Tài liệu Luận văn giải pháp phát triển du lịch sinh thái biển nam định theo hướng bền vững.

LÊ VĂN SƠN Bộ GIáO DụC Và ĐàO TạO TRƯờNG ĐạI HọC BáCH KHOA Hà NộI ------------  LUậN VĂN THạC Sĩ QTKD LÊ VĂN SƠN GIảI PHáT TRIểN DU LịCH SINH THáI BIểN NAM ĐịNH THEO HƯớNG BềN VữNG  LUậN VĂN THạC Sĩ KHOA HọC Ngành Quản trị kinh doanh Hà NộI - 2012 Hà NộI - 2012 Bộ GIáO DụC Và ĐàO TạO TRƯờNG ĐạI HọC BáCH KHOA Hà NộI LỜI CẢM ƠN Tác giả xin trân trọng gửi lời cảm ơn tới các cán bộ Viện sau đại học và các thầy cô giáo Viện Kinh tế và Quản lý Trường Đại học Bách khoa Hà Nội đã tạo mọi điều kiện thuận lợi, giảng dạy và giúp đỡ trong quá trình tác giả học tập tại trường và thực hiện luận văn tốt nghiệp. Tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành tới thầy giáo PGS. TS. Nguyễn Văn Thanh, người đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo trong suất quá trình tác giả học tập, nghiên cứu, thực hiện luận văn tốt nghiệp. Xin trân trọng cảm ơn! HV Lê Văn Sơn LỜI CAM ĐOAN Luận văn thạc sỹ khoa học với đề tài “Giải pháp phát triển du lịch sinh thái biển Nam Định theo hướng bền vững” là công trình do chính bản thân tôi độc lập nghiên cứu một cách nghiêm túc. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về nội dung và tính trung thực của đề tài nghiên cứu này. HV Lê Văn Sơn DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Diễn giải nghĩa ASEAN Hiệp hội các nước Đông Nam Á ATM Cây rút tiền mặt bằng thẻ CSVCKT Cơ sở vật chất kỹ thuật CSHT Cơ sở hạ tầng DL-DV Du lịch- dịch vụ DV và QL Dịch vụ và quản lý EVN Điện lực Viêt Nam KC HT Kết cấu hạ tầng GDP Tổng thu nhập quốc dân SP DL Sản phẩm du lịch DL-TM Du lịch- Thương mại TN DL Tài nguyên du lịch TNMT Tài nguyên môi trường UBND Ủy ban nhân dân VNPT Tập đoàn bưu chính viễn thông Việt Nam WTO Tố chức thương mại thế giới TW Trung ương CD Đĩa compac lưu dữ liêu CP Chính phủ NĐ Nam Định DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ VÀ SƠ ĐỒ Hình vẽ 3.1. Phân tích về điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của du lịch sinh thái biển dựa vào cộng đồng vùng ven biển Nam Định Hình vẽ 3.2. Mô hình tổ chức và quản lý du lịch sinh thái biển dựa vào cộng đồng vùng ven biển Nam Định. Hình vẽ 3.3. Các công việc thực hiện của giải pháp phát triển du lịch sinh thái biển dựa vào cộng đồng tại Nam Định Hình vẽ 3.4 Các công việc thực hiện của giải pháp xây dựng các điểm, tour du lịch và dịch vụ hỗ trợ cho phát triển du lịch sinh thái biển NĐ theo hướng bền vững DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Tốc độ tăng trưởng GDP vùng ven biển Bắc Bộ theo địa phương Bảng 2.2. Thống kê lượng khách du lịch và thu nhập du lịch Bảng 2.3. Thống kê số lượng cơ sở kinh doanh du lịch hai khu du lịch biển (Quất Lâm, Hải Thịnh) Bảng 2.4. Bảng 2.4. Số liệu thống kê vốn đầu tư du lịch tại khu du lịch Quất Lâm và Thịnh Long thời kỳ 2008-2010 Bảng 2.5. Đầu tư kết cấu hạ tầng du lịch từ nguồn vốn địa phương Bảng 2.6. Số cơ sở kinh doanh lưu trú trên địa bàn huyện Giao Thủy từ năm 2006 đến 2010 Bảng 2.7. Hiện trạng về khách du lịch cộng đồng tại xã Giao Xuân Bảng 2.8. Thu nhập du lịch dựa vào cộng đồng tại Giao Xuân Bảng 3.1. Chỉ tiêu doanh thu du lịch 2012-2015 Bảng 3.2. Chỉ tiêu nguồn nhân lực trong ngành du lịch 2012-2015 Bảng 3.3. Đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng cho phương án 1 Bảng 3.4 Đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng du lịch Giao Phong Bảng 3.5. Đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng Bến cập tàu du lịch Bảng 3.6. Dự tính đầu tư du lịch huyện Giao Thuỷ giai đoạn 2010-2015 Bảng 3.7. Tóm tắt dự tính đầu tư các hạng mục nhằm phát triển du lịch cộng đồng tại vùng ven biển Nam Định ( Số liệu cho xã Giao Xuân) giai đoạn 2010-2015 Môc lôc Trang PHẦN MỞ ĐẦU 1 1. Tính thời sự và lý do chọn đề tài luận văn cao học 2. Giới hạn phạm vi nghiên cứu của đề tài 3. Mục tiêu và nhiệm vụ của đề tài 4. Phương pháp nghiên cứu 5. Các giải pháp được nghiên cứu trong đề tài 6. Kết cấu của luận văn CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ DU LỊCH SINH THÁI BIỂN VÀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG 6 1.1. Cơ sở lý luận về du lịch sinh thái 6 1.1.1 Khái niệm về du lịch sinh thái 6 1.1.2 Các nguyên tắc của du lịch sinh thái 7 1.1.3. Các yêu cầu trong phát triển du lịch sinh thái 9 1.1.4. Tài nguyên cho phát triển du lịch sinh thái 19 1.2. Cơ sở lý luận về phát triển du lịch bền vững 21 1.2.1. Khái niệm phát triển bền vững 21 1.2.2. Các nguyên tắc đảm bảo phát triển du lịch bền vững 22 1.3. Kinh nghiệm phát triển du lịch sinh thái trên thế giới 22 1.3.1. Vườn quốc gia Galapagos (Equador) 22 1.3.2. Khu bảo tồn Annapurna (Nêpan) 23 1.3.3. Vườn quốc gia Langtang (Nêpan) 24 1.4. Các hình thái du lịch sinh thái ở Việt Nam 26 1.5. Một số nguyên nhân cơ bản hạn chế sự phát triển du lịch sinh thái ở 27 Việt Nam 1.6. Những thách thức trong phát triển du lịch sinh thái ở Việt Nam 28 1.7. Tóm lược chương 1 và nhiệm vụ chương 2 30 CHƯƠNG 2. ĐÁNH GIÁ TIỀM NĂNG VÀ THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI BIỂN TẠI NAM ĐỊNH 32 2.1. Tổng quan về vùng ven biển Nam Định 32 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên 32 2.1.2. Đặc điểm kinh tế xã hội 33 2.1.3. Hiện trạng về môi trường 38 2.1.4. Đặc điểm thủy văn, hải văn 43 2.2. Tiềm năng du lịch sinh thái biển Nam Định 44 2.2.1. Tiềm năng du lịch tự nhiên 44 2.2.2. Tài nguyên du lịch nhân văn trong vùng 44 2.3. Hiện trạng về du lịch sinh thái biển tại tỉnh Nam Định 44 2.3.1. Tổng quan chung về du lịch Nam Định 44 2.3.2. Hiện trạng về du lịch sinh thái vùng ven biển Nam Định 47 2.3.3. Hiện trạng phát triển du lịch huyện Giao Thuỷ 52 2.3.4. Hiện trạng du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng 56 2.3.5. Những vấn đề đặt ra từ thực trạng phát triển du lịch sinh thái biển vùng ven biển Nam Định 2.4. Tóm tắt chương 2 và nhiệm vụ chương 3 60 62 CHƯƠNG III: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI BIỂN NAM ĐỊNH THEO HƯỚNG BỀN VỮNG 64 3.1. Định hướng phát triển du lịch sinh thái ở Việt Nam 64 3.2. Định hướng phát triển du lịch sinh thái biển Nam Định theo hướng bền vững 66 3.2.1. Quan điểm phát triển triển du lịch sinh thái biển Nam Định theo hướng bền vững 66 3.2.2. Cơ sở cho việc định hướng phát triển du lịch sinh thái biển Nam Định theo hướng bền vững 67 3.2.3. Phát triển Nam Định trở thành trung tâm du lịch của vùng Nam đồng bằng sông Hồng có tốc độ tăng trưởng cao và phát triển bền vững 68 3.2.4. Phát triển loại hình và sản phẩm du lịch Nam Định 68 3.3. Giải pháp phát triển du lịch sinh thái biển Nam Định theo hướng bền 70 vững 3.3.1. Giải pháp 1: Phát triển du lịch sinh thái biển tại huyện Giao Thuỷ và vùng phụ cận 70 3.3.2. Giải pháp 2: Xây dựng mô hình phát triển du lịch sinh thái biển dựa vào cộng đồng vùng ven biển tỉnh Nam Định, trọng tâm tại huyện Giao Thuỷ 84 3.3.3. Giải pháp 3: Xây dựng các điểm, tour du lịch và dịch vụ hỗ trợ cho phát triển du lịch sinh thái biển Nam Định theo hướng bền vững 97 3.4. Tóm tắt nội dung chương 3 107 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 107 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC Luận văn CHQTKD Khoa Kinh tế và Quản lý, Trường ĐHBK HN PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính thời sự và lý do chọn đề tài luận văn cao học: Trong những năm gần đây kinh tế dịch vụ ngày càng phát triển và đã trở thành lĩnh vực hàng đầu của nhiều quốc gia trên thế giới. Du lịch được xem là một ngành dịch vụ quan trọng mang tính đột phá và đem lại hiệu quả cao đối với sự phát triển kinh tế - xã hội, góp phần mở rộng giao lưu trong và ngoài nước, thắt chặt tình hữu nghị kiến tạo hoà bình giữc các nước trên thế giới. Không chỉ làm tăng trưởng kinh tế mà mà nó còn kích thích sản xuất, tạo thêm nhiều công ăn việc làm, thúc đẩy phát triển văn hoá, nâng cao dân trí, khơi dậy truyền thống yêu nước, giúp con người gắn bó và có trách nhiệm cao hơn đối với thiên nhiên. Đối với Việt Nam, đất nước nhiều tiềm năng du lịch, có môi trường đầu tư thuận lợi, cơ chế chính sách, an ninh chính trị đảm bảo để trở thành một quốc gia phát triển về du lịch. Với cảnh quan và hệ sinh thái điển hình của khu vực nhiệt đới ẩm, bề dày lịch sử hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước, với nền văn hoá đa dạng của 54 dân tộc anh em. Đặc biệt nước ta được thiên nhiên ưu đãi với chiều dài 3.200 km bờ biển và một vùng lãnh hải giàu tiềm năng, như Nghị quyết số 09-NQ/TW ngày 9/2/2007 “Về chiến lược biển Việt Nam đến năm 2020” phấn đấu trở thành một quốc gia mạnh về biển, giàu lên từ biển thì loại hình du lịch sinh thái biển được chú ý hàng đầu và thu hút được sự quan tâm của nhiều cơ quan, ban ngành, cùng nhiều đối tượng tham gia. Vùng ven biển Nam Định bao gồm các huyện Giao Thuỷ, Hải Hậu Nghĩa Hưng tiếp giáp với biển Đông ở phía Đông Nam, diện tích khoảng 700km2. Bờ biển kéo dài 72km từ cửa Ba Lạt đến cửa Đáy. Là khu vực rất phong phú về các kiểu sinh cảnh, trong đó quan trọng nhất là các bãi cát ngập triều, trảng sậy và rừng ngập mặn. Ngoài ra, các bãi bồi ngập triều cũng là một sinh cảnh quan trọng, là nơi kiếm ăn của các loài chim ven bờ, trong số đó có một số loài được đưa vào sách đỏ bị đe doạ toàn cầu như: Mòng bể mỏ ngắn, Cò mỏ thìa... Đây còn là nơi trú ngụ của một số loài chim khác với số lượng lớn. Rừng ngập mặn ở vùng ven biển Nam Định có thực vật ưu thế thuộc loài Trang, Bần Chua, Vẹt Dù và Sú. Vùng ven biển Nam HV: Lê Văn Sơn Khóa 2009 - 2012 1 Luận văn CHQTKD Khoa Kinh tế và Quản lý, Trường ĐHBK HN Định cũng là nơi có nhiều địa danh lịch sử và giàu truyền thống văn hoá như là ngọn hải đăng cồn Vành, thăm tượng đài Trường Chinh, thăm làng quê Hành Thiện, nhà thờ Bùi Chu, nhà thờ Phú Nhai, đình, chùa của các xã, làng ven biển... Tuy nhiên, trong quá trình phát triển hiện nay du lịch Nam Định, đặc biệt là vùng ven biển còn đang tồn tại một số vấn đề sau: Trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội tài nguyên và môi trường tự nhiên ở vùng ven biển Nam Định đã và đang bị suy thoái, ô nhiễm môi trường sinh thái do tình trạng khai thác tài nguyên quá mức, tạo ra các sức ép đối với tài nguyên môi trường. Cộng đồng dân cư ở vùng ven biển Nam Định sống chủ yếu dựa vào nông nghiệp, và khai thác các nguồn lợi sẵn có về thuỷ sản và các giá trị sinh thái ven biển. Việc khai thác quá mức tự nhiên này đã dẫn đến huỷ hoại sự đa dạng của các hệ sinh thái ven biển, đặc biệt là hệ thống rừng ngập mặn ở VQG Xuân Thủy. Biến diện tích đất canh tác nông nghiệp thành các ao nuôi trồng thuỷ sản ồ ạt cũng là một cách tàn phá tài nguyên đất đai, làm mặn hoá các cánh đồng đã được thau chua rửa mặn. Nội dung chương trình chưa thật phong phú, sản phẩm du lịch còn đơn điệu, chất lượng dich vụ chưa cao Nguồn lực phát triển, khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp còn nhiều hạn chế trong xu thế toàn cầu hoá hiện nay. Các ngành dịch vụ hồ trợ du lịch còn yếu, đội ngũ nhân sự phục vụ du lịch còn yếu cả về số lượng và chất lượng. Vì thế phát triển du lịch nói chung, đặc biệt là du lịch sinh thái biển theo hướng bề vững chính là phương thức tiếp cận phù hợp với mục tiêu trên. Đây chính là lý do chọn đề tài. Đề tài: “Giải pháp phát triển du lịch sinh thái biển Nam Định theo hướng bền vững” sẽ góp phần khơi dậy tiềm năng phát triển loại hình du lịch sinh thái vùng ven biển, đồng thời hướng tới mục tiêu bảo tồn bền vững đa dạng sinh học của hệ sinh thái rừng ngập mặn và hệ sinh thái thuỷ sinh vùng ven biển. HV: Lê Văn Sơn Khóa 2009 - 2012 2 Luận văn CHQTKD Khoa Kinh tế và Quản lý, Trường ĐHBK HN 2. Giới hạn phạm vi nghiên cứu của đề tài: 2.1. Giới hạn phạm vi lãnh thổ nghiên cứu Phạm vi lãnh thổ nghiên cứu trọng tâm là huyện Giao Thủy cùng huyện Hải Hậu và huyện Nghĩa Hưng. 2.2. Giới hạn nội dung nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu và đánh giá các điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội, các vấn đề về tài nguyên du lịch, môi trường trong hoạt động kinh doanh du lịch và các lĩnh vực hoạt động kinh doanh du lịch sinh thái biển của vùng trên quan điểm tổng hợp và từ đó đưa ra các khuyến nghị về không gian sử dụng hợp lý cho phát triển du lịch sinh thái, đặc biệt là phát triển du lịch sinh thái biển cho vùng ven biển nói chung và vùng đệm VQG Xuân Thủy, từ đó đề xuất mô hình quản lý, tổ chức du lịch sinh thái biển cho vùng ven biển Nam Định. 2.3. Cơ sở dữ liệu sẽ được sử dụng trong nghiên cứu Các tài liệu về điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội đã công bố (số liệu khí hậu, thuỷ văn; số liệu về kinh tế, xã hội; hiện trạng sử dụng đất...). Bản đồ địa hình khu vực nghiên cứu. Các tài liệu nghiên cứu đã công bố có liên quan đến đề tài. Các tài liệu, số liệu về hiện trạng du lịch cộng đồng xã Giao Xuân do Trung tâm Bảo tồn Sinh vật Biển và Phát triển Cộng đồng (MCD), số liệu về hiện trạng phát triển du lịch vùng ven biển của Sở Văn hóa Thể thao Du lịch Nam Định cung cấp. Tài liệu nghiên cứu khảo sát thực địa. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ của đề tài: 3.1. Mục tiêu của đề tài Đề tài nghiên cứu thực trạng và các giải pháp phát triển ngành du lịch Nam Định với trọng điểm là loại hình du lịch sinh thái biển. Tuy nhiên do đặc trưng của ngành du lịch là liên quan tới nhiều ngành khác nên các giải pháp triển du lịch sinh thái biển nêu ra chỉ là cơ sở nền tảng cho phát triển hợp lý du lịch Nam Định đến năm 2015 và tạo tiền đề cho những năm tiếp theo. HV: Lê Văn Sơn Khóa 2009 - 2012 3 Luận văn CHQTKD Khoa Kinh tế và Quản lý, Trường ĐHBK HN 3.2. Nhiệm vụ của đề tài Tổng hợp một cách khoa học cơ sở lý thuyết về du lịch sinh thái để phục vụ tốt cho thực hiện luận văn. Phân tích và đánh giá thực trạng của vấn đề du lịch sinh thái biển tại tỉnh Nam Định để phát hiện ra những mặt mạnh cần phát huy và những mặt yếu kém của du lịch sinh thái biển Nam Định để làm cơ sở đề suất các giải pháp phát triển du lịch sinh thái biển Nam Định theo hướng bền vững. Dựa vào nền tảng cơ sở lý thuyết ở chương 1 và đánh giá phân tích ở chương 2 luận văn xây dựng các giải pháp nhằm thực hiện mục tiêu của đề tài đặt ra cho du lịch sinh thái biển của Nam Định. 4. Phương pháp nghiên cứu: Để giải quyết nhiệm vụ đặt ra, luận văn sử dụng các phương pháp chủ yếu sau: Phương pháp phân tích tổng hợp: Đây là một phương pháp truyền thống trong nghiên cứu khoa học. Phương pháp này được sử dụng xuyên suốt trong quá trình giải quyết các nội dung nghiên cứu của đề tài. Phương pháp chuyên gia: Nhằm thu thập những số liệu, thông tin thực tế về nhận thức, suy nghĩ của những nhà hoạch định chính sách. Số liệu, thông tin thu thập được sẽ giúp hình thành bức tranh thực tế của vấn đề nghiên cứu mang tính thực tế, có khả năng thực thi. Phương pháp thống kê: Đây là phương pháp không thể thiếu trong quá trình nghiên cứu về định lượng trong mối quan hệ chặt chẽ về mặt định tính của các hiện tượng và quá trình, đối chiếu với quá trình phát triển du lịch. Phương pháp toán thống kê được vận dụng nghiên cứu trong luận văn này để xác định hiện trạng hoạt động du lịch thông qua các chỉ tiêu phát triển ngành cơ bản. Về mặt nghiên cứu các vấn đề cộng đồng, phương pháp này hỗ trợ xử lý các thông tin để xây dựng mô hình phù hợp cho nhiệm vụ đã đặt ra. HV: Lê Văn Sơn Khóa 2009 - 2012 4 Luận văn CHQTKD Khoa Kinh tế và Quản lý, Trường ĐHBK HN Phương pháp sơ đồ, bản đồ: Đây là phương pháp cần thiết trong quá trình nghiên cứu có liên quan đến tổ chức lãnh thổ. Bản đồ được sử dụng chủ yếu theo hướng chuyên ngành để phân tích đánh giá tiềm năng phát triển du lịch và điều kiện có liên quan. Phương pháp điều tra, khảo sát thực địa: Công tác thực địa có mục đích cơ bản là kiểm tra chỉnh lý và bổ sung những tư liệu, đối chiếu và lên danh mục cụ thể từng đối tượng nghiên cứu, sơ bộ đánh giá các yếu tố cần thiết cho việc xây dựng các yếu tố hợp phần của mô hình tổ chức quản lý du lịch dựa vào cộng đồng vùng ven biển Nam Định. 5. Các giải pháp được nghiên cứu trong đề tài: Giải pháp 1: Phát triển du lịch sinh thái biển tại huyện Giao Thuỷ và vùng phụ cận. Giải pháp 2: Xây dựng mô hình phát triển du lịch sinh thái biển dựa vào cộng đồng vùng ven biển tỉnh Nam Định, trọng tâm tại huyện Giao Thuỷ. Giải pháp 3: Xây dựng các điểm, tour du lịch và dịch vụ hỗ trợ cho phát triển du lịch sinh thái biển Nam Định theo hướng bền vững. 6. Kết cấu của luận văn: Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục và tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn được trình bày trong 3 chương sau: Chương 1: Cơ sở lý thuyết về du lịch sinh thái và phát triển bền vững. Chương 2: Đánh giá thực trạng hoạt động du lịch sinh thái biển trên địa bàn Nam Định. Chương 3: Giải pháp phát triển du lịch sinh thái biển Nam Định theo hướng bền vững. HV: Lê Văn Sơn Khóa 2009 - 2012 5 Luận văn CHQTKD Khoa Kinh tế và Quản lý, Trường ĐHBK HN CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ DU LỊCH SINH THÁI VÀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG 1.1. Cơ sở lý luận về du lịch sinh thái 1.1.1 Khái niệm về du lịch sinh thái Du lịch sinh thái ngày nay đang là mối quan tâm, thu hút sự chú ý của nhiều người, nhiều ngành, nhiều lĩnh vực và nhiều quốc gia trên thế giới. Du lịch sinh thái được bắt nguồn từ những cuộc dạo chơi ngoài trời với mục đích thư giãn và mong muốn được gần gũi với thiên nhiên. Những người đến các khu tự nhiên hoang dã hay các khu bảo tồn; những người đi leo núi, đi bộ xuyên rừng hay đi thuyền trên suối; những người đi cắm trại, ngủ trong những lều bạt hay trong những nhà dài của người dân địa phương; những người chụp ảnh tự nhiên, quan sát chim thú…có thể được coi là những khách du lịch sinh thái đầu tiên. Tuy nhiên, du lịch sinh thái không đơn thuần là sự yêu mến, mong được gần gũi và khám phá thiên nhiên, đó mới chỉ là một phần biểu hiện và mang màu sắc của du lịch sinh thái. Vậy, du lịch sinh thái là gì? Cho đến nay, khái niệm về du lịch sinh thái vẫn còn được hiểu dưới nhiều góc độ khác nhau. Định nghĩa du lịch sinh thái của Nepan: “Du lịch sinh thái là loại hình du lịch đề cao sự tham gia của nhân dân vào việc hoạch định và quản lý các tài nguyên du lịch để tăng cường phát triển cộng đồng, liên kết giữa bảo tồn thiên nhiên và phát triển du lịch, đồng thời sử dụng thu nhập từ du lịch để bảo vệ các nguồn lực mà ngành du lịch phụ thuộc vào”[15,9]. Trong “Luật Du lịch 2005” của Việt Nam cho rằng: “Du lịch sinh thái là hình thức du lịch dựa vào thiên nhiên, gắn với bản sắc văn hoá địa phương với sự tham gia của cộng đồng nhằm phát triển bền vững”.[1,11] Qua một số định nghĩa như đã nêu có thể thấy: du lịch sinh thái trước hết tạo nên sự thoả mãn khao khát được gần gũi, khám phá thiên nhiên của con người và được phân biệt với các loại hình du lịch thiên nhiên khác (tham quan, du lịch xanh, du lịch dựa vào tự nhiên…) ở mức độ giáo dục cao đối với môi trường và sinh thái. HV: Lê Văn Sơn Khóa 2009 - 2012 6 Luận văn CHQTKD Khoa Kinh tế và Quản lý, Trường ĐHBK HN Hơn thế nữa, du lịch sinh thái rất coi trọng yếu tố bảo tồn tự nhiên cũng như các giá trị văn hoá bản địa, có đóng góp và mang lại lợi ích cho cộng đồng địa phương. Mặc dù còn rất nhiều tranh luận về khái niệm du lịch sinh thái nhưng đa số các ý kiến đều cho rằng: du lịch sinh thái là loại hình du lịch dựa vào thiên nhiên, hỗ trợ cho các hoạt động bảo tồn và được quản lý bền vững về mặt sinh thái. Du khách sẽ được hướng dẫn tham quan với những diễn giải cần thiết về môi trường để nâng cao hiểu biết, cảm nhận được những giá trị thiên nhiên và văn hoá mà không gây ra những tác động tiêu cực ảnh hưởng đến các hệ sinh thái và văn hoá bản địa. Nói cách khác, du lịch sinh thái là hình thức du lịch có trách nhiệm, không làm ảnh hưởng đến các Khu bảo tồn thiên nhiên, không ảnh hưởng đến môi trường và góp phần nâng cao nhận thức, duy trì và phát triển cuộc sống của cộng đồng dân cư địa phương. Theo đó, trách nhiệm này không chỉ của những nhà quản lý, những nhà kinh tế mà của cả những người đi du lịch. Hiệp hội Du lịch Sinh thái đã tổng hợp lại các ý kiến và rút ra định nghĩa như sau: “Du lịch sinh thái là du lịch có trách nhiệm với các khu thiên nhiên, là nơi bảo tồn môi trường và cải thiện phúc lợi cho nhân dân địa phương”.[13,8] 1.1.2. Các nguyên tắc của du lịch sinh thái [15,19] Du lịch sinh thái được phát triển trên cơ sở những nguyên tắc hướng tới phát triển bền vững. Phát triển bền vững được hình thành trong sự hoà nhập, đan xen và thoả hiệp của 03 hệ thống tương tác là: hệ tự nhiên, hệ kinh tế và hệ văn hoá – xã hội. Như vậy, phát triển bền vững không cho phép con người vì sự ưu tiên phát triển của hệ này mà gây ra sự ảnh hưởng, suy thoái và tàn phá đối với hệ khác. - Du lịch sinh thái có hoạt động giáo dục và diễn giải nhằm nâng cao hiểu biết về môi trường, qua đó tạo ý thức tham gia vào các nỗ lực bảo tồn của du khách Đây là một trong những nguyên tắc cơ bản của du lịch sinh thái, tạo ra sự khác biệt với các loại hình du lịch dựa vào tự nhiên khác. Du khách có điều kiện nâng cao hiểu biết về giá trị của môi trường tự nhiên, những đặc điểm về sinh thái của khu vực cũng như các giá trị văn hoá bản địa. Đồng thời, du khách cũng có thể thông qua hoạt động đó để biết rõ về những hành vi nào được phép và không được HV: Lê Văn Sơn Khóa 2009 - 2012 7 Luận văn CHQTKD Khoa Kinh tế và Quản lý, Trường ĐHBK HN phép, nên và không nên trong địa bàn du lịch. Từ đó làm thay đổi thái độ, hành vi xử sự của du khách với những nỗ lực tích cực hơn cho hoạt động bảo tồn. - Bảo vệ môi trường và duy trì hệ sinh thái Cùng với nguyên tắc thứ nhất thì đây cũng là một nguyên tắc hết sức quan trọng và cơ bản vì bảo vệ môi trường và duy trì hệ sinh thái là mục tiêu hoạt động, điều kiện sống còn của du lịch sinh thái. Sự xuống cấp của môi trường, sự suy thoái của các hệ sinh thái đồng nghĩa với sự xuống cấp, giảm chất lượng của du lịch sinh thái. Với nguyên tắc này, mọi hoạt động du lịch - đặc biệt là các hoạt động du lịch sinh thái ở khu vực hạn chế sẽ phải được quản lý chặt chẽ nhằm giảm thiểu tác động tới môi trường , đồng thời một phần thu nhập từ hoạt động du lịch sinh thái sẽ được đầu tư để thực hiện các giải pháp bảo vệ môi trường và duy trì sự phát triển các hệ sinh thái. - Bảo vệ và phát huy bản sắc văn hoá cộng đồng Đây được xem là một những nguyên tắc quan trọng đối với hoạt động du lịch sinh thái, bởi các giá trị văn hoá bản địa là một bộ phận hữu cơ không thể tách rời các giá trị môi trường của hệ sinh thái ở một khu vực cụ thể. Sự xuống cấp hoặc thay đổi tập tục, phương thức sản xuất, sinh hoạt văn hoá truyền thống của cộng đồng địa phương dưới tác động nào đó sẽ làm mất đi sự cân bằng sinh thái tự nhiên vốn có của khu vực và vì vậy sẽ làm thay đổi hệ sinh thái đó. Hậu quả của quá trình này sẽ tác động trực tiếp đến du lịch sinh thái (người dân có phản ứng với du khách, không ủng hộ các nỗ lực bảo tồn, bị ảnh hưởng những luồng văn hoá mới…) Do đó, việc bảo vệ, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá cộng đồng địa phương có ý nghĩa hết sức quan trọng không chỉ đối với du lịch sinh thái mà còn mang ý nghĩa quốc gia. - Tạo cơ hội có việc làm và mang lại lợi ích cho cộng đồng địa phương Đây vừa là nguyên tắc vừa là mục tiêu hướng tới của du lịch sinh thái. Nếu như các loại hình du lịch thiên nhiên khác ít quan tâm đến vấn đề này và phần lớn lợi nhuận từ các hoạt động du lịch đều thuộc về các công ty điều hành du lịch thì ngược lại, du lịch sinh thái sẽ dành một phần đáng kể lợi nhuận từ hoạt động của mình để đóng góp nhằm cải thiện môi trường sống của cộng đồng địa phương. Các phúc lợi xã hội từ du lịch sinh thái có ý nghĩa hỗ trợ cộng đồng, để người dân HV: Lê Văn Sơn Khóa 2009 - 2012 8 Luận văn CHQTKD Khoa Kinh tế và Quản lý, Trường ĐHBK HN được hưởng những lợi ích do du lịch mang lại (mở các lớp dạy nghề, tu sửa và làm mới đường giao thông, xây dựng trạm y tế, nhà văn hoá…) Trên thực tế có khá nhiều cơ hội để mang lại việc làm cũng như lợi ích cho cộng đồng địa phương nơi diễn ra hoạt động du lịch. Trong đó, du lịch sinh thái luôn hướng tới việc huy động tối đa sự tham gia của người dân địa phương như: đảm nhiệm vai trò hướng dẫn viên, đáp ứng chỗ nghỉ cho khách, quản lý và vận hành khu vui chơi giải trí, cung ứng các nhu cầu về thực phẩm, hàng lưu niệm…thông qua đó sẽ tạo thêm việc làm, tăng thu nhập cho cộng đồng địa phương. Kết qủa là, cuộc sống của người dân sẽ ít bị phụ thuộc hơn vào việc khai thác các sản phẩm từ rừng, đồng thời họ sẽ nhận thấy lợi ích của việc bảo vệ các nguồn tài nguyên thiên nhiên để phát triển du lịch sinh thái. Sức ép của cộng đồng dân cư địa phương đối với môi trường tự nhiên (chặt cây lấy gỗ, săn bắn thú rừng…) sẽ giảm đi và chính cộng đồng dân cư địa phương sẽ là những người chủ thay thế thực sự, những người bảo vệ trung thành và hữu hiệu các giá trị tự nhiên và văn hoá bản địa của nơi diễn ra hoạt động du lịch sinh thái. Trên thực tế, để đảm bảo được cả 04 nguyên tắc này trong hoạt động du lịch sinh thái tại các Vườn quốc gia hay các khu bảo tồn thiên nhiên là việc làm không dễ. Vấn đề đặt ra là, giải quyết bài toán vừa đảm bảo mục tiêu bảo tồn vừa hỗ trợ phát triển cộng đồng địa phương. Tuy nhiên, nếu các Vườn quốc gia, Khu bảo tồn thiên nhiên làm tốt các yêu cầu trong phát triển du lịch sinh thái thì vấn đề sẽ được giải quyết dễ dàng hơn. 1.1.3. Các yêu cầu trong phát triển du lịch sinh thái [19] - Du lịch sinh thái được thiết lập và phát triển ở những nơi có sự hấp dẫn về mặt tự nhiên với các hệ sinh thái điển hình và có sự đa dạng sinh học cao, cũng như các yếu tố văn hoá - xã hội bản địa. Đặc biệt đối với khách du lịch sinh thái đích thực, khu vực tự nhiên đó càng hoang sơ, càng tự nhiên thì sự hấp dẫn càng cao. Vì vậy, các Vườn quốc gia hoặc các Khu bảo tồn tự nhiên phù hợp cho loại hình du lịch này. - Một yêu cầu quan trọng trong việc lựa chọn địa bàn cho du lịch sinh thái là khu tự nhiên hoặc Vườn quốc gia đó phải có khả năng tiếp cận bằng các loại giao thông khác nhau. Đồng thời khu vực đó được cho phép tiến hành các hoạt động du lịch tham quan giải trí cụ thể như sau: HV: Lê Văn Sơn Khóa 2009 - 2012 9 Luận văn CHQTKD Khoa Kinh tế và Quản lý, Trường ĐHBK HN - Việc đảm bảo tính giáo dục trong du lịch sinh thái: nhằm đảm bảo đáp ứng mong muốn nâng cao nhận thức của du khách về giá trị môi trường của nơi đón khách, góp phần hỗ trợ cho công tác bảo tồn. Vì vậy, hệ thống thông tin, các phương tiện, dịch vụ mang tính giáo dục trong du lịch sinh thái cần được quan tâm đúng mức và phù hợp cả về thời gian, nội dung và hình thức. Về thời gian: + Đảm bảo cung cấp các thông tin cho du khách một cách kịp thời, trực quan trong quá trình diễn ra các hoạt động tham quan. Những thông tin này có thể được cung cấp tới du khách thông qua các hướng dẫn viên, qua hệ thống biển báo, bảng chỉ dẫn, thuyết minh môi trường, hay các phương tiện dành cho du khách (như các thùng rác) được đặt đúng nơi cần thiết, khu vệ sinh được thiết kế phù hợp và tiện lợi… + Việc cung cấp các thông tin cần thiết cho khách du lịch sinh thái cần được coi trọng từ khâu quảng bá, tiếp thị cũng như trước và trong khi diễn ra các hoạt động tham quan. + Thông tin được cung cấp cho du khách trước khi du khách lựa chọn điểm tham quan thông qua các tài liệu hướng dẫn du lịch, các phương tiện truyền thông thông tin. + Thông tin cung cấp khi du khách đến khu vực tham quan và trước khi lựa chọn cho mình các hoạt động du lịch trong khu vực ấy. Công việc này có thể được tiến hành thông qua trung tâm đón khách, các sơ đồ hướng dẫn tham quan, băng video, qua những hướng dẫn của nhân viên Vườn quốc gia hoặc hướng dẫn viên du lịch. Về nội dung Trong du lịch sinh thái, hệ thống thông tin có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc đảm bảo tính giáo dục và thuyết minh môi trường. Hệ thống thông tin đầy đủ, chính xác và hấp dẫn có tác dụng hình thành cho du khách những thái độ và hành vi tích cực hơn đối với môi trường. Tất cả những nguồn tài liệu, phương tiện thông tin phải hợp lý, tạo nên một hệ thống chương trình hướng dẫn quy củ và ổn định. Tuy nhiên, hệ thống này cũng cần được bổ sung, có tính linh hoạt, phù hợp với những thay đổi và sự cải thiện của Vườn quốc gia cũng như đáp ứng nhu cầu của các đối tượng tham quan khác nhau. HV: Lê Văn Sơn Khóa 2009 - 2012 10 Luận văn CHQTKD Khoa Kinh tế và Quản lý, Trường ĐHBK HN Các thông tin về môi trường cần chính xác, tập trung vào các nội dung chủ yếu như sau: + Đặc điểm về hệ sinh thái tự nhiên, giá trị và thực trạng nguồn tài nguyên của Vườn quốc gia (Khu bảo tồn thiên nhiên). + Các đặc điểm hấp dẫn chính, những cơ hội cho du khách và cả những luật lệ, nội quy của Vườn quốc gia được bao hàm trong đó. + Những cơ hội để du khách thể hiện những ứng xử đạo đức cá nhân đối với việc bảo tồn những tài nguyên của Vườn quốc gia (những thông tin này thường được trình bày dưới hình thức nhắc nhở bằng lời hoặc hình vẽ những điều nên và không nên làm trong khi tham quan Vườn quốc gia). Việc khuyến khích và yêu cầu khách du lịch giảm bớt những tác động vào Vườn quốc gia, Khu bảo tồn trong khi tham quan bằng việc hạn chế sử dụng các nguồn tài nguyên như nước, hạn chế xả rác, tránh những khu vực đặc biệt nhạy cảm…là những biện pháp mang tính thực tế để giáo dục mọi người về vấn đề sử dụng tài nguyên bền vững. Du lịch sinh thái tạo điều kiện cũng như cơ hội cho phép được tiến hành hoạt động giáo dục môi trường ngay trên các điểm, tuyến tham quan thông qua các phương tiện thông tin trực quan như: biển báo, biển chỉ dẫn, biển thuyết minh môi trường… Những phương tiện này có vai trò hết sức quan trọng trong việc quản lý Vườn quốc gia, Khu bảo tồn, khiến du khách hiểu được giá trị những gì cần bảo vệ, tôn trọng các nội quy tham quan và nâng cao ý thức bảo tồn. Về hình thức Hệ thống thông tin phục vụ cho du lịch, đặc biệt là du lịch sinh thái trong các Vườn quốc gia, Khu bảo tồn được thực hiện thông qua rất nhiều hệ thống truyền thông khác nhau. Việc lựa chọn phương tiện truyền tin phụ thuộc vào những nguồn lực sẵn có và đối tượng mong muốn được nhận thông tin. Tuỳ thuộc vào nền văn hoá, phong tục, lối sống, điều kiện kinh tế - xã hội và các yếu tố khác nhau của mỗi dân tộc, mỗi quốc gia mà có các phương pháp giáo dục, thuyết minh cho nguồn tài nguyên thiên nhiên phù hợp thông qua du lịch sinh thái. HV: Lê Văn Sơn Khóa 2009 - 2012 11