Tài liệu Luận văn đánh giá nguy cơ trượt lở đất huyện đồng văn, tỉnh hà giang

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI ********** TRỊNH THUỲ DƢƠNG ĐÁNH GIÁ NGUY CƠ TRƯỢT LỞ ĐẤT HUYỆN ĐỒNG VĂN, TỈNH HÀ GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HÀ NỘI – 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI ********** TRỊNH THÙY DƢƠNG ĐÁNH GIÁ NGUY CƠ TRƯỢT LỞ ĐẤT HUYỆN ĐỒNG VĂN, TỈNH HÀ GIANG CHUYÊN NGÀNH: Địa lý Tự nhiên MÃ SỐ: 62.44.02.17 LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÝ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. Đỗ Văn Thanh HÀ NỘI – 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi, các số liệu, các kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Trịnh Thuỳ Dương LỜI CẢM ƠN Luận văn được hoàn thành tại khoa Địa lý, trường Đại học Sư phạm Hà Nội, dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Đỗ Văn Thanh. Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến thầy - người đã thường xuyên dạy dỗ, chỉ bảo tận tình tác giả trong suốt thời gian thực hiện luận văn. Trong quá trình nghiên cứu, tác giả đã nhận được sự chỉ bảo, đóng góp ý kiến của các thầy cô, các nhà khoa học trong khoa Địa lý, trường Đại học Sư phạm Hà Nội và các cơ sở đào tạo ngoài trường như: Viện Địa lý - Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam; Trường Đại học Khoa học Tự nhiên Đại học Quốc gia Hà Nội, Sở Khoa học và công nghệ tỉnh Hà Giang, phòng Tài nguyên môi trường huyện Đồng Văn. Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn đến Ban Giám hiệu Trung học phổ thông Chuyên Lê Hồng Phong, Nam Định, cơ quan công tác của tác giả đã tạo những điều kiện thuận lợi nhất giúp cho tác giả có cơ hội phấn đấu, vươn lên trong công tác cũng như trong sự nghiệp nghiên cứu khoa học của mình. Xin cảm ơn sự giúp đỡ của các đồng nghiệp trong tổ Địa lí trường Lê Hồng Phong, các bạn học viên lớp Địa lí tự nhiên khoá 25 trường Đại học Sư Phạm Hà Nội. Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất đối với sự giúp đỡ, động viên của gia đình, người thân và bạn bè trong quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận án. Hà Nội, ngày 26 tháng 6 năm 2017 TÁC GIẢ LUẬN VĂN DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TLĐ : Trượt lở đất KT- XH : Kinh tế và xã hội. Bộ NN&PTNT : Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. GIS - Geographic Information System : Hệ thống thông tin địa lý. NN : Nông nghiệp. KH&CN : Khoa học và công nghệ KH-TN : Khoa học tự nhiên GD&ĐT : Giáo dục và đào tạo GTVT : Giao thông vận tải TN&MT : Tài nguyên và môi trường TBTN : Tai biến thiên nhiên DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Hệ thống phân loại trượt lở đất theo Varnes D.J (1978) ............ 22 Bảng 1.2. Phân loại các kiểu trượt lở theo cơ chế và hình thái mặt trượt ......... 22 Bảng 1.3. Phân loại trượt lở đất theo quy mô (Theo tác giả Trần Trọng Huệ) ..... 23 Bảng 1.4. Cách xác định chỉ số lớp ổn định ............................................... 28 Bảng 2.1. Bảng số liệu độ dốc các xã của huyện Đồng Văn ...................... 41 Bảng 2.2: Nhiệt độ trung bình năm tại trạm Phó Bảng huyện Đồng Văn (oC) .............................................................................................................. 45 Bảng 2.3: Tổng lượng mưa năm tại huyện Đồng Văn (mm) ...................... 45 Bảng 2.4: Số ngày mưa trong năm tại huyện Đồng Văn ........................... 45 Bảng 2.5: Tài nguyên đất của huyện Đồng Văn năm 2013 ........................ 47 Bảng 2.6: Số liệu hiện trạng rừng ............................................................... 51 trên địa bàn huyện Đồng Văn 2016 ............................................................ 51 Bảng 2.7: Phân chia mức độ nguy cơ trượt lở theo độ che phủ thực vật .... 58 Bảng 2.8. Dân số và mật độ dân số các xã huyện Đồng Văn năm 2010 .... 59 Bảng 2.9: Kết quả chuyển dịch cơ cấu của huyện Đồng Văn ..................... 62 Bảng 2.10 : Diện tích, năng suất, sản lượng ............................................... 63 một số cây trồng chính năm 2014 ............................................................... 63 Bảng 2.11. Thống kê các cấp nguy cơ tai biến TLĐ theo đơn vị hành chính cấp xã huyện Đồng Văn ............................................................................. 71 Bảng 3.1. Biến động sử dụng đất giai đoạn 2007 – 2012 trên huyện Đồng Văn .............................................................................................................. 74 DANH MỤC CÁC BẢN ĐỒ TT Số hiệu Tên bản đồ và sơ đồ Sau trang 1 Bản đồ 1 Bản đồ hành chính huyện Đồng Văn 33 2 Bản đồ 2 Bản đồ độ dốc huyện Đồng Văn 41 3 Bản đồ 3 Bản đồ nguy cơ trượt lở đất huyện Đồng Văn 51 MỤC LỤC MỤC LỤC .................................................................................................... 8 MỞ ĐẦU ...................................................................................................... 1 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI ......................................................... 1 2. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ CỦA ĐỀ TÀI ......................................... 2 3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU ...................................................................... 2 4. QUAN ĐIỂM VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .......................... 3 5. CƠ SỞ DỮ LIỆU..................................................................................... 7 6. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ................... 8 7. CẤU TRÚC LUẬN VĂN ........................................................................ 8 Chƣơng 1: CƠ SỞ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ ............................... 9 ĐÁNH GIÁ NGUY CƠ TRƢỢT LỞ ĐẤT HUYỆN ĐỒNG VĂN, TỈNH HÀ GIANG ....................................................................................... 9 1.1. TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ................................................................................... 9 1.1.1. Các công trình nghiên cứu đánh giá nguy cơ trƣợt lở đất trên thế giới... 9 1.1.2. Nghiên cứu nguy cơ trƣợt lở đất ở Việt Nam ............................... 11 1.1.3. Tổng quan các công trình nghiên cứu ở huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang. ................................................................................................... 13 1.2. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC XÁC ĐỊNH CÁC KHU VỰC CÓ NGUY CƠ TRƢỢT LỞ ĐẤT .................................................................. 16 1.2.1. Khái niệm trƣợt lở đất .................................................................... 16 1.2.2. Bản chất và các đặc điểm của quá trình trƣợt lở đất .................. 18 1.3. CÁC PHƢƠNG PHÁP VÀ MÔ HÌNH XÁC ĐỊNH CÁC KHU VỰC CÓ NGUY CƠ TRƢỢT LỞ ĐẤT ................................................. 23 1.3.1. Mô hình trọng số bằng chứng ........................................................ 23 1.3.2. Mô hình SINMAP ........................................................................... 27 1.3.3. Ứng dụng công nghệ viễn thám và GIS trong dự báo các khu vực có nguy cơ trƣợt lở đất hiện nay. ............................................................. 29 Chƣơng 2: TRƢỢT LỞ ĐẤT HUYỆN ĐỒNG VĂN TỈNH HÀ GIANG .... 33 2.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ HUYỆN ĐỒNG VĂN, TỈNH HÀ GIANG 33 2.1.1. Vị trí địa lý ....................................................................................... 33 2.1.2. Điều kiện tự nhiên ........................................................................... 35 2.2. ĐÁNH GIÁ NGUY CƠ TRƢỢT LỞ ĐẤT HUYỆN ĐỒNG VĂN, TỈNH HÀ GIANG ..................................................................................... 68 2.2.1. Ứng dụng mô hình trọng số bằng chứng để xây dựng bản đồ nguy cơ trƣợt lở đất huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang. ......................... 68 CHƢƠNG 3. ĐỀ XUẤT MỘT SỐ GIẢI PHÁP GIẢM THIỂU NGUY CƠ TRƢỢT LỞ ĐẤT HUYỆN ĐỒNG VĂN, TỈNH HÀ GIANG ....... 74 3.1. NHỮNG ẢNH HƢỞNG CỦA TRƢỢT LỞ ĐẤT........................... 74 3.1.1. Đối với tự nhiên ............................................................................... 74 3.1.2. Đối với kinh tế xã hội ...................................................................... 76 3.2. CÁC GIẢI PHÁP ỨNG PHÓ VÀ GIẢM THIỂU TRƢỢT LỞ ĐẤT HUYỆN ĐỒNG VĂN, TỈNH HÀ GIANG .................................... 78 3.2.1. Nhóm giải pháp phi công trình ...................................................... 80 3.2.2. Nhóm giải pháp công trình (giải pháp kỹ thuật).......................... 85 KẾT LUẬN ................................................................................................ 93 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................ 96 MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Do ảnh hưởng ngày một gia tăng của sự biến đổi khí hậu toàn cầu, trái đất ấm lên nên hoạt động bão lũ ở nước ta nói chung và vùng núi phía Bắc nói riêng đang có những biến đổi bất thường, làm phát sinh những trận mưa lớn kéo dài với cường độ cao hơn nhiều so với trước đây. Hơn nữa, các hoạt động của con người như phá rừng, khai khoáng, xây dựng các công trình giao thông, nhà cửa… thúc đẩy các quá trình tai biến địa chất, đặc biệt là hiện tượng trượt lở đất, phát triển mạnh mẽ với quy mô ngày càng lớn, mức độ thiệt hại ngày càng tăng, đe dọa đến an sinh cộng đồng. Trượt lở đất (TLĐ) đã gây ra những tổn thất về kinh tế và ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Những tài liệu thu thập được cho thấy, trong những năm qua mức độ, quy mô xảy ra của hiện tượng này ngày một gia tăng và trở nên nghiêm trọng hơn. Hàng năm, những thiệt hại do trượt lở gây nên ở một số tỉnh miền núi phía Bắc hết sức nặng nề ước chừng đến vài chục tỷ đồng, đôi khi kèm theo sự cố này là những tổn thất về sinh mạng con người. Địa bàn mà tác giả chọn nghiên cứu đánh giá nguy cơ TLĐ là huyện Đồng Văn. Đây là một huyện miền núi vùng cao nằm ở Bắc của tỉnh Hà Giang, nằm trong 62 huyện nghèo nhất của cả nước theo chương trình 30a của Chính Phủ, có mặt bằng dân trí còn thấp. Hàng năm, vào mùa mưa, TLĐ xảy ra khá phổ biến trên toàn bộ lãnh thổ. Hiện trạng TLĐ ở huyện Đồng Văn được điều tra nghiên cứu qua hàng ngàn điểm trượt lở lớn nhỏ xảy ra trên địa bàn trong những năm gần đây. Trên cơ sở những phân tích đã nêu và với lòng mong muốn được đóng góp phần nào giúp giảm thiểu hậu quả do trượt lở đất gây ra ở huyện Đồng Văn, tác giả chọn vấn đề: “Đánh giá nguy cơ trượt lở đất huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang” Việc thực hiện đề tài nhằm xác định các khu 1 vực có nguy cơ trượt lở trên địa bàn huyện Đồng Văn phục vụ cho công tác phòng chống cũng như hạn chế những thiệt hại do TLĐ gây ra đối với tự nhiên cũng như hoạt động sống và sản xuất của con người ở đây. 2. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ CỦA ĐỀ TÀI 2.1. Mục tiêu Đánh giá nguy cơ TLĐ của huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang bằng mô hình trọng số bằng chứng phục vụ phát triển bền vững kinh tế xã hội. 2.2. Nhiệm vụ Để đạt được mục đích trên, đề tài có nhiệm vụ thực hiện những nội dung khoa học sau: - Xác lập cơ sở khoa học và công nghệ của việc đánh giá nguy cơ TLĐ. Vận dụng cụ thể vào địa bàn nghiên cứu là huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang. - Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình TLĐ của huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang. - Xây dựng bản đồ nguy cơ TLĐ huyện Đồng Văn bằng mô hình trọng số bằng chứng và công nghệ GIS. - Đánh giá nguy cơ TLĐ tại địa bàn nghiên cứu, từ đó đưa ra những kiến nghị về việc sử dụng đất nhằm giảm thiểu nguy cơ TLĐ. 3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU 3.1. Về không gian Đề tài thực hiện trong phạm vi diện tích của huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang, với tổng diện tích tự nhiên là 44.497,55 ha. Ranh giới lãnh thổ nghiên cứu được xác định trên cơ sở bản đồ địa hình 1:50.000 và bản đồ hành chính hiện hành của Bộ Tài nguyên Môi trường. Theo đó toàn huyện có 19 đơn vị hành chính cấp xã gồm 17 xã và 02 thị trấn. 3.2. Về nội dung Với mục tiêu và nhiệm vụ đã đặt ra, một số vấn đề về nội dung nghiên cứu của đề tài được giới hạn như sau: 2 - Nghiên cứu bản chất của quá trình TLĐ nói chung - Xác lập cơ sở khoa học của việc đánh giá nguy cơ TLĐ và xác định các khu vực có nguy cơ TLĐ ở huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang. 4. QUAN ĐIỂM VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 4.1. Quan điểm nghiên cứu 4.1.1. Quan điểm tổng hợp Quan điểm tổng hợp thể hiện sự phân hóa của các đối tượng trên lãnh thổ và đánh giá tổng hợp các đối tượng đó để tìm ra mối liên hệ giữa các đối tượng với nhau trên cùng một lãnh thổ. Theo đó, quan điểm này đòi hỏi phải nhìn các sự vật, hiện tượng địa lý trong mối quan hệ tương tác với nhau, bởi sự vật, hiện tượng địa lý từ thế giới vô cơ, hữu cơ đến xã hội loài người đều có quy luật vận động phức tạp. Sự tác động của con người vào một hợp phần hay bộ phận tự nhiên nào đó có thể gây ra những biến đổi lớn trong hoạt động của cả tổng thể. Quan điểm này chỉ đạo nội dung và phương pháp nghiên cứu của địa lý học với đối tượng nghiên cứu là các tổng thể địa lý tự nhiên, tổng thể địa lý kinh tế - xã hội và tổng thể địa lý tự nhiên - kinh tế xã hội. Đây là quan điểm chủ đạo được vận dụng trong đề tài. Áp dụng quan điểm này trong đề tài nghiên cứu là xem xét các đối tượng trên cùng một lãnh thổ huyện Đồng Văn như các yếu tố địa chất, địa hình, khí hậu, thủy văn, hiện trạng sử dụng đất…..và mối quan hệ giữa các yếu tố đó trong việc gây nên TLĐ. 4.1.2. Quan điểm hệ thống Quan điểm hệ thống là phương pháp luận nhận thức khoa học đối với các đối tượng nghiên cứu là hệ thống. Cơ sở của quan điểm hệ thống là quan niệm về sự hoàn chỉnh và sự thống nhất về động lực của các mối liên hệ bên trong hệ thống. Đồng thời, đặc điểm, sự vận động của hệ thống còn chịu sự chi phối của các mối liên hệ với bên ngoài hệ thống 3 Theo đó, quan điểm hệ thống thể hiện các đối tượng là một hệ thống hoàn chỉnh, phức tạp có tổ chức, là sự tổng hợp hoặc phối hợp các vật thể hoặc các bộ phận để tạo thành một thể thống nhất hoàn chỉnh Vận dụng quan điểm này cho thấy các thành phần tự nhiên trong khu vực nghiên cứu có mối quan hệ chặt chẽ với nhau theo một hệ thống nhất định. Sự biến đổi của thành phần này sẽ kéo theo sự biến đổi của các thành phần khác. Đánh giá trượt lở đất là phải xem xét trên nhiều góc độ địa chất – địa mạo, các nguyên nhân phát sinh phải bao gồm cả nội sinh và ngoại sinh. Bên cạnh đó thì trượt lở đất xảy ra có tính hệ thống nhất định và tuân theo quy luật thống nhất của các quá trình địa chất do vậy khi đánh giá trượt lở cần phải xác định cơ sở phát sinh, nguyên nhân và giải pháp hạn chế. 4.1.3. Quan điểm lịch sử Quan điểm lịch sử cho phép nghiên cứu đặc điểm của đối tượng trong quá khứ và động lực phát triển của chúng ở hiện tại cũng như trong tương lai. Trượt lở đất liên quan đến các hoạt động địa chất – địa mạo và lịch sử phát triển địa chất của khu vực. Đôi khi ảnh hưởng của các quá trình hoạt động địa chất không phải là hiện tại mà có nguồn gốc từ xa xưa, do đó khi xem xét nguyên nhân, hiện trạng cũng như đề ra dự báo, giải pháp cần phải đặt vấn đề trong hệ thống lịch sử nghiên cứu của nó. Chỉ có như vậy thì việc đánh giá trượt lở đất và đưa ra các giải pháp mới có tính thực tế và đem lại hiệu quả cao phù hợp với thực tế. 4.1.4. Quan điểm lãnh thổ Mỗi đối tượng địa lý đều gắn với một không gian cụ thể, đều có các quy luật hoạt động riêng, gắn bó và phụ thuộc chặt chẽ vào đặc điểm của lãnh thổ đó. Các đối tượng này phản ánh những đặc trưng cơ bản của lãnh thổ, giúp phân biệt lãnh thổ này với lãnh thổ khác. Trong từng lãnh thổ luôn luôn có sự phân hóa nội tại đồng thời có mối quan hệ chặt chẽ với những lãnh thổ xung quanh cả về tự nhiên cũng như kinh tế - xã hội. Do 4 vậy, các nghiên cứu địa lý đều được gắn với một lãnh thổ cụ thể. Vận dụng quan điểm lãnh thổ giúp giải quyết một cách cụ thể các vấn đề về cơ sở lý luận cũng như trong thực tiễn khai thác, quản lý và sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên trong lãnh thổ nghiên cứu. 4.1.5. Quan điểm phát triển bền vững Tư tưởng chủ đạo của quan điểm này là sự phát triển kinh tế bền vững phải đảm bảo 3 mục tiêu: bảo vệ môi trường, hiệu quả kinh tế và ổn định, công bằng xã hội. Quan điểm phát triển bền vững hướng tới sự hài hòa mối quan hệ giữa con người và tự nhiên trong sự tương tác giữa hệ thống tự nhiên và hệ thống kinh tế - xã hội. Quan điểm phát triển bền vững được vận dụng trong đánh giá nguy cơ trượt lở đất ở huyện Đồng Văn tỉnh Hà Giang phục vụ quy hoạch sử dụng đất, giảm thiểu nguy cơ trượt lở đất có tính chất định hướng cho quá trình nghiên cứu. Theo đó, khi sử dụng tổng hợp lãnh thổ, cần phải xem xét tính bền vững môi trường, tính hiệu quả kinh tế và tính ổn định xã hội. 4.2. Phƣơng pháp nghiên cứu 4.2.1. Phương pháp thu thập, phân tích, xử lý và tổng hợp tài liệu Đây là một phương pháp quan trọng trong việc thực hiện đề tài. Thông qua việc tổng quan tài liệu thu thập được cho phép tiếp cận với những kết quả nghiên cứu đã có, cập nhật những vấn đề mới ở trong và ngoài nước. Các tài liệu được thu thập và hệ thống hóa theo đề cương và nội dung nghiên cứu của đề tài đã được xác định trước, tránh những thiếu sót cho bước tổng hợp về sau. Nguồn dữ liệu của luận văn gồm các dữ liệu thống kê về điều kiện tự nhiên, về kinh tế - xã hội, các số liệu, tài liệu điều tra khảo sát thực địa và các bản đồ được thu thập từ nhiều nguồn khác nhau. Trong quá trình thực hiện đề tài tác giả đã tiến hành thu thập các tài liệu như các báo cáo tổng hợp, các bài báo, luận văn, luận án… và nội dung nghiên cứu có liên quan, nhằm đánh giá hiện trạng, nguyên nhân trượt lở đất 5 4.2.2. Phương pháp bản đồ và hệ thống thông tin địa lý (GIS) Đây là các phương pháp không thể thiếu trong mọi công trình nghiên cứu địa lý. Tác giả đã sử dụng phương pháp này là phương pháp chính trong khi thực hiện luận văn. Trên cơ sở nghiên cứu đánh giá đặc điểm địa chất, địa hình của khu vực kết hợp nghiên cứu hiện trạng, xây dựng được hệ thống các dữ liệu về hiện trạng các tai biến để thành lập các bản đồ hiện trạng và các bản đồ khoanh vùng dự báo các tai biến TLĐ. - Sử dụng công nghệ GIS sẽ hỗ trợ việc xây dựng các cơ sở dữ liệu phục vụ xây dựng bản đồ nguy cơ tai biến trượt lở đất. - Phương pháp bản đồ giúp cho việc thể hiện các bản đồ thành phần của khu vực nghiên cứu một cách trực quan. 4.2.3. Phương pháp khảo sát thực địa Đây là một trong những phương pháp quan trọng về nghiên cứu tai biến đồng thời đó là một khâu không thể thiếu trong quá trình thực hiện đề tài. Phương pháp này được tiến hành theo các lộ trình và các tuyến cụ thể đã được vạch ra khi nghiên cứu, phân tích tài liệu trong phòng. Mục đích của khảo sát thực địa là thu thập thông tin về các dạng trượt lở phổ biến trong khu vực, khảo sát đánh giá các yếu tố địa chất - địa mạo, điều kiện địa lý tự nhiên, đặc điểm địa chất thuỷ văn, thành phần đá gốc và đặc điểm vỏ phong hoá, chế độ kiến tạo, đặc biệt kiến tạo hiện đại khu vực nghiên cứu. Chỉ có thông qua thực địa chúng ta mới xác định một cách chính xác nhất hiện trạng thực tế của trượt lở đất tại khu vực nghiên cứu. Ngoài ra, công tác thực địa còn giúp kiểm nghiệm lại kết quả nghiên cứu cũng như tìm hiểu cụ thể hơn các nguyên nhân tác động đến quá trình trượt lở đất. 4.2.4. Phương pháp mô hình hoá Đây là phương pháp xây dựng mô hình hoạt động của đối tượng nghiên cứu thông qua các yếu tố đầu vào và đầu ra, cùng với các phép biến đổi bên trong của chúng nhằm định lượng hóa vấn đề nghiên cứu. Trong khi đó việc nghiên cứu về tai biến trượt lở đất đã được rất nhiều người quan 6 tâm tuy nhiên những nghiên cứu này cũng chỉ mang tính chất định tính mà thiếu đi tính định lượng dẫn đến kết quả nghiên cứu có độ chính xác không cao. Chính vì thế , việc sử dụng mô hình để nghiên cứu tai biến trượt lở đất là rất cần thiết và trong nghiên cứu này tác giả đã sử dụng mô hình trọng số để thành lập bản đồ dự báo nguy cơ trượt lở đất cho khu vực nghiên cứu. 4.2.5. Phương pháp chuyên gia Phương pháp chuyên gia là phương pháp điều tra qua đánh giá của các chuyên gia về vấn đề, một sự kiện khoa học nào đó. Thực chất đây là phương pháp sử dụng trí tuệ, khai thác ý kiến đánh giá của các chuyên gia có trình độ cao để xem xét, nhận định một vấn đề, một sự kiện khoa học để tìm ra giải pháp tối ưu cho vấn đề, sự kiện đó. Phương pháp chuyên gia rất cần thiết cho người nghiên cứu không chỉ trong quá trình nghiên cứu mà còn cả trong quá trình nghiệm thu, đánh giá kết quả, hoặc thậm chí cả trong quá trình đề xuất giả thuyết nghiên cứu, lựa chọn phương pháp nghiên cứu, củng cố các luận cứ….. 5. CƠ SỞ DỮ LIỆU Dữ liệu được sử dụng trong luận văn bao gồm: 5.1. Hệ thống các bản đồ và dữ liệu số Trong luận văn sử dụng các bản đồ và dữ liệu số: hành chính, địa chất, địa hình, lượng mưa trung bình năm, thổ nhưỡng, hiện trạng sử dụng đất các năm, bản đồ thảm thực vật huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang tỷ lệ 1:50.000 và 1:25.000 5.2. Hệ thống tài liệu - Luận văn tham khảo các công trình khoa học, đề tài, các chương trình, các dự án, các luận án mang tính lý luận về đánh giá nguy cơ TLĐ, bổ sung kiến thức lý luận và thực tiễn cho đề tài. - Các số liệu thống kê, các dữ liệu, văn bản, báo cáo kinh tế - xã hội, về tai biến TLĐ của của huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang đã được công bố đến năm 2015. 7 6. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 6.1. Ý nghĩa khoa học Góp phần hoàn thiện phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu, đánh giá nguy cơ trượt lở đất cho lãnh thổ cụ thể. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Góp phần dự báo nguy cơ trượt lở đất cho từng khu vực để có các giải pháp phù hợp nhằm hạn chế những thiệt hại do tai biến trượt lở đất gây ra.. Đây là cơ sở để đề xuất các giải pháp phi công trình: quy hoạch và quản lý tai biến, thiết kế các công trình phòng chống trượt lở, phục vụ phát triển KT-XH theo hướng bền vững cho địa phương. 7. CẤU TRÚC LUẬN VĂN Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, luận văn gồm 3 chương nội dung với tổng số ... trang đánh máy. Luận án đã sử dụng ... bảng, ...hình và biểu đồ, ...sơ đồ và bản đồ chuyên đề minh họa kết quả nghiên cứu. Chương 1. Cơ sở khoa học và công nghệ đánh giá nguy cơ trượt lở đất huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang. Chương 2. Trượt lở đất ở huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang Chương 3. Đề xuất một số giải pháp nhằm giảm thiểu nguy cơ trượt lở đất trên địa bàn huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang. 8 Chƣơng 1 CƠ SỞ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ ĐÁNH GIÁ NGUY CƠ TRƢỢT LỞ ĐẤT HUYỆN ĐỒNG VĂN, TỈNH HÀ GIANG 1.1. TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1.1.1. Các công trình nghiên cứu đánh giá nguy cơ trƣợt lở đất trên thế giới Từ thủa xa xưa trải qua các thời kì khác nhau, trong đời sống sinh hoạt của con người trên trái đất luôn luôn phải đối mặt với các tai họa do các quá trình dịch chuyển đất đá trên sườn dốc gây ra. Nguy cơ TLĐ đã và đang là mối nguy hiểm hàng đầu trong tất cả các loại tai biến địa chất xảy ra hàng năm trên thế giới cả về diện phân bố, số lượng, quy mô và mức độ ảnh hưởng. Tuy nhiên, công tác nghiên cứu hiện tượng dịch chuyển trọng lực đất đá thực sự chỉ được triển khai trong các thế kỷ XV - XVIII, bắt đầu phát triển sâu và rộng hơn vào thế kỷ XIX và đạt tới đỉnh cao trong thế kỷ XX cho đến nay. Tuy chưa có thống kê đầy đủ nhưng các công trình nghiên cứu về hiện tượng dịch chuyển trọng lực đất đã được công bố khắp nơi trên thế giới. Đầu tiên, TLĐ được nghiên cứu bắt đầu với sự mô tả của Endlich (1876) về vụ trượt lở ở Slumgullion, một trong những vụ trượt lở nổi tiếng nhất nước Mĩ. Theo đó, trượt lở đất ở Slumgullion khá phức tạp bao gồm khối trượt hoạt động hiện tại di chuyển trên vết trượt cổ. Tiếp theo Endlich, đã có nhiều nhà khoa học Mĩ, Anh, Italia, Pháp... quan tâm đến trượt lở đất đá. Những nghiên cứu mang tính định hướng, có ảnh hưởng lớn, phát triển từ nửa sau thế kỉ XX. Từ thập niên 90 của thế kỉ XX, tai biến TLĐ đã xảy ra nhiều nơi trên thế giới với tần suất và mức độ ngày càng lớn, gây thiệt hại nghiêm trọng 9 kể cả người và tài sản. Vì thế năm 1989, Liên Hợp Quốc công bố thập niên 1990 – 2000 là thập niên quốc tế giảm thiểu tai biến thiên nhiên. Thực tế đòi hỏi công tác nghiên cứu điều tra về TLĐ được tiến hành thường xuyên hơn, rộng khắp hơn với sự tham gia của nhiều nhóm chuyên gia, nhóm và trung tâm nghiên cứu lớn. Từ cuối thế kỉ XX cho đến nay, nhiều công trình, ấn phẩm được công bố liên quan đến tai biến TLĐ trên thế giới được công bố với nhiều cách tiếp cận khác nhau. Có thể kể đến là các mô hình nghiên cứu trượt lở điển hình của trường ITC ở Mehico, trên cơ sở mã nguồn mở của phần mềm ILWIS; mô hình GISSIZ - Mô hình này được xây dựng trên quan điểm tiếp cận địa lý địa mạo; mô hình hàm hữu tỉ (có độ chính xác 93.04%) và Mô hình hồi quy logic (có độ chính xác khoảng 90,34%) được thử nghiệm ở vùng Selangor, Malaysia; Mô hình TRIGRS (Transient Rainfall Infiltration and Grid-Based Regional Slope-Stability) được tác giả Rex L.Baum (người Mỹ) xây dựng để mô hình hoá thời gian và sự phân bố của lượng mưa gây ra TLĐ (Rex L. B. và nnk., 2008) v.v. hai mô hình được sử dụng nhiều nhất trong đánh giá TLĐ là mô hình trọng số bằng chứng được sử dụng để xây dựng các bản đồ với các tác nhân khác nhau tác động đến quá trình TLĐ (Van Westen C.J., 2002). Độ chính xác của mô hình này để dự báo nguy cơ xảy ra trượt lở đất là khoảng 85% (John Mathew, V. K. Jha và G. S. Rawat, 2007; Barbieri G. và P. Cambuli, 2009). Và Mô hình SINMAP (Stability INdex MAPping) là mô hình thành lập bản đồ chỉ số ổn định sườn để dự báo nguy cơ TLĐ (R.T. Pack, D.G. Tarboton, C. N. Goodwin, 1998; A.El Naqa, M. Abdelghafoor, 2006; Michael D. Dixon, P.E.; Mgr.Jan Klimes, 2007). Trên thế giới, hướng sử dụng tư liệu viễn thám đa thời gian và sự kết hợp các ảnh viễn thám khác nhau bằng các công cụ chuyên dụng cũng là một hướng nghiên cứu hiện trạng, đánh giá nguy cơ tai biến có hiệu quả. Tư liệu viễn thám đa thời gian cung cấp cho các nhà nghiên cứu các dữ liệu để xây dựng các giai đoạn hình thành và phát triển một số dạng tai biến. 10 Về cụ thể triển khai ở các nước, nhận thức được mối hiểm hoạ do tai biến TLĐ gây ra, hầu hết các nước như Mỹ, Nga, Ấn Độ, Nhật Bản, … đã tập trung nghiên cứu đánh giá hiện trạng, xác định các nguyên nhân, diễn biến và phân vùng dự báo nguy cơ TLĐ, nhằm quy hoạch sử dụng hợp lý lãnh thổ, đưa ra các giải pháp phòng chống, phòng tránh giảm nhẹ thiệt hại do chúng gây ra. Những nghiên cứu về tai biến TLĐ ở các nước trên đã đạt được những thành tựu to lớn, thực sự đã làm giảm nhẹ và phòng tránh tai biến có hiệu quả. Các công trình không những nghiên cứu và đánh giá một cách tổng quan mà còn phục vụ cho từng đối tượng cụ thể: như các điểm tập trung dân cư, các khu công trình công nghiệp, các tuyến đường giao thông, các hồ đập thủy điện, hoặc các khu kinh tế. Việc nghiên cứu đánh giá tai biến TLĐ đối với các nước trên thế giới không chỉ dừng lại ở khía cạnh cụ thể của một đối tượng mà họ đã tiến tới việc nghiên cứu tổng hợp và thực hiện các các giải pháp đồng bộ, thực sự đã giảm thiểu đáng kể các sự cố do tai biến TLĐ gây ra. Đứng đầu trong những nghiên cứu này là các nước như: Mỹ, Nga, Nhật Bản và Trung Quốc. Hiện nay, các nhà khoa học trên thế giới, trong đó có Nga, Mỹ, Nhật Bản, Nepan đã đi sâu đánh giá đối tượng chịu thiệt hại do TLĐ gây ra. Đó chính là đánh giá nguy cơ về mức độ thiệt hại KT-XH cho những khu vực có nguy cơ chịu tai biến địa chất. Đó chính là đánh giá mức độ nguy hại, độ rủi ro (Risk) do tai biến địa chất gây nên . Cơ sở của đánh giá rủi ro là tính toán từ các vùng nguy cơ tai biến TLĐ với mức độ thiệt hại về KT-XH (có thể tính bằng tiền) tại vùng đó. Trên cơ sở đó, các nhà quản lý quy hoạch mới hoạch định chính sách phát triển kinh tế cho vùng, cho địa phương mình để tránh được những rủi ro không đáng có, phát triển bền vững KT-XH và bảo vệ môi trường. 1.1.2. Nghiên cứu nguy cơ trƣợt lở đất ở Việt Nam Ở Việt Nam, nghiên cứu TLĐ đã được tiến hành từ những năm 70, 80 của thế kỷ trước. Trung bình hàng năm, nước ta phải gánh chịu nhiều 11