Tài liệu Luận văn thạc sĩ kinh tế phân tích chuỗi giá trị xoài cát tỉnh đồng tháp

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ TỪ THỊ KIM TRANG MSHV: M000174 PHÂN TÍCH CHUỖI GIÁ TRỊ XOÀI CÁT TỈNH ĐỒNG THÁP LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGÀNH KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Mã số ngành: 60 62 01 15 HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS DƯƠNG NGỌC THÀNH Tháng 06 Năm 2014 i CHẤP NHẬN LUẬN VĂN THẠC SĨ CỦA HỘI ĐỒNG Luận văn “Phân tích chuỗi giá trị xoài cát tỉnh Đồng Tháp”, do học vi ên Từ Thị Kim Trang thực hiện dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Dương Ng ọc Thành. Luận văn đã báo cáo và được Hội đồng chấm luận văn thông q ua ngày…………… . Ủy viên Thư ký (Ký tên) (Ký tên) ---------------------------------------- ------------------------------------- Phản biện 1 Phản biện 2 (Ký tên) (Ký tên) ---------------------------------------- ------------------------------------- Cán bộ hướng dẫn Chủ tịch Hội đồng (Ký tên) (Ký tên) ---------------------------------------- ------------------------------------- ii CAM KẾT Tôi: TỪ THỊ KIM TRANG, học viên Cao học khóa 19, chuyên ngà nh Kinh tế Nông nghiệp, Khoa Kinh tế Quản trị Kinh doanh, trường Đại học C ần Thơ. Tôi xin cam kết luận văn này được hoàn thành dựa trên các kết q uả nghiên cứu của tôi trong khuôn khổ của đề tài/dự án cấp Tỉnh. Tên dự án ”Giải pháp nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị ngành hàng Xoài cát tỉnh Đồ ng Tháp”. Dự án có quyền sử dụng kết quả của luận văn này để phục vụ cho dự án. Tác giả Từ Thị Kim Trang iii CẢM TẠ Để thực hiện đề tài này đầu tiên tôi xin chân thành cảm ơn quý thầy, cô khoa Kinh tế & Quản trị kinh doanh - trường Đại học Cần Thơ đã giúp đỡ t ôi trong quá trình hoàn thành khóa học và bảo vệ đề tài. Đặc biệt, vô cùng cảm ơn PGS.TS Dương Ngọc Thành đã tận tâ m hướng dẫn để tôi hoàn thành luận văn cao học của mình. Chân thành cảm ơn Ths. Trương Hồng Võ Tuấn Kiệt đã nhiệt tình h ỗ trợ tôi trong suốt quá trình tôi thực hiện đề tài. Cảm ơn gia đình đã động viên tinh thần và hỗ trợ tôi trong suốt thời gi an của khóa học. Cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp, các cơ quan ban, ngành đã giúp đỡ t ôi trong quá trình thu thập dữ liệu, và xin cảm ơn đến tất cả những đáp viên đã dành khoảng thời gian quý báu để trả lời bản câu hỏi điều tra số liệu của đề t ài. Tác giả Từ Thị Kim Trang iv TÓM TẮT Đồng Tháp có diện tích trồng xoài nhiều nhất ĐBSCL 9.031ha (nă m 2012). Trong đó diện tích trồng xoài Cát Chu Cao Lãnh chiếm 60% (Cát Ch u). Nhà vườn trồng xoài có nhiều kinh nghiệm sản xuất, ứng dụng thành công kỹ thuật xử lý ra hoa, vì thế mùa vụ thu hoạch xoài quanh năm. Tuy nhiên, vi ệc thực hiện liên kết trong sản xuất và tiêu thụ còn nhiều khó khăn vướng m ắc. Do đó, một nghiên cứu mang tính hệ thống là rất cần thiết để tìm ra các vấn đề tồn tại từ sản xuất đến tiêu thụ. Trong nghiên cứu này sử dụng phương pháp tiếp cận của Kaplinsky & Morris (2000), Recklies (2001), Eschborn GTZ (2007), M4P (2007) và Võ Thị Thanh Lộc (2013) để phân tích sự vận hành của chuỗi giá trị xoài Cát tỉ nh Đồng Tháp. Với mục tiêu (i) nhằm xem xét hoạt động thị trường của các t ác nhân tham gia chuỗi giá trị, (ii) nâng cao giá trị kinh tế của chuỗi, (iii) để nâ ng cao thu nhập cho nhà vườn và các tác nhân khác trong chuỗi. Số liệu của đề t ài được thu thập theo phương pháp ngẩu nhiên phân tầng đối với tác nhân n hà vườn trồng xoài còn lại số liệu của các tác nhân khác (thương lái; vựa; b án lẻ,…) được thu thập theo liên kết chuỗi giá trị. Kết quả cho thấy quy mô sản xuất của nhà vườn nhỏ lẻ, toàn tỉnh Đồ ng Tháp chỉ có một HTX xoài, chưa có công ty chế biến xoài, và cũng như ch ưa có nhà máy sơ chế đặt tại vùng nguyên liệu. Kênh thị trường xuất khẩu chiế m tỷ trọng lớn 74,5% tổng lượng xoài tiêu thụ (chủ yếu xuất khẩu xoài tươi sa ng thị trường Trung Quốc), thị trường tiêu thụ nội địa của xoài cát Chu Cao Lã nh chủ yếu ở các tỉnh miền ngoài, các chợ Hà Nội, Long Biên, Huế,... Ở cả hai thị trường tiêu thụ nội địa và xuất khẩu thì nhà vườn trồng x oài cát có mức thu nhập rất thấp so với các tác nhân còn lại trong chuỗi trung bì nh ở hai loại xoài nhà vườn chiếm khoảng 20% tổng mức thu nhập. Tuy nhiên, tỷ trọng lợi nhuận cho toàn chuỗi thì nhà vườn chiếm ưu thế trung bình khoả ng 54%. Giá trị gia tăng ở chuỗi giá trị phân bố chưa đồng đều và chưa chia sẽ l ợi nhuận cho nhau. Việc rút ngắn kênh thị trường và liên kết nhà vườn sản xu ất giúp giảm được chi phí và gia tăng lợi nhuận cho các tác nhân tham gia. Để sản phẩm xoài cát ở Đồng Tháp phát triển bền vững trong tương lai thì cần có nhiều chiến lược kết hợp như: (i) Chiến lược nâng cao chất lượng. (ii) Chi ến lược đầu tư công nghệ. (iii) Chiến lược tái phân phối. Từ khóa: chuỗi giá trị, giá trị gia tăng, xoài cát Chu Cao Lãnh v ABSTRACT Mango area of the Dong Thap is the largest in Mekong Delta abo ut 9.031ha (năm 2012). In particular, In which Chu mango area is about 60% of tot al mango area in the Dong Thap. Mango growers have production experienc e, They has been successful in application of techniques for flower processin g. So that, the mango crop is harvested year round. However, the implementati on of linkages in the production and consumption of many difficulties. Therefor e, a systematic study is needed to find out the existing problems from producti on to consumption of mango in Dong Thap province. In this study, the approach used by Kaplinsky & Morris (2000), Reckli es (2001), GTZ Eschborn (2007 ) , M4P (2007) and Vo Thi Thanh Loc (2013) t o analyze the operation of Cat mango value chain in Dong Thap province. Wi th the aim of (i) to review the activities of market actors in the value chain, (i i) enhance the economic value chain, (iii) to raise income for growers an oth er agents in the chain. Data from this subject were collected by the method of stratified random for mango growers agents remaining of the other acto rs (traders, barns, retail, ...) are collected under linkage value chain. The results showed that the production scale of mango growers is sm all gardens. Until now, Dong Thap province has only one mango cooperative, no mango processing company, and also as no pre-processing factories located in the area of materials. Channel export market accounted for 74.5% of all lar ge mango consumption (mainly fresh mango exports to the Chinese market) f or Cao Lanh Chu mango. The domestic market is mainly Chu Cao Lanh man go is consumed mainly outside the region, markets in Hanoi, Long Bien, Hue , .. . In the both markets for domestic consumption and export, the man go growers have very low incomes compared with other sectors in the chain at the two kind mangoes accounted for 20 % of total income. However, t he proportion of profits for the whole chain of growers dominated at the avera ge of 54 % for the both value chain of Chu Cao Lanh mango. Value added of both the value chain of mangoes uneven distribution and profit-sharing f or another. The shortened channel market and associated linkage of growers to help reduce costs and increase profits for the participating agents. For man go products in Dong Thap province sustainable development in the future need to be more strategic combinations as: (i) improve the quality strategy, (i i) Strategic technology investments, (iii) redistribution strategy. Keywords: value chain, value added, Chu Cao Lanh mango. vi MỤC LỤC Tra ng BÌA ..................................................................................................................... i CHẤP NHẬN LUẬN VĂN THẠC SĨ CỦA HỘI ĐỒNG ............................ ii CAM KẾT ...................................................................................................... iiii CẢM TẠ .......................................................................................................... iv TÓM TẮT......................................................................................................... v ABSTRACT.................................................................................................... ivi DANH MỤC BẢNG......................................................................................... x DANH MỤC HÌNH VÀ SƠ ĐỒ ................................................................... xii BẢN VIẾT TẮT ............................................................................................ xiii CHƯƠNG 1 ................................................................................................................ 1 GIỚI THIỆU .............................................................................................................. 1 1.1 LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI ....................................................................................... 1 1.2 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU ................................................................................ 2 1.2.1 Mục tiêu tổng quát ..................................................................................... 2 1.2.2 Mục tiêu cụ thể .......................................................................................... 3 1.3 CÂU HỎI NGHIÊN CỨU ................................................................................... 3 1.4 ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU.................................................... 3 1.4.1 Đối tượng nghiên cứu ................................................................................ 3 1.4.2 Phạm vi nghiên cứu ................................................................................... 3 1.4.2.1 Giới hạn vùng nghiên cứu ...................................................................... 3 1.4.2.2 Giới hạn thời gian nghiên cứu................................................................ 4 1.4.2.3 Giới hạn nội dung nghiên cứu ................................................................ 4 1.4.2.4 Giới hạn đối tượng nghiên cứu............................................................... 4 1.5 NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ................................................................................ 5 CHƯƠNG 2 ................................................................................................................ 8 TỔNG QUAN TÀI LIỆU .......................................................................................... 8 2.1 MỘT SỐ NGHIÊN CỨU VỀ CHUỖI GIÁ TRỊ SẢN PHẨM......................... 8 2.1.1 Nghiên cứu nước ngoài.............................................................................. 8 2.1.2 Nghiên cứu trong nước ............................................................................ 10 2.2 ĐẶC ĐIỂM VÙNG NGHIÊN CỨU ................................................................. 14 2.2.1 Tổng quan tỉnh Đồng Tháp...................................................................... 14 2.2.1.1 Điều kiện tự nhiên................................................................................. 14 vii 2.2.1.2 Tình hình kinh tế xã hội ........................................................................ 16 2.2.2 Tổng quan huyện Cao Lãnh..................................................................... 21 2.2.2.1 Vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên ......................................................... 21 2.2.2.2 Tình hình kinh tế xã hội ........................................................................ 23 2.2.3 Tổng quan Thành phố Cao Lãnh ............................................................. 24 2.2.3.1 Điều kiện tự nhiên................................................................................. 24 2.2.3.2 Tình hình kinh tế - xã hội ...................................................................... 25 CHƯƠNG 3 .............................................................................................................. 29 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.................................... 29 3.1 CƠ SỞ LÝ LUẬN .............................................................................................. 29 3.1.1 Khái quát về chuỗi giá trị......................................................................... 29 3.1.2 Phương pháp tiếp cận chuỗi giá trị .......................................................... 31 3.1.2.1 Người vận hành chuỗi giá trị................................................................ 32 3.1.2.2 Nhà hỗ trợ chuỗi giá trị ........................................................................ 32 3.1.3 Phân tích chuỗi giá trị .............................................................................. 33 3.2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..................................................................... 41 3.2.1 Phương pháp chọn vùng nghiên cứu ....................................................... 41 3.2.2 Phương pháp thu thập số liệu .................................................................. 41 3.2.2.1 Thu thập số liệu thứ cấp ....................................................................... 41 3.2.2.2 Thu thập số liệu sơ cấp ......................................................................... 41 3.2.3 Phương pháp phân tích số liệu................................................................. 43 CHƯƠNG 4 .............................................................................................................. 46 KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN.................................................................................. 46 4.1 TÌNH HÌNH SẢN XUẤT VÀ TIÊU THỤ XOÀI TỈNH ĐỒNG THÁP ....... 46 4.1.1 Tình hình sản xuất Xoài tại tỉnh Đồng Tháp ........................................... 46 4.1.2 Tình hình tiêu thụ Xoài ở tỉnh Đồng Tháp .............................................. 49 4.2 ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC TÁC NHÂN.......... 51 4.2.1 Thực trạng hoạt động của các tác nhân sản xuất đầu vào trong chuỗi .... 51 4.2.1.1 Trại cây giống....................................................................................... 51 4.2.1.2 Cửa hàng Vật tư Nông nghiệp (VTNN) ................................................ 52 4.2.1.3 Nhà vườn............................................................................................... 54 4.2.1.4 Hợp tác xã (HTX) Xoài......................................................................... 62 4.2.2 Những thuận lợi khó khăn trong hoạt động của các tác nhân sản xuất ... 64 4.2.3 Nhu cầu dự đoán phát triển Xoài cát của các tác nhân sản xuất ............. 70 4.2.4 Thực trạng hoạt động của các tác nhân thương mại trong chuỗi giá trị .. 71 viii 4.2.4.1 Thương lái............................................................................................. 71 4.2.4.2 Vựa đóng gói trong tỉnh........................................................................ 76 4.2.4.3 Vựa phân phối ngoài tỉnh ..................................................................... 80 4.3.3.4 Người bán lẻ ......................................................................................... 81 4.2.5 Những thuận lợi khó khăn trong hoạt động của các tác nhân................. 83 4.2.6 Dự báo thị trường Xoài cát trong tương lai của các tác nhân ................. 87 4.2.7 Thực trạng hoạt động của các tác nhân hỗ trợ và thúc đẩy chuỗi............ 89 4.2.7.1 Vận chuyển............................................................................................ 89 4.2.7.2 Chợ đầu mối trong tỉnh......................................................................... 90 4.2.7.3 Tín dụng Nhân Dân và một số tổ chức khác......................................... 91 4.3 PHÂN TÍCH CHUỖI GIÁ TRỊ XOÀI CÁT TỈNH ĐỒNG THÁP.............. 93 4.3.1 Vẽ sơ đồ chuỗi ......................................................................................... 93 4.3.2 Mô tả chuỗi giá trị Xoài cát ..................................................................... 95 4.3.2.1 Chức năng cơ bản trong chuỗi giá trị Xoài cát .................................... 95 4.3.2.2 Các tác nhân tham gia chuỗi giá trị Xoài cát....................................... 95 4.3.2.3 Các nhà hỗ trợ và thúc đẫy chuỗi giá trị Xoài cát hiện tại .................. 96 4.3.3 Kênh thị trường Xoài cát Chu Cao Lãnh ................................................. 96 4.3.4 Phân tích giá trị gia tăng và giá trị gia tăng thuần Chuỗi giá trị Xoài ... 98 4.3.5 Phân tích tổng hợp kinh tế chuỗi Chuỗi giá trị Xoài cát Chu ............... 108 4.4 GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHUỖI GIÁ TRỊ SẢN PHẨM XOÀI CÁT...... 110 4.4.1 Quan điểm nâng cấp chuỗi .................................................................... 110 4.4.2 Tầm nhìn ................................................................................................ 110 4.4.3Đề xuất giải pháp chiến lược nâng cấp chuỗi ......................................... 110 4.4.3.1Chọn chiến lược nâng cấp ................................................................... 110 4.4.3.2 Mục tiêu .............................................................................................. 111 4.4.4 Phân tích lợi thế cạnh tranh sản phẩm Xoài cát ở tỉnh Đồng Tháp ...... 111 4.4.5 Phân tích SWOT ................................................................................... 115 4.4.5.1Thuận lợi và khó khăn chung của toàn chuỗi...................................... 115 4.4.5.2 Cơ hội và nguy cơ chung của toàn chuỗi ........................................... 116 4.4.6 Chiến lược nâng cấp chuỗi giá trị xoài cát tỉnh Đồng Tháp ................. 123 CHƯƠNG 5 ............................................................................................................ 127 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................................... 127 5.1 KẾT LUẬN ....................................................................................................... 127 5.2 KIẾN NGHỊ ...................................................................................................... 129 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................... Error! Bookmark not defined. ix DANH MỤC BẢNG Tran g Bảng 3.1. Cở mẫu và phương pháp thu thập thông tin ............................. 43 Bảng 4.1 Đối tượng bán Xoài của nhà vườn............................................. 50 Bảng 4.2 Thông tin chung của chủ cửa hàng Vật tư Nông nghiệp ........... 52 Bảng 4.3 Phân bố tuổi chủ hộ sản xuất Xoài cát ...................................... 54 Bảng 4.4 Kinh nghiệm sản xuất Xoài của nông hộ................................... 55 Bảng 4.5 Hình thức tham gia tập huấn kỹ thuật của nông hộ ................... 56 Bảng 4.6 Số nhân khẩu của nhà vườn sản xuất ........................................ 56 Bảng 4.7 Ưu điểm khi sử dụng bao trái của nhà vườn trồng Xoài ........... 57 Bảng 4.8 Nguồn tiêu thụ Xoài của hộ sản xuất Xoài............................... 58 Bảng 4.9 Chi phí sản xuất Xoài của nhà vườn theo từng loại Xoài.......... 60 Bảng 4.10 Đối tượng bán Xoài của nhà vườn........................................... 60 Bảng 4.11 Hình thức bán Xoài của nhà vườn ........................................... 61 Bảng 4.12 Giá mua Xoài cát của HTX ..................................................... 63 Bảng 4.13 Thuận lợi trong kinh doanh cửa hàng Vật tư Nông ................ 64 Bảng 4.14 Khó khăn kinh doanh thuốc bảo vệ thực vật ........................... 65 Bảng 4.15 Thuận lợi trong sản xuất Xoài của nhà vườn .......................... 66 Bảng 4.16 Khó khăn trong sản xuất Xoài ................................................. 66 Bảng 4.17 Khó khăn trong tiêu thụ Xoài của nhà vườn ........................... 68 Bảng 4.18 Giải pháp đề xuất trong tiêu thụ Xoài ..................................... 69 Bảng 4.19 Dự đoán phát triển Xoài cát của của hàng VTNN .................. 70 Bảng 4.20 Dự đoán phát triển Xoài cát của nhà vườn .............................. 71 Bảng 4.21 Thông tin chung của thương lái............................................... 72 Bảng 4.22 Đối tượng bán từng loại Xoài của thương lái .......................... 75 Bảng 4.23 Thông tin chung của chủ Vựa đóng gói trong tỉnh ................. 76 Bảng 4.24 Đối tượng bán Xoài của vựa trong tỉnh ................................... 79 Bảng 4.25 Đối tượng bán Xoài cát của vựa phân phối ngoài tỉnh .......... 800 Bảng 4.26 Thông tin chung của người bán lẻ ........................................... 81 Bảng 4.27 Giải quyết khó khăn của thương lái ........................................ 85 Bảng 4.28 Thuận lợi trong mua bán của thương lái ................................. 86 Bảng 4.29 Khó khăn trong mua bán Xoài................................................ 86 Bảng 4.30 Giải quyết khó khăn của vựa ................................................... 87 Bảng 4.31 Dự đoán sự phát triển Xoài cát trong tương lai ....................... 88 x Bảng 4.32 Dự đoán sự phát triển Xoài cát trong tương lai ....................... 88 Bảng 4.33 Dự đoán sự phát triển Xoài cát trong tương lai ....................... 88 Bảng 4.34 So sánh số lượng mua vào của chợ đầu mối trong tỉnh........... 91 Bảng 4.35 Giá trị gia tăng chuỗi giá trị Xoài cát Chu Cao Lãnh ............. 99 Bảng 4.36 Giá trị gia tăng chuỗi giá trị Xoài cát Chu Cao Lãnh theo .... 103 Bảng 4.37 Tổng hợp kinh tế chuỗi Xoài Cát Chu Cao Lãnh ................. 108 xi DANH MỤC HÌNH VÀ SƠ ĐỒ Tran g Hình 2.1 Bản đồ hành chính tỉnh Đồng Tháp .......................................... 15 Hình 2.2 Diện tích cây ăn quả tỉnh Đồng Tháp (2000-2010) ................... 19 Hình 2.3 Sản lượng cây ăn quả tỉnh Đồng Tháp (2000-2010)................. 19 Hình 2.4 Diện tích Xoài tỉnh Đồng Tháp năm 2011, 2012....................... 20 Hình 2.5 Sản lượng Xoài tỉnh Đồng Tháp năm 2011, 2012 .................... 21 Hình 3.1 Giá tăng dọc theo chuỗi marketing ............................................ 31 Hình 3.2 Mô hình 5 áp lực cạnh tranh ...................................................... 39 Hình 3.3 Mô hình phân tích ma trận SWOT............................................. 45 Hình 4.1 Lịch thời vụ trong năm của Xoài cát Chu Cao Lãnh ................. 48 Hình 4.2 Cơ cấu giống Xoài cát được nhà vườn sản xuất ........................ 57 Hình 4.3 Thực trang Xoài qua đánh giá của thương lái............................ 73 Hình 4.4 Đối tượng mua Xoài của thương lái........................................... 74 Hình 4.5 Thức trạng Xoài qua đánh giá của vựa trong tỉnh ..................... 77 Hình 4.6 Nguồn Xoài thu mua của Vựa ................................................... 79 Hình 4.7 Thực trang Xoài qua đánh giá của người bán lẻ ........................ 82 Hình 4.8 Nguồn mua Xoài của người bán lẻ ............................................ 82 Hình 4.9 Đối tượng bán Xoài của tác nhân bán lẻ .................................... 83 Hình 4.10 Thuận lợi trong mua bán của thương lái .................................. 84 Hình 4.11 Khó khăn trong mua bán Xoài của thương lái ......................... 84 Hình 4.12 Các nhà hỗ trợ và thúc đẩy chuỗi giá trị Xoài cát hiện tại ....... 92 Hình 4.14 Phân phối giá trị gia tăng thuần của từng tác nhân ................ 108 Hình 4.17 Mô hình phân tích để đề xuất chiến lược nâng cấp chuỗi .... 111 Hình 4.18 Mô hình 5 lực lượng cạnh tranh của Porter ........................... 114 Hình 4.19 Sơ đồ ma trận SWOT ............................................................. 117 Sơ đồ 3.1 Sơ đồ chuỗi giá trị theo phương pháp tiếp cận của GTZ ......... 32 Sơ đồ 3.2 Tiến trình thực hiện nghiên cứu chuỗi giá trị Xoài cát.............