Tài liệu Luận văn phát triển công nghiệp trên địa bàn huyện thuỷ nguyên thành phố hải phòng

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM NGUYỄN THỊ LINH PH¸T TRIÓN C¤NG NGHIÖP TR£N §ÞA BµN HUYÖN THñY NGUY£N - THµNH PHè H¶I PHßNG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC ĐỊA LÍ HÀ NỘI - 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM NGUYỄN THỊ LINH PH¸T TRIÓN C¤NG NGHIÖP TR£N §ÞA BµN HUYÖN THñY NGUY£N - THµNH PHè H¶I PHßNG Chuyên ngành: Địa lí học Mã số: 60.31.05.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC ĐỊA LÍ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN TƢỜNG HUY HÀ NỘI - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan công trình nghiên cứu khoa học này là kết quả nghiên cứu của cá nhân tôi. Các số liệu và tài liệu đƣợc trích dẫn trong công trình này là trung thực. Kết quả nghiên cứu này không trùng với bất kì công trình nào đã đƣợc công bố trƣớc đó. Tôi chịu trách nhiệm với lời cam đoan của mình. Tác giả Nguyễn Thị Linh i LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, trước hết, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Tường Huy, người thầy đã hết sức tận tình chỉ dẫn và giúp đỡ em trong suốt thời gian nghiên cứu từ việc xây dựng đề cương, tìm kiếm tài liệu cho đến lúc hoàn thành luận văn. Em cũng xin gửi lời cảm ơn đến các quý thầy, cô trong khoa Địa lí - trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã dạy dỗ, giúp đỡ em trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Xin cảm ơn Cục Thống kê Hải Phòng, Chi cục Thống kê, Phòng Công thương, Phòng Tài nguyên - Môi trường huyện Thủy Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình thu thập thông tin và tài liệu phục vụ cho luận văn này. Xin bày tỏ lòng cảm ơn tới gia đình, bạn bè đồng nghiệp đã giúp đỡ, ủng hộ và đóng góp nhiều ý kiến quý báu cho tôi trong quá trình thực hiện luận văn. Mặc dù luận văn đã được hoàn thành, nhưng do hạn chế về thời gian và trình độ bản thân nên luận văn chắc chắn không thể tránh khỏi nhiều thiếu sót. Vì vậy, tôi rất mong nhận được sự góp ý của các thầy cô giáo và các bạn đồng nghiệp để luận văn được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Học viên Nguyễn Thị Linh ii MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................2 3. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu .........................................................................3 4. Quan điểm và phƣơng pháp nghiên cứu .............................................................3 5. Những đóng góp của đề tài .................................................................................8 6. Cấu trúc của luận văn..........................................................................................8 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP..........9 1.1. Cơ sở lí luận ........................................................................................................9 1.1.1. Khái niệm..................................................................................................9 1.1.2. Vai trò và đặc điểm của công nghiệp .....................................................11 1.1.3. Phân loại ngành công nghiệp .................................................................15 1.1.4. Các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển và phân bố công nghiệp ........16 1.1.5. Một số hình thức tổ chức lãnh thổ công nghiệp vận dụng cho nghiên cứu huyện Thủy Nguyên .......................................................................22 1.1.6. Các chỉ tiêu đánh giá phát triển công nghiệp vận dụng cho cấp huyện ....23 1.2. Cơ sở thực tiễn ..................................................................................................26 1.2.1. Tổng quan phát triển công nghiệp của vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc ............................................................................................................26 1.2.2. Tổng quan phát triển công nghiệp thành phố Hải Phòng ......................30 TIỂU KẾT CHƢƠNG 1............................................................................................35 Chƣơng 2: CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP HUYỆN THỦY NGUYÊN ........................................................................37 2.1. Vị trí địa lí .........................................................................................................37 2.2. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên ................................................38 2.2.1. Tài nguyên khoáng sản ...........................................................................39 2.2.2. Nguồn nước ............................................................................................40 2.2.3. Khí hậu ...................................................................................................40 2.2.4. Các nhân tố tự nhiên khác ......................................................................41 iii 2.3. Điều kiện kinh tế - xã hội .................................................................................42 2.3.1. Dân cư và nguồn lao động .....................................................................42 2.3.2. Cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất kĩ thuật phục vụ công nghiệp..................44 2.3.3. Vốn đầu tư ..............................................................................................48 2.3.4. Thị trường ...............................................................................................49 2.3.5. Chính sách phát triển công nghiệp.........................................................49 2.3.6. Bối cảnh hội nhập trong nước và quốc tế ..............................................51 2.4. Đánh giá chung .................................................................................................52 2.4.1. Những thuận lợi cơ bản ..........................................................................52 2.4.2. Những khó khăn và thách thức ...............................................................52 TIỂU KẾT CHƢƠNG 2............................................................................................55 Chƣơng 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP HUYỆN THỦY NGUYÊN GIAI ĐOẠN 2010 - 2015.................................................................................. 57 3.1. Khái quát chung ...............................................................................................57 3.1.1. Sơ lược về quá trình phát triển ...............................................................57 3.1.2. Vị trí của ngành công nghiệp trong nền kinh tế .....................................58 3.1.3. Giá trị sản xuất công nghiệp và tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất .....59 3.1.4. Lao động và năng suất lao động ............................................................60 3.2. Phát triển công nghiệp theo ngành .................................................................63 3.2.1. Khái quát chung .....................................................................................63 3.2.2. Các ngành công nghiệp chủ yếu.............................................................64 3.3. Phát triển công nghiệp theo thành phần kinh tế ...........................................72 3.3.1. Khái quát chung .....................................................................................72 3.3.2. Khu vực Nhà nước ..................................................................................72 3.3.3. Khu vực ngoài Nhà nước ........................................................................74 3.3.4. Khu vực có vốn đầu tư nước ngoài ........................................................74 3.4. Phát triển công nghiệp theo lãnh thổ .............................................................76 3.4.1. Khái quát chung .....................................................................................76 3.4.2. Một số hình thức tổ chức lãnh thổ công nghiệp chủ yếu........................76 3.5. Đánh giá chung .................................................................................................80 3.5.1. Thành tựu................................................................................................80 iv 3.5.2. Hạn chế ...................................................................................................80 TIỂU KẾT CHƢƠNG 3............................................................................................82 Chƣơng 4: ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP Ở HUYỆN THỦY NGUYÊN ĐẾN NĂM 2025 .............................................................. 84 4.1. Quan điểm, mục tiêu và định hƣớng phát triển công nghiệp Thủy Nguyên .......84 4.1.1. Quan điểm ..............................................................................................84 4.1.2. Mục tiêu ..................................................................................................85 4.1.3. Định hướng .............................................................................................86 4.2. Các giải pháp để phát triển công nghiệp........................................................90 4.2.1. Nhóm giải pháp có tính chất đột phá .....................................................90 4.2.2. Nhóm giải pháp chủ yếu .........................................................................91 TIỂU KẾT CHƢƠNG 4............................................................................................99 KẾT LUẬN ............................................................................................................100 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................102 v DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CCN Cụm công nghiệp CN Công nghiệp CNH - HĐH Công nghiệp hóa – hiện đại hóa ĐCN Điểm công nghiệp FDI Đầu tƣ trực tiếp nƣớc ngoài (Foreign Direct Investment) GTSX Giá trị sản xuất GTVT Giao thông vận tải KCN Khu công nghiệp KH&CN Khoa học và công nghệ KTTĐPB Kinh tế trọng điểm phía Bắc LLLĐ Lực lƣợng lao động TCLT Tổ chức lãnh thổ TTCN Tiểu thủ công nghiệp VLXD Vật liệu xây dựng vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. GTSX công nghiệp của vùng KTTĐPB giai đoạn 2005 - 2014.............29 Bảng 1.2. GTSX công nghiệp và tốc độ tăng trƣởng GTSX công nghiệp TP. Hải Phòng giai đoạn 2005 - 2015 ..................................................................32 Bảng 1.3. Cơ cấu GTSX công nghiệp của Hải Phòng theo nhóm ngành giai đoạn 2005 - 2015 (giá thực tế) ........................................................................32 Bảng 2.1. Số dân, gia tăng dân số, mật độ dân số huyện Thủy Nguyên giai đoạn 2005 - 2015 .............................................................................................42 Bảng 2.2. Một số chỉ tiêu về lao động Thủy Nguyên giai đoạn 2005 - 2015 .........44 Bảng 3.1. GTSXCN và tốc độ tăng trƣởng GTSXCN huyện Thủy Nguyên giai đoạn 2010 – 2015 ...................................................................................60 Bảng 3.2. Lao động công nghiệp phân theo thành phần kinh tế và phân theo ngành kinh tế giai đoạn 2010 - 2015 .................................................................61 Bảng 3.3. Năng suất lao động xã hội trung bình ngành công nghiệp huyện Thủy Nguyên giai đoạn 2010 – 2015 ...............................................................62 Bảng 3.4. GTSXCN và cơ cấu GTSXCN giai đoạn 2010 - 2015 ...........................63 Bảng 3.5. Số cơ sở và số lao động trong ngành công nghiệp dệt may, da giày huyện Thủy Nguyên giai đoạn 2010 - 2015 ...........................................69 vii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Sơ đồ 2 giai đoạn sản xuất công nghiệp ..............................................14 Hình 1.2. Cơ cấu GDP phân theo khu vực kinh tế của vùng KTTĐPB năm 2005 và 2014 .......................................................................................28 Hình 1.3. Cơ cấu GTSX công nghiệp phân theo thành phần kinh tế giai đoạn 2005 - 2015 .................................................................................33 Hình 3.1. Cơ cấu giá trị sản xuất huyện Thủy Nguyên giai đoạn 2005 – 2015........59 Hình 3.2. GTSX ngành sản xuất VLXD giai đoạn 2010 - 2015 .........................65 Hình 3.3. GTSX ngành công nghiệp cơ khí giai đoạn 2010 - 2015 ....................66 Hình 3.4. Cơ cấu GTSX công nghiệp phân theo thành phần kinh tế giai đoạn 2010 – 2015 ................................................................................72 Hình 3.5. GTSX công nghiệp khu vực Nhà nƣớc giai đoạn 2010 - 2015 ...........73 Hình 3.6. GTSX công nghiệp khu vực ngoài Nhà nƣớc giai đoạn 2010 - 2015 ......74 Hình 3.7. GTSX công nghiệp khu vực có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài giai đoạn 2010 - 2015 .........................................................................................75 viii DANH MỤC BẢN ĐỒ 1. Bản đồ hành chính huyện Thủy Nguyên ....................................................... 38 2. Bản đồ các nhân tố ảnh hƣởng đến sự phát triển công nghiệp huyện Thủy Nguyên ................................................................................................. 56 3. Bản đồ thực trạng phát triển công nghiệp huyện Thủy Nguyên .................... 83 ix MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Công nghiệp là ngành sản xuất vật chất quan trọng trong nền kinh tế quốc dân, tạo ra các công cụ lao động và hàng tiêu dùng phục vụ nhu cầu của xã hội. Công nghiệp cũng đồng thời đóng vai trò chủ đạo, là động lực trong guồng máy sản xuất xã hội, thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế và phát triển xã hội. Vì vậy, bất cứ quốc gia nào muốn phát triển kinh tế đều phải đầu tƣ vào phát triển công nghiệp, dù ở các mức độ khác nhau. Đó cũng là lý do khiến sự phát triển của công nghiệp trở thành một trong những tiêu chí đánh giá quan trọng trình độ phát triển của một nƣớc. Phát triển đất nƣớc thông qua con đƣờng phát triển công nghiệp là lựa chọn tối ƣu của nhiều quốc gia trên thế giới, nhất là các nƣớc mới công nghiệp hóa và các nƣớc đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Công cuộc công nghiệp hóa – hiện đại hóa (CNH - HĐH) đất nƣớc có nội dung cốt lõi là phát triển công nghiệp. Do đó, việc nghiên cứu, tìm hiểu hoạt động sản xuất công nghiệp tại các địa phƣơng càng trở nên thiết thực hơn. Hải Phòng là thành phố có ngành công nghiệp phát triển khá lâu đời. Hiện nay, Hải Phòng là một trong ba cực tam giác tăng trƣởng kinh tế của vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ (KTTĐBB) đồng thời là một trong hai trung tâm công nghiệp quan trọng nhất khu vực phía Bắc. Đóng góp vào vị thế ấy phải kể đến vai trò của ngành công nghiệp huyện Thủy Nguyên. Thủy Nguyên là huyện nằm phía bắc của thành phố Hải Phòng, có vị trí địa lý khá thuận lợi cho sự phát triển công nghiệp, thƣơng mại, dịch vụ... Huyện giáp với các quận nội thành và cảng Hải Phòng, có quốc lộ 10 đi qua, nối liền Hải Phòng với các tỉnh Quảng Ninh, Thái Bình, Nam Định, giao cắt với quốc lộ 5. Do vậy, rất thuận tiện cho việc giao thông vận chuyển hàng hóa qua đƣờng biển, đƣờng thủy nội địa và đƣờng bộ. Mặt khác, diện tích đất tự nhiên của Thủy Nguyên khá lớn (242,7 km2), lại có trữ lƣợng đá vôi, silic, đất sét lớn phục vụ cho phát triển sản xuất vật liệu xây dựng. 1 Trong những năm qua, ngành công nghiệp Thủy Nguyên đã có bƣớc phát triển đáng ghi nhận, thúc đẩy sự phát triển kinh tế của huyện, thể hiện rõ qua quy mô giá trị sản xuất công nghiệp không ngừng tăng lên; nhiều cơ sở sản xuất công nghiệp đƣợc thành lập và đạt hiệu quả sản xuất cao; nhiều mặt hàng có giá trị xuất khẩu; có sự thay đổi đáng kể trong cơ cấu ngành, cơ cấu lãnh thổ và cơ cấu thành phần kinh tế. Sự chuyển dịch này đã làm thay đổi bộ mặt của kinh tế huyện theo hƣớng tích cực hơn. Tuy nhiên, công nghiệp Thủy Nguyên phát triển chƣa tƣơng xứng với vị thế, tiềm năng, thế mạnh vốn có của huyện. Trong những năm tới, để xây dựng và phát triển huyện ngày càng giàu đẹp, văn minh, cần nâng cao chất lƣợng chuyển dịch cơ cấu kinh tế và đẩy mạnh đầu tƣ phát triển công nghiệp. Xuất phát từ nhu cầu thực tiễn của địa phƣơng, là ngƣời con của huyện Thủy Nguyên, tác giả lựa chọn nghiên cứu đề tài “Phát triển công nghiệp trên địa bàn huyện Thủy Nguyên – thành phố Hải Phòng”. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục tiêu Trên cơ sở vận dụng cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển công nghiệp, mục tiêu của đề tài là phân tích các nhân tố ảnh hƣởng đến sự phát triển công nghiệp và thực trạng phát triển ngành công nghiệp trên địa bàn huyện Thủy Nguyên, từ đó đƣa ra một số giải pháp thúc đẩy sự phát triển ngành công nghiệp trên địa bàn huyện. 2.2. Nhiệm vụ Với mục tiêu trên, đề tài tập trung nghiên cứu các vấn đề sau: - Tổng quan cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển công nghiệp để vận dụng vào địa bàn nghiên cứu. - Phân tích các nhân tố ảnh hƣởng đến sự phát triển công nghiệp huyện Thủy Nguyên. - Phân tích thực trạng phát triển ngành công nghiệp huyện Thủy Nguyên giai đoạn 2010 - 2015. 2 - Đề xuất một số giải pháp thúc đẩy sự phát triển công nghiệp huyện Thủy Nguyên trong thời gian tới. 3. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu sự phát triển công nghiệp dƣới góc độ địa lí học với một số nội dung: + Đánh giá các nhân tố ảnh hƣởng đến sự phát triển công nghiệp huyện Thủy Nguyên (vị trí địa lí, điều kiện tự nhiên - tài nguyên thiên nhiên và kinh tế - xã hội). + Phân tích thực trạng phát triển công nghiệp trên địa bàn huyện Thủy Nguyên theo 3 khía cạnh: ngành, thành phần kinh tế và một số hình thức tổ chức lãnh thổ chủ yếu (điểm công nghiệp, cụm công nghiệp, khu công nghiệp). - Về lãnh thổ: Đề tài chủ yếu nghiên cứu trên phạm vi toàn bộ huyện Thủy Nguyên, bao gồm 2 thị trấn Núi Đèo, Minh Đức và 35 xã, trong đó chú ý đến mối quan hệ giữa công nghiệp huyện Thủy Nguyên với các huyện khác trong thành phố Hải Phòng. - Về thời gian: Về cơ bản,do hạn chế về nguồn số liệu thống kê, đề tài phân tích giới hạn trong giai đoạn 2010 - 2015, định hƣớng đến 2025. Tuy nhiên, một số chỉ tiêu, nội dung thể hiện diễn biến sự phát triển của ngành công nghiệp nhƣ tốc độ tăng trƣởng, chuyển dịch cơ cấu, tác giả sử dụng số liệu từ 2005 - 2015. 4. Quan điểm và phƣơng pháp nghiên cứu 4.1. Quan điểm nghiên cứu 4.1.1. Quan điểm hệ thống Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, không một sự vật, hiện tƣợng nào trong thế giới khách quan tồn tại một cách độc lập, riêng lẻ mà chúng có quá trình hình thành và phát triển trong mối liên hệ đa chiều giữa bản thân các sự vật, hiện tƣợng với nhau và giữa chúng với các sự vật, hiện tƣợng khác. Vì vậy, trong nghiên cứu khoa học nói chung và khoa học Địa lí nói riêng, nhất thiết phải sử dụng quan điểm hệ thống. Quan điểm hệ thống yêu cầu khi nghiên cứu phải xem xét các đối tƣợng địa lí 3 một cách toàn diện, nhiều mặt, nhiều mối quan hệ, trong sự vận động và phát triển, trong hoàn cảnh nhất định để tìm ra bản chất và các quy luật vận động của đối tƣợng. Ngành công nghiệp Thủy Nguyên là một bộ phận trong hệ thống công nghiệp của thành phố Hải Phòng, vùng Đồng bằng sông Hồng và Việt Nam. Sự hình thành và phát triển công nghiệp huyện Thủy Nguyên luôn chịu tác động của các nhân tố tự nhiên và kinh tế - xã hội, trong đó bao gồm cả những thay đổi trong sự phát triển công nghiệp của thành phố Hải Phòng, vùng Đồng bằng sông Hồng và cả nƣớc. Do đó, khi nghiên cứu cần xem xét sự phát triển công nghiệp huyện Thủy Nguyên trong mối liên hệ mật thiết với bối cảnh chung của nền công nghiệp thành phố, vùng KTTĐPB và cả nƣớc. Mặt khác, bản thân công nghiệp huyện Thủy Nguyên cũng là một hệ thống gồm nhiều ngành, một số hình thức tổ chức và có mối quan hệ chặt chẽ với các ngành kinh tế khác trong huyện nhƣ nông nghiệp, dịch vụ. Vì vậy, để quá trình nghiên cứu thực trạng phát triển công nghiệp huyện Thủy Nguyên đƣợc khách quan, khoa học nhất thiết cũng phải gắn với sự phát triển kinh tế chung của toàn huyện. 4.1.2. Quan điểm lãnh thổ Đây là quan điểm truyền thống của Địa lí học nói chung và Địa lí kinh tế - xã hội nói riêng. Theo quan điểm này thì bất kì một hiện tƣợng địa lí nào cũng gắn liền với không gian lãnh thổ nhất định. Ở đó luôn có sự phân hóa và thống nhất nội tại, đồng thời có mối quan hệ lãnh thổ với những vùng xung quanh. Việc vận dụng quan điểm này trong nghiên cứu các hiện tƣợng Địa lí, giúp nhà nghiên cứu có cách nhìn nhận khách quan về thực tiễn quản lí, khai thác và sử dụng hợp lí, bền vững lãnh thổ. Các yếu tố về tự nhiên, kinh tế - xã hội không đồng nhất trong không gian mà có sự khác biệt giữa lãnh thổ này và lãnh thổ khác. Khi nghiên cứu quá trình phát triển công nghiệp huyện Thủy Nguyên cần tìm ra sự khác biệt, nét riêng độc đáo của huyện so với các huyện khác trong thành phố Hải Phòng. Đồng thời, cần đặt mục tiêu của phát triển công nghiệp Thủy Nguyên trong mục tiêu chung của thành phố. 4.1.3. Quan điểm lịch sử, viễn cảnh Mỗi một hiện tƣợng địa lí kinh tế - xã hội đều tồn tại trong một thời gian 4 nhất định. Các hiện tƣợng này đều có quá trình phát sinh, phát triển và suy vong. Công nghiệp là một hiện tƣợng kinh tế - xã hội, một thực thể có đời sống phát triển liên tục và biến động theo thời gian. Do vậy, trong quá trình nghiên cứu, khi xem xét hay đánh giá vấn đề cần phải đứng trên quan điểm lịch sử - viễn cảnh. Quan điểm này đòi hỏi phải nghiên cứu, xem xét sự phát triển công nghiệp Thủy Nguyên trong một quá trình, một không gian cụ thể, trong lịch sử phát triển của huyện, thành phố, vùng Đồng bằng sông Hồng và trong cả nƣớc để có những lí giải nhất định cho hiện tại, cũng nhƣ những đánh giá về mặt đƣợc và chƣa đƣợc để từ đó đƣa ra những kiến nghị cho sự phát triển công nghiệp của huyện trong tƣơng lai. 4.1.4. Quan điểm phát triển bền vững Phát triển bền vững là sự đáp ứng đƣợc nhu cầu hiện tại mà không ảnh hƣởng, tổn hại đến những khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tƣơng lai. Nói cách khác, phát triển bền vững phải bảo đảm có sự phát triển kinh tế hiệu quả, xã hội công bằng và môi trƣờng đƣợc bảo vệ, gìn giữ. Quan điểm phát triển bền vững đặt đối tƣợng nghiên cứu trong mối liên hệ kinh tế, xã hội, môi trƣờng. Việc vận dụng quan điểm này trong nghiên cứu sự phát triển công nghiệp huyện Thủy Nguyên là rất cần thiết. Nhƣng để đảm bảo sự phát triển công nghiệp huyện Thủy Nguyên bền vững đòi hỏi phải đảm bảo sự bền vững ở cả ba mặt: tăng trƣởng, hiệu quả và ổn định trong công nghiệp nói riêng và nền kinh tế toàn huyện nói chung; cải thiện, nâng cao đời sống nhân dân; ngăn chặn sự ô nhiễm và xuống cấp của môi trƣờng. 4.2. Phương pháp nghiên cứu 4.2.1. Phương pháp thu thập, phân tích, tổng hợp tài liệu Đây là phƣơng pháp có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong quá trình nghiên cứu các hiện tƣợng địa lí kinh tế - xã hội. Khoa học không thể phát triển nếu thiếu tính kế thừa, thiếu sự tích lũy những thành tựu của quá khứ. Để đánh giá đúng đắn và đầy đủ nhân tố ảnh hƣởng và thực trạng phát triển công nghiệp huyện Thủy Nguyên trong giai đoạn 2010 – 2015, tác giả đã thu thập và xử lí số liệu từ các nguồn tài liệu tƣơng đối đa dạng và phong phú, bao gồm các 5 tài liệu đã đƣợc xuất bản của các nhà khoa học trong nƣớc và thế giới về phát triển công nghiệp nói chung, phát triển công nghiệp Việt Nam, thành phố Hải Phòng và huyện Thủy Nguyên nói riêng; các nghị quyết, quy hoạch về phát triển công nghiệp của huyện Thủy Nguyên đến năm 2020, định hƣớng 2025; các công trình nghiên cứu về sự phát triển công nghiệp của các học viên khóa trƣớc; tài liệu các sở, ban, ngành, địa phƣơng và tài liệu thu thập đƣợc từ các trang Web. Trên cơ sở những tài liệu thu thập đƣợc, tác giả tiến hành xử lí, tổng hợp, đối chiếu, so sánh để có các tài liệu tin cậy, đồng bộ hóa và cập nhật tƣ liệu nhằm đƣa ra những đánh giá chính xác về thực trạng phát triển công nghiệp của huyện Thủy Nguyên cũng nhƣ dự báo xu thế phát triển của ngành này trong tƣơng lai. 4.2.2. Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh Số liệu thống kê là cơ sở, nền tảng để đƣa ra những đánh giá, nhận xét về vấn đề nghiên cứu. Các số liệu thống kê đƣợc sử dụng trong luận văn phải đƣợc lấy từ các nguồn tin cậy, đƣợc chuẩn hóa để từ đó tiến hành phân tích, tổng hợp bằng phƣơng pháp định lƣợng, định tính, biến chúng thành cơ sở cho những nhận định hay kết luận của công trình nghiên cứu. Các số liệu liên quan đƣợc phân tích, tổng hợp nhằm làm nổi bật điểm khác biệt về sự phát triển và phân bố ngành công nghiệp Thủy Nguyên trong mối liên hệ, so sánh với sự phát triển công nghiệp nói chung của thành phố Hải Phòng. 4.2.3. Phương pháp bản đồ và ứng dụng công nghệ GIS Phƣơng pháp bản đồ và ứng dụng công nghệ GIS là phƣơng pháp đặc trƣng trong nghiên cứu địa lí nói chung và địa lí kinh tế - xã hội nói riêng. Sử dụng phƣơng pháp này sẽ góp phần giải quyết nhiều nội dung nghiên cứu. Trên cơ sở các tài liệu thống kê đã thu thập đƣợc, ngƣời nghiên cứu tiến hành xây dựng, thành lập các bản đồ nhằm thể hiện đối tƣợng nghiên cứu một cách khoa học và trực quan nhất. Đối với đề tài, tác giả thành lập các bản đồ: Bản đồ hành chính huyện Thủy Nguyên, Bản đồ các nhân tố ảnh hƣởng đến sự phát triển và phân bố công nghiệp, Bản đồ hiện trạng phát triển công nghiệp huyện Thủy Nguyên,… 6 4.2.4. Phương pháp điều tra thực địa Thực địa là phƣơng pháp đặc trƣng mang lại hiệu quả cao nhất trong học tập và nghiên cứu khoa học, là nơi cung cấp nguồn tài liệu cập nhật, có độ tin cậy cao. Do đó, để đảm bảo tính khoa học và thực tiễn của đề tài, tác giả đã tiến hành khảo sát thực tế hoạt động sản xuất công nghiệp và các địa điểm phân bố ngành, điểm, cụm, khu công nghiệp chính trên địa bàn huyện Thủy Nguyên nhằm đối chiếu tƣ liệu thu thập đƣợc và bổ sung những thông tin từ kết quả nghiên cứu. 4.2.5. Phương pháp chuyên gia Trong quá trình nghiên cứu, tác giả dự kiến sử dụng phƣơng pháp chuyên gia: xin ý kiến của một số giảng viên trong Tổ Địa lí Kinh tế - Xã hội của Khoa Địa lí – Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội, các cán bộ của Cục Thống kê Hải Phòng, Phòng Thống kê huyện Thủy Nguyên, Phòng Công thƣơng Thủy Nguyên … để tăng tính khoa học và thực tiễn của đề tài, củng cố những nhận định trong luận văn. 4.2.6. Phương pháp dự báo Dự báo là một khoa học và nghệ thuật tiên đoán những sự việc sẽ xảy ra trong tƣơng lai, trên cơ sở phân tích khoa học về các dữ liệu đã thu thập đƣợc. Khi tiến hành dự báo cần căn cứ vào việc thu thập, xử lí số liệu trong quá khứ và hiện tại để xác định xu hƣớng vận động của các hiện tƣợng trong tƣơng lai nhờ vào một số mô hình toán học. Dự báo cũng có thể là một dự đoán chủ quan hoặc trực giác về tƣơng lai của một nhóm nhà nghiên cứu trên cơ sở những hiểu biết về đối tƣợng (định tính). Trong thời đại công nghệ thông tin và toàn cầu hóa, dự báo ngày càng đóng vai trò quan trọng hơn trong đời sống kinh tế - xã hội cũng nhƣ trong nghiên cứu khoa học. Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả đã dụng phƣơng pháp dự báo nhằm đƣa ra những dự báo về tình hình phát triển, phƣơng hƣớng cũng nhƣ các giải pháp cho sự phát triển công nghiệp huyện Thủy Nguyên. Trong quá trình nghiên cứu, các quan điểm và phƣơng pháp trên đƣợc sử dụng một cách tổng hợp, mỗi quan điểm và phƣơng pháp đƣợc đề cao và đóng vai trò chủ yếu trong từng tình huống cụ thể. 7 5. Những đóng góp của đề tài - Tổng quan cơ sở lí luận và thực tiễn về phát triển công nghiệp để vận dụng vào địa bàn nghiên cứu là huyện Thủy Nguyên. - Đánh giá đƣợc các thế mạnh và hạn chế của các nhân tố ảnh hƣởng đến sự phát triển công nghiệp ở huyện Thủy Nguyên. - Làm rõ đƣợc thực trạng phát triển công nghiệp huyện Thủy Nguyên giai đoạn 2010 - 2015. - Đề xuất đƣợc một số giải pháp thúc đẩy sự phát triển công nghiệp của huyện Thủy Nguyên. 6. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, phần nội dung gồm 4 chƣơng: - Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn về phát triển công nghiệp - Chương 2: Các nhân tố ảnh hƣởng đến sự phát triển công nghiệp huyện Thủy Nguyên - Chương 3: Thực trạng phát triển công nghiệp huyện Thủy Nguyên giai đoạn 2010 - 2015 - Chương 4: Định hƣớng và giải pháp phát triển công nghiệp ở huyện Thủy Nguyên đến năm 2025. 8 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP 1.1. Cơ sở lí luận 1.1.1. Khái niệm - Công nghiệp (CN): Công nghiệp là một trong hai ngành sản xuất vật chất quan trọng của nền kinh tế quốc dân. Nó tạo ta tƣ liệu sản xuất, tiến hành khai thác tài nguyên thiên nhiên và chế biến chúng thành sản phẩm phục vụ cho sản xuất và đời sống của con ngƣời. Cho đến nay đã có rất nhiều các quan niệm khác nhau về công nghiệp. Trong đó, cách hiểu phổ biến và thông dụng nhất hiện nay là theo quan niệm của Liên Hợp Quốc. Theo quan niệm của Liên Hợp Quốc, “Công nghiệp là một tập hợp các hoạt động sản xuất với những đặc điểm riêng biệt nhất định thông qua các quá trình công nghệ để tạo ra sản phẩm. Hoạt động công nghiệp bao gồm cả ba loại hình: công nghiệp khai thác tài nguyên, công nghiệp chế biến và các dịch vụ sản xuất theo sau nó” [18]. Từ khái niệm này, có thể thấy công nghiệp là một bộ phận quan trọng của nền kinh tế bao gồm 3 loại hình có quan hệ chặt chẽ với nhau: khai thác là cơ sở cho chế biến và dịch vụ thực hiện vai trò bổ trợ cho hai loại hình còn lại. - Cơ cấu công nghiệp: Sự phát triển của phân công lao động xã hội dẫn đến sự phân chia công nghiệp thành các bộ phận nhỏ và hình thành các ngành công nghiệp chuyên môn hóa. Giữa các ngành công nghiệp có sự liên quan với nhau và tác động lẫn nhau theo những quan hệ định lƣợng nhất định để đảm bảo tính thống nhất trong quá trình sản xuất công nghiệp. Sự phân chia và kết hợp quá trình sản xuất công nghiệp làm hình thành cơ cấu công nghiệp. “Cơ cấu công nghiệp là những bộ phận hợp thành quá trình sản xuất công nghiệp và mối liên hệ sản xuất giữa các bộ phận đó biểu thị bằng tỷ trọng của từng bộ phận so với toàn bộ sản phẩm công nghiệp tính theo tổng giá trị sản xuất” [19]. 9