Lêi nãi ®Çu
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ho¹t ®éng ®Çy s«i ®éng vµ c¹nh tranh gay
g¾t ®Ó thu ®îc lîi nhuËn cao vµ ®øng v÷ng trªn th¬ng trêng, c¸c nhµ kinh tÕ
còng nh c¸c doanh nghiÖp ph¶i nhanh chãng tiÕp cËn, n¾m b¾t nh÷ng vÊn ®Ò
cña nÒn kinh tÕ míi. Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ næi cém hiÖn nay lµ l¹m
ph¸t. L¹m ph¸t nh mét c¨n bÖnh cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, nã lµ mét vÊn ®Ò
hÕt søc phøc t¹p ®ßi hái sù ®Çu t lín vÒ thêi gian vµ trÝ tuÖ míi cã thÓ mong
muèn ®¹t kÕt qu¶ kh¶ quan. KiÓm so¸t l¹m ph¸t lµ nhiÖm vô cña chÝnh phñ.
L¹m ph¸t ¶nh hëng ®Õn toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n, ®Õn ®êi sèng x· héi,
®Æc biÖt lµ giíi lao ®éng. ë ViÖt Nam hiÖn nay, kiÓm so¸t l¹m ph¸t, gi÷ v÷ng
nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn æn ®Þnh, c©n ®èi lµ môc tiªu rÊt quan träng trong ph¸t
triÓn kinh tÕ x· héi, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n.
Bµi viÕt víi ®Ò tµi: "L¹m ph¸t vµ c¸c gi¶i ph¸p chèng l¹m ph¸t ë níc
ta hiÖn nay"
Hµ Néi, th¸ng 7 n¨m 2006
1
1. Lý luËn chung vÒ l¹m ph¸t
1.1. Kh¸i niÖm l¹m ph¸t
- L¹m ph¸t lµ mét ph¹m trï vèn cã cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, nã xuÊt
hiÖn khi c¸c yªu cÇu cña c¸c quy luËt kinh tÕ hµng ho¸ kh«ng ®îc t«n träng,
nhÊt lµ quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ. ë ®©u cßn s¶n xuÊt hµng ho¸, cßn tån t¹i
nh÷ng quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ th× ë ®ã cßn tiÒm Èn kh¶ n¨ng x¶y ra l¹m ph¸t
vµ l¹m ph¸t chØ xuÊt hiÖn khi c¸c quy luËt cña lu th«ng tiÒn tÖ bÞ vi ph¹m.
- Trong bé "T b¶n" næi tiÕng cña m×nh C. M¸c viÕt: "ViÖc ph¸t hµnh tiÒn
giÊy ph¶i ®îc giíi h¹n ë sè lîng vµng hoÆc b¹c thùc sù lu th«ng nhê c¸c ®¹i
diÖn tiÒn giÊy cña m×nh". §iÒu nµy cã nghÜa lµ khi khèi lîng tiÒn giÊy do Nhµ
níc ph¸t hµnh vµo lu th«ng vît qu¸ sè lîng vµng mµ nã ®¹i diÖn th× gi¸ trÞ cña
tiÒn giÊy gi¶m xuèng vµ t×nh tr¹ng l¹m ph¸t xuÊt hiÖn.
- Mét ®Þnh nghÜa n÷a vÒ l¹m ph¸t do c¸c nhµ kinh tÕ häc hiÖn ®¹i ®a ra
vµ nã ®îc sö dông réng r·i trong lÜnh vùc nghiªn cøu thÞ trêng: "L¹m ph¸t lµ
sù t¨ng lªn cña møc gi¸ trung b×nh theo thêi gian".
- L¹m ph¸t ®îc ®Æc trng bëi chØ sè l¹m ph¸t. Nã chÝnh lµ GNP danh
nghÜa/GNP thùc tÕ. Trong thùc tÕ nã ®îc thay thÕ b»ng tû sè gi¸ tiªu dïng
hoÆc chØ sè gi¸ b¸n bu«n Ip = ip . d
d: chØ sè gi¸ c¶ tõng lo¹i nhãmhµng
d: tû träng møc tiªu dïng cña tõng lo¹i hµng.
1.2. Ph©n lo¹i l¹m ph¸t
- L¹m ph¸t võa ph¶i: Cßn gäi lµ l¹m ph¸t mét con sè, cã tû lÖ l¹m ph¸t
díi 10% mét n¨m. L¹m ph¸t võa ph¶i lµm cho gi¸ c¶ biÕn ®éng t¬ng ®èi.
Trong thêi kú nµy nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng b×nh thêng, ®êi sèng cña ngêi lao
®éng æn ®Þnh. Sù æn ®Þnh ®ã ®îc biÓu hiÖn: gi¸ c¶ t¨ng lªn chËm, l·i suÊt tiÒn
göi kh«ng cao, kh«ng x¶y ra víi t×nh tr¹ng mua b¸n vµ tÝch tr÷ hµng ho¸ víi
sè lîng lín…
Cã thÓ nãi l¹m ph¸t võa ph¶i t¹o t©m lý cho ngêi lao ®éng chØ tr«ng chê
vµo thu nhËp. Trong thêi gian nµy c¸c h·ng kinh doanh cã kho¶ng thu nhËp æn
®Þnh, Ýt rñi ro nªn s½n sµng ®Çu t cho s¶n xuÊt, kinh doanh.
- L¹m ph¸t 2 con sè : L¹m ph¸t x¶y ra khi gi¸ c¶ t¨ng t¬ng ®èi nhanh
víi tû lÖ 2 con sè 1 n¨m. ë møc 2 con sè, l¹m ph¸t lµm cho gi¸ c¶ chung t¨ng
lªn nhah chãng, g©y biÕn ®éng lín vÒ kinh tÕ, c¸c hîp ®ång ®îc chØ sè ho¸.
Lóc nµy ngêi d© tÝch tr÷ hµng ho¸, vµng b¹c, bÊt ®éng s¶n vµ kh«ng bao giê
cho vay tiÒn ë møc l·i suÊt b×nh thêng. Lo¹i nµy khi ®· trë nªn v÷ng ch¾c sÏ
g©y ra nh÷ng biÕn d¹ng kinh tÕ nghiªm träng.
- Siªu l¹m ph¸t: x¶y ra khi l¹m ph¸t ®ét biÕn t¨ng lªn víi tèc ®é cao vît
xa l¹m ph¸t phi m·, nã nh mét c¨n bÖnh chÕt ngêi, tèc ®é lu th«ng tiÒn tÖ t¨ng
2
kinh khñng, gi¸ c¶ t¨ng nhanh vµ kh«ng æn ®Þnh, tiÒn l¬ng thùc tÕ cña ngêi lao
®éng bÞ gi¶m m¹nh, tiÒn tÖ mÊt gi¸ nhanh chãng, th«ng tin kh«ng cßn chÝnh
x¸c, c¸c yÕu tè thÞ trêng biÕn d¹ng vµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh l©m vµo
t×nh tr¹ng rèi lo¹n. Tuy nhiªn siªu l¹m ph¸t rÊt Ýt khi x¶y ra.
LÞch sö cña l¹m ph¸t còng chØ ra r»ng, l¹m ph¸t ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn
thêng diÔn ra trong thêi gian dµi, v× vËy hiÖu qu¶ cña nã phøc t¹p vµ trÇm träng
h¬n. V× vËy c¸c nhµ kinh tÕ ®· chia l¹m ph¸t thµnh 3 lo¹i:
L¹m ph¸t kinh niªn kÐo dµi trªn 3 n¨m víi tû lÖ l¹m ph¸t díi 50% mét
n¨m; l¹m ph¸t nghiªm träng thêng kÐo dµi trªn 3 n¨m víi tû lÖ l¹m ph¸t trªn 50%;
siªu l¹m ph¸t kÐo dµi trªn mét n¨m víi tû lÖ l¹m ph¸t trªn 200% mét n¨m.
1.3. Nguyªn nh©n g©y ra l¹m ph¸t
a) L¹m ph¸t theo thuyÕt tiÒn tÖ:
Kinh tÕ ®i vµo l¹m ph¸t, ®ång tiÒn mÊt gi¸… cã nhiÒu nguyªn nh©n
dÉn ®Õn l¹m ph¸t. Ch¼ng h¹n thêi tiÕt kh«ng thuËn, mÊt mïa, n«ng d©n thu
ho¹ch thÊp, gi¸ l¬ng thùc t¨ng lªn. Gi¸ nguyªn vËt liÖu t¨ng lµm cho gi¸ hµng
tiªu dïng t¨ng lªn. Khi tiÒn l¬ng t¨ng, chi phÝ s¶n xuÊt còng t¨ng theo, dÉn
®Õn gi¸ c¸c mÆt hµng còng t¨ng. T¨ng l¬ng ®Èy gi¸ lªn cao. Tãm l¹i, l¹m ph¸t
lµ hiÖn tîng t¨ng liªn tôc møc gi¸ chung vµ cã thÓ gi¶i thÝch theo 3 c¸ch.
- Theo häc thuyÕt tiÒn tÖ, l¹m ph¸t lµ kÕt qu¶ cña viÖc t¨ng qu¸ thõa
møc cung tiÒn.
- Theo häc thuyÕt Keynes, l¹m ph¸t x¶y ra do thõa cÇu vÒ hµng ho¸ vµ
dÞch vô trong nÒn kinh tÕ (do cÇu kÐo).
- Theo häc thuyÕt chi phÝ ®Èy, l¹m ph¸t sinh ra do t¨ng chi phÝ s¶n xuÊt
(chi phÝ ®Èy).
Trªn thùc tÕ l¹m ph¸t lµ kÕt qu¶ cña tæng thÓ 3 nguyªn nh©n trªn, mçi
nguyªn nh©n cã vai trß kh¸c nhau ë mçi thêi ®iÓm kh¸c nhau.
Møc cung tiÒn lµ mét biÕn sè duy nhÊt trong ®¼ng thøc tû lÖ l¹m ph¸t,
mµ dùa vµo ®ã ng©n hµng Trung ¬ng ®· t¹o ra ¶nh hëng trùc tiÕp. Trong viÖc
chèng l¹m ph¸t, c¸c ng©n hµng Trung ¬ng lu«n gi¶m sót viÖc cung tiÒn.
T¨ng cung tiÒn cã thÓ ®¹t ®îc b»ng 2 c¸ch:
- Ng©n hµng trung ¬ng in nhiÒu tiÒn h¬n (khi l·i suÊt thÊp vµ ®iÒu kiÖn
kinh doanh tèt), hoÆc
- C¸c ng©n hµng th¬ng m¹i cã thÓ t¨ng tÝn dông.
Trong c¶ hai trêng hîp s½n cã lîng tiÒn nhiÒu h¬n cho d©n c vµ chi phÝ.
VÒ mÆt trung h¹n vµ dµi h¹n, ®iÒu ®ã dÉn tíi cÇu vÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô t¨ng.
NÕu cung kh«ng t¨ng t¬ng øng víi cÇu, th× viÖc d cÇu sÏ ®îc bï ®¾p b»ng viÖc
3
t¨ng gi¸. Tuy nhiªn, gi¸ c¶ sÏ kh«ng t¨ng ngay nhng nã sÏ t¨ng sau ®ã 2-3
n¨m. In tiÒn ®Ó trî cÊp cho chi tiªu c«ng céng sÏ dÉn ®Õn l¹m ph¸t nghiªm
träng.
VÝ dô:
N¨m 1966-1967, chÝnh phñ Mü ®· sö dông viÖc t¨ng tiÒn ®Ó tr¶ cho
nh÷ng chi phÝ leo thang cña cuéc chiÕn tranh t¹i ViÖt Nam, l¹m ph¸t t¨ng tõ
3% (n¨m 1967) ®Õn 6% (n¨m 1970).
XÐt trong dµi h¹n l·i suÊt thùc tÕ (i) vµ s¶n lîng thùc tÕ (y) ®¹t møc c©n
b»ng, nghÜa lµ (i) vµ (y) æn ®Þnh. Møc cÇu tiÒn thùc tÕ kh«ng ®æi nªn M/P
còng kh«ng ®æi. Suy ra khi lîng tiÒn danh nghÜa (M) t¨ng lªn th× gi¸ c¶ sÏ
t¨ng lªn víi tû lÖ t¬ng øng. VËy l¹m ph¸t lµ mét hiÖn tîng tiÒn tÖ. §©y lµ lý do
t¹i sao ng©n hµng Trung ¬ng rÊt chó träng ®Õn nguyªn nh©n nµy.
b) L¹m ph¸t theo thuyÕt Keynes (l¹m ph¸t cÇu kÐo)
T¨ng cung tiÒn lµ nguyªn nh©n duy nhÊt dÉn ®Õn viÖc t¨ng cÇu vÒ hµng
ho¸ vµ dÞch vô. T¨ng tiªu dïng, chi phÝ c«ng céng vµ t¨ng d©n sè lµ nh÷ng
nh©n tè phi tiÒn tÖ, sÏ dÉn ®Õn t¨ng cÇu. ¸p lùc l¹m ph¸t sÏ t¨ng sau 1 ®Õn 3
n¨m, nÕu cÇu vÒ hµng ho¸ vît qu¸ møc cung, song s¶n xuÊt vÉn kh«ng ®îc më
réng hoÆc do sö dông m¸y mãc víi c«ng suÊt tiÕn tíi giíi h¹n hoÆc v× nh©n tè
s¶n xuÊt kh«ng ®¸p øng ®îc sù gia t¨ng cña cÇu. Sù mÊt c©n ®èi ®ã sÏ ®îc gi¸
c¶ lÊp ®Çy. L¹m ph¸t do cÇu t¨ng lªn hay l¹m ph¸t do cÇu kÐo ®îc ra ®êi tõ ®ã.
Ch¼ng h¹n ë Mü, sö dông c«ng suÊt m¸y mãc lµ mét chØ sè cã Ých ph¶n ¸nh
l¹m ph¸t trong t¬ng lai ë Mü, sö dông c«ng suÊt m¸y mãc trªn 83% dÉn tíi
l¹m ph¸t t¨ng.
c) L¹m ph¸t theo thuyÕt chi phÝ ®Èy :
L¹m ph¸t chi phÝ ®Èy võa l¹m ph¸t, võa suy gi¶m s¶n lîng t¨ng thªm
thÊt nghiÖp nªn cßn gäi lµ l¹m ph¸t "®×nh trÖ". H×nh thøc cña l¹m ph¸t nµy
ph¸t sinh tõ phÝa cung, do chi phÝ s¶n xuÊt cao h¬n ®· ®îc chuyÓn sang ngêi
tiªu dïng. §iÒu nµy chØ cã thÓ ®îc trong giai ®o¹n t¨ng trëng kinh tÕ khi ngêi
tiªu dïng s½n sµng tr¶ víi gi¸ cao h¬n.
VÝ dô:
NÕu tiÒn l¬ng chiÕm mét phÇn ®¸ng kÓ trong chi phÝ s¶n xuÊt vµ dÞch
vô. NÕu tiÒn l¬ng t¨ng nhanh h¬n n¨ng suÊt lao ®éng th× tæng chi phÝ s¶n xuÊt
sÏ t¨ng lªn. NÕu nhµ s¶n xuÊt cã thÓ chuyÓn viÖc t¨ng chi phÝ nµy cho ngêi
tiªu dïng th× gi¸ b¸n sÏ t¨ng lªn, c«ng nh©n vµ c¸c c«ng ®oµn sÏ yªu cÇu tiÒn
l¬ng cao h¬n tríc ®Ó phï hîp víi chi phÝ sinh ho¹t t¨ng lªn, ®iÒu ®ã t¹o thµnh
vßng xo¸y lîng gi¸.
4
Mét yÕu tè chi phÝ kh¸c lµ gi¸ c¶ nguyªn vËt liÖu ®Æc biÖt lµ dÇu th¬.
Trong n¨m 1972-1974 hÇu nh gi¸ dÇu quèc tÕ t¨ng 5 lÇn dÉn ®Õn l¹m ph¸t
t¨ng tõ 4,6% ®Õn 13,5% b×nh qu©n trªn toµn thÕ giíi.
Ngoµi ra sù suy sôp cña gi¸ dÇu (1980) lµm cho l¹m ph¸t gi¶m xuèng
møc thÊp cha tõng thÊy.
Bªn c¹nh nh÷ng yÕu tè g©y nªn l¹m ph¸t ®ã lµ gi¸ nhËp khÈu cao h¬n ®îc chuyÓn cho ngêi tiªu dïng néi ®Þa. NhËp khÈu cµng trë nªn ®¾t ®á khi ®ång
néi tÖ yÕu ®i hoÆc mÊt gi¸ so víi ®ång tiÒn kh¸c. Ngoµi ra yÕu tè t©m lý d©n
chóng, sù thay ®æi chÝnh trÞ, an ninh quèc phßng… Song nguyªn nh©n trùc
tiÕp vÉn lµ sè lîng tiÒn tÖ trong lu th«ng vît qu¸ sè lîng hµng ho¸ s¶n xuÊt ra.
ViÖc t¨ng ®ét ngét cña thuÕ (VAT) còng lµm t¨ng chØ sè gi¸.
P
P1
P0
ASRL
ASSL
P
ASLR
AD
ChØ tiªu kh¶ n¨ng cung øng
Chi phÝ t¨ng ®Èy gi¸ lªn cao
E1
- Khi s¶n lîng vît tiÒm n¨ng ®êngASSR
AS - CÇu kh«ng
®æi, gi¸ c¶ t¨ng s¶n lîng
E1
1
P
AD
cã ®é dèc lín nªn khi cÇu
t¨ng m¹nh,
gi¶m xuèng Y0 - Y1
1
1
AD - AD1, gi¸
c¶
t¨ng
P
P
AS1 - AS2
0
1
E
0
d) L¹m ph¸t AD
dù kiÕn P0
0
Trong nÒn kinh tÕ,
trõ siªu l¹m ph¸t, l¹m ph¸t phi m·, l¹m ph¸t võa ph¶i
ASSR
cã xu híng tiÕp tôc gi÷ møc lÞch sö
cña2 nã. Gi¸ c¶ trong trêng hîp nµy t¨ng
®Òu mét c¸ch æn ®Þnh. Mäi ngêi cã thÓ dù kiÕn ®îc tríc nªn cßn gäi lµ l¹m
y* y0
y
y1
y0
y*
y
ph¸t dù kiÕn.
ASLR
ASLR2
P2
E'' ASLR
1
P1
E' ASLR
0
P0
AD''
E
AD'
5
AD
y*
y
Trong l¹m ph¸t dù kiÕn AS & AD dÞch chuyÓn lªn trªn cïng, ®é s¶n lîng vÉn gi÷ nguyªn, gi¸ c¶ t¨ng lªn theo dù kiÕn.
e) C¸c nguyªn nh©n kh¸c
Gi÷a l¹m ph¸t vµ l·i suÊt khi tû lÖ l¹m ph¸t t¨ng lªn l·i suÊt danh nghÜa
t¨ng theo, t¨ng chi phÝ c¬ héi cña viÖc gi÷ tiÒn, cµng gi÷ nhiÒu tiÒn cµng thiÖt.
§iÒu nµy ®Æc biÖt ®óng trong c¸c cuéc siªu l¹m ph¸t, tiÒn mÊt gi¸ cµng nhanh,
t¨ng møc ®é tiÒn göi vµo ng©n hµng, vµo quü tiÕt kiÖm hoÆc ®Èy ra thÞ trêng
®Ó mua vÒ mäi lo¹i hµng ho¸ cã thÓ dù tr÷ g©y thªm mÊt c©n b»ng cung cÇu
trªn thÞ trêng hµng ho¸ vµ tiÕp tôc ®Èy gi¸ lªn cao.
Gi÷a l¹m ph¸t vµ tiÒn tÖ khi ng©n s¸ch th©m hôt lín c¸c chÝnh phñ cã
thÓ in thªm tiÒn ®Ó trang tr¶i, lîng tiÒn danh nghÜa t¨ng lªn lµ mét nguyªn
nh©n g©y ra l¹m ph¸t. Vµ mét khi gi¸ c¶ ®· t¨ng lªn th× sù th©m hôt míi n¶y
sinh, ®ßi hái ph¶i in thªm mét lîng tiÒn míi vµ l¹m ph¸t tiÕp tôc t¨ng vät.
KiÓu l¹m ph¸t xo¸y èc nµy thêng x¶y ra trong thêi kú siªu l¹m ph¸t. Tuy
nhiªn, chÝnh phñ cã thÓ tµi trî th©m hôt b»ng c¸ch vay d©n th«ng qua tÝn
phiÕu. Lîng tiÒn danh nghÜa kh«ng t¨ng thªm nªn kh«ng cã nguy c¬ l¹m ph¸t,
nhng nÕu th©m hôt tiÕp tôc kÐo dµi, sè tiÒn ph¶i tr¶ cho d©n (c¶ gèc lÉn l·i) sÏ
lín ®Õn møc cÇn ph¶i in tiÒn ®Ó trang tr¶i th× kh¶ n¨ng cã l¹m ph¸t m¹nh lµ
®iÒu ch¾c ch¾n.
C¸c nguyªn nh©n liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch cña Nhµ níc, chÝnh s¸ch
thuÕ, chÝnh s¸ch c¬ cÊu kinh tÕ kh«ng hîp lý. C¸c chñ thÓ kinh doanh lµm
t¨ng chi phÝ ®Çu vµo, nguyªn nh©n do níc ngoµi.
1.4. T¸c ®éng cña l¹m ph¸t ®èi víi nÒn kinh tÕ
L¹m ph¸t cã nhiÒu lo¹i, cho nªn còng cã nhiÒu møc ®é ¶nh hëng kh¸c
nhau ®èi víi nÒn kinh tÕ. XÐt trªn gãc ®é t¬ng quan, trong mét nÒn kinh tÕ mµ
l¹m ph¸t ®îc coi lµ nçi lo cña toµn x· héi vµ ngêi ta cã thÓ nh×n thÊy t¸c ®éng
cña nã.
* §èi víi lÜnh vùc s¶n xuÊt
§èi víi nhµ s¶n xuÊt, tû lÖ l¹m ph¸t cao lµm cho gi¸ ®Çu vµo vµ ®Çu ra
biÕn ®éng kh«ng ngõng, g©y ra sù æn ®Þnh gi¶ t¹o cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Sù
mÊt gi¸ cña ®ång tiÒn lµm v« hiÖu ho¸ ho¹t ®éng h¹ch to¸n kinh doanh. HiÖu
qu¶ kinh doanh - s¶n xuÊt ë mét vµi doanh nghiÖp cã thÓ thay ®æi, g©y ra
nh÷ng x¸o ®éng vÒ kinh tÕ. NÕu mét doanh nghiÖp nµo ®ã cã tû suÊt lîi nhuËn
thÊp h¬n l¹m ph¸t sÏ cã nguy c¬ ph¸ s¶n rÊt lín.
* §èi víi lÜnh vùc lu th«ng
6
L¹m ph¸t thóc ®Èy qu¸ tr×nh ®Çu c¬ tÝch tr÷ dÉn ®Õn khan hiÕm hµng
ho¸. C¸c nhµ doanh nghiÖp thÊy r»ng viÖc ®Çu t vèn vµo lÜnh vùc lu th«ng.
ThËm chÝ khi l¹m ph¸t trë nªn khã ph¸n ®o¸n th× viÖc ®Çu t vèn vµo lÜnh vùc
s¶n xuÊt sÏ gÆp ph¶i rñi ro cao. Do ®ã nhiÒu ngêi tham gia vµo lÜnh vùc lu
th«ng nªn lÜnh vùc nµy trë nªn hçn lo¹n. TiÒn ë trong tay nh÷ng ngêi võa míi
b¸n hµng xong l¹i nhanh chãng bÞ ®Èy vµo kªnh lu th«ng, tèc ®é lu th«ng tiÒn
tÖ t¨ng vät vµ ®iÒu nµy lµm thóc ®Èy l¹m ph¸t gia t¨ng.
* §èi víi lÜnh vùc tiÒn tÖ, tÝn dông
L¹m ph¸t lµm cho quan hÖ tÝn dông, th¬ng m¹i vµ ng©n hµng bÞ thu hÑp.
Sè ngêi göi tiÒn vµo ng©n hµng gi¶m ®i rÊt nhiÒu. VÒ phÝa hÖ thèng ng©n hµng,
do lîng tiÒn göi vµo gi¶m m¹nh nªn kh«ng ®¸p øng ®îc nhu cÇu cña ngêi ®i
vay, céng víi viÖc sôt gi¸ cña ®ång tiÒn qu¸ nhanh, sù ®iÒu chØnh l·i suÊt tiÒn
göi kh«ng lµm an t©m nh÷ng ngêi hiÖn cã lîng tiÒn mÆt nhµn rçi trong tay. VÒ
phÝa ngêi ®i vay, hä lµ nh÷ng ngêi cã lîi lín nhê sù mÊt gi¸ ®ång tiÒn mét
c¸ch nhanh chãng. Do vËy, ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng kh«ng cßn b×nh
thêng n÷a. Chøc n¨ng kinh doanh tiÒn tÖ bÞ h¹n chÕ, c¸c chøc n¨ng cña tiÒn tÖ
kh«ng cßn nguyªn vÑn bëi khi cã l¹m ph¸t th× ch¼ng cã ai tÝch tr÷ cña c¶i h×nh
thøc tiÒn mÆt.
* §èi víi chÝnh s¸ch kinh tÕ tµi chÝnh cña Nhµ níc
L¹m ph¸t g©y ra sù biÕn ®éng lín trong gi¸ c¶ vµ s¶n lîng hµng ho¸.
Khi l¹m ph¸t x¶y ra nh÷ng th«ng tin trong x· héi bÞ ph¸ huû do biÕn ®éng cña
gi¸ c¶ lµm cho thÞ trêng bÞ rèi lo¹n. Ngêi ta khã ph©n biÖt ®îc nh÷ng doanh
nghiÖp lµm ¨n tèt vµ kÐm. §ång thêi l¹m ph¸t lµm cho nhµ níc thiÕu vèn, do
®ã nhµ níc kh«ng cßn ®ñ søc cung cÊp tiÒn cho c¸c kho¶n dµnh cho phóc lîi
x· héi bÞ c¾t gi¶m… c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc dù ®Þnh ® îc ChÝnh phñ ®Çu t vµ
hç trî vèn bÞ thu hÑp l¹i hoÆc kh«ng cã g×. Mét khi ng©n s¸ch nhµ níc bÞ th©m
hôt th× c¸c môc tiªu c¶i thiÖn vµ n©ng cao ®êi sèng kinh tÕ x· héi sÏ kh«ng cã
®iÒu kiÖn thùc hiÖn ®îc.
2. Thùc tr¹ng l¹m ph¸t ë ViÖt Nam
2.1. Thùc tr¹ng l¹m ph¸t cña ViÖt Nam
Mét trong nh÷ng khÝa c¹nh quan träng nhÊt cña c«ng t¸c qu¶n lý kinh
tÕ vÜ m« lµ viÖc t×m c¸ch kiÒm chÕ l¹m ph¸t. Thùc ra kh«ng ph¶i 10 gÇn ®©y
l¹m ph¸t míi xuÊt hiÖn ë ViÖt Nam mµ tõ n¨m 1980 vÒ tríc, l¹m ph¸t còng
®· tån t¹i, chØ cã ®iÒu biÓu hiÖn cña nã kh«ng râ rµng, c¸c nghÞ quyÕt cña
§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, ®¹i héi V trë vÒ tríc kh«ng sö dông kh¸i niÖm l¹m
7
ph¸t mµ chØ dïng côm tõ "Chªnh lÖch gi÷a thu vµ chi gi÷a hµng vµ tiÒn …";
"ThÞ trêng vËt gi¸ kh«ng æn ®Þnh…"
L¹m ph¸t ë thêi kú nµy lµ "l¹m ph¸t ngÇm" nhng chØ sè gi¸ c¶ ë thÞ trêng tù do th× t¨ng cao, vît xa møc t¨ng gi¸ trÞ tæng s¶n lîng còng nh thu nhËp
quèc d©n.
Sau mét thêi kú "ñ bÖnh" ®· bét ph¸t thµnh l¹m ph¸t c«ng khai víi møc
l¹m ph¸t phi m· còng t¨ng gi¸ ba ch÷ sè. §¶ng ®· kÞp thêi nhËn ®Þnh t×nh h×nh
nµy.
"Chóng ta cha cã chÝnh s¸ch c¬ b¶n vÒ tµi chÝnh g¾n liÒn víi chÝnh s¸ch
®óng ®¾n vÒ gi¸ c¶, tiÒn tÖ, tÝn dông. C¸c kho¶n chi ng©n s¸ch mang nÆng tÝnh
bao cÊp vµ mét thêi gian dµi vît qua nguån thu. ViÖc sö dông vèn vay vµ viÖn
trî kÐm hiÖu qu¶. TÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã g©y ra th©m hôt ng©n s¸ch lµ nguyªn
nh©n trùc tiÕp dÉn ®Õn l¹m ph¸t trÇm träng".
Trong ®iÒu hµnh vÜ m« ph¸t triÓn kinh tÕ, mäi quèc gia trªn thÕ giíi ®Òu
ph¶i quan t©m tíi chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tiÒn tÖ, chèng l¹m ph¸t. §èi víi níc ta
hiÖn nay, kiÒm chÕ l¹m ph¸t, æn ®Þnh gi¸ c¶ ®ang lµ mét vÊn ®Ò lín ®Æt ra
trong ®iÒu hµnh cña chÝnh phñ, cña c¸c cÊp c¸c ngµnh v× sù ph¸t triÓn vµ æn
®Þnh. Cho tíi nay, ViÖt Nam ®· thµnh c«ng vÒ ph¬ng diÖn nµy. L¹m ph¸t ®·
gi¶m tõ h¬n 700% mét n¨m vµo n¨m 1986 xuèng cßn chØ 35% vµo n¨m 1989.
§©y lµ mét thµnh c«ng lín, ph¶n ¸nh kÕt qu¶ tæng hîp cña nhiÒu yÕu tè, nh tù
do ho¸ nÒn kinh tÕ, ¸p dông mét tû gi¸ hèi ®o¸i thùc tÕ h¬n, ngêi d©n kh«ng
cßn tån tr÷ hµng ho¸, vµng vµ ®« la mµ b¾t ®Çu tÝch luü b»ng ®ång tiÒn trong
níc, xuÊt khÈu dÇu th« ngµy cµng t¨ng. Tuy nhiªn, nh÷ng tiÕn bé vît bËc trong
n¨m 1989 ®· kh«ng ®îc cñng cè ngay b»ng c¸c chÝnh s¸ch tiÒn tÖ vµ tµi kho¶n
thËn träng, do ®ã trong c¸c n¨m 1992 vµ 1993, gi¸ c¶ ®· t¨ng gÇn 70% n¨m.
2.2. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng l¹m ph¸t ë ViÖt Nam
- Giai ®o¹n thø nhÊt: Tõ n¨m 1890 trë vÒ tríc, l¹m ph¸t ®îc hiÓu gièng
hoµn toµn ®Þnh nghÜa cña Marx, cho nªn chèng l¹m ph¸t lµ t×m mäi c¸ch h¹n
chÕ viÖc ph¸t hµnh tiÒn vµo lu th«ng.
- Thêi kú 1938-1945: Ng©n hµng §«ng D¬ng cÊu kÕt víi chÝnh quyÒn
thùc d©n Ph¸p ®· l¹m ph¸t ®ång tiÒn §«ng D¬ng ®Ó v¬ vÐt cña c¶i nh©n d©n
ViÖt Nam ®em vÒ Ph¸p ®ãng gãp cho cuéc chiÕn tranh chèng ph¸t xÝt §øc vµ
sau ®ã ®Ó nu«i m¸y chôc v¹n qu©n nhËn b¸n §«ng D¬ng lµm chiÕc cÇu an
toµn ®¸nh §«ng Nam ¸. HËu qu¶ nÆng nÒ cña l¹m ph¸t nh©n d©n ViÖt Nam
ph¶i chÞu gi¸ sinh ho¹t tõ 1939-1945 b×nh qu©n 25 lÇn.
8
- Thêi kú 1946-1954: ChÝnh phñ ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ do Chñ
tÞch Hå ChÝ Minh s¸ng lËp vµ l·nh ®¹o ®· ph¸t hµnh ®ång tµi chÝnh thay ®ång
§«ng D¬ng vµ sau ®ã lµ ®ång ng©n hµng ®Ó huy ®éng søc ngêi, søc cña cña
toµn d©n tiÕn hµnh cuéc kh¸ng chiÕn 9 n¨m ®¸nh ®uæi qu©n x©m lîc Ph¸p, kÕt
qu¶ gi¶i phãng hoµn toµn nöa ®Êt níc.
- Thêi kú 1955-1965: ChÝnh phñ tay sai Mü kÕ tiÕp nhau ë miÒn Nam
ViÖt Nam liªn tôc l¹m ph¸t ®ång tiÒn miÒn Nam ®Ó bï ®¾p l¹i cuéc chiÕn
tranh chèng l¹i phong trµo gi¶i phãng d©n téc ë miÒn Nam. MÆc dï ®îc ChÝnh
phñ Mü ®æ vµo miÒn Nam mét khèi lîng hµng viÖn trî khæng lå, gi¸ trÞ hµng
tr¨m tû USD còng kh«ng thÓ bï ®¾p l¹i chi phÝ.
NguyÔn V¨n ThiÖu - ChÝnh phñ ®· l¹m ph¸t hµng tr¨m tû ®ång tiÒn lu
th«ng ë miÒn Nam n¨m 1975 gÊp 5 lÇn. N¨m 1969 lªn tíi 600 triÖu ®ång, gi¸
sinh ho¹t t¨ng hµng tr¨m lÇn so víi n¨m 1965.
- Thêi kú 1965-1975: ë miÒn B¾c ViÖt Nam chÝnh phñ ViÖt Nam d©n
chñ céng hoµ ph¶i tiÕn hµnh mét cuéc chiÕn tranh chèng mü cøu níc, chèng
chiÕn tranh ph¸ ho¹i cña Mü t¹i miÒn B¾c, gi¶i phãng miÒn Nam thèng nhÊt
®Êt níc, ®· ph¸t hµnh sè tiÒn lín (gÊp 3 lÇn tiÒn lu th«ng cña n¨m 1965 ë miÒn
B¾c) ®Ó huy ®éng lùc lîng toµn d©n, ®¸nh th¾ng ®éi qu©n x©m lîc Mü vµ tay
sai ë c¶ hai miÒn. Nhng nhê cã sù viÖn trî to lín vµ cã hiÖu qu¶ cña Liªn X«,
Trung Quèc vµ c¸c níc XHCN anh em ®· h¹n chÕ ®îc l¹m ph¸t trong thêi
gian nµy.
- Thêi kú 1976 ®Õn nay: Sau khi thèng nhÊt ®Êt níc, chóng ta thiÕu kinh
nghiÖm trong thêi b×nh nªn duy tr× qu¸ l©u c¬ chÕ thêi chiÕn tËp trung quan
liªu bao cÊp toµn diÖn, kh«ng më réng s¶n xuÊt hµng ho¸. XHCN kh«ng tiÕn
hµnh h¹ch to¸n kinh doanh nªn ®· tù g©y cho m×nh nhiÒu khã kh¨n, s¶n xuÊt
kh«ng ®ñ tiªu dïng, ng©n s¸ch kh«ng ®ñ chi tiªu, l¹m ph¸t tiÒn giÊy liªn tôc
vµ bïng næ d÷ déi tíi 3 con sè. Nhng kÓ tõ n¨m 1999 ®Õn nay víi sù chØ ®¹o
®óng ®¾n cña Nhµ níc th× l¹m ph¸t hiÖn nay chØ cßn dõng l¹i ë møc ®é tèt cho
sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ tøc lµ chØ ë møc 15-17% cã thÓ nãi ®©y còng lµ mét
thµnh c«ng kh«ng nhá cña nhµ níc ta.
Trong vài năm qua nền kinh tế Việt Nam có những nét có vẻ ngày càng
khởi sắc, chẳng hạn như tốc độ phát triển kinh tế đã từ 4.8% năm 1999 lên
đến trên 7% năm 2003, nhưng phân tích kỹ hơn ta thấy những đám mây mù
dường như đang kéo lại gần từ phía chân trời xa.
9
Sau cuộc khủng hoảng tài chính xảy ở châu Á năm 1997, Việt Nam chủ
trương chính sách kích cầu nhằm giảm bớt ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng
và bù lại mức giảm đầu tư trực tiếp của nước ngoài. Ta thấy mức tăng đầu tư
nhanh chóng đưa lên từ tỷ lệ 27,6% GDP năm 1999 lên tới 35% GDP vào
năm 2003. Đây cũng là tỷ lệ đầu tư kỷ lục trên thế giới, thế nhưng do hiệu quả
sản xuất thấp vì chính sách đầu tư vẫn tập trung vào khu vực nhà nước, tốc độ
phát triển cũng chỉ đạt được 7,3% . Đầu tư cao nhưng khoảng 60%, tức là
khoảng 7,5 tỷ USD vẫn là đầu tư của nhà nước, trong đó nguồn vốn đầu tư
của nhà nước là từ ngân sách (gần 40%), vay nước ngoài (30%), phần còn lại
là vốn doanh nghiệp (không biết bao nhiêu là từ vay ngân hàng và bao nhiêu
là vốn tự có). Tỷ lệ đầu tư của nước ngoài giảm, nhưng có một điểm sáng là
tỷ lệ đầu tư của tư nhân tăng từ 24% năm 1999 lên 26,7% năm 2003. Tỷ lệ
đầu tư của nhà nước tiếp tục cao, tổng số tiền đầu tư lớn, do đó tham nhũng
bành trướng ở mức độ gần như không còn kiểm soát được là điều dễ hiểu.
Nếu như tỷ lệ tham nhũng tiền đầu tư của nhà nước lên 20-30% như đã thảo
luận trong kỳ họp quốc hội vừa qua, thì số tiền tham nhũng có thể lên tới 1,5–
2,25 tỷ USD một năm.
Trong đầu tư, chính sách của nhà nước vẫn là tập trung phát triển sản
xuất thay thế nhập khẩu (sắt thép, xi măng, đường), kể cả đưa tới việc bảo vệ
thị trường nội địa cho đầu tư nước ngoài (xe hơi, xe gắn máy), thay vì tập
trung phát triển sản xuất nhằm xuất khẩu. Do chính sách trên, thiếu hụt cán
cân xuất nhập khẩu ngày càng cao, tăng từ 0% GDP năm 1999 lên 13,5%
GDP năm 2003.
Mức thiếu hụt cán cân xuất nhập khẩu năm 2003 là 5.1 tỷ USD. Mức
thiếu hụt này chưa tạo nên khủng hoảng cán cân thanh toán vì hiện nay thiếu
hụt được bù đắp bằng 2,5 tỷ do lao động người Việt ở nước ngoài và Việt
kiều gửi về, khoảng 1 tỷ đầu tư trực tiếp của nước ngoài và phần còn lại là
vay mượn nước ngoài. Nhưng tình hình phát triển kích cầu hệ thống quốc
10
doanh thiếu hiệu quả này không thể tiếp tục trong tương lai, và đó là tương lai
rất gần.
Chính sách kích cầu, đi liền và đòi hỏi ngân hàng tăng tín dụng đã đưa
lạm phát đến mức báo động. Cả năm 2002, lạm phát là 3%. Chỉ trong 6 tháng
đầu năm lạm phát đã lên tới 7,2%. Và cho cả năm 2004, lạm phát khó lòng
dưới 10%. Việc tăng lương nhằm tăng hiệu quả lao động sẽ không bắt kịp lạm
phát.
Các nhà làm chính sách ở trong nước thì thay vì nhận chân vấn đề lại
mở ra những cuộc tranh luận một cách vô nghĩa gần 6 tháng khi vào cuối năm
2003, mức tăng tín dụng, tiền và gần-như-tiền (quasi-money) lên tới mức báo
động từ 30 đến 40% (coi số liệu mới cung cấp cho IMF trong bảng đính kèm số liệu này rất khác số liệu đã cung cấp trước đây, cho phép ta tự hỏi về tính
chân thật của số liệu tiền tệ được coi là bí mật quốc gia này). Cuộc tranh luận
bắt đầu bằng việc đặt vấn đề là quyền số chi tiêu lương thực của hộ gia đình
do Tổng cục Thống kê dùng là không đúng do đó đưa tới chỉ số giá tăng cao
(tôi đã so sánh với nhiều nước và thấy quyền số này không có vấn đề). Cuộc
tranh luận chuyển sang việc tại sao lại gọi tăng giá là lạm phát? Tăng giá
không phải là lạm phát, có người đã cố lý luận như vậy.
Rồi có người lại đặt vấn đề là tăng giá hiện nay khác tăng giá năm
1980-1990 về bản chất vì tăng giá ở Việt Nam là do tăng giá xăng dầu từ
nước ngoài. Lý luận này có vẻ có lý, nhưng người lý luận không thấy rằng
mức dùng dầu xăng cho một đơn vị sản lượng và mức tiêu thụ xăng dầu ở
Việt Nam rất thấp so với Mỹ, thế tại sao Mỹ không có lạm phát ở mức 10% ?
Từ “lạm phát” là dịch của chữ inflation. Về chữ nghĩa thì “lạm phát” là
lạm phát in tiền. Do đó có thể lý luận một cách vô nghĩa rằng tăng giá không
nhất thiết là do lạm phát tiền. Nhưng lý thuyết tiền tệ đã chỉ ra rằng, tăng giá
nói cho cùng là vấn đề tăng tiền tệ. Nếu giá thành (như xăng dầu, sắt thép
nhập từ nước ngoài chẳng hạn) có tăng thì các giá khác phải giảm nếu như
lượng tiền tệ và tín dụng không tăng. Việc giá đẩy giá (cost push) chỉ xảy ra
11
nếu ngân hàng trung ương cho phép nó xảy ra. Nhìn vào tốc độ tăng tín dụng
ở Việt Nam, ta thấy rõ là tốc độ tăng đã ở mức rất cao và đang có chiều
hướng đi lên. Không thể in tiền, tung tín dụng kích cầu mãi để đạt chỉ tiêu
phát triển cao. Cần nhanh chóng nhận định chính xác vấn đề để có chính sách
tiền tệ và tín dụng phù hợp. Hình như chính phủ đã thấy vấn đề khi quyết định
tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc, nhằm giảm mức tăng tín dụng. Nhưng đồng thời
vẫn có ý kiến là từ lãnh đạo ngân hàng là tiếp tục giữ chỉ tiêu mức tăng tín
dụng là 25% năm 2004. Còn cơ quan kế hoạch thì vẫn nhắm đạt chỉ tiêu tốc
độ tăng trưởng là 7,5-8%. Nhắm đạt chỉ tiêu phát triển cao, và để đạt được
mục đích lại tập trung vào quốc doanh, thì làm sao tránh được việc bơm tín
dụng. “chỉ tiêu kế hoạch”? Cần xét lại hướng phát triển trên các hướng sau:
- Đổi hướng phát triển thay thế nhập khẩu để hướng vào phát triển xuất
khẩu, nếu không thiếu hụt cán cân ngoại thương sẽ ngày càng trầm trọng
thêm. Cuộc khủng hoảng tài chính ở châu Á đã làm việc này thay chính phủ
trong thời gian 1997-1999, chính vì thế mà thiếu hụt cán cân ngoại thương
thanh toán trầm trọng vào thời gian đó đã ngừng vào năm 1999. Chỉ có thể
phát triển bền vững ở tốc độ cao nếu như phát triển không tạo ra mức thiếu
hụt cán cân thanh toán trầm trọng như hiện nay.
- Chấm dứt chính sách đổ tín dụng vào khu vực quốc doanh nhằm đạt
chỉ tiêu kế hoạch phát triển cao nếu không lạm phát sẽ tới mức không kiểm
soát được. Hiện nay gần 80% tín dụng ngân hàng quốc doanh vẫn đổ vào
doanh nghiệp quốc doanh. Phát triển cao là điều ai cũng mong muốn nhưng
phải trên cơ sở hiệu quả sản xuất, chứ không phải trên cơ sở duy ý chí, đưa
đến việc phát triển không bền vững.
3. C¸c gi¶i ph¸p chèng l¹m ph¸t ë ViÖt Nam hiÖn nay
3.1. C¸c quan ®iÓm vµ kh¾c phôc l¹m ph¸t
T¨ng l·i suÊt ng©n hµng cao h¬n møc l¹m ph¸t. ThuyÕt tiÒn tÖ cña
Friedman ®îc ¸p dông. Muèn kh¾c phôc l¹m ph¸t cÇn ph¶i thi hµnh chÝnh
s¸ch "h¹n chÕ tiÒn tÖ" hay "kh¾c khæ" thu, t¨ng l·i suÊt tÝn dông cña ng©n
hµng trung ¬ng, h¹n chÕ t¨ng l¬ng, duy tr× thÊt nghiÖp ë møc thÊp.
12
* Theo c¸ch tiÕp cËn kh¸c
§èi víi mäi cuéc siªu l¹m ph¸t vµ l¹m ph¸t phi m·, hÇu nh ®Òu g¾n liÒn
víi sù t¨ng trëng nhanh chãng vÒ tiÒn tÖ, th©m hôt ng©n s¸ch lín… nªn ®Ò ra
biÖn ph¸p gi¶m m¹nh tèc ®é t¨ng cung tiÒn, c¾t gi¶m m¹nh mÏ chi tiªu vµ
kiÓm so¸t cã hiÖu qu¶ viÖc t¨ng l¬ng danh nghÜa, ch¾c ch¾n sÏ chÆn ®øng vµ
®Èy lïi l¹m ph¸t.
+ §èi víi l¹m ph¸t võa ph¶i, muèn kiÒm chÕ vµ ®Èy lïi tõ tõ xuèng møc
thÊp h¬n còng ®ßi hái ¸p dông c¸c chÝnh s¸ch nãi trªn. Tuy nhiªn, biÖn ph¸p
nµy kÐo theo suy tho¸i vµ thÊt nghiÖp - mét gi¸ ®¾t- nªn viÖc kiÓm so¸t chÝnh
s¸ch tiÒn tÖ vµ tµi kho¸ trë nªn phøc t¹p vµ ®ßi hái ph¶i thËn träng.
Cã thÓ xo¸ bá l¹m ph¸t hay kh«ng? C¸i gi¸ ph¶i tr¶ cña viÖc xo¸ bá
hoµn toµn l¹m ph¸t kh«ng t¬ng xøng víi lîi Ých ®em l¹i cña nã, v× vËy c¸c
quèc gia thêng chÊp nhËn l¹m ph¸t ë møc thÊp vµ xö lý ¶nh hëng cña nã chØ
sè ho¸ c¸c yÕu tè chi phÝ nh tiÒn l¬ng, gi¸ vËt t, l·i suÊt… §ã lµ c¸ch lµm cho
sù thiÖt h¹i cña l¹m ph¸t lµ Ýt nhÊt.
Cã nhiÒu ¸p lùc buéc chÝnh phñ ph¶i t¨ng chi ng©n s¸ch, nhng ngîc l¹i
kh«ng mÊy søc Ðp ®Ó t¨ng thªm thu nhËp. Béi chi ë møc trªn 6% so víi GDP
n¨m 1995 vµ kho¶ng 6% n¨m 1996 ®· ®îc trang tr¶i b»ng vay nî níc ngoµi vµ
trong níc. Tuy nhiªn, chÝnh phñ sÏ cã thÓ sÏ khã cìng l¹i c¸m dç in thªm tiÒn
mét lÇn n÷a khi viÖc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu gÆp khã kh¨n. Khi tiÒn viÖn trî ®îc
rãt vµo, chÝnh phñ sÏ thÊy r»ng nhiÒu dù ¸n ®ßi hái phÝa ViÖt Nam ph¶i ®ång
tµi trî b»ng tiÒn trong níc. Nh÷ng ®ßi hái nµy râ rµng sÏ lµm t¨ng thªm g¸nh
nÆng cho ng©n s¸ch vèn ®· eo hÑp (trõ phi t×m ®îc c¸ch thóc ®Èy tÝch luü
trong níc vµ kiÓm so¸t ®îc chi tiªu ng©n s¸ch) do ®ã cã thÓ t¨ng nhanh ®Çu t
mµ kh«ng g©y nªn l¹m ph¸t.
LÜnh vùc tµi chÝnh - tiÒn tÖ ®¹t tiÕn bé ®¸ng kÓ, næi bËt nhÊt lµ ®· chÆn
®îc n¹n l¹m ph¸t cao, tõng bíc ®Èy lïi l¹m ph¸t. ChØ sè hµng tiªu dïng vµ
dÞch vô gi¶m tõ 67,4% n¨m 1993 xuèng cßn 17,5% n¨m 1994.
N¨m 1995: 5,2%
N¨m 1996: 14,4%; N¨m 1997: 12,7%
N¨m 1998: 4,5%; N¨m 1999: 3,6%
3.2. BiÖn ph¸p chèng l¹m ph¸t ë ViÖt Nam
C¨n cø vµo thùc tÕ thùc thi vµ c¸c gi¶i ph¸p chèng l¹m ph¸t, chóng ta
cã thÓ kÓ ®Õn mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu sau:
a. VÒ phÝa §¶ng vµ Nhµ níc: lµ §¶ng cÇn n©ng cao nhËn thøc chÝnh trÞ,
nhËn thøc kinh tÕ c¸n bé, §¶ng viªn theo híng ®æi míi. Kh«ng ®îc trang bÞ t
13
duy míi, kiÕn thøc míi th× c¸n bé kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc nh÷ng yªu cÇu ®æi
míi trªn mäi lÜnh vùc. §ång thêi Nhµ níc ph¶i v÷ng m¹nh chuyªn chÝnh v«
s¶n, lËp l¹i trËt tù kû c¬ng x· héi, gi÷ v÷ng phÐp níc ph¶i kiªn quyÕt thùc hiÖn
nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ trong hÖ thèng §¶ng vµ c¸c c¬ quan Nhµ níc,
®Êu tranh kh«ng khoan nhîng, xo¸ bá nh÷ng ®Æc quyÒn, ®Æc lîi, nhng t tëng
côc bé ®Þa ph¬ng ®ang lµm tr× trÖ, tª liÖt nh÷ng chñ tr¬ng chÝnh s¸ch cña Nhµ
níc. §Ó lµm viÖc nµy, Nhµ níc cÇn ban hµnh nh÷ng ®¹o luËt chung vÒ kinh tÕ,
c¸c ®¹o luËt cô thÓ vÒ gi¸ c¶, lao ®éng, tµi chÝnh, ng©n hµng… lµm c¬ së
thèng nhÊt cho viÖc thi hµnh trong c¶ níc ®ång thêi ph¶i ®Ò cao chøc n¨ng
tho¸i so¸t kiÓm kª cña Nhµ níc ®èi víi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, ho¹t ®éng x·
héi.
b. C¸c biÖn ph¸p vÒ tiÒn tÖ, tÝn dông, thanh to¸n vµ ng©n hµng trong
kinh tÕ, ho¹t ®éng x· héi.
"Kiªn quyÕt ®Èy lïi vµ khèng chÕ l¹m ph¸t, æn ®Þnh vÒ t¨ng cêng nÒn
tµi chÝnh, tiÒn tÖ, t¹o m«i trêng cho s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶"
Nh vËy, §¶ng ®· thÊy râ tÇm quan träng cña viÖc ®Èy lïi vÒ kiÒm chÕ
l¹m ph¸t víi viÖc thi hµnh c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tÝn dông, tiÒn tÖ, x©y dùng
mét nÒn tµi chÝnh lµnh m¹nh. NghÞ quyÕt TW II cßn v¹ch râ.
+ Xo¸ bao cÊp qua tÝn dông
+ §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý ngo¹i hèi, h¹ c¬n sèt ngo¹i tÖ
+ §æi míi c¬ cÊu vµ ph¬ng thøc c©n ®èi ng©n s¸ch
+ C¶i tiÕn viÖc ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch
+ TiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý, gi¸o dôc viÖc thùc hiÖn
c¸c gi¶i ph¸p nµy khong n»m ngoµi néi dung hoµn thiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt.
Gi¶m hoÆc rót bít vÒ mét khèi lîng tuyÖt ®èi giÊy b¹c ®Ó thùc hiÖn biÖn
ph¸p nµy, th«ng thêng chÝnh phñ vµ ng©n hµng sö dông c¸c h×nh thøc thu hót
vèn vµo quü ng©n hµng nh sau:
+ KhuyÕn khÝch vµo më réng tiÒn vèn ng©n hµng (bao gåm c¶ göi tiÕt
kiÖm cña nh©n d©n b»ng c¸ch n©ng cao møc l·i suÊt göi tiÕt kiÖm vµo ng©n
hµng trªn møc l¹m ph¸t, víi sù sôt gi¸ ®ång b¶ng vµ chÝnh s¸ch b¶o hiÓm gi¸
trÞ ®ång vèn göi vµo ng©n hµng.
+ Ph¸t hµnh c«ng tr¸i, tr¸i phiÕu vµ xæ sè kiÕn thiÕt víi quy m« më réng
vµ b»ng nh÷ng biÖn ph¸p hµnh chÝnh cìng bøc víi ngêi s¶n xuÊt, kinh doanh
trong viÖc mua c«ng phiÕu tr¸i phiÕu hoÆc b»ng nh÷ng chÕ ®é thëng hiÖn vËt
vµ gi¶i cao, phßng gióp kÝch thÝch.
14
+ Thu hÑp kh¶ n¨ng thanh to¸n cuèi cïng c¸c hèi phiÕu hoÆc kú phiÕu
th¬ng m¹i ®ãi víi ng©n hµng th¬ng m¹i th«ng qua viÖc h¹n chÕ chiÕt khÊu vµ
c¸c chiÕt khÊu vµ n©ng cao tû lÖ quü vèn lao ®éng.
+ Ên ®Þnh gi¸ hèi ®o¸i, hîp lý ®ång b¹c quèc gia theo chÕ ®é mét gi¸
hèi ®o¸i thùc hiÖn nghiªm ngÆt ®iÒu kiÖn qu¶n lý ngo¹i hèi, biÖn ph¸p nµy cho
phÐp ng©n hµng nhµ níc thu vÒ mét khèi lîng tiÒn tÖ ®¸ng kÓ trªn thÞ trêng
t¨ng thu nhËp ng©n s¸ch, ®ã lµ mét c¸ch ®Ó thÊy vµ bï ®¾p mét phÇn thiÕu hôt
c¸n c©n thu chi ng©n s¸ch.
+ H¹n chÕ vµ thu hÑp tÝn dông ng©n hµng nãi chung, nhÊt lµ tÝn dông do
ho¹t ®éng th¬ng m¹i thuÇn tuý, hèi ®o¸i trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt nhÊt lµ s¶n
xuÊt hµng tiªu dïng bÞ ®×nh ®èn. Song cã thÓ gia t¨ng khèi lîng tiªu dïng
ng¾n h¹n híng vµo s¶n xuÊt hµng tiªu dïng thiÕt yÕu b»ng sè ngo¹i tÖ thu ®îc
qua xuÊt khÈu, cung øng dÞch vô ®èi ngo¹i hoÆc vay nî, viÖn trî.
- Víi biÖn ph¸p nµy cã thÓ gi¶m ®i mét khèi lîng tiÒn tÖ ®¸ng kÓ do
viÖc bu«n b¸n vßng vÌo ¨n chªnh lÖch gi¸ vµ bÊy l©u nay kh«ng sao kiÓm so¸t
næi. Mùat kh¸c do híng tÝn dông ng©n hµng cã lùa chän vµ chó träng tÝnh hiÖu
qu¶ cña nã cã thÓ t¹o ra ®îc mét khèi lîng ®¸ng kÓ sè tiÒn sÏ chi cho c¸c kú
phiÕu th¬ng m¹i gi÷a ng©n hµng vµ kh¸ch hµng còng nh c¸c ho¹t ®éng t¸i
chiÕt khÊu vµ tÝn dông cuèi cïng cña ng©n hµng Nhµ níc vµ ng©n hµng th¬ng
m¹i.
- §Ó h¹n chÕ vµ ®iÒu hoµ tÝn dông, ng©n hµng TW thêng sö dông c¸c
biÖn ph¸p: T¨ng hay gi¶m l·i suÊt ®Ó gi¶m hay t¨ng khèi lîng tÝn dông, nghÜa
lµ ®èi víi c«ng cô l·i suÊt nµy sÏ khuyÕn khÝch hoÆc h¹n chÕ ai trong ho¹t
®éng kinh doanh, thùc hiÖn mua hay b¸n c¸c chøng kho¸n t¹i thÞ trêng bá
ngá.
c) VÒ phÝa ng©n hµng TW - ng©n hµng th¬ng m¹i
Nhµ níc thùc hiÖn th¶ næi gi¸ c¶ hÇu hÕt c¸c mÆt hµng, giê ®©y gi¸ c¶
cña hµng ho¸ do thÞ trêng ®Þnh ®o¹t. Nhµ níc chØ dõng l¹i ë møc quy ®Þnh mét
Ýt mÆt hµng treo gi¸ cña Nhµ níc ®a ra. Tõ n¨m 1989 gi¸ c¶ hÇu hÕt c¸c hµng
ho¸ ®îc thÞ trêng x¸c ®Þnh, ®Õn nay Nhµ níc chØ cßn x¸c ®Þnh gi¸ cíc t¶i liªn
l¹c, gi¸ n¨ng lîng, x¨ng dÇu. Mét sè mÆt hµng quan träng Nhµ níc can thiÖp
b»ng c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ tÝch cùc. Ch¼ng h¹n gi¸ g¹o h¹ thÊp, Nhµ níc bá
tiÒn ra mua víi gi¸ g¹o cao h¬n thÞ trêng tù do ®Ó gi÷ v÷ng vµ khuyÕn khÝch
s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Gi¸ vµng lªn cao, ng©n hµng Nhµ níc b¸n vµng ra thÞ trêng víi møc gi¸ thÊp h¬n ®Ó kÐo vµng h¹ xuèng. Víi gi¶i ph¸p nµy Nhµ níc
®· xo¸ bá t×nh tr¹ng ng©n s¸ch ph¶i bao cÊp cho c¸c xÝ nghiÖp vµ c¸c tæ chøc
15
kinh tÕ th«ng qua hÖ thèng gi¸ thÊp. Do trùc tiÕp chÞu sù quy ®Þnh cña quan hÖ
cung cÇu, cña ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng… lµ chøc n¨ng ®iÒu tiÕt gi¸ c¶
do thÞ trêng ®¶m nhËn ®· ®îc kh«i phôc trë l¹i. Trªn thÞ trêng gi¸ c¶ ®· cã sù
co gi·n lªn xuèng vµ thùc sù trë thµnh tÊm g¬ng ph¶n ¸nh kÕt qu¶ s¶n xuÊt
kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ. Gi¸ c¶ trë thµnh mÖnh lÖnh cña thÞ trêng vµ
nã còng rÊt kh¾c nghiÖt. §ång thêi gi¸ c¶ cã t¸c ®éng ®Õn nhu cÇu, lµm cho
nhu cÇu ®îc ®iÒu chØnh tèt h¬n theo híng ®a d¹ng, tiÕt kiÖm… Mäi ngêi tiªu
dïng ®· tÝnh to¸n ®îc c¸c kho¶n chi tiªu kh«ng cÇn thiÕt. Nhµ níc ViÖt Nam
cho phÐp ng©n hµng quèc gia ®îc x¸c ®Þnh tû gi¸ ngo¹i tÖ xÊp xØ víi thÞ trêng
tù do, biÖn ph¸p nµy cã t¸c dông xo¸ bá hiÖn tîng ®Çu c¬ vµng vµ ngo¹i tÖ g©y
rèi lo¹n thÞ trêng. HiÖn nay Nhµ níc cïng víi ng©n hµng TW ®ang tiÕn dÇn
®Õn ®iÒu chØnh gi¸ vµng vµ gi¸ ®« la theo møc gi¸ c¶ cña thÞ trêng thÕ giíi,
®©y lµ mét trong nh÷ng kÕ ho¹ch hoµ nhËp kinh tÕ ViÖt Nam víi thÕ giíi.
d) ViÖc ®iÒu chØnh gi¸ c¶ vµ sù qu¶n lý cña Nhµ níc
T¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ngoµi quèc doanh. Nhµ níc cho
phÐp c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh ®îc kinh doanh trªn nhiÒu lÜnh
vùc. HiÖn nay nÒn kinh tÕ níc ta cã 5 thµnh phÇn kinh tÕ tham gia cïng ho¹t
®éng. Ph¸p luËt cña Nhµ níc ®¶m b¶o c¸c quyÒn lîi, quyÒn b×nh ®¼ng, kh«ng
ph©n biÖt ®èi xö gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. NhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ còng
ho¹t ®éng t¹o ®îc sù c¹nh tranh, g©y søc Ðp víi nhau buéc ®Ó ®æi míi. ViÖc
më réng c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®Ó gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ngêi lao ®éng.
Môc tiªu cô thÓ gi¶m tû lÖ l¹m ph¸t xuèng kho¶ng 30-40% n¨m 1994 vµ díi
12% n¨m 1997 vµ n¨m 1996 l¹m ph¸t gi¶m xuèng cßn 3,6% n¨m 1999, nhng
cã nghÜa l¹m ph¸t ®· gi¶m xuèng mµ ®Õn ®Çu n¨m 1998 l¹m ph¸t ®ang dÇn
dÇn t¨ng lªn. Nh÷ng th«ng tin gÇn ®©y vÒ kiÓm so¸t l¹m ph¸t thêi kú 19931997 ®· ®îc nãi ®Õn: "NÕu nh n¨m 1992-1993 cßn l¹m ph¸t ë møc 70% mçi
n¨m th× n¨m 1994 ®· kÐo xuèng 15%. TÝnh tõ th¸ng 3 n¨m 1994 chØ sè gi÷a
b×nh qu©n chØ cßn 0,5% (ViÖt Nam).
e. Ho¹t ®éng ®èi ngo¹i cña Nhµ níc
Nhµ níc më réng quyÒn xuÊt nhËp khÈu më cöa biªn giíi khuyÕn khÝch
c¸c nguån nhËp khÈu vµo ViÖt Nam, ®· lµm cho thÞ trêng ngµy cµng phong
phó, lµm cho cung vµ cÇu trë lªn c©n b»ng h¬n, viÖc nhËp khÈu vµo ViÖt Nam
cßn cã t¸c dông g©y søc Ðp víi hµng ho¸ trong níc buéc hä ph¶i n©ng cao chÊt
lîng ®Ó ®¸p øng thÞ hiÕu cña kh¸ch hµng, ho¹t ®éng nhËp khÈu cÇn cã nhiÒu
vèn ngo¹i tÖ tõ ®ã mµ xuÊt khÈu gia t¨ng. Nhµ níc sím thùc hiÖn chÝnh s¸ch
b¶o hé mét sè ngµnh trong níc, viÖc b¶o hé nµy kh«ng cã nghÜa lµ cÊp nhËp
16
khÈu mµ lµ ®Çu t vèn, kü thuËt ®Ó chÊt lîng hµng ho¸ ®¹t tiªu chuÈn, gi¸ thµnh
h¹ ®Ó ®ñ søc c¹nh tranh víi thÞ trêng quèc tÕ.
ViÖt Nam ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ trong c«ng cuéc chèng
l¹m ph¸t nhê ¸p dông c¸c gi¶i ph¸p nªu trªn. §iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ
nh÷ng gi¶i ph¸p mÉu mùc hoµn h¶o ®ñ ®Ó quyÕt ®Þnh vÊn ®Ò chèng l¹m ph¸t
mét c¸ch hoµn h¶o ®ñ ®Ó quyÕt ®Þnh vÊn ®Ò chèng l¹m ph¸t mét c¸ch v¨n b¶n.
Tuú tõng hoµn c¶nh, tõng giai ®o¹n mµ chóng ta cã thÓ linh ho¹t sö dông c¸c
biÖn ph¸p kh¸c nhau nh»m ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ lín. V× ph¸t triÓn kinh tÕ cã
hiÖu qu¶ l¹i liªn quan ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò to lín vµ réng nh chiÕn lîc kinh tÕ x· héi hay ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ ë ViÖt Nam.
KÕt luËn
T×nh h×nh diÔn biÕn l¹m ph¸t vµ kh¾c phôc nã t¹i ViÖt Nam rÊt phøc
t¹p. L¹m ph¸t ®· hoµnh hoµnh c«ng khai khi ViÖt Nam tiÕn hµnh c¶i c¸ch kinh
tÕ x· héi, xo¸ bá c¬ chÕ bao cÊp, quan liªu. Sù c¶i c¸ch kh«ng ®ång bé gi÷a
gi¸ c¶ vµ qu¶n lý kinh tÕ dÉn ®Õn khñng ho¶ng trÇm träng. Thµnh c«ng trong
c«ng cuéc chèng l¹m ph¸t 1989 ®a ®Êt níc vît lªn chÝnh lµ sù ®æi míi trong
nhËn thøc qu¶n lý kinh tÕ cña §¶ng vµ Nhµ níc ta. Kinh tÕ æn ®Þnh ®· lµm tiÒn
®Ò c¬ së cho sù thµnh c«ng cña c¸c thµnh tùu trong lÜnh vùc gi¸o dôc, khoa
häc, chÝnh trÞ… Nh÷ng thµnh tùu to lín mµ chóng ta ®¹t ® îc trong c«ng cuéc
chèng l¹m ph¸t còng kh«ng v× thÕ mµ lµm chóng ta chñ quan, níi láng. L¹m
ph¸t lu«n r×nh rËp vµ ®e do¹ chóng ta bÊt cø lóc nµo. ChÝnh v× vËy §¶ng vµ
Nhµ níc ta cÇn ph¶i lu«n thËn träng trong mçi bíc ®i cña m×nh ®Ó ®¶m b¶o
cho nÒn kinh tÕ níc ta ph¸t triÓn v÷ng m¹nh lµm nÒn t¶ng ®Ó ph¸t triÓn khoa
häc, gi¸o dôc.
17
Tµi liÖu tham kh¶o
1. Kinh tÕ häc Samuelson
2. Trang Wep tham kh¶o
www. world bank.org.vn
www.IMF.org
www.ADB.org
18
môc lôc
Lêi më ®Çu........................................................................................................1
1. Lý luËn chung vÒ l¹m ph¸t.........................................................................2
1.1. Kh¸i niÖm l¹m ph¸t: ..................................................................................2
1.2. Ph©n lo¹i l¹m ph¸t:.....................................................................................2
1.3. Nguyªn nh©n g©y ra l¹m ph¸t.....................................................................3
a) L¹m ph¸t theo thuyÕt tiÒn tÖ..........................................................................3
b) L¹m ph¸t theo thuyÕt Keynes (l¹m ph¸t cÇu kÐo).........................................4
c) L¹m ph¸t theo thuyÕt chi phÝ ®Èy..................................................................5
d) L¹m ph¸t dù kiÕn...........................................................................................6
e) C¸c nguyªn nh©n kh¸c...................................................................................7
1.4. T¸c ®éng cña l¹m ph¸t ®èi víi nÒn kinh tÕ ................................................7
- §èi víi lÜnh vùc s¶n xuÊt ................................................................................7
- §èi víi lÜnh vùc lu th«ng.................................................................................8
- §èi víi lÜnh vùc tiÒn tÖ, tÝn dông.....................................................................8
- §èi víi chÝnh s¸ch kinh tÕ tµi chÝnh cña Nhµ níc...........................................8
2. Thùc tr¹ng l¹m ph¸t ë ViÖt Nam ..............................................................9
2.1. Thùc tr¹ng l¹m ph¸t cña ViÖt Nam ............................................................9
2.2. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng l¹m ph¸t ë ViÖt Nam ...............................................10
3. C¸c gi¶i ph¸p chèng l¹m ph¸t ë ViÖt Nam hiÖn nay.............................14
3.1. C¸c quan ®iÓm vµ kh¾c phôc l¹m ph¸t.....................................................14
3.2. BiÖn ph¸p chèng l¹m ph¸p ë ViÖt Nam ...................................................15
a) VÒ phÝa §¶ng vµ Nhµ níc ...........................................................................15
b) C¸c biÖn ph¸p vÒ tiÒn tÖ, tÝn dông, thanh to¸n vµ ng©n hµng trong h¹n chÕ
vµ chèng l¹m ph¸t............................................................................................16
c) VÒ phÝa Ng©n hµng TW - Ng©n hµng th¬ng m¹i ........................................18
d) ViÖc ®iÒu chØnh gi¸ c¶ vµ sù qu¶n lý cña Nhµ níc .....................................18
e) Ho¹t ®éng ®èi ngo¹i trªn th¬ng trêng cña nhµ níc.....................................19
19
KÕt luËn..........................................................................................................20
Tµi liÖu tham kh¶o.........................................................................................21
20
- Xem thêm -