Tài liệu Luận văn Nghiên cứu kỹ thuật trồng nấm Linh chi đỏ (Ganoderma Lucidum) trên mạt cưa cao su

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Thạc Sĩ Nguyễn Thị Sáu MỞ ĐẦU Nấm linh chi đã đƣợc nuôi trồng từ rất lâu, không những là nấm ăn mà nó còn là một loại dƣợc liệu quý hiếm. Từ xa xƣa đến nay nấm Linh chi vẫn đƣợc xem là nguồn thực phẩm cao cấp với mùi vị thơm đặc trƣng. Vì vậy nấm không chỉ là thức ăn ngon mà còn là thực phẩm chức năng tốt cho sức khoẻ con ngƣời. Cũng nhƣ nhiều loại nấm khác, nấm Linh chi có hàm lƣợng chất béo thấp. Thành phần chất béo chủ yếu là axít béo chƣa no, rất thích hợp cho những ngƣời ăn kiêng, chống béo phì. Hàm lƣợng protein cao chỉ sau thịt và đậu nành. Ngoài những giá tri về dinh dƣỡng, nấm Linh chi còn có những dƣợc tính quý. Những khảo sát dƣợc lý và lâm sàng hiện nay cho thấy Linh chi không có độc tính, không có tác dụng phụ dù dùng dài ngày, không tƣơng kỵ với những dƣợc liệu khác hoặc tân dƣợc trong điều tri và Linh chi cũng có nhiều công dụng: o Linh chi đƣợc dùng trong điều tri viêm gan do virus. o Hỗ trợ điều tri các bệnh ung thƣ. o Chống dị ứng, chống viêm. o Tác dụng nhƣ chống oxy hoá. o Bảo vệ và chống ảnh hƣởng của các tia chiếu xạ. o Nâng cao hệ miễn dịch trong điều trị nhiễm HIV. o Điều hoà và ổn định huyết áp. Chống nhiễm mỡ xơ mạch và các biến chứng, giảm cholesterol. o Chữa loét dạ dày, tá tràng. o Hỗ trợ trong điều tri tiểu đƣờng. o Chống suy nhƣợc thần kinh kéo dài, mất ngủ. o Chống stress gây căng thẳng.Và còn nhiều công dụng khác... Nhờ những giá tri dinh dƣỡng và dƣợc học mà ngày nay ở Việt Nam và trên toàn thế giới việc nuôi trồng, tiêu thụ nấm Linh chi tăng mạnh. Các nƣớc sản xuất nấm Linh chi chủ yếu là Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Đài Loan, Việt Nam ... Việt Nam là một nƣớc nông nghiệp và giàu tiềm năng về lâm nghiệp, do đó nguồn phế thải nông - lâm nghiệp nhƣ bã mía, rơm rạ, mạt cƣa rất dồi dào, đây là nguồn nguyên liệu thích hợp cho việc trồng nấm. Nuôi trồng nấm Linh chi ở nƣớc ta đã tiến hành từ nhiều năm trƣđc đây, nhƣng chỉ với những trang trại theo quy mô nhỏ lẻ, tự phát. Do chƣa cơ cấu giống thích hợp và chƣa có kỹ thuật nuôi trồng cụ thể hoặc có những ngƣời nuôi trồng chƣa nắm bắt rõ. Nên hầu hết các toang trại nuôi trồng nấm không phát triển so với các nƣớc bạn. Trang 1 SVTH: Ngô Thị Thanh Vân Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Thạc Sĩ Nguyễn Thị Sáu Để bảo vệ môi trƣờng do sự phát triển của ngành nông nghiệp ngày càng thải nhiều chất gây ô nhiễm môi trƣờng. Làm cho môi trƣờng ngày càng bị ô nhiễm ảnh hƣởng tđi đời sống và sức khoẻ của con ngƣời. Và hiệu quả kinh tế cao mà ngành trồng nấm Linh chi mang lại. Do đó, việc nghiên cứu kỹ thuật nuôi trồng nấm với nhiều loại phế thải nông nghiệp thải ở Việt Nam. Nấm Linh chi là một loại nấm có giá trị dinh dƣỡng, giá trị dƣợc học và giá tri kinh tế cao. Hiểu đƣợc những lợi ích của nấm Linh chi đem chúng tôi muốn nghiên cứu để biết rõ về loại nấm quý này. Nội dung đề tài “Nghiên cứu kỹ thuật trồng nấm Linh chi đỏ (Ganoderma Lucidum) trên mạt cƣa cao su”. Từ những điều trình bày trên, mục tiêu của đề tài là: 1. Nghiên cứu kỹ thuật trồng nấm Linh chi đỏ (Ganoderma lucidum) trên mạt cứa cao su. mì. 2. Khảo sát tốc độ phát triển lan tơ của nấm Linh chi. 3. So sánh tốc độ lan tơ của nấm Linh chi giống trên hạt lúa và trên thân khoai CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN 1.1. Giới thiệu về nấm Linh Chi Linh chi có rất nhiều tên gọi: Nấm vạn năm, Nấm thần tiên, cỏ trƣờng sinh, Hạnh nhĩ,... trong đó Linh chi thảo là phổ biến nhất và đƣợc truyền tụng từ hàng ngàn năm nay với rất nhiều truyền thuyết. Ngƣợc dòng thời gian, các ghi chép sớm nhất về Linh chi là từ thời Hoàng đế, cách đây hơn 2000 năm. Theo các sách kim điển thì Linh chi có tác dụng làm trẻ hóa, sống lâu và ngừa đƣợc bách bệnh. Trong truyền thuyết của ngƣời Trung Quốc thƣờng lƣa truyền các câu chuyện về Linh chi chữa bệnh nan y, khá nhiều chuyện hấp dẫn và cảm động. Trong truyền thuyết nổi tiếng “Bạch xà truyện” kể rằng vì muốn cứu sống ngƣời chồng mà xà tinh Bạch nƣơng nƣơng đã không quản ngại hiểm nguy đến tận núi Nga My xa hàng ngàn dặm lấy cắp tiên thảo của Nam Cực tiên ông. Cuối cùng mục đích của nàng đã đạt đƣợc, Hứa Tiên đƣợc cứu sống và tiên thảo đó chính là Linh chi. Vào thời Hán Vũ đế, trên chiếc xà ngang cung điện, một hôm bỗng mọc ra một cây nấm Linh chi, các vị đại thân đến chúc mừng và tâu rằng: Linh chi mọc là dự báo điềm lành đến với nhà vua. Từ đó Hán Vũ đế đã hai lần hạ chiếu ân xá phạm nhân. về công dụng chữa bệnh của Linh chi, lần đầu tiên xuất hiện là trong y văn Hán Vũ đế. Trong “Thần nông bản thảo kinh”, bộ sách nổi tiếng về thảo dƣợc ra đời cách đây hơn 2000 năm đƣợc biên soạn từ thời hậu Hán (năm 25 đến 22 trƣớc công nguyên), đề cập đến 365 dƣợc thảo thì Linh chi xếp vào loài Thƣợng dƣợc, ở vị trí số một sau đó mới đến nhân sâm. Thần nông bản thảo kinh phân biệt Linh Chi theo màu sắc, có ghi: Linh Chi có 6 loại: Xích chi, Thanh chi, Bạch chi, Hoàng chi, Hắc chi, Tử chi. Đến thời Minh, Lý Thời Trân viết bản thảo cƣơng mục gồm 2000 loài thuốc thì Trang 2 SVTH: Ngô Thị Thanh Vân Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Thạc Sĩ Nguyễn Thị Sáu Linh Chi vẫn đƣợc xếp vào hàng đầu. Ông viết: “Dùng lâu ngƣời nhẹ nhàng, không già, sống lâu nhƣ thần tiên”. Ông căn cứ vào tính vị, công năng, tác dụng mà phân Linh Chi ra thành 6 loại: 1. Thanh chi: Còn có tên là Long chi: Toàn bình, không độc. Chủ trị sáng mắt, bổ can khí, an thần, tăng trí nhớ. 2. Hồng chi: Còn có tên là Xích chi hay Đơn chi: Yị đắng, tính bình, không độc. Chủ tậ xung trung kết (tức ngực) ích tâm khí, bổ trung, tăng trí nhđ, tăng trí tuệ. 3. Hoàng chi: Còn có tên là Kim chi: Cam (ngọt) bình, không độc. Chủ tri ích trùng khí, an thần. 4. Bạch chi: Còn có tên là Ngọc chi: Cay, bình, không độc. Chủ tri ích phế khí, làm thông miệng, mũi, an thần. 5. Hắc chi: Còn có tên gọi là Huyền chi: Mặn, bình, không độc. Chủ tri ù tai, lợi khớp, bảo thần (bảo vệ công năng của hệ thần kinh) ích tình khí, làm dai gân cốt. 6. Tử chi: Còn có tên gọi là Mộc chi: Ngọt, ôn, không độc. Chủ tậ lợi thủy đạo (lợi tiểu), ích thận khí. Trong các bức họa hoặc các tƣớng đạo Trung Quốc, Linh chi thƣờng đƣợc mang bên mình. Các đạo sĩ tin rằng Linh chi đƣợc các thần linh ban cho và “là hạt giống tình thần”. Họ tôn trọng Linh chi vì nó làm cân bằng ngũ quan và do đó hỗ trợ trƣờng thọ. Ở Việt Nam, trong những tác giả xƣa có hai ngƣổi nói đến Linh chi, một là danh y Hải Thƣợng Lãn Ông (1720 - 1791) trong “Y lý thâu nhàn ngôn phụ chí” (Trong khi làm thuốc tìm thú nhàn, mƣợn lời quê để nói lên ý chí của mình) bài thơ số 14, Hải Thƣợng viết: Xuân nhật đăng sơn thái dƣợc. Vu hồi thạch kính đạt sơn phi. Lai tuyết tàn hoa thẩm đạo y. Phất khứ hoang vân đăng tuyệt hiến. Phƣợng hoàng sào hạ mịch Linh chi. Đã đƣợc Nguyễn Thanh Giản, Nguyễn Tử Siêu, Nam Trân cùng dịch nhƣ sau: Ngày xƣa lên núi hái thuốc. Đƣờng lên sƣờn núi mãi quanh đi. Tuyết rụng hoa rơi thẫm đạo y. Rẽ lối mây mù leo tận đỉnh. Trang 3 SVTH: Ngô Thị Thanh Vân Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Thạc Sĩ Nguyễn Thị Sáu Tới vùng tổ phƣợng hái Linh chi. Ngƣời Việt Nam thứ hai có nói đến Linh chi là nhà bác học Lê Quý Đôn (1726 1784) viết về Linh chi trong “Vân Đoài loại ngƣ” và “Kiến văn tiểu lục” đánh giá Linh chi là “Một sản vật quý hiếm của đất rừng Đại Nam” với những tác dụng lớn nhƣ kiện não, bảo can, cƣờng tâm, kiên vị, cƣờng phế, giải độc, giải cảm và giúp con ngƣời sống lâu tăng tuổi thọ. Nấm Linh chi đƣợc Kỹ Sƣ Nguyễn Thanh đƣa từ Trung Quốc về Việt Nam với một số chủng Linh chi đỏ quý Ganoderma lucidum (Leyss ex Fr.) K a r s t v à đƣợc Trang 4 SVTH: Ngô Thị Thanh Vân Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Thạc Sĩ Nguyễn Thị Sáu nuôi trồng ra quả thể tại Đại Học Tổng Hợp Hà Nội. Ở (hình 1.1 và hình 1.2) là quả thể nấm Lình chi đô. Hình 1.1: Bề mặt trên của quả thể nấm Linh chi đổ (Ganoderma lucidum) Hình 1.2: Bề mặt dƣới của quả thể nấm Linh chi đỗ (Ganoderma lucidum). Ngày nay, các nhà khoa học đã xác định Linh chi là một loài nấm Lỉnh chi là một loài cố tên khoa học là Ganoderma lucidum (Leyss ex Fr.) Karst, tên thông dụng là Linh chi (Việt Nam), Lingzhi (Trung Quốc), Reishi (Nhật Bản). Nấm có màu đỏ, hiện nay có khoảng 45 thứ (varíete) Linh chi đƣợc xác định, nghĩa là chỉ có Linh chi đỏ ta đã cố 45 loạỉ cố màu sắc khác nhau thay đỗi từ vàng, vàng cam đến cam, đỏ cam, đỏ, đỏ sậm, đỏ tia, ...Ngoài ra còn cố Lỉnh chi đen (Ganoderma sinense) nhƣ (hình 1.4), Linh chỉ tím (Ganoderma japonicum) là hai loại hoàn toàn khác Linh chi đỏ. Linh chi vàng gặp ồ Việt Nam là (Ganoderma colossum) nhƣ (hình 1.3) chƣa phát hiện ồ Trung Quốc và các nƣớc Đông Nam Á khác. Trang 5 SVTH: Ngô Thị Thanh Vân Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Thạc Sĩ Nguyễn Thị Sáu Trang 6 SVTH: Ngô Thị Thanh Vân Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Thạc Sĩ Nguyễn Thị Sáu Hình 1.3: Qủa thể nếm Lỉnh chi vàng (Ganoderma colossum) Hình 1.4: Quả thể nấm Linh chi đen (Ganoderma sinense) Hình 1.5: Quả thể nấm Linh chi trắng Trang 7 SVTH: Ngô Thị Thanh Vân Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Thạc Sĩ Nguyễn Thị Sáu Các loài Linh chi đƣợc xếp vào một họ riêng là họ nấm Linh chi Ganodermataceae trong đó chi Ganoderma có rất nhiều loài, đến gần 80 loài, do vậy Linh chi đỏ đƣợc gọi là Linh chi chuẩn để phân biệt với những loài khác cùng chi Ganoderma nhƣng không phải là Linh chi thật sự. Khi nói đến Linh chi là đề cập đến Linh chi đỏ Ganoderma lucidum đây là loại Linh chi tốt nhất trong các loài thuộc họ Linh chi. Cho đến nay chƣa ai thấy và chƣa có mô tả khoa học về Linh chi trắng (hình 1.5) và Linh chi xanh thuộc chi Ganoderma trong họ Ganodermataceae mà chỉ mới thấy Linh chi đỏ, Linh chi đen, Linh chi vàng, Linh chi tím. Ngoài ra, các nhà khoa học Nhật Bản còn cho rằng trồng trong một số điều kiện khác nhau Linh Chi sẽ có màu khác nhau. Tên khoa học: Ganoderma lucidum (Leyss ex Fr) Kart (Linh Chi có nhiều loài khác nhau). Nấm Linh Chi thuộc: Ngành : Eumycota. Lớp : Basidiomycetes. Bộ : Polyporales. Họ : Ganodermataceea. Chi Loài : Ganoderma : Ganoderma lucidum Chi Ganoderma rất phong phú và phân bố khá rộng, nhất là ở vùng nhiệt đới ẩm, một số dùng làm thực phẩm chức năng và dƣợc phẩm. Gặp hầu hết ở các nƣớc Châu Á ở Việt Nam gặp rãi rác từ Bắc đến Nam. 1.1.1. Đặc điểm sinh học về hình thái ngoài chúng cũng có ít nhiều sai khác. Quả thể có cuống dài hoặc ngắn, thƣờng đính bên, đôi khi trở thành đính tâm do quá liền tán mà thành. Cuống nấm thƣờng hình trụ, hoặc thanh mảnh (cỡ 0,3 - 0,8 cm đƣờng kính), hoặc mập khỏe (tđi 2 3,5 cm đƣờng kính). ít khi phân nhánh, đôi khi có uốn khúc cong quẹo (do biến dạng trong quá trình nuôi trồng). Lđp vỏ cuống láng đỏ - nâu đỏ - nâu đen, bóng, không có lông, phủ suốt lên mặt tán nấm. Mũ nấm dạng thận - gần tròn, đôi khi xòe hình quạt hoặc ít nhiều dị dạng đồng tâm và có tỉa rảnh phóng xạ, màu sắc từ vàng chanh - vàng nghệ - vàng nâu - vàng cam - đỏ nâu - nâu tím, nhấn bóng, láng nhƣ vemi. Khi già, sẫm màu lđp vỏ láng lớp phấn đỏ nâu trên bề mặt ngày càng nhiều và dày hơn. Kích thƣđc tai nấm biến động lớn, từ 5 - 12 cm, dày 0,8 - 3,3 cm. Phần đính cuống hoặc gồ lên hoặc lõm nhƣ lõm rốn (hình 1.6) Trang 8 SVTH: Ngô Thị Thanh Vân Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Thạc Sĩ Nguyễn Thị Sáu Hình 1.6: Hình thái giải phẫu thể quả nấm Linh chỉ Phần thịt nấm dày từ 0,4 - 2,2 cm, màu vàng kem - nâu nhợt - trắng kem, phân chia kiểu lớp trên và lớp dƣới. Thấy rõ ở các lớp trên, các tia sợi hƣớng lên. Trên lát cất trên giải phẫu hiển vi, chỉ thấy đầu trên các sỢì phình hình chùy, màng rất dày, đan khít vầo nhau, tạo thành lớp vỏ láng (dày khoảng 0,2 - 0,5 mm). Nhờ lớp láng bống không tan trong nƣớc do đổ mà nấm chịu đƣợc mƣa, nấng. Ở lớp dƣới hệ sợi tia xuống đều đặn, tiếp giáp vào tầng sinh bào tử. Tầng sinh sản (bào tầng - thụ tầng - hyménium) là một lớp ống dày từ 0,2 - 1,8 cm màu kem - nâu nhạt gồm các ấng nhỏ thẳng, miệng gần tròn, màu trấng, vầng chanh nhạt, khoảng 3 -35 ếng/mm. Đảm đơn bào (holobasidie) hình trứng hình chừy, không mầu dầi 16 - 22 |nm, mang 4 đảm bào tử (basidiospores). Bào tử đảm thƣờng đƣợc mô tả có dạng trứng cụt (truncate). Đôi khi có tác giả mô tả ỉà dạng hình trứng cổ đầu chốp tròn - nhọn. Thực ra đố là do chụp phủ lớp nảy mầm (tectum cap) hoặc phồng căng, hoặc lõm thụt vào mà thành. Bào tử đảm có cấu trúc lớp vỏ kép, màu vàng mật ong sáng, chính giữa khối nội chất tụ lại một giọt hình cầu, dạng gỉọt dầu, kích thƣớc bào tử rất nhỏ dao động ít nhiều khoảng từ8 - 11,5x6 - 7,7 ^m, phải xem dƣđi kinh hiển vi mới thấy đƣợc, khá phù hợp với tác giả (bảng 1.1). Bào tử Linh chỉ cố hai lớp vỏ rất cứng, khố nảy mầm. Bào tử Linh chỉ cố chứa các thành phần gỉấng nhƣ Linh chi: Polyssacharide, triterpen, acid béo, acid amin, vitamin và các nguyên tố vi lƣợng, với hàm lƣợng đậm đặc hơn Linh chi từ 7 đến khoảng 20 lần (theo một sấ báo cáo). Khỉ Linh chỉ phống thích bào tử, nhìn xuyên qua ánh nấng sẽ thấy từng đợt bào tử bay nhƣ khốỉ bám vào mặt trên Lỉnh chỉ tạo thành một lớp bụi mỏng màu nâu đỏ, rất mịn, nhƣ đất đỏ bazan. Tuy vậy số lƣợng bào tử Linh chi là rất ít. Khi thu hoạch 1 tấn nấm Linh chi sẽ thu đƣợc lkg bào tử. Tác dụng của bào tử cũng giống nhƣ tác dụng của nấm Linh chi. Thƣờng một vài sản phẩm của các hãng trên thị trƣờng có phôi hợp Linh chi và bào tử Trang 9 SVTH: Ngô Thị Thanh Vân Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Thạc Sĩ Nguyễn Thị Sáu phá vỏ hoặc không phá vỏ. Các sản phẩm này thƣờng đắt hơn các sản phẩm không có bào tử. Tuy nhiên những bào tử đã phá lđp vỏ thì dễ bị oxy hóa nếu bảo quản không tốt, còn nếu không phá vỏ thì cơ thể khó hấp thụ nếu dùng dƣới dạng viên nang. Bảng 1.1: Biến động kích thƣớc bào tử đảm nấm Lỉnh chi chuẩn ở các mẫu vật khác nhau. Nguồn Kích thƣớc bào tử Vùng thu mẫu 1889Patouuillard 10- 1 2 x 6 - 8 Đông Dƣơng 1939 Imazeki 9,5- 11 X 5,5-7 Nhật Bản 1964 teng 8,5- 11,5x5-6,5 Trung Quốc 1972 Steyaert 8,5- 10,8- 13x5,5-8,5 Indonesia, úc Châu 1973 Pegler et al 9- 1 3 x 6 - 8 Anh Quốc 1976 Ryvarden 7-12x6-8 Bắc Âu. Phi Châu 1980 Ryvarden et al 7-12x6-8 Đông Phi Châu 1981 Kiet 7,5 - 10 X 5 - 6,5 Bắc Việt Nam 1982 Bazzalo et al 9-13x5-7 Argentine 1986 Melo 8,2- 11,5- 13,5x6,3-7,5-8,1 Bồ Đào Nha 1986 Gilbertson et al 9 - 12 X 5,5 - 8 Bắc Mỹ 1986 Adaskaveg et al 10- 11,8x6,8-7,8 Bắc Mỹ 1987 Petersen 7 - 8 X6 - 8 Bắc Âu 1989 Zhao 9- 11 x 6 - 7 Trung Quốc 1990 Hseu 8,5-11,5x5-7 Đài Loan 1994 Thu 9-12x5-7 Hà Bắc Việt Nam 1994 Tham et al 8 - 10,5 X 5 - 7 Lạng Sơn Việt Nam 1996 Tham 7,5 - 11,5x5,5-7 Đà Lạt Việt Nam Vỏ bào tử khá dày, cỡ 0,7 - 1,2 um có cấu trúc phức tạp, mặc dù kích thƣớc biến đỗi nhƣng cấu trúc tinh vi của bào tử đảm có độ ổn định cao, dù là ở chủng nuôi trồng ở Trung Quốc, Nhật Bản chủng nấm Linh chi Hà Bắc hay chủng Đà Lạt. Rõ ràng kiến tạo lỗ thủng trên bề mặt lớp vỏ ngoài là phổ biến nhất ở các chủng nghiên cứu, và quan sát thƣờng thấy mấu lồi nhỏ (đƣờng kính 0,5 - 1,5um) ở đầu đối diện với lỗ nảy mầm - tức là Trang 10 SVTH: Ngô Thị Thanh Vân Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Thạc Sĩ Nguyễn Thị Sáu ở đáy bào tử (có thể thấy rõ ở chủng nấm Linh Chi). Mới chỉ thấy Steyaert (1972), Futado (1962), Hseu (1990), Buchanan và Wilkie (1994),... chụp và vẽ mô tả cấu trúc này nhƣng chƣa ai đƣa ra nhận xét và thuật ngữ nào. Lỗ nảy mầm của bào tử đảm khá lớn, là đặc điểm quan trọng của loài Ganoderma (đƣờng kính cỡ 3,2 - A,2ụ.m). Đã có nhiều thảo luận lý thú, đặc biệt là các thí nghiệm gieo đảm bào tử để xác định chức năng của cấu trúc này. Đặc biệt Furtado và Steyaert thƣờng lƣu ý, gọi vùng này là đỉnh bào tử, nhấn mạnh đặc điểm nở phồng dày lên của vùng này của các loài Ganoderma. Trên lớp vỏ ngoài thấy rõ các trụ chống chính là khái niệm “gai chống” do đa số các tác giả nhận xét đỉnh các trụ nổi gồ thành các mụn cóc. Các trụ chống chính là tầng cột theo phân loại của Erdtman (1952) - các trụ đƣợc nối vổi nhau bằng vách mỏng chông từ tầng nền tới tầng phủ mỏng, trong suốt, bao bọc toàn bộ bên ngoài bào tử. Nhƣ thế tạo thành các xoang rỗng ở lớp vỏ ngoài, nhờ đó tạo khả năng bảo vệ cao cho vỏ bào tử. Lớp vỏ trong mỏng hơn, sát ngay bên dƣới tầng nền của lớp vỏ ngoài, thƣờng cảm quan mạnh, do vậy thấy đậm màu dƣới kính hiển vi quang học. cấu trúc của lớp vỏ trong cho đến nay còn chƣa đƣợc biết rõ. 1.1.2. Đặc điểm sinh trƣởng và sinh sản Các bào tử đảm đơn bội, trong điều kiện thuận lợi, nảy mầm tạo hệ sợi sơ cấp, trong thực nghiêm thì tỷ lệ nảy mầm ở nhiệt độ 28 - 30°c. Hệ sợi sơ cấp đơn nhân đơn bội mau chóng phát triển, phối hợp với nhau tạo ra hệ sợ thứ cấp - tức hệ sợi song hạch phát triển, phân nhánh rất mạnh, tràn ngập khắp giá thể. Lúc này, thƣờng có hiện tƣợng hình thành bào tử vô tính màng dày - rất dày. Chúng dễ dàng rụng ra khi gặp điều kiện phù hợp sẽ nảy mầm cho ra hệ sợi song mạch tái sinh. Hệ sợi thứ cấp phát triển mạnh đạt tới giai đoạn cộng bào - tức các vách ngăn đƣợc hòa tan. Tiếp đó là giai đoạn sợi bện kết để chuẩn bị cho sự hình thành mầm mống quả thể, đây chính là giai đoạn phân hóa hệ sợi. Từ hệ sợi nguyên thủy hình thành các sợi cứng màng dày, ít phân nhánh bên kết lại thành cấu trúc bó đƣợc cố kết bởi các sợi bên phân nhánh rất mạnh. Từ đó hình thành các mầm nấm màu trắng mịn vƣơn dài thành các trụ tròn mập. Phần đỉnh trụ bắt đầu xòe thành tán, trong lúc lớp vỏ láng đỏ cam xuất hiện. Tán lớn dần hình thành bào tầng và bất đầu phát tán bào tử đảm liên tục cho đến khi nấm già sẫm màu, khô tốp và lụi dần trong vòng 3-4 tháng. Chu trình sếng của nấm Linh chi (hình 1.7). Trang 11 SVTH: Ngô Thị Thanh Vân Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Thạc Sĩ Nguyễn Thị Sáu Hình 1.7: Chu trình sống của nấm Linh chi. Nấm Lỉnh chi có thể mọc trên cây gỗ (thƣờng là thuộc bộ đậu Fabales) đã chết. Quả thể gặp rộ vào mùa mƣa (từ tháng 5 - tháng 11 dƣơng lịch), có thể trên thân cây (cuống thƣờng ngấn, taỉ nấm nhỏ), quanh gấc cây hoặc từ các rễ cây khi ây cuống thƣờng dàỉ và cố thể phân nhánh, đôi khi tán nấm lớn (xấp xỉ 30 cm). Nấm thƣờng mọc tất dƣới bống rợp, ánh sáng khuyếch tán nhẹ. Do cố lớp vô láng đô, Linh chỉ cổ thể chịu nấng rọi, khỉ ấy sẽ xuất hiện lđp phấn ánh xanh tím, cố thể chịu mƣa liên tục. Đáng chú ý là cấc chủng nấm Linh chi thƣờng có màu nâu đỏ bóng sẫm màu hơn, trong khi chủng Linh chi ở Đà Lạt thƣờng đỏ hồng - đỏ cam. Ở những vùng thấp (< 500 m) rõ ràng là ƣu thế của các chủng chịu nhiệt độ cao (28 - 35) nhƣ ở vùng châu thổ sông Hồng và đồng bằng sông Cửu Long (quanh thành phố Hồ Chí Minh). Bởi thế, chủng Linh chi đỏ đƣợc chúng tôi chọn làm đối tƣợng để tìm hiểu và nuôi trồng khảo cứu chính phục vụ cho bài tốt nghiệp. Và nghiên cứu chi tiết hơn về kỹ thuật nuôi ƣổng Linh chỉ ỏ điều kiện khí hậu tại TP. Hồ Chí Minh. 1.1.3. Điều kiện sinh trƣởng và sinh sản • Nhiệt độ thích hợp: - Giai đoạn nuôi sợi: Từ 20°c đến 30°c - Giai đoạn quả thể: Từ 22°c đến 28°c • - Độ ẩm: Độ ẩm cơ chất: Là lƣợng nƣớc bổ sung vào cơ chất để nấm có thể mọc đƣợc từ 60 đến 65%. Trang 12 SVTH: Ngô Thị Thanh Vân Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Thạc Sĩ Nguyễn Thị Sáu - Độ ẩm không khí: Gọi là độ ẩm tƣơng đối không khí. Nó biểu hiện bảng phần trăm của tì lệ độ ẩm tuyệt đối trên độ ẩm bảo hoà của không khí, độ ẩm không khí từ 80% đến 95%. - Độ thông thoáng: Trong suốt quá trình nuôi sợi và phát triển quả thể, nấm Linh chi đều cần có độ thông thoáng tốt. • Ánh sáng: - Giai đoạn nuôi sợi: Không cần ánh sáng. - Giai đoạn phát triển quả thể: cần ánh sáng tán xạ (ánh sáng có thể đọc sách đƣợc). Cƣờng độ ánh sáng cân đối từ mọi phía. • pH: Linh chi thích nghi trong môi trƣờng trung tính đến acid yếu. Đối vổi nguyên liệu trồng nấm, không ở dạng dung dịch, nên khó đo với các loại máy đo pH ở dạng dung dịch. Ngƣời ta có thể dùng “pH đo đất” để xác định độ pH của nguyên liệu. Dụng cụ đơn giản nhƣ một cái dùi nhọn, khi ghim vào nguyên liệu sẽ cho biết ngay pH của cơ chất. • Dinh dưỡng: Sử dụng nguồn dinh dƣỡng trực tiếp từ nguồn xenlulo. 1.1.4. Thành phần hóa học và dƣực tính ctf bản của nấm Linh chi Sô" lƣợng các chủng loài nấm Linh chi đƣợc sử dụng trong công nghệ dƣợc liệu, dƣợc phẩm ngày càng tăng và đó cũng là bí quyết của các quốc gia Á Đông. Khái niệm Lục Bảo Linh chi từ thời Lý Thời Trân cách nay 400 năm (1595) có lẽ phải bao hàm hàng chục loài khác nhau. Cho nên, không phải ngẫu nhiên mà ở Trung Quốc có khá nhiều cơ sỡ tầm cỡ nghiên cứu và sản xuất Linh chi (đặc biệt là ở Phúc Kiến và Tứ Xuyên). Các rníđc Châu Á dẫn đầu về nghiên cứu hoá dƣợc, nuôi trồng và bào chế các loại Linh chi. Thực tế một số tác giả đã quan tâm phân tích thành phần cấu tạo vỏ láng ở các loài Ganoderma và Amauroderma vào thập niên 20, phát hiện các ergosterol và các enzyme phenoloxydase, peroxydase,...ở G.lucidum (dẫn theo tài liệu Trung Quốc, 1976). Gần đây mới có lẻ tẻ các khảo cứu về tác dụng gây dị ứng và bệnh đƣờng hô hấp bỏi bào tử một số loài Ganoderaia ở Aukland (New Zealand) (Hasnain. SM. Et al 1985) đặc biệt bởi các thành tố chiết từ G. applanatum, G. lucidum và G. meredithiae ở New Orleans (Hoa Kỳ) (Homer, w. E. et al 1993). Năm 1936, nấm Linh chi (Ganoderma lucidum) nuôi trồng đại trà thành công ở Nhật Bản thì trào lƣu nghiên cứu về hoá sinh học nấm càng trở nên mạnh mẽ. sản lƣợng nấm nuôi trồng chủ động trên thế giới ngày một nâng cao cung cấp đủ nguyên liệu cho các nhà dƣợc học đi dâu vào nghiên cứu thành phần hoá học của nấm Linh chi. Vào thập niên 70 - 80, bắt đầu một trào lƣu khảo cứu hoá dƣợc học các nấm Linh chi (bảng 1.2). Chủ yếu ở trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan và Việt Nam. Gần Trang 13 SVTH: Ngô Thị Thanh Vân Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Thạc Sĩ Nguyễn Thị Sáu đây một số phòng thí nghiệm ở Hoa Kỳ và vùng Đông Nam Á cũng bắt đầu tham gia vào tiến trình này. Vđi các phƣơng pháp cổ điển tníđc đây ngƣời ta đã phân tích các thành phần hoá dƣợc tổng quát của Linh chi, cho thấy: Nƣớc : 12 - 13% (trong cao mềm của Việt Nam thì tới 22,32%) Cellulose : 54 - 56% Lignin : 13 - 14 % Hợp chất nitơ :1,6 - 2,1 % Chất béo (kể cả dạng xà phòng hoá) : 1,9 - 2% (có thể có tới 0,4% trong cao) HỢp chất Sterol toàn phần Saponin toàn phần : 0,11 - 0,16% : 0,3 - 1,23% Alcaloide và Glucoside tổng sô" : 1,82 - 3,06% Từ những năm 1980 đến nay, ngƣời ta, bằng các phƣơng pháp hiện đại: phổ kế uv (tử ngoại), IR (hồng ngoại)..., phổ kế khối lƣợng - sắc ký khí (GC - MS), phổ kế cộng hƣởng từ hạt nhân (đánh dấu với H - 3 và c - 13) (NMR) và đặc biệt là kỹ thuật sắc ký lỏng cao áp (HPLC) và phổ kế plasma (ICP), đã xác định chính xác gần 100 hoạt chất và dẫn xuất trong nấm Linh chi. Dẩn liệu từ MedLine cho thấy cũng có đến gần con số 200 công trình nghiên cứu trong lĩnh vực này (từ 1983 - 1993 ). Có thể khái quát trong (bảng 1.3) dƣđi đây: Điều đáng lƣu ý là các nhóm hoạt chất chính gặp khá phổ biến ỏ nhiều loài Ganoderma Kast. Và cả các loài Amauroderma Muƣ nhƣ luận điểm về tính thống nhất của họ Ganodermataceae Donk về phƣơng diện hoá sinh học của (Lê Xuân Thám, Đàm Nhuận, 1994). Trang 14 SVTH: Ngô Thị Thanh Vân Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Thạc Sĩ Nguyễn Thị Sáu Bảng 1.2: Một số loài Linh chỉ đã đƣực phân chất Tên loài Các nhóm hoạt chất Steroide Triterpenoide Polysaccharide + + + G. boninese + + + G.capense + + + G. fomosanum + + + G. japoincum + + + G. lucidum + + + Gsinense + + + G. tenue + + + G. tsugae + + + Amauroderma rude + + + A macer + + + Ganoderaia applanatum Điều đáng lƣu ý nữa là các nhóm hoạt chất này cũng gặp khá nhiều phổ biến trong các cấu trúc nấm. Trong thể nang bào tử (Sporosphores, Sporocarps) trong bào tử đảm (Basidiospores) và trong hệ sợi (Mycelia) trong nấm tự nhiên hoang dại và nuôi trồng chủ động. Trang 15 SVTH: Ngô Thị Thanh Vân Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Thạc Sĩ Nguyễn Thị Sáu Bảng 1.3: Thành phần hoạt chất ctf bản ở nấm Linh chi Hoá chất Nhóm Hoạt chất dƣợc tính Cyclooctasulfur Nucleotide Ƣc chế giải phóng histamine Adenosine dẫn xuất Proteine ức chế kết dính tiểu cầu, thƣ giãn cơ, giảm đau Lingzhi - 8 Alcaloide Chống dị ứng phổ rộng. Điều hoà miễn dịch *** Steroide TrỢ tim Ganodosterone Steroide Giải độc gan Lanosporeric acid A Steroide ức chế sinh tổng hợp Cholesterol Lanosterol Steroide ức chế sinh tổng hợp Cholesterol H, HI, IV, V Steroide ức chế sinh tổng hợp Cholesterol Ganoderans A, B, c Polysaccharide Hạ đƣờng huyết Beta - D Glucan Polysacc BN - 3B; 1,2, 3, 4 Polysacc D-6 Polysacc Tăng tổng hợp protein, tăng chuyển hoá acid nucleic *** Polysacc TrỢ tim Ganoderic acids R, s Triterpenoide ức chế giải phóng histamine Ganoderic acids B, D, F, H, Y Triterpen Hạ huyết áp, ức chế ACE Ganoderic acids Triterpen ức chế sinh tổng hợp Cholesterol Ganodermadiol Triterpen Hạ huyết áp, ức chế ACE Ganodermic acids Mf Triterpen ức chế sinh tổng hợp Cholesterol Ganodermic acids T. 0 Triterpen ức chế sinh tổng hợp Cholesterol Lucidone A Triterpen Bảo vệ gan Lucidenol Triterpen Bảo vệ gan Chông ung thƣ, tăng tính miễn dịch Trang 16 SVTH: Ngô Thị Thanh Vân Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Thạc Sĩ Nguyễn Thị Sáu Ganosporelacton A Triterpen Chống khối u Ganosporelacton B Triterpen Chống khối u Oleic acid dẫn xuất Acid béo ức chế giải phóng Histamine Trong sô" các nhóm hoạt chất, nhóm có bản chất protein nổi bật vđi Lingzhi - 8 do các nhà khoa học Nhật Bản tìm ra (Kino .K et al 1989, 1991...), đƣợc chứng minh là một tác nhân chống dị ứng phổ rộng và điều hoà miễn dịch hữu hiệu, đồng thời duy trì tạo kháng thể chống các kháng nguyên viêm gan B. Riêng nhóm nucleoside, nổi bật trong Ganoderma lucidum và G. capense có các dẫn xuất của adenosine vđi tác dụng thƣ giãn cơ giảm đau và ức chế sự dính kết , •£Ã tiểu câu. Nhóm alcaloide còn ít đƣợc khảo cứu, mặc dù với tác dụng trợ tim là rõ ràng. Dần liệu về nấm Linh chi (G. lucidum) cho thấy hàm lƣợng alcaoide tổng số rất đáng kể có vẻ mâu thuẫn với ý kiến của G. Paris (1948) cho rằng nấm Linh chi không có alcaloide và không độc. Nhóm Steroid khá phong phú ở nấm Linh chi với tác dụng chủ đạo ức chế sinh tổng hợp Cholesterol. Đặc biệt từ bào tử đảm G. lucidum ngoài 2 lacton A, B còn có 5 hợp chất sterol đã đƣợc Chen - Ry và Yu 1991 xác định chính xác công thức phân tử: 3.7, 11, 12, 15, 23 - hexaoxo - 5 alpha - lanosta - 8 - en - oic acid (I) 3beta, 7beta - trihydroxy - 11, 25, 23 trioxo - 5 alpha - lanosta 8 - en - 26 oic acid(II) 7beta - hydroxyl - 11, 15, 23 - pentaoxo - 5 alpha - lanosta - 8 - en - oic acid (III) 3.7, 11, 15, 23 - pentaoxo - 5 alpha - alpha - lanosta - 8 - en - oic acid (IV) 24, 25, 26 - trihydroxy - 5 alpha - lanosta - 7, 9 (11) - dien -3- one(V) Trong đó hợp chất đầu (I) là một chất mới tìm thấy đƣợc đặt tên là Ganosporeríc A còn 4 chất sau lần đầu tiên thu nhận đƣợc từ bào tử G. lucidum. Các hợp chất Lanostannoid có cấu trúc kiểu triterpen đƣợc phát hiện ngày một nhiều, năm 1986, Arisawa, M, et al xác định cấu trúc 3 hợp chất mới. - Ganodermenonol: 26 - hydroxyl - 5 alpha - lanosta -7,9,(11)24 - trien - 3 - one - Ganodermadiol: 5 alpha - lanosta - 7,9,(11)24 - trien - 3 beta,26 diol - Ganodermatriol: 5 alpha - lanosta - 7,9,(11)24 - trien - 3 beta, 26, 27 - triol Trong nhóm các Ganodermic acid, Wang, C.N., et al (1989) đã chứng minh hiệu Trang 17 SVTH: Ngô Thị Thanh Vân Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Thạc Sĩ Nguyễn Thị Sáu lực ức chế kết tụ tiểu cầu ngƣời và xác định cấu trúc phân tử của ganodermic acid s. lanosta - 7,9,(11)24 - trien - 3 beta, 15 alpha - diacetoxy - 26 - oic acid Kết quả gắn đồng vị phóng xạ P- 32 chỉ ra rằng Ganoderaiic acid s hoạt hoá sự thuỷ phân P1P2 (đó là phosphatidylinostol 4,5- bophosphate). Dƣới kính hiển vi điện tử quét, ở dƣới ngƣỡng kết tụ, tiểu cầu có dạng dĩa với gai nhỏ, còn ở trên ngƣỡng, chúng dạng tròn hoặc bất thƣờng có gai và các biến dạng của màng. Nhóm ester vđi acid béo không no linoleic đƣợc ghi nhận vào 1991 có hoạt tính chống ung thƣ với công trinh của Lin, C.N. et al. Đó là 2 ergosterol mới: - Steryl ester 1: Ergosta - 7,22 - dien - 3 beta - yl - linoleate - Steryl ester 2: 5 alpha, 8 alpha - epidioxyergosta - 6,22 dien - 3 beta- yl - linoleate Đồng thời các tác giả còn tìm ra 1 lanostanoid và steroid mới cũng có tác dụng ức chế các tế bào ung thƣ. Nhóm Polysaccharide cũng rất phong phú ở các nấm Linh chi và phổ hoạt lực mạnh. He. Y. et al (1992) đã khảo cứu các BN3B - gồm 4 polysaccharide đồng nhất có hoạt tính tăng miễn dịch. Trong đó arabinogalactan mang các liên kết glycoside. Hikino. H. et al 1985 - 1989 chứng minh hoạt lực hạ đƣờng huyết của nhiều polysaccharide. Đó chính là các heteroglycan có cả hoạt tính chông ung thƣ. Đó là ganoderan B có tác dụng làm tăng mức insuline huyết tƣơng, làm giảm sinh tổng hợp glycogen và hàm lƣợng glycogen trong gan; và đó là cơ sở điều trị liệu trên các bệnh nhân đái đƣờng. Đặc biệt các phức hợp polysaccharide - protein có hoạt tính chống khối u và tăng miễn dịch đã đƣợc chỉ ra từ lâu (Ukai, s. et al 1983). Byong kak Kim (1992, 1994) et al còn tiến hành lai hệ sợi bằng dung hợp Protoplast giữa nấm Linh chi chuẩn G. lucidum với các loài khác: G. applanatum... thậm chí với cả nấm hƣơng Lentinus edodes, nhờ đó tăng cƣờng hoạt tính chống khối u sarcom 180 của các phức polysaccharide - protein lên đáng kể. Gần nay tác dụng tăng sinh tổng hợp IL -2 (Interleukine - 2) và hoạt tính AND polymerase ở chuột già tuổi bởi polysaccharide đã soi sáng thêm khả năng trẻ hoá, tăng tuổi thọ bởi các nấm Linh chi (Lei. L.s và Lin. Z.B 1993). Loạt nghiên cứu về polysaccharide không tan trong nƣớc của các tác giả Nhật Bản (Sone, Y. et al, 1985; Takashi, M.et al, 1993,...) chứng tỏ hiệu lực chông khôl u rất rõ, thậm chí làm tan khối u vđi tỷ lệ % với các loài G.applanatum và G. lucidum. Gần đây Lin Zhibin và Lei sheng (1994) đã xác định trọng lƣợng phân tử của Polysaccharide từ G.lucidum cho kết quả: 7.100 - 9.300. Nhiftig tổng kết xác đáng về vai trò sinh - dƣợc học của nhóm hoạt chất này đã đƣợc R. Chang (1994) giới thiệu tại hội Trang 18 SVTH: Ngô Thị Thanh Vân Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Thạc Sĩ Nguyễn Thị Sáu thảo Bắc Kinh với báo cáo thực nghiệm của tác giả Đài Loan, Trung Quốc và Hoa Kỳ. Mặc dù còn ít nghiên cứu, song các alcaloïde ở Ganoderma capence (Lloyd) Teng rất đáng lƣu ý. Chúng là các pyrroles đặc biệt (Yang, J, J và Yu, DQ, 1990); (Yu, J,G, et al 1990). ganoine: N - isopentyl - 5 hydroxymethyl - pyrryl aldehyde gnaodine: N - phenylethyl - 5 hydroxymethyl - pyrryl aldehyde ganoderpurine: N9 - (anpha, anpha diemethyl - gama - oxybutyl) adenine Từ đó đã tổng hợp các alkaloid tƣơng tự các mẫu tự nhiên có hiệu quả chống viêm (1A và 1B): 1A: 1 - isopentyl 1 - 2 - formyl 5 - hydroxymethylpyrrole IB: 1 - phenylethyl 1 - 2 - formyl - 5 hydroxymethylpyrrole Tác dụng bảo vệ gan, chống tác hại của CCI, đƣợc chứng minh rõ ràng với các chế phẩm chiết từ các loài linh chi. Có lẽ đa dạng nhất và tác dụng dƣợc lý mạnh nhất là nhóm sapoine - triterpenoids - các acid ganoderic. Lần đầu tiên Nishtoba et al (1984 - 1987) chứng minh các ganoderic acid c là mới trong tự nhiên, sau đó Morigiwa et al. 1986, tìm ra thêm ganoderic acid B. Chúng thể hiện hoạt lực ức chế giải phóng histamine, ức chế Angiotensine Conversion enzyme (ACE), ức chế sinh tổng hợp Cholesterol và hạ huyết áp. Ngày nay nhóm ganoderic acids đã đƣợc phát hiện có tới hàng chục dẫn xuất khác nhau. Kết quả tách trên sắc ký lỏng cao áp (HPLC) loài Linh chi G.tsugae Murrill rất đặc sắc. Rõ ràng có sự tƣơng đồng lớn với G. lucidum. Ngoài lucideric acid (lucidone) do Kohda et al (1985) tìm ra, còn có dẫn xuất lucidenol đƣợc Su. c. H et al (1993) chứng minh là mđi hoàn toàn, cấu trúc phân tử của 4 hoạt chất chính đƣợc các kỹ thuật quang phổ và cộng hƣởng từ hạt nhân xác định (Su et al, 1993). Các hợp chất này đều có tác dụng bảo vệ gan, thực nghiệm đặc sắc thu đƣợc với việc gây tăng GOT và GOP bằng CCL4 (tetrachlorurcarbon). Điều lý thú là từng triterpenoid tình khiết riêng rẽ thể hiện hoạt lực thấp hơn khi dùng các phân đoạn tách chƣa tinh chế, nghĩa là tổ hợp các đồng phân của chúng hiệu quả hơn. Do vậy dễ hiểu ngƣời ta thƣờng dùng tách dịch chiết toàn bộ từ nấm Linh chi. 1.1.5. Tác dụng của nấm Lỉnh chỉ: Linh chi đƣợc dùng nhƣ một thƣợng dƣợc từ khoảng 4000 năm nay ở Trung Quốc. Chƣa thấy có tƣ liệu về tác dụng xấu, độc tính của Linh chi (ngoại trừ các khảo cứu về khả năng tồn tại các dị ứng nguyên trên bề mặt bào tử một số loài Ganoderaia - điều rất Trang 19 SVTH: Ngô Thị Thanh Vân Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Thạc Sĩ Nguyễn Thị Sáu phổ biến trong nấm). Linh chi là “Cây gậy chống trƣớc khi ngã ” Linh chi là một loại nấm đặc biệt, Linh chi có tính bình, vị đắng, có tác dụng tăng co bóp cơ tim, tăng tuần hoàn, tri chứng tắc nghẽn, khó chịu, tăng trí lực, kéo dài tuổi thọ. Bảng 1.4: Tác dụng dƣợc lí của nấm Linh chi theo sắc màu (Lý Thời Trân, 1590). Tên Thanh chi: Còn có tên là Long chi: Màu Tác dụng dƣợc lí Xanh Hồng chi còn có tên là Đỏ Xích chi hay Đơn chi: Vị chua, Toàn bình, không độc. Chủ tri sáng mắt, bổ can khí, an thần, tăng trí nhớ. Vị đắng, tính bình, không độc. Chủ tri xung trung kết (tức ngực) ích tâm khí, bổ trung, tăng trí nhớ, tăng trí tuệ. Hoàng chi còn có tên là Vàng Cam (ngọt) bình, không độc. Chủ trị ích trùng khí, Kim chi: an thần. Bạch chi còn có tên là Trắn Cay, bình, không độc. Chủ trị ích phế khí, làm thông miệng, mũi, an thần. Ngọc chi: g Hắc chi còn có tên gọi là Đen Huyền chi: Mặn, bình, không độc. Chủ tri ù tai, lợi khớp, bảo thần (bảo vệ công năng của hệ thần kinh) ích tình khí, làm dai gân cốt. Tử chi còn có tên gọi là Ngọt, ôn, không độc. Chủ trị lợi thủy đạo (lợi Tím Trang 20 SVTH: Ngô Thị Thanh Vân