Tài liệu Kinh đại bát niết bàn đoàn trung còn & nguyễn minh tiến tập 1

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN 大般涅槃經 TAÄP I (QUYEÅ N 1 - QUYEÅ N 6) 北涼天竺三藏曇無讖奉詔譯 BAÉC LÖÔNG THIEÂN TRUÙC TAM TAÏNG ÑAØM VOÂ SAÁM PHUÏNG CHIEÁU DÒCH ÑOAØN TRUNG COØN - NGUYEÃN MINH TIEÁN Vieät dòch vaø chuù giaûi NGUYEÃN MINH HIEÅN hieäu ñính NHAØ XUAÁT BAÛN TOÂN GIAÙO LÔØI NOÙI ÑAÀU K inh Ñaïi Baùt Nieát-baøn laø moät boä kinh ñoà soä trong kho taøng kinh ñieån Phaät giaùo, ñöôïc moät cao taêng mieàn Trung AÁn Ñoä laø ngaøi Ñaøm-voâ saám mang ñeán Trung Hoa vaøo khoaûng theá kyû thöù 5, vaø cuõng ñöôïc chính vò naøy khôûi coâng dòch sang chöõ Haùn. Trong Ñaïi taïng kinh (baûn Ñaïi Chaùnh taân tu), kinh naøy ñöôïc xeáp vaøo quyeån 12, kinh soá 374 (40 quyeån) vaø kinh soá 377 (2 quyeån Haäu phaàn). Vieäc chuyeån dòch kinh naøy sang tieáng Vieät ñaõ ñöôïc raát nhieàu baäc tieàn boái nghó ñeán töø laâu. Coâng trình muoän maøng naøy cuûa chuùng toâi chæ hy voïng goùp theâm ñöôïc phaàn naøo duø nhoû nhoi trong vieäc giuùp ngöôøi ñoïc coù söï tieáp nhaän deã daøng hôn ñoái vôùi boä kinh naøy. Ngoaøi ra, vieäc khaûo ñính vaø giôùi thieäu troïn veïn nguyeân baûn Haùn vaên seõ raát coù yù nghóa trong vieäc giöõ gìn vaø löu truyeàn kinh ñieån Ñaïi thöøa moät caùch chuaån xaùc hôn, vì ngoaøi vieäc taïo ñieàu kieän löu giöõ baûn Haùn vaên, hình thöùc in aán naøy seõ giuùp ngöôøi ñoïc coù theå ñoái chieáu, tham khaûo khi coù söï nghi ngaïi hay khoâng roõ trong baûn dòch. Ñieàu naøy cuõng seõ giuùp caùc baäc cao minh deã daøng nhaän ra vaø chæ daïy cho nhöõng choã sai soùt, ñeå baûn dòch nhôø ñoù caøng ñöôïc hoaøn thieän hôn. Vaø dó nhieân, muïc ñích cuoái cuøng cuûa taát caû nhöõng ñieàu treân chính laø ñeå giuùp cho söï hoïc hoûi vaø tu taäp theo lôøi Phaät daïy ñöôïc ñuùng höôùng hôn. Bôûi vì hôn ai heát, ngöôøi Phaät töû luoân hieåu raèng chính nhöõng lôøi daïy cuûa Ñöùc Phaät ñöôïc löu giöõ trong kinh ñieån laø choã y cöù quan troïng vaø chaéc chaén nhaát cho con ñöôøng tu taäp cuûa moãi ngöôøi. 5 Maëc duø coâng trình ñaõ ñöôïc tieán haønh vôùi söï caån troïng toái ña trong phaïm vi khaû naêng cuûa nhöõng ngöôøi thöïc hieän, töø vieäc khaûo ñính vaên baûn Haùn vaên cho ñeán vieäc tham khaûo, chuyeån dòch, chuù giaûi... nhöng e raèng cuõng khoâng theå traùnh ñöôïc ít nhieàu sai soùt. Vì theá, döôùi ñaây chuùng toâi seõ coá gaéng trình baøy ñoâi neùt veà quaù trình thöïc hieän coâng vieäc ñeå quyù ñoäc giaû coù theå coù moät caùi nhìn toång quaùt veà nhöõng gì chuùng toâi ñaõ thöïc hieän cuõng nhö phöông caùch maø chuùng toâi ñaõ vaän duïng, qua ñoù seõ deã daøng hôn trong vieäc ñöa ra nhöõng lôøi chæ daïy giuùp chuùng toâi hoaøn thieän hôn nöõa coâng vieäc ñaõ laøm. Chuùng toâi xin chaân thaønh ñoùn nhaän vaø bieát ôn moïi söï goùp yù töø quyù ñoäc giaû gaàn xa caû veà noäi dung laãn hình thöùc cuûa laàn xuaát baûn naøy. Veà maët vaên baûn, chuùng toâi choïn söû duïng baûn dòch Haùn vaên cuûa ngaøi Ñaøm-voâ-saám (40 quyeån) vöøa ñöôïc ñeà caäp ôû treân. Rieâng 2 quyeån cuoái cuøng (Haäu phaàn) laø baûn dòch cuûa hai ngaøi Nhaõ-nabaït-ñaø-la vaø Hoäi Ninh. Tuy nhieân, kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn coøn coù raát nhieàu baûn dòch khaùc. Trong kinh taïng Nguyeân thuûy ñöôïc dòch töø tieáng Pāli (Nam Phaïn) cuõng coù kinh naøy, nhöng ngaén hôn nhieàu so vôùi baûn dòch trong Haùn taïng ñöôïc chuùng toâi söû duïng. Tuy nhieân, veà caùc chi tieát, söï kieän ñöôïc ñeà caäp ñeán trong kinh thì hai baûn dòch naøy coù raát nhieàu ñieåm töông ñoàng. Vì theá, chuùng toâi ñaõ söû duïng baûn Vieät dòch kinh naøy cuûa Hoøa thöôïng Thích Minh Chaâu (Tröôøng boä kinh, kinh soá 16, Mahāparinibbāna sutta) ñeå tham khaûo ñoái chieáu ôû nhöõng choã coù lieân quan. Trong Haùn taïng coøn coù moät soá baûn dòch khaùc. Baûn dòch ñôøi Ñoâng Taán (317-420) cuûa ngaøi Phaùp Hieån cuõng coù teân laø Ñaïi Baùt Nieát-baøn kinh, goàm 3 quyeån, ñöôïc xeáp vaøo Ñaïi Chaùnh taïng thuoäc quyeån 1, kinh soá 7; baûn dòch ñôøi Taây Taán cuûa ngaøi Baïch Phaùp Toå laø Phaät Baùt Neâ-hoaøn kinh (2 quyeån), ñöôïc xeáp vaøo Ñaïi Chaùnh taïng quyeån 1, kinh soá 5. Ngoaøi ra coøn coù moät baûn 6 dòch teân Baùt Neâ-hoaøn kinh (2 quyeån) ñaõ maát teân ngöôøi dòch, ñöôïc xeáp vaøo Ñaïi Chaùnh taïng quyeån 1, kinh soá 6. Nhöõng baûn naøy coù leõ ñeàu dòch töø Phaïn vaên Nam truyeàn thuoäc kinh taïng Nguyeân thuûy neân noäi dung töông töï vôùi baûn trong Tröôøng boä kinh do Hoøa thöôïng Thích Minh Chaâu Vieät dòch vöøa noùi ôû treân. Noäi dung cuûa caùc baûn naøy chæ ñöôïc tham khaûo ôû moät soá chi tieát töông ñoàng khi keå laïi söï kieän ñöùc Phaät nhaäp Nieát-baøn, coøn noùi chung khoâng coù söï ghi cheùp ñaày ñuû nhöõng lôøi daïy cuûa Phaät nhö trong baûn dòch cuûa ngaøi Ñaøm-voâ-saám. Moät baûn dòch khaùc ñaëc bieät ñaùng chuù yù laø Phaät thuyeát Ñaïi Baùt Neâ-hoaøn kinh, cuõng do ngaøi Phaùp Hieån ñôøi Ñoâng Taán dòch, 6 quyeån, ñöôïc xeáp vaøo Ñaïi Chaùnh taïng ôû quyeån 12, kinh soá 376. Döïa vaøo noäi dung thì baûn dòch naøy cuõng chính laø baûn kinh maø ngaøi Ñaøm-voâ-saám ñaõ dòch. Töø ñieån Phaät Quang cho bieát ngaøi Phaùp Hieån sanh naêm 340 vaø maát trong khoaûng naêm 418 ñeán 423. Nhö vaäy, cuõng coù theå xem nhö ñoàng thôøi vôùi ngaøi Ñaøm-voâ-saám (385-433). Ngaøi ñöôïc cha meï cho vaøo chuøa töø naêm 3 tuoåi, laøm sa-di ñeán naêm 20 tuoåi thì thoï giôùi Cuï tuùc. Vôùi söùc hoïc uyeân thaâm, ngaøi thöôøng than tieác vôùi moïi ngöôøi raèng kinh luaät löu haønh thôøi aáy ôû Trung Hoa coù quaù nhieàu khieám khuyeát. Vì theá, ngaøi quyeát taâm sang taän AÁn Ñoä ñeå hoïc hoûi vaø thænh kinh ñieån veà. Naêm 399, ngaøi chính thöùc rôøi Tröôøng An ñeå thöïc hieän yù ñònh naøy. Tuy ngaøi höôùng veà Trung AÁn Ñoä, nhöng trong suoát cuoäc haønh trình keùo daøi nhieàu naêm ngaøi ñaõ gheù qua raát nhieàu nôi khaùc nhau treân ñöôøng ñi nhö Ñoân Hoaøng, Vu Ñieàn... thaäm chí coù ñeán ôû ñaûo Tích Lan (Sri Lanka) trong 2 naêm. Ñeán naêm 413 ngaøi môùi veà laïi Trung Hoa, roài cuøng vôùi ngaøi Phaät-ñaø-baït-ñaø-la (Buddhabhadra) (359-429) baét ñaàu chuyeån dòch kinh luaät sang Haùn ngöõ. Ngaøi ñaõ dòch nhöõng kinh luaät nhö Ma-ha Taêng-kyø luaät, Phaät thuyeát Ñaïi Baùt Neâ-hoaøn kinh, Taïp A-tì-ñaøm taâm 7 luaän, Taïp taïng kinh... Cöù theo nhöõng chi tieát coøn ñöôïc bieát thì raát coù theå thôøi ñieåm ngaøi dòch kinh Ñaïi Baùt Neâ-hoaøn cuõng gaàn vôùi thôøi ñieåm ngaøi Ñaøm-voâ-saám dòch kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn. Chuùng toâi tin raèng hai vò naøy coù theå ñaõ khoâng bieát ñeán coâng trình cuûa nhau, vaø Phaïn baûn maø ngaøi Phaùp Hieån söû duïng coù theå laø do chính ngaøi ñaõ mang veà trong chuyeán ñi AÁn Ñoä. Vì theá, vieäc tham khaûo theâm baûn dòch naøy cuûa ngaøi Phaùp Hieån ñöôïc chuùng toâi cho laø cöïc kyø quan troïng trong vieäc giuùp laøm roõ nhöõng choã coøn khoù hieåu trong kinh vaên. Trong khi ngaøi Ñaømvoâ-saám laø moät cao taêng AÁn Ñoä hoïc tieáng Trung Hoa ñeå dòch kinh, thì ngöôïc laïi ngaøi Phaùp Hieån laïi laø moät cao taêng Trung Hoa sang AÁn Ñoä hoïc Phaïn ngöõ. Chæ rieâng ñieàu naøy cuõng ñuû ñeå chuùng ta coù theå tin chaéc raèng hai baûn dòch naøy seõ coù raát nhieàu yeáu toá boå sung cho nhau. Vaø söï thaät ñuùng laø nhö theá. Chuùng toâi xin neâu moät vaøi ví duï cuï theå ñeå quyù vò coù theå thaáy roõ vieäc naøy. Khi dòch ñeán moät caâu noùi cuûa vò Boà Taùt Ca-dieáp laø: “如 來 常 身 猶 如 畫 石 。 Nhö Lai thöôøng thaân do nhö hoïa thaïch.” (Thaân Nhö Lai thöôøng coøn nhö hình khaéc treân ñaù.) Chuùng toâi xeùt thaáy döïa theo yù kinh trong toaøn ñoaïn thì nghóa caâu naøy coù phaàn khieân cöôõng, thaäm chí laø maâu thuaãn. Khi tham khaûo baûn dòch cuûa ngaøi Phaùp Hieån thì thaáy caâu naøy ñöôïc dòch laø: “如 來 法 身 真 實 常 住 , 非 磨 滅 法 , 我 意 諦 信 猶 如 畫 石 。 ” (Nhö Lai phaùp thaân chaân thaät thöôøng truï, phi ma dieät phaùp, ngaõ yù ñeá tín do nhö hoïa thaïch.) Nghóa laø: “Phaùp thaân Nhö Lai chaân thaät thöôøng truï, khoâng phaûi phaùp hoaïi dieät, loøng con ñaõ tin chaéc ñieàu ñoù nhö khaéc saâu vaøo ñaù.” Theo ñaây maø suy ñoaùn thì coù leõ baûn dòch cuûa ngaøi Ñaøm-voâ-saám vì moät lyù do naøo ñoù ñaõ maát ñi maáy chöõ, ít nhaát cuõng laø phaàn töông ñöông vôùi 8 chöõ Haùn ñöôïc chuùng toâi gaïch chaân trong caâu treân. Ñaây laø söï boå sung veà maët vaên baûn, vì nhö ñaõ noùi, raát coù theå hai vò ñaõ duøng 2 Phaïn baûn khaùc nhau. 8 Trong moät tröôøng hôïp khaùc, baûn dòch ngaøi Ñaøm-voâ-saám cheùp laø: “譬 如 陶 師 作 已 還 破 。 - Thí nhö ñaøo sö taùc dó hoaøn phaù.” (Ví nhö ngöôøi thôï laøm ñoà goám, laøm ra roài phaù boû.) Taát caû caùc baûn Vieät dòch ñaõ coù vaø caû caùc baûn Anh ngöõ ñeàu dòch vôùi yù töông töï nhö vaäy, cho duø moät caâu nhö theá thaät heát söùc khoù hieåu! Baûn dòch cuûa ngaøi Phaùp Hieån ñaõ giuùp chuùng toâi giaûi toûa khoù khaên naøy. Trong vò trí töông ñöông cuûa caâu naøy, ngaøi dòch laø: 譬 如 陶 家 埏 埴 作 器 有 作 有 壞 - Thí nhö ñaøo gia duyeân thöïc taùc khí, höõu taùc höõu hoaïi.” Nhö vaäy laø quaù roõ raøng! Khoâng phaûi “laøm ra roài phaù boû (!)”, maø phaûi hieåu laø “coù laøm ra aét coù ngaøy hö hoaïi”. Ñaây ñöôïc duøng ñeå ví vôùi caùc phaùp theá gian ñöôïc taïo taùc neân khoâng thöôøng toàn; khaùc vôùi söï giaûi thoaùt cuûa Nhö Lai laø khoâng do taïo taùc maø thaønh neân khoâng coù söï hö hoaïi, thay ñoåi. Tuy nhieân, ñieàu voâ cuøng ñaùng tieác laø baûn dòch Ñaïi Baùt Neâhoaøn cuûa ngaøi Phaùp Hieån (6 quyeån) ngaén hôn nhieàu so vôùi baûn dòch cuûa ngaøi Ñaøm-voâ-saám, chæ töông ñöông ñeán heát phaåm thöù 5 cuûa baûn Ñaïi Baùt Nieát-baøn, nghóa laø vöøa heát quyeån 10 vaø böôùc sang quyeån 11 moät phaàn ngaén, coøn laïi gaàn 30 quyeån sau laø khoâng coù trong baûn Ñaïi Baùt Neâ-hoaøn. Chuùng ta coù theå taïm suy ñoaùn laø phaàn Phaïn baûn naøy töông ñöông vôùi phaàn ñaàu maø ngaøi Ñaøm-voâ-saám ñaõ mang sang Trung Hoa laàn ñaàu tieân, vaø phaàn ñöôïc thænh laàn thöù hai coù leõ ngaøi Phaùp Hieån khoâng coù. Vì nhieàu lyù do neân sau khi so saùnh caân nhaéc chuùng toâi vaãn quyeát ñònh choïn baûn dòch cuûa ngaøi Ñaøm-voâ-saám laøm vaên baûn chính, vaø nhöõng söï tham khaûo ñoái chieáu nhö treân chæ ñöôïc ñöa vaøo phaàn chuù giaûi ñeå ngöôøi ñoïc hieåu roõ vaán ñeà hôn, hoaøn toaøn khoâng daùm tuøy tieän söûa ñoåi trong chính vaên. Nhö treân ñaõ noùi qua veà caùc baûn vaên ñöôïc söû duïng ñeå tham khaûo. Baây giôø xin löôïc noùi ñoâi neùt veà vaên baûn chính. Baûn dòch cuûa ngaøi Ñaøm-voâ-saám ñöôïc goïi laø Baéc baûn, thöïc hieän vaøo trieàu 9 ñaïi Baéc Löông (397-439). Ngoaøi ra coøn coù Nam baûn laø baûn Ñaïi Baùt Nieát-baøn kinh (36 quyeån) ñôøi Toáng, do nhoùm cuûa ngaøi Hueä Nghieâm thöïc hieän vaøo trieàu Toáng (960-1279), ñöôïc xeáp vaøo Ñaïi Chaùnh taïng quyeån 12, kinh soá 375. ÔÛ ñaàu baûn kinh vaên naøy cho bieát nhoùm cuûa ngaøi Hueä Nghieâm ñaõ caên cöù vaøo baûn Neâ-hoaøn kinh ñeå boå sung vaøo. (Toáng ñaïi sa-moân Hueä Nghieâm ñaúng y Neâ-hoaøn kinh gia chi - 宋 代 沙 門 慧 嚴 等 依 泥 洹 經 加 之 ). (Neâ-hoaøn kinh ôû ñaây coù leõ chæ baûn dòch Ñaïi Baùt Neâ-hoaøn kinh cuûa ngaøi Phaùp Hieån.) Nam baûn thaät ra cuõng khoâng khaùc bieät nhieàu vôùi Baéc baûn, vì nhoùm cuûa ngaøi Hueä Nghieâm ñaõ söû duïng chính baûn dòch cuûa ngaøi Ñaøm-voâ-saám ñeå khaéc in laïi, vôùi moät soá thay ñoåi chính nhö ñoåi töïa ñeà moät soá phaåm vaø phaân chia caùc quyeån khaùc hôn. Vì theá Nam baûn chæ coù 36 quyeån so vôùi Baéc baûn coù ñeán 40 quyeån. Trong suoát quaù trình chuyeån dòch, chuùng toâi seõ coá gaéng löu yù ñoäc giaû nhöõng choã khaùc bieät naøy. Ngoaøi ra, vì ñaây laø moät boä kinh quan troïng neân coù raát nhieàu baûn sôù giaûi ñaõ ñöôïc thöïc hieän qua caùc trieàu ñaïi. Chaúng haïn nhö Ñaïi Baùt Nieát-baøn Kinh taäp giaûi (71 quyeån, Ñaïi Chaùnh taïng quyeån 37, kinh soá 1763) cuûa ngaøi Baûo Löôïng (444 – 509) vaøo ñôøi Löông (502 – 557); Ñaïi Baùt Nieát-baøn Kinh nghóa kyù (10 quyeån, Ñaïi Chaùnh taïng quyeån 37, kinh soá 1764) cuûa ngaøi Hueä Vieãn vaøo ñôøi Tuøy (581-618); Ñaïi Baùt Nieát-baøn kinh huyeàn nghóa (2 quyeån, Ñaïi Chaùnh taïng quyeån 38, kinh soá 1765) cuõng vaøo ñôøi Tuøy... Trong quaù trình chuyeån dòch, chuùng toâi coù tham khaûo caùc baûn sôù giaûi naøy ñeå tìm hieåu yù kinh roõ hôn. Rieâng veà baûn dòch Haùn vaên cuûa ngaøi Ñaøm-voâ-saám, coù leõ chuùng ta caàn tìm hieåu ñoâi neùt veà cuoäc ñôøi vò cao taêng naøy noùi chung, vaø veà coâng trình Haùn dòch kinh naøy noùi rieâng. Ngaøi laø cao taêng ngöôøi mieàn Trung AÁn Ñoä, xuaát thaân töø moät gia ñình Baø-la-moân, teân Phaïn ngöõ laø Dharmaraka, Haùn dòch aâm laø Ñaøm-voâ-saám, cuõng coøn ñoïc laø Ñaøm-ma-saám hay Ñaøm-ma-la10 saùm, dòch nghóa laø Phaùp Phong. Tröôùc ngaøi hoïc giaùo lyù Tieåu thöøa, tinh thoâng kinh luaän, bieän taøi öùng ñaùp khoâng ai baèng. Sau gaëp ñöôïc thieàn sö Baïch Ñaàu, ñöôïc nghe kinh Ñaïi Baùt Nieátbaøn naøy lieàn töï sanh loøng hoå theïn, chuyeån sang tu hoïc giaùo phaùp Ñaïi thöøa. Naêm 20 tuoåi ngaøi ñaõ coù theå tuïng ñoïc thoâng suoát kinh ñieån caû Ñaïi thöøa laãn Tieåu thöøa. Ngaøi laïi coøn gioûi veà chuù thuaät, ñöôïc vua kính troïng vaø ngöôøi ñöông thôøi toân xöng laø Ñaïi Chuù Sö. Sau ngaøi ñeán xöù Keá Taân, mang theo 5 phaåm ñaàu cuûa kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn, cuøng vôùi kinh Boà Taùt Giôùi vaø kinh Boà Taùt Giôùi Baûn. Tieáp ñoù, ngaøi sang xöù Quy Tö. Nhöng caû hai xöù naøy ngöôøi daân ña phaàn chuoäng theo Tieåu thöøa, neân sau ngaøi laïi sang ñeán Ñoân Hoaøng laø kinh ñoâ nhaø Taây Löông thôøi baáy giôø. Nieân hieäu Huyeàn Thuûy thöù nhaát ñôøi Baéc Löông, töùc naêm 412, Haø Taây Vöông laø Thö Cöø Moâng Toán thænh ngaøi ñeán thaønh Coâ Taøng vaø löu laïi ñoù, tieáp ñaõi raát troïng haäu. Ngaøi nhaân dòp naøy lieàn daønh troïn 3 naêm ñeå hoïc chöõ Haùn. Sau ñoù, ngaøi khôûi söï phieân dòch phaàn ñaàu kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn sang Haùn ngöõ. Nhö vaäy, sôùm nhaát thì baûn dòch kinh naøy cuõng phaûi khôûi ñaàu töø khoaûng naêm 416. Chuùng ta nhôù laïi, ngaøi Phaùp Hieån trôû veà Trung Hoa naêm 413 vaø baét ñaàu dòch kinh, roài vieân tòch trong khoaûng naêm 418-423, vaäy baûn dòch kinh Ñaïi Baùt Neâ-hoaøn chaéc chaén phaûi ñöôïc thöïc hieän trong khoaûng cuøng thôøi gian naøy. Vì baûn kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn ngaøi mang theo chöa ñuû troïn boä, ngaøi lieàn ñeán xöù Vu Ñieàn,1 tìm thænh ñöôïc phaàn tieáp theo, nhöng vaãn chöa troïn boä. Ngaøi laïi trôû veà Coâ Taøng tieáp tuïc coâng vieäc phieân dòch. Khi aáy, Thaùi Vuõ Ñeá cuûa Baéc Nguïy nghe danh ngaøi laø ngöôøi taøi gioûi lieàn sai söù ñeán ñoùn veà. Moâng Toán trong loøng lo laéng, sôï e ngaøi veà vôùi Baéc Nguïy taát Nguïy seõ coù nhieàu 1 Vu Ñieàn: teân nöôùc thôøi coå, Phaïn danh laø Kustana (Khuaát-ñan), nay laø Khotan (huyeän Hoøa Ñieàn, tænh Taân Cöông). Ngöôøi Taây Taïng thôøi coå goïi teân nöôùc naøy laø Lih-yul (Ly-dö). Ñaây laø moät ñòa danh quan troïng vì phaàn lôùn kinh ñieån Ñaïi thöøa ñöôïc mang sang Trung Hoa ñeàu phaûi ñi qua vuøng ñaát naøy. 11 choã duøng ñeán, ñoái nghòch vôùi mình. Vì vaäy, nhaân khi ngaøi leân ñöôøng trôû veà AÁn Ñoä ñeå thænh phaàn cuoái kinh Ñaïi Baùt Nieátbaøn sang dòch, Moâng Toán lieàn sai ngöôøi chaën giöõa ñöôøng maø haïi cheát. Phaàn cuoái cuûa kinh, ñöôïc goïi laø Haäu phaàn Ñaïi BaùtNieát-baøn kinh, goàm 2 quyeån, vì theá phaûi ñôïi ñeán veà sau môùi ñöôïc hai vò sa-moân laø Nhaõ-na-baït-ñaø-la vaø Hoäi Ninh dòch vaøo khoaûng ñôøi Ñöôøng (618 – 907). Ngaøi Ñaøm-voâ-saám sanh naêm 385 vaø maát vaøo naêm aáy laø naêm 433. Kinh ñieån do ngaøi dòch, ngöôøi sau ghi laïi soá löôïng khoâng gioáng nhau. Theo Xuaát Tam Taïng Kyù Taäp thì ngaøi dòch ñöôïc 11 boä kinh, goàm 117 quyeån, nhöng theo Ñaïi Ñöôøng Noäi Ñieån Luïc thì soá kinh ngaøi dòch laø 24 boä, goàm 151 quyeån. Soá löôïng thaät söï coøn giöõ laïi ñöôïc ñeán nay trong Ñaïi Chaùnh taïng laø 23 boä. Phaàn lôùn nhöõng kinh do ngaøi chuyeån dòch ñeàu laø kinh ñieån Ñaïi thöøa nhö kinh Bi Hoa, kinh Ñaïi Phöông Ñaúng Ñaïi Taäp, kinh Kim Quang Minh... vaø moät soá baûn vaên trong Luaät taïng. Trong soá naøy, kinh Bi Hoa (10 quyeån) ñaõ ñöôïc chuùng toâi Vieät dòch vaø xuaát baûn.1 Qua nhöõng chi tieát coøn ñöôïc bieát veà cuoäc ñôøi ngaøi Ñaøm-voâsaám vaø coâng trình Haùn dòch kinh naøy, chuùng ta coù theå thaáy roõ moái quan taâm ñaëc bieät cuûa ngaøi cuõng nhö nhöõng gian nan vaát vaû maø ngaøi ñaõ traûi qua ñeå coù theå hoaøn taát baûn dòch kinh naøy. Thaäm chí vì muoán hoaøn taát boä kinh vôùi 2 quyeån cuoái, ngaøi ñaõ khoâng ngaïi ñöôøng xa nguy hieåm, quyeát loøng laën loäi trôû veà AÁn Ñoä thænh kinh, ñeå roài cuoái cuøng phaûi boû maïng giöõa ñöôøng ñi. Cöù nghó ñeán vieäc naøy thì seõ thaáy moãi caâu moãi chöõ trong baûn Haùn vaên maø ngaøy nay chuùng ta coøn coù duyeân may ñöôïc ñoïc thaät laø quyù giaù bieát bao nhieâu! Maëc duø khoâng traùnh khoûi moät vaøi khieám khuyeát, raát coù theå xuaát phaùt töø söï sai leäch ngay trong Phaïn baûn, hoaëc do quaù trình khaéc baûn qua nhieàu laàn ñaõ laøm thay ñoåi, nhöng chuùng 1 Kinh Bi Hoa – Nguyeãn Minh Tieán Vieät dòch, Nguyeãn Minh Hieån hieäu ñính, NXB Toân giaùo, Haø Noäi, 2007. 12 toâi vaãn cho raèng baûn dòch Haùn vaên cuûa ngaøi Ñaøm-voâ-saám laø baûn ñaày ñuû vaø öu vieät nhaát trong taát caû caùc baûn ñaõ ñöôïc nhaéc ñeán. Coù raát nhieàu ñoaïn kinh vaên heát söùc suùc tích vaø khoâng keùm phaàn dieãn caûm, duø chöa ñuû goïi laø vaên chöông traùc tuyeät nhöng cuõng ñuû ñeå theå hieän ñöôïc hoïc vaán uyeân thaâm cuûa ngöôøi vieát. Thaät khoù coù theå tin raèng ngöôøi vieát ra nhöõng ñoaïn vaên hay nhö theá laïi laø moät ngöôøi AÁn Ñoä chæ môùi hoïc chöõ Haùn trong khoaûng 3 naêm! Trôû laïi vôùi vaán ñeà Vieät dòch kinh naøy, nhö ñaõ noùi töø ñaàu, coù raát nhieàu vò tieàn boái tröôùc chuùng toâi ñaõ quan taâm ñeán vieäc chuyeån dòch kinh naøy. Vì theá, trong suoát quaù trình thöïc hieän coâng vieäc, chuùng toâi ñaõ may maén coù cô hoäi tham khaûo moät soá nhöõng coâng trình ñaõ thöïc hieän tröôùc, xin neâu cuï theå döôùi ñaây. Tröôùc heát laø baûn Vieät dòch cuûa Coá hoïc giaû Ñoaøn Trung Coøn. Baûn dòch naøy ñöôïc dòch giaû töï xuaát baûn tröôùc naêm 1975 töø quyeån 1 ñeán quyeån 11, chia laøm 2 taäp. Phaàn coøn laïi, töø quyeån 12 ñeán quyeån 42 laø baûn thaûo vieát tay, tröôùc ñaây löu giöõ taïi Vieän Chuyeân tu (Laøng Vaïn Haïnh, BRVT), sau ñoù ñöôïc chuyeån cho cö só Chaân Nguyeân.1 Khi bieát chuùng toâi coù söï quan taâm ñeán caùc coâng trình Phaät hoïc, cö só Chaân Nguyeân ñaõ giao laïi baûn thaûo vieát tay naøy cho chuùng toâi ñeå xem xeùt vieäc xuaát baûn. Maëc duø baûn dòch naøy coù giaù trò tham khaûo raát cao, vì Hoïc giaû Ñoaøn Trung Coøn khoâng chæ thöïc hieän baûn Vieät dòch maø coøn tra khaûo nhieàu tö lieäu ñeå theâm vaøo caùc chuù giaûi cho baûn dòch cuûa mình, nhöng chuùng toâi nhaän thaáy laø khoâng theå xuaát baûn vaøo thôøi ñieåm hieän nay vì caùch duøng töø ngöõ cuõng nhö vaên phong dieãn ñaït noùi chung ñeàu ñaõ quaù xöa cuõ, khoâng coøn phuø hôïp vaø raát khoù hieåu ñoái vôùi ñoäc giaû ngaøy nay. Hôn nöõa, nhöõng chuù giaûi cuûa oâng cuõng caàn phaûi bieân soaïn laïi, do ñieàu kieän thieáu tö lieäu 1 Cö só Chaân Nguyeân töùc Ñoã Quoác Baûo, hieän cö truù taïi Ñöùc, laø ngöôøi bieân soaïn quyeån Töø ñieån Phaät hoïc thöôøng ñöôïc giôùi nghieân cöùu goïi laø Töø ñieån Chaân Nguyeân. 13 tröôùc ñaây, cuõng nhö nhöõng haïn cheá nhaát ñònh trong söï tham khaûo ñoái chieáu. Keøm theo baûn Vieät dòch naøy coøn coù phaàn vieát tay toaøn boä baûn Haùn vaên, maø theo suy ñoaùn cuûa chuùng toâi laø döïa vaøo baûn khaéc goã cuõng ñöôïc löu giöõ taïi Vieän Chuyeân tu. Baûn khaéc goã Haùn vaên naøy thuoäc Caøn Long taïng, thöôøng goïi laø baûn chöõ Vaïn; khi bieát chuùng toâi ñang thöïc hieän coâng trình naøy, Ñaïi ñöùc Thích Thieän Thuaän ôû Vieän Chuyeân tu ñaõ hoan hyû cho chuùng toâi möôïn duøng. Tieáp ñeán laø baûn Vieät dòch cuûa Hoøa thöôïng Thích Trí Tònh. Chuùng toâi hieän coù baûn dòch naøy do Thaønh hoäi Phaät giaùo TP. HCM aán haønh naêm 1991. Ngoaøi ra, noù cuõng ñöôïc löu haønh treân maïng Internet taïi Thö vieän Hoa sen (http://thuvienhoasen.org/ kinh-dbnb-00.htm), ñöôïc ghi laø do Tònh xaù Minh Ñaêng Quang xuaát baûn taïi Hoa Kyø vaøo naêm 1990. Baûn naøy khoâng in keøm Haùn vaên vaø cuõng khoâng thaáy ghi roõ laø dòch töø baûn Haùn vaên naøo, nhöng caên cöù vaøo nhöõng ghi chuù phaân ñoaïn cuûa Hoøa thöôïng thì bieát laø ñaõ dòch töø Baéc baûn chöù khoâng phaûi Nam baûn (40 quyeån chöù khoâng phaûi 36 quyeån). Tuy vaäy, töïa ñeà caùc phaåm coù söûa laïi theo Nam baûn, chaúng haïn nhö phaåm ñaàu tieân laø phaåm Töïa (Töï phaåm) thay vì laø phaåm Thoï maïng, phaàn thöù nhaát (Thoï maïng phaåm – ñeä nhaát) nhö trong Baéc baûn. Hoøa thöôïng cuõng dòch caû 2 quyeån Haäu phaàn cuûa caùc ngaøi Nhaõ-na-baït-ñaø-la vaø Hoäi Ninh. Maët khaùc, khi trình baøy baûn Vieät dòch, Hoøa thöôïng ñaõ caên cöù vaøo caùc phaåm kinh ñeå phaân chia, khoâng döïa theo söï phaân chia caùc quyeån nhö trong baûn Haùn vaên. Trong quaù trình chuyeån dòch, chuùng toâi coù tham khaûo baûn dòch naøy cuûa Hoøa thöôïng ôû nhöõng nôi caàn thieát. Ngoaøi ra coøn coù baûn Vieät dòch cuûa cö só Tueä Khai (Phan Rang), ñöôïc thöïc hieän vôùi söï chöùng nghóa cuûa Hoøa thöôïng Thích Ñoãng Minh. Chuùng toâi khoâng bieát baûn dòch naøy ñaõ xuaát baûn hay chöa, chæ söû duïng baûn löu haønh treân maïng Internet taïi 14 ñòa chæ: http://www.quangduc.com/kinhdien/81daibatnietban. html. Baûn dòch naøy ghi roõ laø dòch töø Nam baûn ñôøi Toáng vaø khoâng dòch 2 quyeån Haäu phaàn. Ngoaøi caùc baûn Vieät dòch keå treân, chuùng toâi coøn söû duïng 2 baûn dòch Anh ngöõ cuûa kinh naøy. Baûn thöù nhaát ñöôïc löu haønh treân maïng Internet taïi ñòa chæ: http://www.nirvanasutra. org.uk coù teân laø The Mahayana Mahaparinirvana Sutra, ñöôïc Kosho Yamamoto dòch sang Anh ngöõ töø baûn Haùn vaên cuûa ngaøi Ñaøm-voâ-saám, vôùi söï hieäu ñính cuûa Tieán só Tony Page (Nirvana Publications, London, 1999-2000). Baûn naøy khoâng dòch 2 quyeån Haäu phaàn. Theo söï phaân ñoaïn thì baûn dòch naøy ñöôïc dòch töø Nam baûn. Baûn dòch Anh ngöõ thöù hai maø chuùng toâi söû duïng coù theå tìm thaáy treân maïng Internet taïi ñòa chæ http://www.zhaxizhuoma. net/DHARMA/Tripitaka/MahaparinirvanaMahayana.htm, do Charles Patton dòch sang Anh ngöõ töø baûn Haùn vaên cuûa ngaøi Ñaøm-voâ-saám, nhöng chæ goàm moät soá phaåm, khoâng troïn boä. Cuï theå laø chuùng toâi ñaõ ñoïc ñöôïc caùc phaåm thöù 1, 2, 3, 6, 10, 11 vaø 15. Caùc phaåm khaùc chöa thaáy coâng boá. Baûn naøy ñöôïc dòch giaû ghi roõ laø dòch töø Nam baûn. Vieäc söû duïng caùc baûn dòch Anh ngöõ ñaëc bieät höõu ích khi chuyeån dòch nhöõng ñoaïn vaên moâ taû maø caùch duøng chöõ cuûa baûn Haùn vaên trôû neân khoù hieåu vì töø ngöõ vôùi yù nghóa ñöôïc duøng hieän nay khoâng coøn thoâng duïng nöõa. Chaúng haïn, khi baûn Haùn vaên duøng “chaân kim vi höôùng - 眞 金 爲 向 ” thì chuùng toâi ñaõ khoâng khoûi coù phaàn luùng tuùng. OÂng Ñoaøn Trung Coøn dòch laø “vaøng roøng laøm höôùng”, xem nhö khoâng dòch chöõ höôùng, vaø moâ taû nhö vaäy thì khoâng ai coù theå hieåu ñöôïc gì caû! Hoøa thöôïng Trí Tònh boû haún chi tieát naøy (vaø nhieàu chi tieát khaùc) khoâng dòch! Khi tham khaûo caû 2 baûn Anh ngöõ ñeàu thaáy dòch chöõ “höôùng 向 ” laø “windows”. Sau ñoù, chuùng toâi lieàn tra khaûo laïi caùc töï ñieån Haùn ngöõ thì thaáy quaû thaät chöõ naøy coù moät nghóa laø “cöûa soå”, 15 nhöng ngaøy nay chaúng maáy ai duøng ñeán nghóa naøy. Vì theá, caâu treân phaûi ñöôïc hieåu laø “caùc cöûa soå ñeàu baèng vaøng roøng”... Taát caû caùc baûn dòch keå treân ñeàu chæ ñöôïc chuùng toâi söû duïng vôùi muïc ñích tham khaûo thuaàn tuùy, hoaøn toaøn khoâng coù söï trích daãn hay söû duïng laïi baát cöù phaàn naøo trong ñoù. Tuy nhieân, chuùng toâi vaãn ñaët teân Coá hoïc giaû Ñoaøn Trung Coøn nhö ngöôøi ñoàng thöïc hieän coâng trình naøy vì loøng toân kính chaân thaønh ñoái vôùi nhöõng noã löïc tieân phong trong coâng vieäc maø oâng ñaõ thöïc hieän tröôùc ñaây moät caùch khoâng meät moûi cho ñeán taän cuoái ñôøi. Maëc duø vaäy, söï tham khaûo cuøng luùc nhieàu baûn dòch ñoøi hoûi chuùng toâi phaûi luoân tænh taùo trong coâng vieäc, khoâng ñeå bò cuoán huùt hoaøn toaøn theo caùch hieåu cuûa nhöõng ngöôøi ñi tröôùc, vì trong moät soá tröôøng hôïp thì ñieàu ñoù coù theå daãn ñeán söï hieåu sai vaên kinh. Chaúng haïn, trong moät ñoaïn kinh vaên duøng cuïm töø “nguõ thaäp thaát phieàn naõo” (五 十 七 煩 惱 ), caùc baûn tröôùc ñaây ñeàu dòch laø “57 loaïi phieàn naõo”. Hoøa thöôïng Trí Tònh boû khoâng dòch cuïm töø naøy, cö só Tueä Khai vaø Coá hoïc giaû Ñoaøn Trung Coøn ñeàu dòch laø 57 phieàn naõo. Tham khaûo caû 2 baûn Anh ngöõ cuõng ñeàu dòch laø “57 illusions”... Nhö vaäy, trong soá naêm vò ñi tröôùc thì ñaõ coù boán vò cuøng moät yù, moät vò khoâng dòch. Nhöng chuùng toâi khoâng daùm chaáp nhaän ngay caùch dòch naøy, vì phaân vaân vôùi con soá 57 chöa töøng gaëp trong caùc kinh vaên khaùc. Vì theá ñaõ coá gaéng thaän troïng ñoïc qua caùc baûn sôù giaûi vaø cuoái cuøng tìm ñöôïc moät caùch giaûi thích hôïp lyù hôn. Theo ñoù, cuïm töø naøy phaûi ñöôïc hieåu laø “nguõ, thaäp, thaát phieàn naõo”, hay noùi theo vaên sôù giaûi laø: “Nguõ thaäp thaát giaû, tam chuûng phieàn naõo daõ.” Nhö vaäy thì yù nghóa ñaõ trôû neân roõ raøng. Ba loaïi phieàn naõo ñöôïc tuaàn töï keå ra, bao goàm nguõ caùi, thaäp trieàn vaø thaát söû”. Ñeå chæ ba loaïi phieàn naõo naøy, vaên kinh ñaõ noùi quaù ngaén goïn, vaø caùch vieát xöa kia khoâng coù daáu chaám caâu neân ngöôøi ñoïc raát deã nhaàm laãn. Ngoaøi ra, nhöõng khaùc bieät giöõa Baéc baûn vaø Nam baûn cuõng ñöôïc chuùng toâi ñaëc bieät chuù yù, vì Nam baûn ñöôïc thöïc hieän döïa 16 treân Baéc baûn vôùi nhöõng chænh söûa cuûa ngöôøi ñi sau, neân raát coù theå seõ coù nhöõng chænh söûa hôïp lyù, giuùp kinh vaên ñöôïc roõ raøng vaø chuaån xaùc hôn. Tuy nhieân, cuõng coù moät soá tröôøng hôïp maø söï chænh söûa toû ra khoâng hôïp lyù, vaø nhö theá caàn phaûi toân troïng Baéc baûn, voán laø baûn ñöôïc ra ñôøi tröôùc. Chaúng haïn, trong moät ñoaïn kinh vaên Baéc baûn duøng “chö vöông chuùng trung” ñöôïc Nam baûn söûa laïi thaønh “chö töù chuùng trung”. Caên cöù vaøo yù kinh ñang ñeà caäp ñeán moät ñoái töôïng roäng hôn laø “töù chuùng”, chuùng toâi tin raèng Baéc baûn khoâng coù sai laàm ôû ñaây. Nhöng caùc baûn tröôùc ñaây dòch laø “ôû giöõa caùc vò vua” laø khoâng chuaån xaùc, caàn phaûi hieåu laø “ôû giöõa caùc vò vua vaø daân chuùng”, nghóa laø “chö vöông, chuùng trung” chöù khoâng phaûi “chö vöông chuùng trung”. Moät soá ñoäc giaû vaãn coù theå seõ ñaët caâu hoûi: “Vì sao phaûi thöïc hieän moät baûn dòch môùi, trong khi ñaõ coù moät soá baûn dòch hieän ñang löu haønh?” Ñeå traû lôøi caâu hoûi naøy, veà phaàn mình chuùng toâi chæ coù theå noùi laø ñaõ thöïc hieän coâng vieäc vì moät söï thoâi thuùc khoâng theå cöôõng laïi khi may maén ñöôïc ñoïc hieåu baûn kinh naøy töø Haùn taïng. Coù raát nhieàu caûm xuùc chaân thaønh vaø maïnh meõ maø chuùng toâi töï thaáy khoâng theå khoâng coá gaéng chia seû cuøng moïi ngöôøi, vaø chính töø ñoù maø baûn dòch naøy ra ñôøi. Taâm nguyeän chia seû ñoù cuûa chuùng toâi coù ñaït ñöôïc hay khoâng, ñieàu ñoù xin tuøy nôi söï ñaùnh giaù khaùch quan cuûa ñoäc giaû. Veà phaàn mình, chuùng toâi chæ bieát coá heát söùc mình trong vieäc naøy maø thoâi. Moãi ngöôøi coù theå tieáp caän baûn kinh naøy theo moät caùch khaùc nhau. Veà maët lòch söû, kinh naøy thuaät laïi suoát thôøi gian ñöùc Phaät chuaån bò nhaäp Nieát-baøn cho ñeán sau khi ngaøi nhaäp Nieátbaøn vaø ñaïi chuùng phaân chia xaù-lôïi Phaät ñeå xaây thaùp thôø kính. Vì theá, khoâng ít ngöôøi coù theå seõ coá gaéng tìm kieám trong kinh naøy nhöõng chi tieát lieân quan ñeán söï kieän ñöùc Phaät nhaäp Nieátbaøn, vì ñaây laø moät söï kieän cöïc kyø quan troïng trong cuoäc ñôøi ngaøi, lieân quan ñeán söï truyeàn thöøa tieáp noái cuûa Taêng ñoaøn 17 Phaät giaùo thôøi baáy giôø taïi AÁn Ñoä, vaø do ñoù cuõng lieân quan caû ñeán söï truyeàn baù Phaät giaùo veà sau ra khaép nôi treân theá giôùi. Veà maët hoïc thuaät, chæ rieâng ñoä daøi cuûa moät vaên baûn Haùn vaên ñaõ ra ñôøi vaø toàn taïi töø hôn 15 theá kyû qua cuõng ñaõ ñuû laø moät ñeà taøi haáp daãn caùc nhaø nghieân cöùu, vì töï noù ñaõ laø moät taøi lieäu baûo löu raát nhieàu yeáu toá coå xöa maø ngaøy nay khoù loøng tìm laïi ñöôïc. Veà maët tö töôûng, kinh naøy haøm chöùa haàu heát nhöõng tö töôûng quan troïng trong Phaät giaùo, töø nhöõng vaán ñeà ñôn giaûn vaø gaàn guõi nhö quan ñieåm vaø lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät veà vieäc aên chay, cho ñeán nhöõng vaán ñeà phöùc taïp vaø tröøu töôïng nhö taùnh Phaät, thöôøng vaø voâ thöôøng, ngaõ vaø voâ ngaõ... Veà maët giaùo lyù, kinh naøy ghi laïi nhöõng lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät tröôùc luùc nhaäp Nieát-baøn, neân coù giaù trò nhö moät söï ñuùc keát cuoái cuøng taát caû nhöõng gì ngaøi ñaõ giaûng daïy trong suoát cuoäc ñôøi. Tröôùc moät thính chuùng coù theå noùi laø ñoâng ñaûo nhaát, khoâng chæ bao goàm haàu nhö taát caû caùc ñeä töû xuaát gia vaø taïi gia cuûa Phaät maø coøn coù raát ñoâng ñoà chuùng cuûa caùc giaùo phaùi ngoaïi ñaïo ñöông thôøi, ñöùc Phaät ñaõ tuaàn töï giaûi toûa taát caû nhöõng nghi vaán ñöôïc ñaët ra vaøo thôøi ñieåm then choát cuoái cuøng naøy. Nhieàu vò thaày ngoaïi ñaïo ñaõ quy phuïc, vaø taát caû boán chuùng ñeä töû Phaät ñeàu khoâng coøn ai nghi ngaïi ñieàu gì. Ñöùc Phaät cuõng ñaõ aân caàn daën doø veà töông lai ñaïo phaùp, veà nhöõng nguyeân taéc maø ngöôøi ñeä töû Phaät caàn phaûi tuaân theo treân con ñöôøng tu taäp... Taát caû nhöõng ñieàu ñoù ñaõ laøm cho kinh naøy trôû thaønh moät trong nhöõng boä kinh heát söùc thieát yeáu ñoái vôùi nhöõng ngöôøi hoïc Phaät. Tuy vaäy, thöïc teá laø cho ñeán nay vaãn coøn khaù ít ngöôøi bieát ñeán kinh naøy. Moät soá ngöôøi tuy cuõng ñaõ töøng coù cô hoäi ñoïc qua nhöng döôøng nhö khoâng maáy löu taâm tìm hieåu kyõ. Vaø soá ngöôøi thöïc söï chuyeân taâm nghieàn ngaãm troïn boä kinh naøy döôøng nhö raát hieám gaëp. Ñieàu naøy coù theå xuaát phaùt töø nguyeân nhaân tröôùc 18 tieân laø kinh naøy coù soá trang khaù nhieàu ñoái vôùi phaàn lôùn nhöõng ngöôøi ñoïc thoâng thöôøng. So vôùi nhöõng kinh thoâng duïng nhö kinh A-di-ñaø, kinh Kim cang, kinh Ñòa taïng... thì kinh naøy daøy hôn raát nhieàu laàn! Maët khaùc, nhöõng vaán ñeà ñeà caäp ñeán trong kinh ñoøi hoûi ngöôøi ñoïc phaûi coù moät neàn taûng khaù vöõng vaøng veà Phaät hoïc môùi coù theå tieáp nhaän ñöôïc. Chính vì theá, raát nhieàu ngöôøi tuy ñaõ thænh ñöôïc kinh naøy nhöng chæ laø ñeå ñaët vaøo moät nôi toân nghieâm, trang troïng nhaát vaø caát giöõ nhö moät baùu vaät, thay vì laø thöôøng xuyeân mang ra nghieàn ngaãm ñeå tu taäp theo nhöõng lôøi daïy trong kinh. Raøo chaén ngoân ngöõ cuõng laø moät trôû ngaïi quan troïng. Coù theå noùi soá ngöôøi thoâng thaïo Haùn vaên ñeå ñoïc ñöôïc kinh naøy trong Haùn taïng ngaøy nay khoâng coøn bao nhieâu. Nhöng ngay caû ñoái vôùi nhöõng vò naøy thì vieäc ñoïc troïn boä kinh cuõng khoâng phaûi deã daøng, vì chæ rieâng vieäc vaên baûn Haùn vaên naøy ñaõ ñöôïc vieát ra töø caùch ñaây hôn 15 theá kyû cuõng ñaõ ñuû ñeå chuùng ta hình dung ñöôïc söï khoù khaên ñeå nhaän hieåu noù moät caùch troïn veïn. Vì theá, phaàn lôùn ngöôøi ñoïc phaûi döïa hoaøn toaøn vaøo baûn Vieät dòch, vaø neáu ngöôøi dòch khoâng luoân luoân taâm nieäm ñieàu naøy thì vieäc ñoïc hieåu baûn dòch cuõng khoâng theå laø deã daøng vaø troïn veïn ñoái vôùi ña soá ñoäc giaû. Chaúng haïn, coù raát nhieàu thuaät ngöõ laø raát quen thuoäc ñoái vôùi ngöôøi dòch, nhöng chuùng laïi voâ cuøng khoù hieåu ñoái vôùi nhöõng ai hoaøn toaøn khoâng bieát Haùn vaên. Do ñoù, neáu trong baûn Vieät dòch khoâng coù söï chuù giaûi moät caùch toaøn dieän vaø heä thoáng thì ngöôøi ñoïc cuõng khoù loøng nhaän hieåu. Ñeå giaûm nheï khoù khaên naøy, ngoaøi vieäc coá gaéng dieãn ñaït kinh vaên theo caùch roõ raøng vaø deã hieåu nhaát, chuùng toâi ñoàng thôøi cuõng chuù giaûi cho raát nhieàu töø ngöõ, thuaät ngöõ khoù hieåu. Sau ñoù, taát caû caùc töø ngöõ ñaõ ñöôïc chuù giaûi – thöôøng laø khi chuùng xuaát hieän laàn ñaàu tieân trong kinh vaên – seõ ñöôïc taäp hôïp laïi vaø saép xeáp theo vaàn ABC trong moät Baûng tra cöùu ñaët ôû 19 phaàn sau cuøng cuûa boä kinh. Nhö vaäy, trong suoát quaù trình ñoïc kinh, neáu gaëp phaûi moät töø ngöõ khoù maø khoâng coù chuù giaûi taïi choã, ngöôøi ñoïc coù theå söû duïng ngay baûng tra cöùu naøy vaø deã daøng tìm ñöôïc söï giaûi thích caàn thieát. Maëc duø vaäy, vì soá trang in quaù lôùn phaûi phaân chia thaønh nhieàu taäp neân ñoâi khi chuùng toâi cuõng ñaët caùc chuù giaûi laëp laïi ôû moät soá nôi khaùc nhau. Ñieàu naøy laø ñeå taïo söï thuaän lôïi hôn cho ngöôøi ñoïc. Maët khaùc, baát cöù ai ñaõ töøng hoïc qua chöõ Haùn ñeàu bieát ñöôïc tính chaát coâ ñoïng, suùc tích nhieàu khi ñeán möùc raát khoù dieãn ñaït heát yù nghóa cuûa nhöõng caâu vaên Haùn coå. Ñeå giuùp ngöôøi ñoïc deã nhaän hieåu hôn, trong moät soá tröôøng hôïp chuùng toâi ñaõ theâm vaøo moät soá töø hoaëc cuïm töø khoâng tröïc tieáp xuaát hieän trong nguyeân baûn, nhöng coù theå ñöôïc hieåu do haøm yù cuûa caâu vaên hoaëc ñoaïn vaên ñoù. Chaúng haïn nhö trong caâu sau ñaây: “Vì laø coù neân tröø boû [quan nieäm cho raèng taùnh Phaät nhö] söøng thoû; vì laø khoâng neân tröø boû [quan nieäm cho raèng taùnh Phaät nhö] hö khoâng.” Nhöõng chöõ trong ngoaëc vuoâng laø khoâng tröïc tieáp xuaát hieän trong nguyeân baûn. Neáu y theo töø ngöõ maø dòch thì caâu vaên treân khoâng coù nhöõng phaàn trong ngoaëc vuoâng naøy. Tuy nhieân, theo söï nhaän hieåu cuûa chuùng toâi töø toaøn caûnh vaên kinh thì vieäc theâm vaøo caùc phaàn naøy vaøo seõ laøm roõ yù neân coù theå giuùp ngöôøi ñoïc deã hieåu hôn. Nhö vaäy, caùc phaàn trong ngoaëc vuoâng laø do chuùng toâi caên cöù vaøo söï nhaän hieåu cuûa mình khi dòch ñeå theâm vaøo, vaø ñöôïc trình baøy nhö vaäy ñeå phaân bieät roõ vôùi phaàn kinh vaên dòch saùt theo nguyeân baûn. Baèng caùch naøy, ngöôøi ñoïc coù theå chaáp nhaän hoaëc khoâng chaáp nhaän caùch hieåu taïm xem laø chuû quan cuûa 20 chuùng toâi, ñeå suy xeùt vaø nhaän hieåu theo caùch rieâng cuûa mình. Tuy vaäy, chuùng toâi cuõng vaãn heát söùc thaän troïng suy xeùt tröôùc khi thöïc hieän baát cöù söï boå sung naøo theo caùch naøy. Ngoaøi ra, phaïm vi ñeà caäp quaù roäng cuûa kinh naøy cuõng laø moät khoù khaên lôùn ñoái vôùi ngöôøi ñoïc. Khoâng gioáng nhö phaàn lôùn caùc boä kinh khaùc, thöôøng chæ xoay quanh moät soá chuû ñeà chính yeáu, kinh naøy ñeà caäp ñeán raát nhieàu vaán ñeà, vaø moãi moät vaán ñeà ñeàu coù taàm voùc lôùn lao, quan troïng, khoâng theå xem nheï. Vì theá, vieäc theo doõi naém baét taát caû nhöõng vaán ñeà ñöôïc trình baøy trong kinh quaû thaät khoâng phaûi chuyeän deã daøng. Do ñoù, ñeå giaûm bôùt khoù khaên naøy cho ngöôøi ñoïc, sau khi ñaõ trình baøy troïn veïn baûn Vieät dòch chuùng toâi seõ coù moät phaàn Toång quan veà taát caû caùc phaàn ñaõ neâu trong kinh, töông töï nhö moät baûng löôïc ñoà ñeå ngöôøi ñoïc coù theå caên cöù vaøo ñoù maø naém baét hoaëc quay laïi nghieân cöùu töøng vaán ñeà moät caùch deã daøng hôn. Tuy nhieân, ngöôøi ñoïc caàn löu yù raèng ñaây hoaøn toaøn khoâng phaûi laø söï toùm taét yù nghóa cuûa töøng phaåm kinh hay toaøn boä kinh, vì ñoù laø ñieàu gaàn nhö khoâng theå thöïc hieän! Phaàn Toång quan naøy chæ phuïc vuï nhö moät baûn ñoà chæ daãn ñeå ngöôøi ñoïc coù theå deã daøng nhaän ra vaán ñeà mình quan taâm hoaëc coøn ñang vöôùng maéc naèm ôû phaàn naøo trong toaøn boä kinh, vaø nhö theá seõ coù theå tìm ñeán ñoù ñeå ñoïc laïi hoaëc nghieãn ngaãm kyõ hôn. Taát caû nhöõng ñieåm khoù khaên hoaëc trôû ngaïi trong quaù trình ñoïc kinh nhö vöøa neâu treân ñeàu coù theå vöôït qua neáu ngöôøi ñoïc coù ñöôïc moät söï say meâ vaø nhöõng xuùc caûm chaân thaønh khi ñoïc kinh naøy. Maëc duø vaäy, ñieàu ñoù thaät khoâng deã coù ñöôïc, vaø khoâng chæ tuøy thuoäc hoaøn toaøn vaøo ngöôøi dòch. Moät baûn dòch duø ñaõ noã löïc hoaøn thieän vaø cung caáp moïi ñieàu kieän thuaän lôïi cho ngöôøi ñoïc, nhöng neáu chính baûn thaân ngöôøi ñoïc khoâng coù söï noã löïc vaø chuù taâm khi ñoïc thì haàu nhö cuõng khoâng theå gaët haùi ñöôïc 21 keát quaû gì. Vì theá, theo thieån yù cuûa chuùng toâi thì quyù vò caàn phaûi coù söï chuaån bò chu ñaùo tröôùc khi baét ñaàu ñoïc kinh naøy, sao cho coù theå toaøn taâm toaøn yù vôùi vieäc ñoïc kinh maø khoâng bò phaân taùn tö töôûng bôûi baát cöù ngoaïi duyeân naøo. Neáu thöïc hieän ñöôïc ñieàu naøy, coù theå noùi laø quyù vò ñaõ naém chaéc ñöôïc ñeán moät nöûa khaû naêng seõ ñöôïc lôïi laïc trong vieäc ñoïc kinh. Moät nöûa khaû naêng coøn laïi phuï thuoäc vaøo caùc yeáu toá maø chuùng toâi seõ trình baøy tieáp theo sau ñaây. Neáu quyù vò ñaõ töøng nghe giôùi thieäu veà boä kinh naøy vaø ñaõ heát söùc mong muoán ñöôïc ñoïc noù, thì khi quyù vò ñang ñoïc nhöõng doøng naøy, raát coù theå quyù vò ñaõ heát söùc noân noùng muoán löôùt thaät nhanh qua nhöõng trang ñaàu ñeå ñi thaúng vaøo noäi dung kinh. Hôn theá nöõa, raát coù theå trong loøng quyù vò coøn hình thaønh moät yù ñònh laø seõ ñoïc ngay moät laàn troïn boä kinh naøy, ñeå xem trong ñoù coù haøm chöùa nhöõng gì ñaõ töøng ñöôïc nghe ngöôøi khaùc xöng taùn, ca ngôïi hay khoâng. Tuy nhieân, neáu ñieàu ñoù laø söï thaät, chuùng toâi xin quyù vò haõy döøng ngay laïi vaø kieân nhaãn ñoïc tieáp nhöõng doøng döôùi ñaây. Vieäc ñoïc kinh vôùi moät taâm nieäm hoái haû, noân noùng chaéc chaén seõ khoâng bao giôø mang ñeán cho quyù vò nhöõng keát quaû tích cöïc. Cuoäc soáng cuûa chuùng ta voán ñaõ coù quaù nhieàu thôøi gian phaûi chaïy ñua, phaûi boân ba hoái haû vaø noân noùng... Nhöng taát caû nhöõng quaõng thôøi gian ñoù ñeàu khoâng ñeå laïi ñöôïc gì laøm thoûa maõn nhu caàu nuoâi döôõng ñôøi soáng taâm linh voán luoân toàn taïi trong moãi chuùng ta. Chính vì theá maø chuùng ta môùi phaûi tìm ñeán vôùi ñaïo Phaät, vôùi kinh ñieån... Do ñoù, thaät voâ lyù neáu ta vaãn tieáp tuïc hoái haû vaø noân noùng ngay caû khi ñoïc kinh! Neáu quyù vò laø ngöôøi baän roän – maø trong thôøi ñaïi ngaøy nay thì coù ñeán 99% khaû naêng ñieàu ñoù laø ñuùng – vaø khoâng coù nhieàu thôøi gian daønh cho vieäc ñoïc kinh, quyù vò vaãn neân söû duïng baát 22 cöù quaõng thôøi gian ít oûi naøo coù ñöôïc ñeå ñoïc kinh moät caùch thaät thö thaû, chaäm raõi. YÙ toâi muoán noùi laø, thay vì ñoïc moãi laàn ñöôïc 10 trang kinh vôùi toác ñoä “thoâng thöôøng” cuûa mình chaúng haïn, quyù vò vaãn coù theå döøng laïi thaät chaäm raõi ñeå chæ ñoïc moät vaøi trang thoâi! Nhöng moät vaøi trang kinh ñoù seõ thöïc söï coù ñuû ñieàu kieän ñeå thaám saâu vaøo loøng vaø giuùp khai môû kho taøng trí tueä saün coù trong quyù vò. Coù theå quyù vò seõ ñaët caâu hoûi: Ñoïc nhö theá thì ñeán bao giôø môùi xong boä kinh ñoà soä naøy? Nhöng ñieàu ñoù thaät ra hoaøn toaøn khoâng quan troïng! Cho duø quyù vò thöïc söï khoâng ñoïc ñöôïc heát troïn boä kinh, thì moãi moät doøng kinh maø quyù vò ñoïc qua cuõng ñaõ kòp öôm maàm trí tueä trong taâm thöùc quyù vò. Coøn neáu hoái haû coá ñoïc cho xong troïn boä kinh maø khoâng gaët haùi ñöôïc gì thì coù khaùc naøo chöa töøng ñoïc kinh? Chuùng toâi khôûi söï coâng trình naøy töø khoaûng tröôùc naêm 2000, vaø cho ñeán khi quyù vò baét ñaàu ñoïc ñöôïc nhöõng doøng naøy thì gaàn 10 naêm ñaõ troâi qua. Trong suoát thôøi gian ñoù, söï thaät laø chuùng toâi khoâng coù ñuû may maén ñeå ñöôïc daønh troïn thôøi gian cho vieäc dòch kinh, vì laø ngöôøi cö só neân chuùng toâi khoâng traùnh khoûi vieäc baän roän lo toan cho cuoäc soáng cuûa baûn thaân vaø gia ñình. Tuy vaäy, chuùng toâi ñaõ luoân coá gaéng ñeå khoâng bao giôø caûm thaáy hoái haû, noân noùng moãi khi tieáp caän vôùi kinh vaên, cho duø ñaây laø moät coâng trình töôûng chöøng nhö vöôït quaù nhöõng noã löïc cuûa chuùng toâi vaø söï keùo daøi thôøi gian trong coâng vieäc thaäm chí ñaõ coù nhöõng luùc laøm chuùng toâi phaûi baên khoaên töï hoûi veà khaû naêng hoaøn taát. Vì theá, neáu quyù vò caûm thaáy vieäc ñoïc heát troïn boä kinh naøy laø moät muïc tieâu khoâng deã thöïc hieän, thì ñieàu ñoù laø hoaøn toaøn coù theå hieåu ñöôïc. Nhöng chuùng toâi mong raèng quyù vò seõ khoâng vì lyù do ñoù maø coá ñoïc löôùt nhanh qua nhöõng trang kinh, vì chaéc 23