Tài liệu Lựa chọn giải bài toán điệ học trong từng tiết học

S¸ng kiÕn kinh nghiÖm A - §Æt vÊn ®Ò I . Lêi më ®Çu : Môn vật lý là một trong những môn học lý thú, hấp dẫn trong nhà trường phổ thông, đồng thời nó cũng được áp dụng rộng rãi trong thực tiễn đời sống hàng ngày của mỗi con người chúng ta. Hơn nữa môn học này càng ngày lại càng càng yêu cầu cao hơn để đáp ứng kịp với công cuộc CNH- HĐH đất nước , nhằm từng bước đáp ứng mục tiêu giáo dục đề ra " Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài", góp phần xây dựng Tổ Quốc ngày một giàu đẹp hơn. §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VII vµ héi nghÞ BCHTW §¶ng lÇn thø 4 kho¸ 7 ®· ®Ò ra nh÷ng quan ®iÓm ®æi míi " Gi¸o dôc lµ quèc s¸ch hµng ®Çu " Gi¸o dôc ®ãng vai rß then chèt trong toµn bé sù nghiÖp XD XHCN vµ b¶o vÖ tæ quèc , lµ mét ®éng lùc cña ®Êt níc . §a ®Êt níc tho¸t khái nghÌo nµn l¹c hËu v¬n lªn tr×nh ®é tiªn tiÕn cña thÕ giíi ( TrÝch v¨n kiÖn §H VII) . Ph¸t triÓn GD nh»m ph¸t huy nh©n tè con ngêi , GD lµ ch×a kho¸ më cöa vµo t¬ng l¹i . Lµ mét gi¸o viªn d¹y c¸c m«n khoa häc tù nhiªn khèi THCS nhËn thøc ®îc vai trß cña gi¸o dôc trong thêi ®¹i hiÖn nay, t«i thÊy : §Ó mçi con ngêi, ph¸t triÓn toµn diÖn , viÖc n¾m b¾t tèt mçi mét bé m«n ®Òu gãp phÇn vµo viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch con ngêi ViÖt Nam. Bé m«n vËt lý THCS cã vai trß quan träng bëi c¸c kiÕn thøc kÜ n¨ng cã nhiÒu øng dông trong ®êi sèng vµ kü thuËt. Nã cung cÊp nh÷ng kiÕn thøc VËt lý phæ th«ng c¬ b¶n cã hÖ thèng vµ toµn diÖn, nh÷ng kiÕn thøc nµy ph¶i phï hîp víi tr×nh ®é hiÓu biÕt hiÖn ®¹i theo tinh thÇn kü thuËt tæng hîp, t¹o ®iÒu kiÖn híng nghiÖp g¾n víi cuéc sèng. Nh»m chuÈn bÞ tèt cho c¸c em tham gia vµo lao ®éng s¶n xuÊt hoÆc tiÕp tôc häc lªn phæ th«ng trung häc. 1 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm §ång thêi m«n VËt lý gãp phÇn ph¸t triÓn n¨ng lùc t duy khoa häc, rÌn luyÖn kü n¨ng c¬ b¶n cã tÝnh chÊt kü thuËt tæng hîp gãp phÇn x©y dùng thÕ giíi quan khoa häc rÌn luyÖn phÈm chÊt ®¹o ®øc cña ngêi lao ®éng míi. PhÇn ®iÖn häc líp 9 lµ phÇn tiÕp cËn cña líp 7 thay s¸ch. ViÖc n¾m nh÷ng kh¸i niÖm, hiÖn tîng, ®Þnh luËt vµ viÖc gi¶i bµi tËp ®iÖn häc líp 9 lµ rÊt quan träng vµ cÇn thiÕt. Thùc tÕ trong gi¶ng d¹y cho thÊy . NÕu nh häc kh«ng n¾m ch¾c kiÕn thøc c¬ b¶n trong ch¬ng tr×nh ®iÖn häc líp 9 vµ kh«ng vËn dông kiÕn thøc ®ã ®Ó gi¶i thµnh th¹o c¸c bµi tËp VËt lý phÇn ®iÖn häc th× lªn c¸c líp trªn c¸c em sÏ rÊt lóng tóng trong viÖc gi¶i c¸c bµi tËp VËt lý . ViÖc häc tèt m«n VËt lý dÉn ®Õn c¸c em sÏ høng thó häc tèt c¸c bé m«n khoa häc tù nhiªn nãi riªng vµ häc tèt c¸c bé m«n kh¸c trong nhµ trêng phæ th«ng. Víi vÞ trÝ vµ tÇm quan träng trªn, t«i chñ ®éng nghiªn cøu ®i s©u vÒ ®Ò tµi " Lùa chän vµ híng dÉn gi¶i bµi tËp VËt Lý - PhÇn ®iÖn häc líp 9 THCS '' trong mét tiÕt häc. II. Thùc tr¹ng cña vÊn ®Ò nghiªn cøu: 1. Thùc tr¹ng : Víi ch¬ng tr×nh thay s¸ch gi¸o khoa hiÖn nay , kiÕn thøc rÊt tinh gi¶n, réng vµ s©u . §ßi hái gi¸o viªn ph¶i cã kiÕn thøc thËt v÷ng , hiÓu râ , hiÓu s©u tõng ý , tõng phÇn trong SGK , lµm sao trong mçi bµi häc, häc sinh ph¶i ®îc tù ph¸t hiÖn kiÕn thøc , tù lùc lÜnh héi kiÕn thøc mét c¸ch ®Çy ®ñ , s©u s¾c, s¸ng t¹o vµ liªn hÖ thùc tÕ trong néi dung tõng tiÕt hoc. Thùc tr¹ng, ®· qua 5 n¨m thay s¸ch gi¸o khoa .ViÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc ®· cã nhiÒu kÕt qu¶ rÊt kh¶ quan , häc sinh tõ häc thô ®éng ®· chuyÓn sang tù ®éng lÜnh héi kiÕn thøc . Trong c¸c giê häc c¸c em ®· say mª t×m tßi lÜnh héi kiÕn thøc. ViÖc vËn dông kiÕn thøc vµo gi¶i c¸c bµi tËp còng vËy , nh×n chung c¸c em ®· biÕt tãm t¾t mét bµi tËp , biÕt bµi tËp yªu cÇu g×, t×m g× . VËn dông kiÕn thøc nµo ®Ó gi¶i vµ 2 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm ®· biÕt gi¶i t¬ng ®èi thµnh th¹o mét bµi tËp . Tuy nhiªn trong viÖc híng dÉn gi¶i bµi tËp m«n VËt lý cña c¸c gi¸o viªn ë c¸c trêng cha ®Òu tay, tr×nh ®é tiÕp cËn ph¬ng ph¸p ®æi míi vÉn cßn h¹n chÕ, mÆt kh¸c viÖc gi¶i bµi tËp cña häc sinh vÉn cßn mét sè h¹n chÕ sau : * VÒ phÝa gi¸o viªn : VÉn cßn mét sè gi¸o viªn d¹y theo ph¬ng ph¸p ®æi míi cha nhuÇn nhuyÔn, dÉn ®Õn häc sinh lÜnh héi kiÕn thøc cßn thô ®éng , mét sè giê häc vÉn cßn nghÌo nµn , tÎ nh¹t , cha hiÓu râ , hiÓu s©u ý ®å cña s¸ch gi¸o khoa .Bµi tËp chØ yªu cÇu c¸c em gi¶i mét c¸ch thô ®éng hoÆc gi¸o viªn gi¶i hé cho c¸c em , cha ph¸t huy tÝnh tÝch cùc , s¸ng t¹o, tù lùc cña häc sinh . ChÝnh v× vËy mµ mét sè gi¸o viªn cha thùc sù chó träng ®Õn viÖc lËp kÕ ho¹ch d¹y chu ®¸o. Th«ng thêng lµ rÊt ®¬n s¬ , cho c¸c em gi¶i mét sè bµi tËp ë trong s¸ch , kh«ng cã bµi tËp ®iÓn h×nh vµ tæng hîp . * VÒ phÝa häc sinh : VÉn cßn nhiÒu häc sinh cha tæng hîp ®îc kiÕn thøc VËt lý tõ líp 6, 7,8 c¸c em cha hiÓu s©u , hiÓu kÜ c¸c kiÕn thøc VËt lý, cßn thô ®éng lÜnh héi kiÕn thøc . Trong khi ch÷a bµi tËp, nhiÒu häc sinh vÉn cßn thê ¬, nhiÒu häc sinh chØ cÇn kÕt qu¶ ®èi chiÕu , thËm chÝ vÉn cßn häc sinh cha biÕt tãm t¾t bµi to¸n b»ng c¸c kÝ hiÖu VËt lý , c¸ch ®æi ra ®¬n vÞ c¬ b¶n ...®Æc biÖt lµ gi¶i thÝch c¸c hiÖn tîng VËt lý trong ®êi sèng vµ kÜ thuËt . Lµ mét gi¸o viªn, ai còng muèn m×nh cã giê d¹y giái , mét gi¸o viªn giái , muèn cho häc sinh ham mª , høng thó häc tËp , muèn cho häc sinh gi¶i bµi tËp VËt lý mét c¸ch høng thó vµ thµnh th¹o . Muèn ®¹t ®îc môc tiªu nµy lµ c¶ mét vÊn ®Ò nan gi¶i víi ngêi trùc tiÕp d¹y bé m«n . XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do trªn cïng víi b¨n kho¨n , tr¨n trë bÊy l©u nay cña b¶n th©n .T«i m¹nh d¹n chän ®Ò tµi " Lùa 3 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm chän vµ híng dÉn gi¶i bµi tËp VËt lý - PhÇn ®iÖn häc líp 9 THCS" trong mét tiÕt häc. 2. KÕt qu¶ cña thùc tr¹ng . PhÇn ®iÖn häc líp 9 ®îc kÕ thõa tõ phÇn ®iÖn häc líp 7 , chÝnh v× vËy ngay khi vµo ®Çu n¨m häc líp 9 bao giê t«i còng cho häc sinh lµm mét ®Ò kiÓm tra 15 phót ®Ó kiÓm tra kiÕn thøc cña c¸c em ®· häc ë líp 7 . KÕt qu¶ qua kh¶o s¸t nh sau : §iÓm Tæ ng sè HS K9 SL 20052006 125 0 20062007 170 N¨m häc 9->10 0 7-->8,5 5-->6,5 % SL SL % 0 23 68 54, 4 85 50 0 % 18, 4 47 27, 65 3,5->4,5 S L 2 9 3 2 0-->3 % SL % 23,2 5 4 18,8 2 6 3,5 3 Qua kÕt qu¶ kh¶o s¸t cho thÊy sè häc sinh ®¹t kh¸, giái cßn Ýt , sè häc sinh ®¹t trung b×nh , yÕu kÐm cßn nhiÒu , thÊy ®îc ®a sè häc sinh n¾m kiÕn thøc phÇn ®iÖn häc líp 7 cßn cha s©u , cha ch¾c , nhiÒu khi cßn cã em quªn hÕt kiÕn thøc (v× qu¸ l©u ). N¾m ®îc ®iÓm yÕu cña häc sinh, tríc khi d¹y phÇn ®iÖn häc líp 9 , t«i ph¶i còng cè «n l¹i kiÕn thøc phÇn ®iÖn líp 7 (nhÊt lµ nh÷ng kiÕn thøc cã liªn quan ®Õn kiÕn phÇn ®iÖn häc líp 9 ) . VÝ dô : Còng cè l¹i kiÕn thøc : Dßng ®iÖn lµ g×? Dßng ®iÖn cã nh÷ng t¸c dông g× ? §o cêng ®é dßng ®iÖn vµ hiÖu ®iÖn thÕ nh thÕ nµo ? Cêng ®é dßng ®iÖn vµ hiÖu ®iÖn thÕ cã ®Æc ®iÓm g× trong ®o¹n m¹ch m¾c nèi tiÕp vµ ®o¹n 4 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm m¹ch m¾c song song ? Sö dông ®iÖn nh thÕ nµo ®Ó ®¶m b¶o an toµn ? Sau khi «n tËp kÜ kiÕn thøc VËt lý líp 7, t«i tiÕn hµnh híng dÉn häc sinh tù lùc lÜnh héi kiÕn thøc phÇn ®iÖn häc líp 9 trong tõng tiÕt häc . Mét trong nh÷ng kiÕn thøc quan träng trong mçi tiÕt häc lµ phÇn híng dÉn gi¶i bµi tËp cho häc sinh . T«i ®· tõng bíc híng dÉn c¸c em gi¶i thµnh th¹o c¸c bµi tËp trong mét tiÕt häc . KÕt qu¶ sau khi häc xong kiÕn thøc phÇn ®iÖn häc cã bµi kiÓm tra 45 phót . KÕt qu¶ qua 2 n¨m häc ®¹t kÕt qu¶ hÕt søc kh¶ quan , kh«ng cßn häc sinh cã bµi ®¹t ®iÓm kÐm : §iÓm N¨m häc Tæn g sè HS K9 9-->10 20052006 125 SL 23 20062007 170 33 7-->8,5 5-->6,5 3,5->4,5 % SL % SL % SL % 18,4 47 37, 6 41 32,8 14 11, 2 19,4 1 131 77, 06 6 3,53 0 0 PhÇn ®iÖn häc líp 9 lµ mét phÇn hÕt søc quan träng trong ch¬ng tr×nh VËt Lý líp 9. §Æc biÖt lµ trong c«ng t¸c båi dìng häc sinh giái c¸c cÊp . N¨m häc nµo t«i còng cã häc sinh ®¹t giái cÊp huyÖn líp 9 . Trong 2 n¨m häc thay s¸ch líp 9 võa qua sè häc sinh giái ®¹t nh sau : - N¨m häc 2005 - 2006 : Cã mét gi¶i khuyÕn khÝch huyÖn - N¨m häc 2006 - 2007 : huyÖn, mét gi¶i 3 huyÖn 5 Cã mét gi¶i khuyÕn khÝch S¸ng kiÕn kinh nghiÖm §Æc biÖt cã em T×nh V¨n §«ng , trong kú thi häc sinh giái TØnh võa qua ®¹t gi¶i nh× m«n VËt Lý . B -- Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò I- C¸c gi¶i ph¸p ®· thùc hiÖn 6 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm 1- Tríc hÕt muèn híng dÉn tèt mét tiÕt bµi tËp cho häc sinh, ngêi gi¸o viªn ph¶i x©y dùng cho m×nh mét sè nhiÖm vô sau: Thø nhÊt: Ph¶i nghiªn cøu lý luËn d¹y häc vÒ bµi tËp vµ gi¶i bµi tËp , th«ng qua gi¶i bµi tËp VËt lý phÇn ®iÖn häc líp 9, ph¶i x©y dùng vµ lùa chän hÖ thèng bµi tËp tõ dÔ ®Õn khã C¸c bµi tËp ph¶i ®a d¹ng vÒ thÓ lo¹i, c¸c kiÕn thøc to¸n lý ph¶i phï hîp víi tr×nh ®é cña häc sinh. Sè lîng bµi tËp ph¶i phï hîp víi thêi gian. Thø hai: Ph¶i ph©n tÝch thËt kü kiÕn thøc trong s¸ch gi¸o khoa vµ c¸c kiÕn thøc cã liªn quan ®Õn phÇn bµi tËp mµ bµi tËp yªu cÇu. Thø ba: Ph¶i t×m hiÓu kü, vËn dông mét c¸ch linh ho¹t vµo viÖc lÜnh héi kiÕn thøc cña häc sinh cña mét sè trêng l©n cËn vµ trêng m×nh c«ng t¸c. NhÊt lµ gi¸o viªn ph¶i biÕt phÇn lý thuyÕt mµ häc sinh ë nh÷ng n¨m tríc thêng hiÓu nhÇm ë phÇn bµi tËp nµy nh thÕ nµo. Nay ph¶i ®Æt c©u hái nh thÕ nµo cho häc sinh tr¸nh nh÷ng sai lÇm ®ã. NÕu häc sinh nãi ®óng ( hoÆc sai ) gi¸o viªn cÇn nhÊn m¹nh vµ lu ý cho c¸c em vÒ vÊn ®Ò ®ã. 2-Thùc hiÖn theo nhiÖm vô trªn b¶n th©n cã nh÷ng gi¶i ph¸p cô thÓ sau: a, Cïng víi häc sinh ph©n lo¹i ®îc bµi tËp VËt Lý . Gi¸o viªn ph¶i dù tÝnh kÕ ho¹ch cho toµn bé c«ng viÖc vÒ bµi tËp víi tõng tiÕt d¹y cô thÓ . Trong 1 tiÕt d¹y cã thÓ cã c¸c bµi tËp ë nh÷ng d¹ng sau : - Bµi tËp ®Þnh tÝnh . - Bµi tËp tÝnh to¸n + Bµi tËp tÝnh to¸n tËp dît + Bµi tËp tÝnh to¸n tæng hîp - Bµi tËp thÝ nghiÖm - Bµi tËp ®å thÞ 7 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - Bµi tËp vÒ gi¶i thÝch hiÖn tîng thùc tÕ vµ trong kÜ thuËt . b, N¾m ch¾c ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt Lý. - Tríc hÕt ph¶i t×m hiÓu ®Ò bµi . - Xem xÐt hiÖn tîng VËt lý ®îc ®Ò cËp vµ dùa vµo kiÕn thøc VËt lý nµo, to¸n häc nµo ®Ó t×m mèi quan hÖ cã thÓ cã cña c¸i ®· cho vµ c¸i ph¶i t×m , sao cho cã thÓ t×m thÊy mèi liªn hÖ trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp víi c¸i ®· cho , ®¹i lîng kia lµ c¸i ph¶i t×m vµ ®¹i lîng kh¸c lµ c¸i cha biÕt . - GV ph¶i híng dÉn häc sinh c¸c ho¹t ®éng chÝnh cña viÖc gi¶i bµi tËp VËt lý . + T×m hiÓu ®Çu bµi + Ph©n tÝch hiÖn tîng + X©y dùng lËp luËn + BiÖn luËn c, X©y dùng lËp luËn trong gi¶i bµi tËp : Lµ mét bíc hÕt søc quan träng : §ßi hái HS ph¶i vËn dông nh÷ng ®Þnh luËt VËt lý , nh÷ng qui t¾c, nh÷ng c«ng thøc ®Ó thiÕt lËp mèi quan hÖ gi÷a ®¹i lîng cÇn t×m , hiÖn tîng cÇn gi¶i thÝch hay dù ®o¸n víi nh÷ng ®iÒu kiÖn ®· cho trong ®Çu bµi . d, GV híng dÉn HS cã mèi quan hÖ gi÷a viÖc n¾m v÷ng kiÕn thøc vµ gi¶i bµi tËp VËt Lý . Tøc lµ GV gióp HS n¾m v÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n thËt kÜ , thËt s©u , ®Õn viÖc gi¶i bµi tËp VËt lý mét c¸ch linh ho¹t . HS biÕt vËn dông kiÕn thøc ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra , ®îc rÌn kÜ n¨ng gi¶i bµi tËp c¬ b¶n , ®ång thêi rÌn luyÖn t duy vµ tÝnh tù lËp cña häc sinh gióp häc sinh chñ ®éng t×m ®Õn kiÕn thøc vµ øng dông kiÕn thøc vµo gi¶i bµi tËp VËt Lý mét c¸ch thµnh th¹o . Tõ c¸c gi¶i ph¸p trªn : Muèn híng dÉn HS gi¶i mét tiÕt bµi tËp VËt lý phÇn ®iÖn häc líp 9 ®¹t kÕt qu¶ cao , ®ßi hái GV ph¶i cã mét tr×nh ®é kiÕn thøc vµ tr×nh ®é tæ chøc cao, 8 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm ph¶i biÕt kÕt hîp gi÷a c«ng viÖc c¸ nh©n vµ tËp thÓ lµm sao cho c¶ líp cïng ho¹t ®éng . Ph¶i biÕt xen kÎ viÖc kiÓm tra chung vµ riªng, ph¶i biÕt ®o¸n tríc nh÷ng nhÇm lÉn thiÕu sãt cña häc sinh , ph¶i tËp cho HS biÕt ph©n biÖt ®îc c¸i sai , c¸i ®óng , c¸ch gi¶i hay , ng¾n gän ,râ rµng víi c¸ch gi¶i thiÕu khoa häc . §ång thêi GV ph¶i t«n träng c¸ch suy nghÜ ®óng cña HS, kÞp ®éng viªn , khuyÕn khÝch ®Ó g©y høng thó häc tËp ë häc sinh . Tr¸nh ®Ó thêi gian chÕt vµ bÕ t¾c cña GV. II. biÖn ph¸p tæ chøc thùc hiÖn Trong 1 tiÕt häc : «n tËp ch¬ng I: §iÖn häc. KiÕn thøc phÇn nµy rÊt réng vµ s©u . PhÇn tù häc GV ph¶i yªu cÇu HS lµm ®Ò c¬ng «n tËp ë nhµ . PhÇn bµi tËp GV ph¶i lùa chän bµi tËp thËt tinh gi¶n nhng ph¶i t¬ng ®èi ®ñ d¹ng , híng dÉn c¸c em chñ ®éng gi¶i bµi tËp thµnh th¹o . Trong khu«n khæ mét ®Ò tµi , t«i chØ xin tr×nh bµy mét sè bµi tËp ®iÓn h×nh theo tr×nh tù c¸c bíc gi¶i bµi tËp VËt lý nh sau : 1. Bµi tËp ®Þnh tÝnh Bµi 1 : a, §Ò bµi : VÏ s¬ ®å m¹ch ®iÖn trong ®ã sö dung am pe kÕ vµ v«n kÕ ®Ó x¸c ®Þnh ®iÖn trë cña mét d©y dÉn b, Môc ®Ých sö dông : Nh»m kiÓm tra häc sinh kiÕn thøc ®· häc ë phÇn ®iÖn häc líp 7 . øng dông vµ c¸ch m¾c am pe kÕ , v«n kÕ , c¸ch ®äc sè chØ cña c¸c dông cô dã. VËn dông vÏ s¬ ®å m¹ch ®iÖn råi ¸p dông c«ng thøc R U I ®Ó x¸c ®Þnh ®iÖn trë cña mét d©y dÉn. c, Gi¶i theo 4 bíc. Bíc 1: T×m hiÓu ®Ò : Cho : M¹ch ®iÖn cã sö dông am pe kÕ vµ v«n kÕ ®Ó x¸c ®Þnh ®iÖn trë cña mét d©y dÉn . Hái : VÏ s¬ ®å m¹ch ®iÖn . Bíc 2: X¸c lËp c¸c mèi quan hÖ : 9 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - C«ng thøc tÝnh ®iÖn trë : R U I - VËy trong m¹ch ®iÖn muèn x¸c ®Þnh ®iÖn trë cña 1 d©y dÉn ta ph¶i : + M¾c am pe kÕ nèi tiÕp víi d©y dÉn ®Ó ®o cêng ®é dßng ®iÖn ch¹y qua d©y dÉn . +M¾c v«n kÕ song song víi 2 ®Çu d©y dÉn ®Ó ®o hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a 2 ®Çu d©y dÉn + M¾c am pe kÕ (v«n kÕ ) sao cho dßng ®iÖn ®i vµo nóm cã dÊu (+) vµ ®i ra nóm cã dÊu (-) cña am pe kÕ vµ v«n kÕ. + §äc sè chØ am pe kÕ, v«n kÕ . + VÏ s¬ ®å m¹ch ®iÖn Bíc 3: Rót ra kÕt qu¶ cÇn t×m VÏ s¬ ®å m¹ch ®iÖn trong ®ã cã nguån ®iÖn , d©y dÉn ( ®iÖn trë ), am pe kÕ , v«n kÕ , chiÒu dßng ®iÖn. VËn dông c«ng thøc R U I ®Ó tÝnh ®iÖn trë d©y dÉn. Bíc 4: KiÓm tra x¸c nhËn kÕt qu¶ .( S¬ ®å m¹ch ®iÖn ) - §äc sè chØ am pe kÕ vµ v«n kÕ (2) R - TÝnh R U I (-) A (1) V (+) (-) (+) dông: + d, KiÕn thøc sö K - Qui t¾c m¾c am pe kÕ vµ v«n kÕ . - KÝ hiÖu c¸c thiÕt bÞ ®iÖn trong s¬ ®å m¹ch ®iÖn - C¸ch ®äc sè chØ am pe kÕ vµ v«n kÕ - TÝnh R U I e, Khã kh¨n : - NÕu m¾c am pe kÕ nh vÞ trÝ (1) vµ vÞ trÝ (2) th× kÕt qu¶ cã kh¸c nhau kh«ng ? v× sao ? 10 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - NÕu m¾c nhÇm vÞ trÝ am pe kÕ vµ v«n kÕ th× bµi to¸n cã thùc hiÖn ®îc kh«ng? g, Lêi híng dÉn: - Muèn x¸c ®Þnh ®iÖn trë d©y dÉn cÇn ¸p dông c«ng thøc nµo ? - Muèn ®o cêng ®é dßng ®iÖn qua d©y dÉn cÇn dông cô nµo ? Qui t¾c m¾c am pe kÕ. - Muèn ®o hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai ®Çu d©y dÉn cÇn dông cô nµo ? Qui t¾c m¾c v«n kÕ. - VÏ s¬ ®å m¹ch ®iÖn theo yªu cÇu ®Çu bµi . Bµi 2: Mét d©y dÉn ®ång chÊt , chiÒu dµi l, tiÕt diÖn ®Òu s vµ cã ®iÖn trë 12 ®îc chËp thµnh d©y dÉn míi cã chiÒu dµi l/2. §iÖn trë cña d©y dÉn chËp ®«i nµy cã gi¸ trÞ nµo díi ®©y : A. 6 B. 2 C. 12 D. 3 b, Môc ®Ých : VËn dông kiÕn thøc tÝnh ®iÖn trë R  . l s ®Ó so s¸nh gi¸ trÞ R1 vµ R2 hoÆc sù phô thuéc cña ®iÖn trë d©y dÉn vµo chiÒu dµi l, tiÕt diÖn s , b¶n chÊt cña d©y dÉn ®Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái tr¾c nghiÖm : c, Gi¶i theo 4 bíc : Bíc 1: T×m hiÓu ®Çu bµi : Cho : Mét d©y dÉn ®ång chÊt , chiÒu dµi l , tiÕt diÖn s cã ®iÖn trë 12 Hái : Mét d©y dÉn kh¸c ®ång chÊt , tiÕt diÖn s , chiÒu dµi chËp ®«i l 2 cã gi¸ trÞ b»ng bao nhiªu ? Bíc 2,3: X¸c lËp c¸c mèi mèi quan hÖ vµ rót ra kÕt qu¶ cÇn t×m . - Hai d©y dÉn cïng b¶n chÊt () , cïng tiÕt diÖn ®Òu (s),1d©y dÉn cã chiÒu dµi l , cã gi¸ trÞ R1 = 12. 11 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - Mét d©y kh¸c cã chiÒu dµi chËp ®«i l 2 th× ®iÖn trë cña d©y nµy ph¶i lµ : R2 = R1 12   6 (), 2 2 v× 2 d©y dÉn nµy ®ång chÊt , cïng tiÕt diÖn s th× ®iÖn trë tØ lÖ thuËn víi chiÒu dµi tøc lµ chiÒu dµi gi¶m 2 lÇn th× ®iÖn trë gi¶m 2 lÇn . VËy c©u A ®óng . Bíc 4: KiÓm tra x¸c nhËn kÕt qu¶ . - Cã thÓ kiÓm tra kÕt qu¶ qu¶ b»ng ph¬ng ph¸p dïng c«ng thøc tÝnh ®iÖn trë : R1  l1 l   12() s s l l R2  2  2 s s  (1) (2) Tõ (1) vµ (2) cã l R1 R 12  s  2  R2  1   6() l R2 2 2  2 s  VËy c©u A ®óng. d, KiÕn thøc sö dông : NÕu 2 d©y dÉn cïng b¶n chÊt , cïng tiÕt diÖn ®Òu , d©y dÉn cã chiÒu dµi bÐ h¬n bao nhiªu lÇn th× ®iÖn trë cña d©y ®ã còng bÐ h¬n d©y kia bÊy nhiªu lÇn v× R tØ lÖ thuËn víi l. e, Khã kh¨n cña häc sinh: So s¸nh ®iÖn trë 2 d©y dÉn khi biÕt 2 d©y dÉn cïng b¶n chÊt, cïng tiÕt diÖn ®Òu, ph¶i dùa vµo sù phô thuéc cña ®iÖn trë vµo chiÒu dµi, tiÕt diÖn ®Òu vµ b¶n chÊt cña d©y . - HoÆc suy luËn to¸n häc ( tõ c«ng thøc tÝnh ®iÖn trë R 1 , R2 ) HS cßn lóng tóng . 12 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm g, Lêi híng dÉn: - Khi biÕt 2 d©y dÉn cïng b¶n chÊt , cïng tiÕt diÖn ®Òu , 1 d©y cã chiÒu dµi l , ®iÖn trë lµ 12. D©y dÉn kia chËp ®«i cã chiÒu dµi l/2 th× cã gi¸ trÞ ®iÖn trë lµ bao nhiªu ?. - Muèn vËy ph¶i dùa vµo kiÕn thøc nµo ? - Sù phô thuéc cña ®iÖn trë d©y dÉn phô thuéc nh thÕ nµo vµo chiÒu dµi , tiÕt diÖn , b¶n chÊt cña d©y. - BiÕt 2 d©y dÉn cïng b¶n chÊt , cïng tiÕt diÖn , ®iÖn trë tØ lÖ thuËn víi chiÒu dµi , 1 d©y dÉn cã chiÒu dµi l, ®iÖn trë 12, d©y dÉn kh¸c chËp ®«i cã chiÒu dµi l/2 th× gi¸ trÞ ®iÖn trë lµ bao nhiªu? 2. Bµi TËp ®Þnh lîng Bµi 3 : Khi m¾c nèi tiÕp 2 diÖn trë R 1 vµ R2 vµo hiÖu ®iÖn thÕ 12  th× dßng ®iÖn qua chóng cã cêng ®é I1 = 0,3A. NÕu m¾c song song 2 ®iÖn trë nµy còng vµo hiÖu ®iÖn thÕ 12  th× dßng ®iÖn m¹ch chÝnh cã cêng ®é I2 = 1,6A. H·y tÝnh R1 , R2 . * Häc sinh tãm t¾t bµi to¸n : Híng dÉn gi¶i theo 4 bíc . Bíc 1: Ph©n tÝch c¸c kiÕn thøc cÇn sö dông . - C«ng thøc ®Þnh luËt «m => C«ng thøc tÝnh ®iÖn trë . - §Þnh luËt «m ®èi víi : + §o¹n m¹ch ®iÖn m¾c nèi tiÕp . + §o¹n m¹ch ®iÖn m¾c song song . - §a vÒ ph¬ng tr×nh chøa 2 Èn sè . - C¸ch gi¶i ph¬ng tr×nh bËc 2 . Bíc 2: Gi¶i Gäi ®iÖn trë lÇn lît lµ R1 , R2. ¸p dông c«ng thøc ®Þnh luËt «m ta cã : I U  R R U I (1) ¸p dông ®Þnh luËt «m víi c¸c ®o¹n m¹ch m¾c nèi tiÕp , m¾c song song : 13 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm U 12V nt Rnt = R1 + R2 = I  0,3 A  40 nt 1 1 (2) RR 1 U 12V ss 1 2 MÆt kh¸c : R  R  R  Rss  R  R  I  1,6 A  7,5  R1 R2  300 ss 1 2 1 2 ss Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh sau : (3) R1  R2  40  R1.R2  300 R1  10  R2  30 Gi¶i ra ta ®îc : Bíc 3: hoÆc R1  30  R2  10 S¬ ®å luËn gi¶i Rnt II R1; I Rss III R2 Bíc 4: HÖ thèng c©u hái : Muèn tÝnh ®iÖn trë d©y dÉn , ¸p dông c«ng thøc nµo. ? ¸p dông ®Þnh luËt «m cho ®o¹n m¹ch m¾c nèi tiÕp , ®o¹n m¹ch m¾c song song ®Ó tÝnh R1 R2? Gi¶i ph¬ng tr×nh bËc 2 nh thÕ nµo ? * Nh÷ng khã kh¨n cña häc sinh : - Khi m¾c nèi tiÕp hoÆc khi m¾c song song th× gi¸ trÞ R 1 vµ R2 kh«ng thay ®æi . - C¸ch gi¶i ph¬ng tr×nh bËc 2 . Bµi 4: Mét bÕp ®iÖn khi ho¹t déng b×nh thêng cã ®iÖn trë R= 80  va cêng ®é dßng ®iÖn qua bÕp khi ®ã lµ I = 2,5A a, TÝnh nhiÖt lîng mµ bÕp to¶ ra trong 1s 14 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm b, Dïng bÕp ®iÖn trªn ®Õ ®un s«i 1,5l níc cã nhiÖt ®é ban ®Çu lµ 250C th× thêi gian ®un níc lµ 20 phót . Coi r»ng nhiÖt lîng cung cÊp ®Ó ®un s«i nuíc lµ cã Ých .TÝnh hiÖu suÊt cña bÕp.Cho biÕt nhiÖt dung riªng cña níc lµ C= 4200J/kg.k. c, Mçi ngµy sö dông bÕp ®iÖn nµy 3 giê . TÝnh tiÒn ®iÖn ph¶i tr¶ cho viÖc sö dông bÕp ®iÖn ®ã trong 30 ngµy . NÕu gi¸ 1kwh lµ 700 ®ång. Yªu cÇu HS ®äc ®Ò bµi vµ tãm t¾t bµi to¸n? GV híng dÉn HS tiÕn hµnh c¸c bíc sau : Bíc 1: Ph©n tÝch c¸c kiÕn thøc cÇn sö dông : - C«ng thøc ®Þnh luËt Jun- Len -X¬: Q = I 2Rt (nhiÖt lîng toµn phÇn ) - C«ng thøc tÝnh nhiÖt lîng thu vµo cña níc ®Ó ®un s«i 1,5l níc tõ 250c ®Õn 1000 C (NhiÖt lîng cã Ých ) - C«ng thøc tÝnh hiÖu suÊt : H Q1 .100% Q - C«ng cña dßng ®iÖn theo ®Þnh luËt b¶o toµn lµ nhiÖt lîng to¶ ra trªn d©y dÉn . Bíc 2: Gi¶i a, NhiÖt lîng mµ bÕp to¶ ra trong 1s (c«ng suÊt to¶ nhiÖt cña bÕp) Q' = P = I2R = (2,5)2 .80 = 500 (W) (1) b, NhiÖt lîng to¶ ra cña bÕp ®iÖn (NhiÖt lîng toµn phÇn Q) ®Ó ®un s«i 1,5l níc tõ 250C ®Õn s«i trong thêi gian 20 phót lµ : Q = I2Rt = 2,52 .80.20.60 = 600000 (J) (2) NhiÖt lîng thu vµo (NhiÖt lîng cã Ých Q1 ) cña 1,5l níc ®Ó nhiÖt ®é tõ 250C ®Õn 1000C lµ : Q1 = cm (t2 - t1) = 4200.1,5 (100 (3) HiÖu suÊt cña bÕp: 15 - 25) = 472500 (J) S¸ng kiÕn kinh nghiÖm H Q1 472500 J .100%  .100%  78,75% Q 600000 J (4) c, P = 500w = 0,5 kw C«ng cña dßng ®iÖn do bÕp s¶n ra : P A  A  P.t '  0,5kw.3.30h  45kw.h t' (5) Sè gi¸ tiÒn ph¶i tr¶ lµ : 700® x 45 = 315 000 ® Bíc 3: S¬ ®å luËn gi¶i : I V A P II III Q IV H Q 1 Bíc 4: HÖ thèng c©u hái : NhiÖt lù¬ng mµ bÕp to¶ ra trong 1s cã b»ng c«ng suÊt to¶ nhiÖt cña bÕp kh«ng ? Q' = P. X¸c ®Þnh nhiÖt lîng toµn phÇn : Q = I2Rt X¸c ®Þnh nhiÖt lîng thu vµo ®Ó ®un s«i níc (Q1 chÝnh lµ nhiÖt lîng cã Ých ) Q1  cmt C¸ch tÝnh hiÖu suÊt cña bÕp ? H C«ng cña dßng ®iÖn do bÕp s¶n ra ? Q1 .100% Q A = P.t * Nh÷ng ®iÓm khã cña häc sinh : - C¸ch tÝnh tõ thÓ tÝch cña níc ra khèi lîng ( häc sinh dÔ lÇm nÕu nh kh«ng n¾m ch¾c kh¸i niÖm khèi lîng riªng ) 16 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - NhiÖt lîng mµ bÕp to¶ ra trong 1s. Q' = P = I2R (t=1s) - Muèn tÝnh sè tiÒn ph¶i tr¶, ph¶i tÝnh ra sè ®iÖn øng víi sè kwh chÝnh lµ c«ng cña dßng ®iÖn s¶n ra . Muèn vËy tõ P = 500w = 0,5 kw --> A = P.t C. KÕt luËn Tãm l¹i , ®Ó n©ng cao chÊt lîng bé m«n VËt lý ë cÊp THCS vµ viÖc gi¶i hÖ thèng bµi tËp , cô thÓ viÖc gi¶i hÖ thèng bµi tËp phÇn ®iÖn häc líp 9 cã tÇm quan träng to lín trong viÖc lÜnh héi kiÕn thøc VËt Lý ë cÊp c¬ së. Nã trang bÞ nh÷ng c¬ së ban ®Çu , nh÷ng ®Þnh luËt , nh÷ng hiÖn tîng , nh÷ng kh¸i niÖm ®îc thÓ hiÖn trong qu¸ tr×nh ®Ó c¸c em chuÈn bÞ hµnh trang trong viÖc lÜnh héi c¸c kiÕn thøc VËt Lý. - Chän bµi tËp cho phï hîp víi tõng phÇn , tõng ch¬ng cho tõng ®èi tîng d¹y th× míi cã kÕt qu¶ cao. - Qua viÖc gi¶i hÖ thèng bµi tËp , häc sinh ®îc trang bÞ cho m×nh mét kÜ n¨ng xö lÝ t×nh huèng vµ rÌn luyÖn c¸ch tæng hîp phÇn kiÕn thøc gióp häc sinh hiÓu vµ n¾m s©u h¬n phÇn lý thuyÕt. §ång thêi qua gi¶i bµi tËp VËt Lý gióp häc sinh «n tËp ®µo s©u, më réng kiÕn thøc , cã khi dÉn ®Õn kiÕn thøc míi, rÌn luyÖn kÜ n¨ng , kÜ s¶o vËn dông lý thuyÕt vµo thùc tiÔn , rÌn luyÖn thãi quen vËn dông kiÕn thøc quan s¸t , ph¸t huy h×nh thøc tù lùc cña häc sinh gãp phÇn lµm ph¸t triÓn t duy s¸ng t¹o , ®ång thêi kiÓm tra møc ®é n¾m v÷ng kiÕn thøc cña häc sinh. 17 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm Muèn rÌn luyÖn cho häc sinh biÕt c¸ch gi¶i bµi tËp mét c¸ch khoa häc, GV ph¶i híng dÉn cho HS 1 dµn bµi chung gåm 4 bíc : - T×m hiÓu ®Çu bµi , x¸c ®Þnh d÷ kiÖn ®Çu bµi , Èn sè ph¶i t×m b»ng c¸c kÝ hiÖu vµ ng«n ng÷ VËt Lý . - Ph©n tÝch hiÖn tîng : X¸c ®Þnh nh÷ng kiÕn thøc liªn quan cÇn sö dông trong bµi. - X©y dùng lËp luËn : T×m quan hÖ gi÷a Èn sè ph¶i t×m víi c¸c d÷ kiÖn ®· cho . Gi¶i bµi tËp theo s¬ ®å l«gic. - BiÖn luËn bµi to¸n : Lo¹i bá nh÷ng kÕt qu¶ kh«ng phï hîp ®Ó ®i ®Õn kÕt qu¶ cuèi cïng . Muèn ®¹t kÕt qu¶ tèt b»ng c¸c bµi kiÓm tra kh¶o s¸t HS ,GV cÇn lùa chän mét hÖ thèng bµi tËp tháa m·n c¸c yªu cÇu: Bµi ®i tõ dÔ ®Õn khã , tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc tËp . HÖ thèng bµi tËp bao gåm nhiÒu thÓ lo¹i bµi tËp nh bµi tËp vËn dông , bµi tËp s¸ng t¹o , bµi tËp cã thõa hoÆc thiÕu , d÷ kiÖn ®©u bµi . Bµi tËp cã nhiÒu c¸ch gi¶i kh¸c nhau . Tõ 1 bµi tËp cã thÓ ra c¸c bµi tËp kh¸c nh bá bít hoÆc thªm d÷ kiÖn ®Ó cã nhiÒu bµi tËp kh¸c. Gi¸o viªn ph¶i dù kiÕn chi tiÕt kÕ ho¹ch sö dông hÖ thèng bµi tËp ®· lùa chän , lµm sao trong tiÕt bµi tËp c¸c em còng cè ®uîc nhiÒu kiÕn thøc vµ say sa , høng thó trong viÖc gi¶i bµi tËp . Qua ®Ò tµi nµy , t«i cã ý kiÕn ®Ò xuÊt , trong c¸c ®ît häc chuyªn ®Ò m«n VËt Lý c¸c ®ång chÝ chuyªn viªn gióp thªm vÒ c¸ch lùa chän vµ híng dÉn HS gi¶i bµi tËp phÇn ®iÖn häc líp 9 nãi riªng vµ phÇn bµi tËp VËt Lý THCS ë c¸c khèi líp nãi chung ®Ó mét tiÕt bµi tËp VËt Lý hoµn thiÖn vµ ®¹t kÕt qu¶ cao h¬n. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hai n¨m cña ®Ò tµi kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt vµ h¹n chÕ . T«i kÝnh mong c¸c ®ång chÝ trong tæ chuyªn m«n , trong héi ®ång khoa häc trêng vµ nhÊt lµ c¸c ®ång chÝ trong héi ®ång khoa häc chÊm 18 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm ®Ò tµi s¸ng kiÕn kinh nghiÖm ë c¸c cÊp gãp ý ch©n thµnh ®Ó s¸ng kiÕn kinh nghiÖm cña t«i ®îc b¶o vÖ thµnh c«ng. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n ! 19