén ñaõ coù ngöôøi Vieät ñeán sinh soáng bôûi ñieàu kieän ñi laïi thuaän lôïi vaø chæ caùch Saøi Goøn hôn 15km, caùc di tích lòch söû vaên hoùa ñöôïc xaây döïng nhö chuøa nuùi Chaâu Thôùi - Dó An (1681) chuøa Höng Long - Taân Uyeân (1695) vaãn coøn toàn taïi ñeán ngaøy nay. Töø giöõa theá kyû XVII treân caû vuøng ñaát Bình Döông, nhaát laø nhöõng vuøng truõng baõi boài ven soâng, löu daân ngöôøi Vieät ñaõ ñònh cö vaø khai phaù. Tuy daân soá ít, dieän tích khai thaùc coøn khieâm toán, nhöng ñaây laø vuøng ñaát ñai maøu môû, con ngöôøi caàn cuø chòu khoù, neân vieäc saûn xuaát noâng nghieäp nhö troàng luùa, ñaäu, baép (ngoâ) khoai... cho naêng suaát cao, cuoäc soáng oån ñònh, taïo cô sôû quan troïng cho quaù trình phaùt trieån maïnh meõ sau naøy. Song song vôùi saûn xuaát noâng nghieäp, caùc ngaønh ngheà khaùc cuõng coù ñieàu kieän phaùt trieån nhö chaên nuoâi, ñaùnh baét, khai thaùc laâm saûn, saûn xuaát duïng cuï lao ñoäng, ñoà duøng sinh hoaït nhö ñoùng ghe… phaùt trieån khaù nhanh. Daân soá ngaøy caøng ñöôïc boå sung khi coù soá ngöôøi Hoa ñeán laøm aên sinh soáng vaøo naêm 1679 vaø vuøng ñaát naøy ñaõ ñònh hình khi chuùa Nguyeãn xaùc laäp quyeàn quaûn lyù vaøo naêm 1698. Sang theá kyû XVIII vuøng ñaát hieän nay cuûa tænh Bình Döông luùc ñoù töông öùng vôùi laõnh thoå cuûa Toång Bình An thuoäc huyeän Phöôùc Long, goàm coù caùc xaõ thoân sung tuùc nhö Phuù Cöôøng, Laùi Thieâu, An Thaïnh. Giai ñoaïn naøy caùc coâng trình kieán truùc quan troïng ñöôïc xaây döïng vaø coøn toàn taïi ñeán 13 ngaøy nay nhö: chuøa Hoäi Khaùnh (1741)- Phuù Cöôøng , Long Thoï (1756) – Chaùnh Nghóa - Thò xaõ Thuû Daàu Moät; Long Höng (1768) – Beán Caùt. Giai ñoaïn naøy coâng cuoäc khaån hoang ñöôïc môû roäng nhanh hôn maø moät trong nhöõng nguyeân nhaân chính laø do chính quyeàn caùc chuùa Nguyeãn ñaõ thi haønh moät chính saùch khaù thoaùng nhö "laäp vöôøn troàng cau vaø laøm nhaø ôû" hoaøn toaøn khoâng coù baát cöù moät söï can thieäp, haïn cheá hoaëc raøng buoäc naøo vaø hoï seõ laø chuû sôû höõu phaàn ñaát maø hoï coù coâng khai khaån. Treân cô sôû neàn noâng nghieäp troàng luùa vaø hoa maøu khaù phaùt trieån, saûn xuaát thoùc gaïo coù nhieàu dö thöøa so vôùi nhu caàu, neân taïo ñieàu kieän ñeå moät soá ngheà thuû coâng cuûa Bình Döông sôùm hình thaønh nhö: ngheà moäc chaïm, ngheà sôn maøi, ngheà goám, ngheà naáu ñöôøng mía ñeå phuïc vuï cho nhu caàu cuoäc soáng nhö nhaø cöûa, aên maëc vaø phöông tieän ñi laïi. Khoâng coù soá lieäu thoáng keâ soá ngaønh ngheà thuû coâng cuûa Bình Döông trong theá kyû XVIII, nhöng tö lieäu lòch söû ghi nhaän vaøo naêm 1791 Nguyeãn AÙnh sau khi chieám laïi Gia Ñònh töø tay Taây Sôn, ñaõ ra leänh tröng taäp nhöõng thôï gioûi thuoäc caùc ngaønh ngheà khaùc nhau trong taát caû caùc ñòa phöông ñöa veà lî sôû Gia Ñònh Kinh phieân cheá thaønh 62 Ty, Cuïc, Töôïng - moät loaïi toå chöùc taäp hôïp nhöõng ngöôøi thôï cuøng ngheà ñöôïc quaûn lyù theo kieåu quaân ñoäi (moãi Ty hay Cuïc, Töôïng laø moät ngheà) phuïc vuï cho vieäc xaây döïng cung öùng cho nhu caàu cuûa taàng lôùp quan laïi töôùng lónh luùc baây giôø. Vaøo cuoái theá kyû XVIII trong nhieàu vuøng Bình An ñaõ sôùm xuaát hieän nhieàu tuï ñieåm buoân baùn nhö chôï Phuù Cöôøng, chôï Buùng, chôï Beán Caùt, chôï Beán Suùc, chôï Taân Uyeân… Heä thoáng chôï phaân boá nhieàu khu vöïc treân ñaát