Tài liệu Khơi thông nguồn vốn cho đầu tư phát triển kinh tế tỉnh bình thuận

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM NGUYỄN HÙNG LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2005 1 MÔÛ ÑAÀU Cô sôû khoa hoïc vaø nhu caàu thöïc tieãn cuûa ñeà taøi Hoøa vôùi xu theá cuûa caû nöôùc, Bình Thuaän laø moät tænh ñang thöïc hieän coâng cuoäc ñoåi môùi, phaùt trieån toaøn dieän daân sinh kinh teá, xaây döïng neàn taûng cô sôû vaät chaát, kyõ thuaät vaø haï taàng ñoàng boä, ñaåy maïnh chuyeån dòch cô caáu kinh teá, thuùc ñaåy neàn kinh teá phaùt trieån vöõng chaéc, hoøa nhaäp vaøo söï phaùt trieån chung cuûa kinh teá troïng ñieåm phía nam, thöïc hieän coù keát quaû muïc tieâu daân giaøu, nöôùc maïnh. Voán ñaàu tö laø moät yeáu toá quan troïng ñoùng goùp vaøo söï phaùt trieån vaø taêng tröôûng kinh teá, ôû Vieät Nam yeáu toá veà voán ñaõ ñoùng goùp ñeán 45% toác ñoä taêng tröôûng kinh teá. Tænh Bình Thuaän tuy coù toác ñoä phaùt trieån kinh teá ôû möùc töông ñoái cao so möùc trung bình cuûa caû nöôùc, nhöng chöa töông xöùng vôùi tieàm naêng vaø lôïi theá cuûa tænh. Naèm ôû cöïc Nam Trung Boä, khu vöïc Duyeân haûi Mieàn Trung; giaùp ranh vôùi caùc tænh mieàn Ñoâng Nam Boä, khu vöïc kinh teá troïng ñieåm vaø naêng ñoäng cuûa caû nöôùc, möùc ñaàu tö xaõ hoäi vaøo Khu vöïc kinh teá troïng ñieåm phía nam chieám treân 40% cuûa caû nöôùc. Tænh Bình Thuaän coù nhieàu tieàm naêng vaø lôïi theá, song so vôùi caùc tænh trong khu vöïc nhö Ñoàng Nai, Baø Ròa Vuõng Taøu, Bình Döông thì toác ñoä phaùt trieån kinh teá vaãn coøn keùm xa. Vôùi quy moâ neàn kinh teá coøn nhoû beù, coâng nghieäp keùm phaùt trieån, coâng ngheä laïc haäu; GDP cuûa tænh naêm 2005 chæ ôû möùc treân 7.000 tyû ñoàng (giaù thöïc teá); GDP bình quaân ñaàu ngöôøi chæ ñaït 400 USD, thaáp hôn nhieàu so vôùi bình quaân caû nöôùc laø 640 USD. Do ñoù, toác ñoä phaùt trieån phaûi gia taêng vôùi möùc ñoä nhanh hôn nöõa môùi baét kòp vaø khoâng bò tuït haäu so vôùi caû nöôùc vaø caùc tænh trong khu vöïc. Vôùi muïc tieâu vaø yù nghóa ñoù, caàn phaûi phaân tích, ñaùnh giaù moät caùch nghieâm tuùc, xaùc ñònh nguyeân nhaân ñeå tìm ra giaûi phaùp höõu hieäu nhaèm phaùt huy toái ña caùc nguoàn löïc ñeå phaùt trieån kinh teá, maø trong ñoù voán ñaàu tö laø yeáu toá voâ cuøng quan troïng. Maëc duø nguoàn noäi löïc cuõng nhö ngoaïi löïc vaãn coøn nhieàu tieàm naêng nhöng Bình Thuaän thöïc söï chöa coù caùc giaûi phaùp höõu hieäu ñeå khôi thoâng caùc doøng voán ñaùp öùng yeâu caàu phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa tænh. 2 Muïc ñích nghieân cöùu Thoâng qua tình hình ñaàu tö vaø taêng tröôûng kinh teá treân ñòa baøn tænh trong nhöõng naêm vöøa qua; phaân tích, ñaùnh giaù, nhaän ñònh ñeå ñöa ra moät soá giaûi phaùp khôi thoâng, thu huùt vaø huy ñoäng moïi nguoàn voán ñaàu tö trong vaø ngoaøi nöôùc ñoàng thôøi söû duïng hieäu quaû nguoàn voán ñaàu tö naøy nhaèm phuïc vuï cho yeâu caàu phaùt trieån kinh teá tænh Bình Thuaän nhanh vaø beàn vöõng. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu Giôùi haïn cuûa Luaän vaên chæ taäp trung nghieân cöùu voán ñaàu tö trong vaø ngoaøi nöôùc taïi tænh Bình Thuaän. Phöông phaùp nghieân cöùu Quaù trình thöïc hieän ñeà taøi ñöôïc chuû yeáu söû duïng caùc phöông phaùp nghieân cöùu cuûa khoa hoïc kinh teá, chuù troïng phöông phaùp lòch söû, thoáng keâ, phaân tích, ñaùnh giaù ñeå ruùt ra keát luaän mang tính lyù luaän vaø thöïc tieãn phuø hôïp vôùi ñieàu kieän thöïc teá taïi tænh Bình Thuaän. Noäi dung cuûa Luaän vaên “Khôi thoâng nguoàn voán cho ñaàu tö phaùt trieån kinh teá tænh Bình Thuaän” bao goàm lôøi môû ñaàu, phaàn keát luaän vaø 3 chöông: - Chöông 1: Cô sôû lyù luaän veà ñaàu tö vaø voán ñaàu tö. - Chöông 2: Thöïc traïng veà ñaàu tö vaø taêng tröôûng kinh teá treân ñòa baøn tænh Bình Thuaän. - Chöông 3: Khôi thoâng nguoàn voán cho ñaàu tö phaùt trieån kinh teá tænh Bình Thuaän. 3 Chöông 1 CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ ÑAÀU TÖ VAØ VOÁN ÑAÀU TÖ 1.1. TOÅNG QUAN VEÀ ÑAÀU TÖ VAØ VOÁN ÑAÀU TÖ 1.1.1. Khaùi nieäm ñaàu tö vaø voán ñaàu tö 1.1.1.1 Khaùi nieäm Ñaàu tö theo nghóa roäng, noùi chung laø söï hy sinh caùc nguoàn löïc ôû hieän taïi ñeå tieán haønh caùc hoaït ñoäng naøo ñoù nhaèm thu veà cho ngöôøi ñaàu tö caùc keát quaû nhaát ñònh trong töông lai lôùn hôn caùc nguoàn löïc ñaõ boû ra ñeå ñaït ñöôïc caùc keát quaû ñoù. Nguoàn löïc ñoù coù theå laø tieàn, taøi nguyeân thieân nhieân, laø söùc lao ñoäng vaø trí tueä. Nhöõng keát quaû ñoù coù theå laø söï taêng theâm caùc taøi saûn taøi chính (tieàn voán), taøi saûn vaät chaát (nhaø maùy, ñöôøng saù, caùc cuûa caûi vaät chaát khaùc …) vaø nguoàn nhaân löïc coù ñuû ñieàu kieän ñeå laøm vieäc vôùi naêng suaát cao hôn trong neàn saûn xuaát xaõ hoäi. Xuaát phaùt töø baûn chaát vaø phaïm vi lôïi ích do ñaàu tö ñem laïi chuùng ta coù theå phaân bieät caùc loaïi ñaàu tö sau ñaây: - Ñaàu tö taøi chính (ñaàu tö taøi saûn taøi chính) laø loaïi ñaàu tö trong ñoù ngöôøi coù tieàn boû tieàn ra cho vay hoaëc mua caùc chöùng chæ coù giaù ñeå höôûng laõi suaát ñònh tröôùc (göûi tieát kieäm, mua traùi phieáu chính phuû) hoaëc laõi suaát tuøy thuoäc vaøo keát quaû hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh cuûa coâng ty phaùt haønh (mua coå phieáu, traùi phieáu coâng ty). Ñaàu tö taøi saûn taøi chính khoâng taïo ra taøi saûn môùi cho neàn kinh teá (neáu khoâng xeùt ñeán quan heä quoác teá trong lónh vöïc naøy) maø chæ laøm taêng giaù trò taøi saûn taøi chính cuûa toå chöùc, caù nhaân ñaàu tö. - Ñaàu tö thöông maïi laø loaïi ñaàu tö trong ñoù ngöôøi coù tieàn boû tieàn ra ñeå mua haøng hoùa vaø sau ñoù baùn vôùi giaù cao hôn nhaèm thu lôïi nhuaän do cheânh leäch giaù khi mua vaø khi baùn. Loaïi ñaàu tö naøy cuõng khoâng taïo ra taøi saûn môùi cho neàn kinh teá (neáu khoâng xeùt ñeán ngoaïi thöông), maø chæ laøm taêng taøi saûn taøi chính cuûa ngöôøi ñaàu tö trong quaù trình mua ñi baùn laïi. Tuy nhieân, ñaàu tö thöông maïi coù taùc duïng thuùc ñaåy quaù trình löu thoâng cuûa caûi vaät chaát do ñaàu tö phaùt trieån taïo ra, töø 4 ñoù thuùc ñaåy ñaàu tö phaùt trieån, taêng thu cho ngaân saùch, taêng tích luõy voán cho phaùt trieån saûn xuaát, kinh doanh dòch vuï noùi rieâng vaø neàn saûn xuaát xaõ hoäi noùi chung. - Ñaàu tö taøi saûn vaät chaát vaø söùc lao ñoäng trong ñoù ngöôøi coù tieàn boû tieàn ra ñeå tieán haønh caùc hoaït ñoäng nhaèm taïo ra taøi saûn môùi cho neàn kinh teá, laøm taêng tieàm löïc saûn xuaát kinh doanh vaø moïi hoaït ñoäng xaõ hoäi khaùc, laø ñieàu kieän chuû yeáu ñeå taïo vieäc laøm, naâng cao ñôøi soáng cuûa moïi ngöôøi daân trong xaõ hoäi. Ñoù chính laø vieäc boû tieàn ra ñeå xaây döïng, söûa chöõa nhaø cöûa vaø caùc keát caáu haï taàng, mua saém trang thieát bò laép ñaët chuùng treân neàn beä vaø boài döôõng ñaøo taïo nguoàn nhaân löïc, thöïc hieän caùc chi phí thöôøng xuyeân gaén lieàn vôùi söï hoaït ñoäng cuûa caùc taøi saûn naøy nhaèm duy trì tieàm löïc hoaït ñoäng cuûa caùc cô sôû ñang toàn taïi vaø taïo tieàm löïc môùi cho neàn kinh teá xaõ hoäi. Loaïi ñaàu tö naøy ñöôïc goïi chung laø ñaàu tö phaùt trieån. Treân giaùc ñoä taøi chính thì ñaàu tö phaùt trieån laø quaù trình chi tieâu ñeå duy trì söï phaùt huy taùc duïng cuûa voán cô baûn hieän coù vaø boå sung voán cô baûn môùi cho neàn kinh teá, taïo neàn taûng cho söï taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi trong daøi haïn. Voán (hay tö baûn – capital) trong neàn kinh teá taïi moät thôøi ñieåm naøo ñoù ñöôïc ñònh nghóa baèng giaù trò toång caùc ñaàu tö qua caùc naêm, tính ñeán thôøi ñieåm ñoù. Trong thöïc teá, ñeå tính toaùn giaù trò voán taïi moät thôøi ñieåm naøo ñoù ngöôøi ta coäng taát caû caùc ñaàu tö tröôùc ñoù, roài tröø ñi khaáu hao haøng naêm. Caên cöù vaøo quan heä sôû höõu, coù theå chia nguoàn voán ñaàu tö laøm 2 loaïi laø ñaàu tö cuûa khu vöïc nhaø nöôùc (caùc döï aùn coâng) vaø ñaàu tö cuûa khu vöïc tö nhaân (caùc döï aùn sinh lôøi). 1.1.1.2. Ñaàu tö cuûa khu vöïc nhaø nöôùc Nguoàn ñaàu tö thuoäc khu vöïc nhaø nöôùc ñöôïc xaùc ñònh theo ñaúng thöùc sau: Ig = PSBR + (T – Cg) + Fg (1.1) Trong ñoù: PSBR laø khaû naêng ñi vay cuûa Chính phuû (public sector borrowing requirement). T laø caùc khoaûn thu cuûa khu vöïc nhaø nöôùc. 5 Cg laø caùc khoaûn chi tieâu cuûa khu vöïc nhaø nöôùc khoâng keå chi ñaàu tö, cheânh leäch caùc khoaûn thu vaø chi naøy laø tieát kieäm cuûa khu vöïc nhaø nöôùc. Fg laø caùc khoaûn vieän trôï vaø vay nôï töø nöôùc ngoaøi vaøo khu vöïc nhaø nöôùc. Döïa vaøo ñaúng thöùc treân ta thaáy ñaàu tö cuûa khu vöïc nhaø nöôùc ñöôïc taøi trôï bôûi ba nguoàn: * Thöù nhaát laø khaû naêng huy ñoäng voán cuûa khu vöïc nhaø nöôùc töø khu vöïc doanh nghieäp (bao goàm caû caù nhaân) hoaëc caùc toå chöùc taøi chính trung gian. Hình thöùc huy ñoäng naøy ñöôïc thöïc hieän baèng vieäc phaùt haønh traùi phieáu, kyø phieáu cuûa nhaø nöôùc. * Thöù hai laø tieát kieäm cuûa khu vöïc nhaø nöôùc baèng caùc khoaûn thu veà töø ngaân saùch nhaø nöôùc tröø cho caùc khoaûn chi thöôøng xuyeân. Trong tröôøng hôïp caùc nöôùc keùm phaùt trieån thì khoaûn tieát kieäm naøy raát khieâm toán, khoâng ñuû ñaùp öùng nguoàn voán ñaàu tö lôùn cho phaùt trieån, nhaát laø ñaàu tö vaøo lónh vöïc haï taàng cô sôû. * Thöù ba laø nguoàn voán giuùp ñôõ töø nöôùc ngoaøi, ñaây laø nguoàn voán coù vai troø khaù quan troïng. Caùc nguoàn töø nöôùc ngoaøi thöôøng ôû döôùi daïng vieän trôï hoaëc vay nôï. 1.1.1.3. Ñaàu tö cuûa khu vöïc tö nhaân Treân lyù thuyeát thì nguoàn voán ñaàu tö cuûa khu vöïc tö nhaân ñöôïc hình thaønh töø tieát kieäm cuûa doanh nghieäp (bao goàm caû caù nhaân) (Sp) vaø luoàng voán cuûa nöôùc ngoaøi ñoå vaøo khu vöïc (Fp) Trong ñoù: Ip = Sp + Fp (1.2) Sp = Ypd - Cp (1.3) Ypd laø thu nhaäp khaû duïng. Cp laø tieâu duøng cuûa caù nhaân vaø hoä gia ñình. Luoàng voán cuûa nöôùc ngoaøi ñoå vaøo khu vöïc naøy ôû caùc daïng nhö ñaàu tö tröïc tieáp (FDI) vaø caùc khoaûn nôï. Nguoàn tieát kieäm cuûa khu vöïc doanh nghieäp (goàm caû caù nhaân) thöôøng laø nguoàn chuû yeáu trong neàn kinh teá. Tuy nhieân, theo thöïc teá cuûa Vieät Nam thì löôïng tieát kieäm cuûa nöôùc ta laø tieát kieäm phi saûn xuaát ñöôïc caát giaáu döôùi daïng quí kim (vaøng, baïc) hoaëc ngoaïi teä (USD) khaù nhieàu. 6 1.1.2. Nguoàn voán ñaàu tö Xeùt treân toång theå neàn kinh teá, nguoàn voán ñaàu tö ñöôïc hình thaønh töø tích luõy noäi boä cuûa neàn kinh teá vaø nguoàn voán ñaàu tö töø nöôùc ngoaøi ñöa vaøo. 1.1.2.1. Nguoàn voán trong nöôùc 1.1.2.1.1. Nguoàn voán Nhaø nöôùc Nguoàn voán ñaàu tö nhaø nöôùc bao goàm nguoàn voán cuûa ngaân saùch nhaø nöôùc, nguoàn voán tín duïng ñaàu tö phaùt trieån cuûa nhaø nöôùc vaø nguoàn voán ñaàu tö phaùt trieån cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc. - Ñoái vôùi nguoàn voán ngaân saùch nhaø nöôùc: Ñaây chính laø nguoàn chi cuûa ngaân saùch nhaø nöôùc cho ñaàu tö. Ñoù laø moät nguoàn voán ñaàu tö quan troïng trong chieán löôïc phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa moãi quoác gia. Nguoàn voán naøy thöôøng ñöôïc söû duïng cho caùc döï aùn keát caáu haï taàng kinh teá xaõ hoäi, quoác phoøng, an ninh, hoã trôï cho caùc döï aùn cuûa doanh nghieäp ñaàu tö vaøo lónh vöïc caàn söï tham gia cuûa nhaø nöôùc; chi cho caùc döï aùn quy hoaïch toång theå phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi vuøng, laõnh thoå, quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò vaø noâng thoân. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, quy moâ toång thu ngaân saùch nhaø nöôùc khoâng ngöøng gia taêng nhôø môû roäng nhieàu nguoàn thu khaùc nhau. Ñi cuøng vôùi söï môû roäng quy moâ ngaân saùch, möùc chi cho ñaàu tö phaùt trieån töø ngaân saùch nhaø nöôùc cuõng gia taêng ñaùng keå. - Voán tín duïng ñaàu tö phaùt trieån cuûa nhaø nöôùc: Cuøng vôùi quaù trình ñoåi môùi vaø môû cöûa, tín duïng ñaàu tö phaùt trieån cuûa nhaø nöôùc ngaøy caøng ñoùng vai troø ñaùng keå trong chieán löôïc phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi. Neáu nhö tröôùc naêm 1990, voán tín duïng ñaàu tö phaùt trieån cuûa nhaø nöôùc chöa ñöôïc söû duïng nhö moät coâng cuï quaûn lyù vaø ñieàu tieát neàn kinh teá thì trong giai ñoaïn 1991-2000, nguoàn voán naøy ñaõ coù möùc taêng tröông ñaùng keå vaø baét ñaàu coù vò trí quan troïng trong chính saùch ñaàu tö cuûa chính phuû. Neáu nhö giai ñoaïn 1991-1995 nguoàn voán naøy chieám 5,6%, giai ñoaïn 1996-1999 chieám 14,5% thì rieâng naêm 2000 ñaõ ñaït ñeán 17% toång voán ñaàu tö toaøn xaõ hoäi. - Nguoàn voán ñaàu tö töø doanh nghieäp nhaø nöôùc: Ñöôïc xaùc ñònh laø thaønh phaàn chuû ñaïo trong neàn kinh teá, caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc vaãn naém giöõ moät 7 khoái löôïng voán nhaø nöôùc khaù lôùn vaø naém giöõ moät soá ngaønh quan troïng cuûa nhaø nöôùc. Maëc duø trong thôøi gian qua vaãn coøn tình traïng quaûn lyù söû duïng voán keùm hieäu quaû taïi moät soá doanh nghieäp, nhöng vôùi chuû tröông tieáp tuïc ñoåi môùi doanh nghieäp nhaø nöôùc, hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa khu vöïc kinh teá naøy ñaõ ñöôïc khaúng ñònh, tích luõy cuûa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc ngaøy caøng taêng vaø ñoùng goùp ñaùng keå vaøo toång quy moâ voán ñaàu tö cuûa toaøn xaõ hoäi. 1.1.2.1.2. Nguoàn voán töø khu vöïc tö nhaân Nguoàn voán töø khu vöïc tö nhaân bao goàm phaàn tieát kieäm cuûa daân cö, phaàn tích luõy cuûa caùc doanh nghieäp daân doanh, caùc hôïp taùc xaõ. Theo ñaùnh giaù sô boä, khu vöïc kinh teá ngoaøi nhaø nöôùc vaãn sôû höõu moät löôïng voán tieàm naêng raát lôùn maø chöa ñöôïc huy ñoäng trieät ñeå. Cuøng vôùi söï phaùt trieån kinh teá cuûa ñaát nöôùc, moät boä phaän khoâng nhoû trong daân cö coù tieàm naêng veà voán do coù nguoàn thu nhaäp gia taêng hoaëc do tích luõy truyeàn thoáng. Nhìn toång quan, nguoàn voán tieàm naêng trong daân cö khoâng phaûi laø nhoû, toàn taïi döôùi daïng vaøng, ngoaïi teä, tieàn maët … Nguoàn voán naøy xaáp xæ baèng 80% toång nguoàn voán huy ñoäng cuûa toaøn boä heä thoáng ngaân haøng. Thöïc teá phaùt haønh traùi phieáu chính phuû vaø traùi phieáu cuûa moät soá ngaân haøng thöông maïi quoác doanh cho thaáy, chæ trong thôøi gian ngaén ñaõ huy ñoäng ñöôïc haøng ngaøn tyû ñoàng vaø haøng chuïc trieäu USD töø khu vöïc daân cö. Vôùi 15 trieäu hoä gia ñình ñoùng goùp khoaûng 1/3 GDP, trong giai ñoaïn 1996-2000 tieát kieäm cuûa khu vöïc daân cö chieám khoaûng 15% GDP. Nhieàu hoä gia ñình thöïc söï ñaõ trôû thaønh caùc ñôn vò kinh teá naêng ñoäng trong nhieàu lónh vöïc. ÔÛ möùc ñoä nhaát ñònh, caùc hoä gia ñình cuõng seõ laø moät trong soá caùc nguoàn taäp trung vaø phaân phoái voán quan troïng trong neàn kinh teá. Vôùi khoaûng vaøi vaïn doanh nghieäp ngoaøi nhaø nöôùc (doanh nghieäp tö nhaân, coâng ty coå phaàn, coâng ty traùch nhieäm höõu haïn, caùc hôïp taùc xaõ) ñaõ vaø seõ ñi vaøo hoaït ñoäng, phaàn tích luõy cuûa caùc doanh nghieäp naøy cuõng seõ ñoùng goùp ñaùng keå vaøo toång quy moâ voán cuûa toaøn xaõ hoäi. Thöïc hieän chính saùch ñoåi môùi, cô cheá côûi môû nhaèm huy ñoäng moïi nguoàn löïc cho ñaàu tö ñöôïc thöïc hieän, trong nhöõng naêm gaàn ñaây caùc loaïi hình doanh nghieäp daân doanh coù nhöõng böôùc phaùt trieån maïnh meõ. Hoaït ñoäng ñaàu tö töø khu 8 vöï naøy gia taêng maïnh meõ. 1.1.2.1.3. Thò tröôøng voán Thò tröôøng voán coù yù nghóa quan troïng trong söï nghieäp phaùt trieån kinh teá cuûa caùc nöôùc coù neàn kinh teá thò tröôøng. Noù laø keânh boå sung caùc nguoàn voán trung vaø daøi haïn cho caùc chuû ñaàu tö – bao goàm caû nhaø nöôùc vaø caùc loaïi hình doanh nghieäp. Thò tröôøng voán bao goàm thò tröôøng chöùng khoaùn, heä thoáng tín duïng, caùc ngaân haøng trong nöôùc vaø ñònh cheá taøi chính trung gian hình thaønh doøng chu chuyeån, thu gom moïi nguoàn voán tieát kieäm cuûa töøng hoä daân cö, thu huùt moïi nguoàn voán nhaøn roãi cuûa caùc doanh nghieäp, caùc toå chöùc taøi chính, chính phuû trung öông vaø chính quyeàn ñòa phöông taïo thaønh moät nguoàn voán khoång loà cho neàn kinh teá. Ñaây ñöôïc coi laø moät lôïi theá maø khoâng moät phöông thöùc huy ñoäng voán naøo coù theå laøm ñöôïc. Vôùi söï hieän dieän cuûa thò tröôøng voán, caùc khoaûn voán manh muùn, raûi raùc trong daân cö vaø caùc toå chöùc kinh teá chöa coù nhu caàu söû duïng seõ ñöôïc huy ñoäng nhaèm ñaùp öùng nhöõng nhu caàu veà ñaàu tö vaø phaùt trieån saûn xuaát kinh doanh. Thoâng qua thò tröôøng voán, chính phuû trung öông vaø chính quyeàn ñòa phöông cuõng coù theå huy ñoäng voán cho ngaân saùch hoaëc ñaàu tö vaøo caùc coâng trình cuûa mình baèng vieäc phaùt haønh caùc loaïi chöùng khoaùn nôï nhö traùi phieáu, coâng traùi … Xeùt veà maët kinh teá, hình thöùc huy ñoäng voán naøy cuûa nhaø nöôùc laø raát tích cöïc. Noù goùp phaàn vaøo vieäc kieàm cheá laïm phaùt do chính phuû khoâng phaûi phaùt haønh theâm tieàn giaáy vaøo löu thoâng nhaèm phuïc vuï cho nhu caàu chi tieâu cuûa mình. Maët khaùc, ñöùng treân goùc ñoä hieäu quaû, thò tröôøng voán thöïc söï trôû thaønh moät caùi van ñieàu tieát höõu hieäu caùc nguoàn voán töø nôi söû duïng keùm hieäu quaû sang nôi söû duïng coù hieäu quaû hôn. Thò tröôøng voán khoâng chæ ñöôïc coi laø moät keânh huy ñoäng voán cuûa neàn kinh teá maø noù coøn goùp phaàn tích cöïc trong vieäc khaéc phuïctình traïng khan hieám voán vaø söï laõng phí trong quaù trình söû duïng voán cuûa toaøn xaõ hoäi. 1.1.2.2. Nguoàn voán ngoaøi nöôùc Coù theå xem xeùt nguoàn voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi treân phaïm vi roäng ñoù laø doøng löu chuyeån voán quoác teá (international capital flows). Veà thöïc chaát, caùc doøng löu chuyeån voán quoác teá laø bieåu thò quaù trình chuyeån giao nguoàn löïc taøi chính giöõa caùc quoác gia treân theá giôùi. Trong caùc doøng löu chuyeån voán quoác teá, 9 doøng töø caùc nöôùc phaùt trieån ñoå vaøo caùc nöôùc ñang phaùt trieån thöôøng ñöôïc caùc nöôùc thuoäc theá giôùi thöù ba ñaëc bieät quan taâm. Doøng voán naøy dieãn ra döôùi nhieàu hình thöùc, moãi hình thöùc coù ñaëc ñieåm, muïc tieâu vaø ñieàu kieän thöïc hieän rieâng, khoâng hoaøn toaøn gioáng nhau. Theo tính chaát löu chuyeån voán, coù theå bao goàm caùc nguoàn voán nöôùc ngoaøi chính nhö sau: 1.1.2.2.1. Nguoàn voán ODA (Official Development Assistance – Vieän trôï phaùt trieån chính thöùc) Ñaây laø nguoàn voán phaùt trieån do caùc toå chöùc quoác teá vaø caùc chính phuû nöôùc ngoaøi cung caáp vôùi muïc tieâu trôï giuùp caùc nöôùc ñang phaùt trieån. So vôùi caùc hình thöùc taøi trôï khaùc, ODA mang tính öu ñaõi cao hôn baát cöù nguoàn taøi trôï phaùt trieån naøo khaùc. Ngoaøi caùc ñieàu kieän öu ñaõi veà laõi suaát, thôøi haïn cho vay daøi, khoái löôïng voán vay töông ñoái lôùn, bao giôø ODA cuõng coù yeáu toá khoâng hoaøn laïi ñaït ít nhaát 25%. Thôøi gian qua, vieäc thu huùt ODA phuïc vuï cho söï nghieäp coâng nghieäp hoùa hieän ñaïi hoùa ôû Vieät Nam ñaõ dieãn ra trong boái caûnh trong nöôùc vaø quoác teá coù raát nhieàu thuaän lôïi. Keå töø naêm 1993 ñeán naêm 2000, chính phuû Vieät Nam ñaõ toå chöùc hoäi nghò vôùi caùc nhaø taøi trôï vôùi toång soá voán cam keát laø 17,54 tyû USD, vôùi treân 45 ñoái taùc hôïp taùc phaùt trieån song phöông vaø hôn 350 toå chöùc quoác teá vaø phi chính phuû ñang hoaït ñoäng. Maëc duø coù tính öu ñaõi cao, song söï öu ñaõi cho loaïi voán naøy thöôøng ñi keøm caùc ñieàu kieän vaø raøng buoäc töông ñoái khaét khe (tính hieäu quaû cuûa döï aùn, thuû tuïc chuyeån giao voán vaø thò tröôøng …). Vì vaäy, ñeå nhaän ñöôïc loaïi taøi trôï haáp daãn naøy vôùi thieät thoøi ít nhaát, caàn phaûi xem xeùt döï aùn trong ñieàu kieän taøi chính toång theå. Neáu khoâng vieäc tieáp nhaän vieän trôï coù theå trôû thaønh gaùnh naëng nôï naàn laâu daøi cho neàn kinh teá. 1.1.2.2.2. Nguoàn voán ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi (FDI) Ñaây laø nguoàn voán quan troïng cho ñaàu tö vaø phaùt trieån khoâng chæ ñoái vôùi caùc nöôùc ngheøo maø keå caû caùc nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån. Nguoàn voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi coù ñaëc ñieåm cô baûn khaùc vôùi caùc nguoàn voán nöôùc ngoaøi khaùc laø vieäc tieáp nhaän caùc nguoàn voán naøy khoâng phaùt sinh nôï cho caùc nöôùc tieáp nhaän. 10 Thay vì nhaän laõi suaát treân voán ñaàu tö, nhaø ñaàu tö seõ nhaän ñöôïc phaàn lôïi nhaän thích ñaùng khi döï aùn ñaàu tö hoaït ñoäng coù hieäu quaû. Ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi mang theo toaøn boä taøi nguyeân kinh doanh vaøo nöôùc nhaän voán neân noù coù theå thuùc ñaåy phaùt trieån ngaønh ngheà môùi, ñaëc bieät laø nhöõng ngaønh ñoøi hoûi cao veà kyõ thuaät, coâng ngheä hay caàn nhieàu voán. Vì theá, nguoàn voán naøy coù taùc duïng cöïc kyø to lôùn ñoái vôùi quaù trình coâng nghieäp hoùa, chuyeån dòch cô caáu kinh teá vaø toác ñoä taêng tröôûng nhanh ôû caùc nöôùc nhaän ñaàu tö. Kinh nghieäm phaùt trieån hieän ñaïi cuûa moät soá nöôùc Ñoâng aù cho thaáy raèng ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi ñoùng vai troø quan troïng trong quaù trình phaùt trieån cuûa caùc quoác gia naøy. Ñoái vôùi Vieät Nam, sau hôn 10 naêm thöïc hieän chính saùch môû cöûa, nguoàn voán ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi ñaõ ñoùng goùp phaàn boå sung voán quan troïng cho ñaàu tö phaùt trieån, taêng cöôøng tieàm löïc ñeå khai thaùc vaø naâng cao hieäu quaû söû duïng caùc nguoàn löïc trong nöôùc nhö daàu khí, ñieän … Tính ñeán naêm 2000, Vieät Nam ñaõ thu huùt ñöôïc treân 65 quoác gia vaø vuøng laõnh thoå ñöa voán vaøo ñaàu tö, treân 3200 döï aùn ñöôïc caáp pheùp vôùi toång voán ñaêng kyù khoaûng 45 tyû USD. Caùc naêm 2003 – 2004 – 2005 thu huùt ñöôïc laàn löôït laø 3,2 – 4,2 – 5,8 tyû USD. Ñoùng goùp cho ngaân saùch nhaø nöôùc cuûa khu vöïc ñaàu tö nöôùc ngoaøi cuõng raát ñaùng keå. Ñaëc bieät, nguoàn voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi ñaõ goùp phaàn tích cöïc vaøo vieäc hoaøn chænh heä thoáng cô sôû haï taàng giao thoâng vaän taûi, böu chính vieãn thoâng… Böôùc ñaàu hình thaønh vaø ñaåy nhanh toác ñoä phaùt trieån caùc khu coâng nghieäp, khu cheá xuaát, khu coâng ngheä cao goùp phaàn thöïc hieän coâng nghieäp hoùa hieän ñaïi hoùa vaø ñoâ thò hoùa caùc khu vöïc phaùt trieån, taïo vieäc laøm cho haøng vaïn lao ñoäng taïi caùc ñòa phöông. 1.1.2.2.3. Caùc nguoàn voán khaùc töø beân ngoaøi - Thò tröôøng voán quoác teá: Vôùi xu theá toaøn caàu hoùa, moái lieân keát ngaøy caøng taêng cuûa caùc thò tröôøng voán quoác gia vaøo heä thoáng taøi chính quoác teá ñaõ taïo neân veû ña daïng veà caùc nguoàn voán cho moãi quoác gia vaø laøm taêng khoái löôïng voán löu chuyeån treân phaïm vi toaøn caàu. Thöïc teá cho thaáy, maëc duø trong voøng 30 naêm qua taát caû caùc nguoàn voán ñeàu coù söï gia taêng veà khoái löôïng nhöng luoàng voán ñaàu tö qua thò tröôøng chöùng khoaùn coù möùc taêng nhanh hôn caùc luoàng voán khaùc. Ñoái vôùi Vieät Nam, ñeå thuùc ñaåy kinh teá phaùt trieån nhanh vaø beàn vöõng, 11 nhaèm muïc tieâu coâng nghieäp hoùa vaø hieän ñaïi hoùa, Nhaø nöôùc raát coi troïng vieäc huy ñoäng moïi nguoàn voán trong vaø ngoaøi nöôùc ñeå ñaàu tö phaùt trieån saûn xuaát, taïo theâm coâng aên vieäc laøm, caûi thieän ñôøi soáng nhaân daân. Trong ñoù, nguoàn huy ñoäng qua thò tröôøng voán cuõng ñöôïc chính phuû raát quan taâm, nhö phaùt haønh traùi phieáu chính phuû vaø traùi phieáu coâng ty ra nöôùc ngoaøi. - Nguoàn voán tín duïng töø caùc ngaân haøng thöông maïi: Ñoái vôùi nguoàn voán naøy, ñieàu kieän öu ñaõi khoâng deã daøng nhö nguoàn voán ODA. Tuy nhieân, buø laïi noù coù öu ñieåm roõ raøng laø khoâng coù gaéng vôùi raøng buoäc veà chính trò, xaõ hoäi. Maëc duø vaäy, thuû tuïc vay ñoái vôùi nguoàn voán naøy thöôøng laø töông ñoái khaét khe, thôøi gian traû nôï nghieâm ngaët, möùc laõi suaát cao laø nhöõng trôû ngaïi khoâng nhoû ñoái vôùi caùc nöôùc ngheøo. Chính vì vaäy, nguoàn voán tín duïng cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi thöôøng ñöôïc söû duïng chuû yeáu ñeå ñaùp öùng nhu caàu xuaát nhaäp khaåu vaø thöôøng laø ngaén haïn. Ñoái vôùi Vieät Nam, vieäc tieáp caän nguoàn voán naøy vaãn coøn haïn cheá. - Nguoàn voán töø kieàu hoái vaø boå sung töø thu nhaäp hôïp taùc vaø xuaát khaåu lao ñoäng: Trong thôøi gian qua, Nhaø nöôùc ta ñaõ coù chính saùch thích hôïp quan taâm ñeán kieàu baøo ôû nöôùc ngoaøi, töø ñoù thu huùt khoâng ít nguoàn löïc töø caùc kieàu baøo yeâu nöôùc chuyeån voán veà cho thaân nhaân cuõng nhö tìm cô hoäi laøm aên ôû choán queâ nhaø. Cuøng vôùi nguoàn voán kieàu hoái, nguoàn voán thu veà töø hôïp taùc lao ñoäng vaø xuaát khaåu lao ñoäng cuõng mang veà moät löôïng ñaùng keå voán phuïc vuï cho phaùt trieån nöôùc nhaø. 1.2. MOÄT SOÁ CHÆ TIEÂU ÑAÙNH GIAÙ HIEÄU QUAÛ ÑAÀU TÖ Ñeå ñaùnh giaù hieäu quaû voán ñaàu tö ngöôøi ta söû duïng nhieàu chæ tieâu khaùc nhau sau ñaây: 1.2.1. Heä soá ICOR (Incremental Capital – Output Ratio) Heä soá ICOR laø chæ tieâu ñaùnh giaù hieäu quaû ñaàu tö cuûa moät quoác gia hay moät ngaønh, cho thaáy caàn theâm bao nhieâu ñoàng cho ñaàu tö ñeå taêng theâm moät ñôn vò saûn löôïng. Ta coù: Toác ñoä taêng tröôûng = Löôïng ñaàu tö x Hieäu quaû ñaàu tö Löôïng ñaàu tö ôû ñaây ñöôïc tính baèng tæ leä ñaàu tö treân GDP vaø hieäu quaû cuûa ñaàu tö laø heä soá ICOR. Heä soá ICOR baèng: 12 Voán ñaàu tö ICOR = Voán ñaàu tö = GDP do voán taïo ra GDP Voán ñaàu tö Töø ñoù suy ra: Möùc taêng GDP = ICOR Trong ñoù: I laø ñaàu tö. GDP laø toång saûn phaåm quoác noäi. Caùc coâng thöùc treân cho thaáy moái töông quan tæ leä nghòch giöõa heä soá ICOR vaø toác ñoä taêng tröôûng kinh teá. Vôùi tæ leä ñaàu tö /GDP gioáng nhau, nöôùc naøo coù heä soá ICOR thaáp hôn thì seõ taïo ra moät toác ñoä taêng tröôûng kinh teá cao hôn. Soá lieäu thöïc teá töø caùc nöôùc cho thaáy söï khaùc bieät trong heä soá ICOR giöõa caùc nöôùc ñoùng vai troø lôùn trong vieäc giaûi thích söï khaùc bieät veà toác ñoä taêng tröôûng giöõa caùc nöôùc. Nhö vaäy heä soá ICOR caøng thaáp thì chöùng toû laø ñaàu tö caøng hieäu quaû. Heä soá ICOR thaáp hôn coù nghóa laø caàn moät tæ leä ñaàu tö GDP thaáp hôn ñeå duy trì cuøng moät toác ñoä taêng tröôûng. Tuy nhieân, theo quy luaät veà lôïi töùc bieân giaûm daàn (diminishing marginal return of capital) neân khi neàn kinh teá caøng phaùt trieån (GDP/ñaàu ngöôøi taêng leân) thì heä soá ICOR seõ gia taêng, luùc naøy tieàn löông seõ taêng cao. Neàn kinh teá caàn moät tæ leä ñaàu tö/GDP cao hôn ñeå duy trì cuøng moät toác ñoä taêng tröôûng. Heä soá ICOR trung bình trong thaäp kyû 80 cuûa Myõ laø 5,6; Nhaät laø 5,1; Haøn Quoác 4,0; ICOR cuûa Vieät Nam trong voøng 1 thaäp kyû qua dao ñoäng ôû möùc 3 – 3,5. Trong noäi boä neàn kinh teá, vieäc so saùnh heä soá ICOR giöõa caùc ngaønh seõ thaáy ñöôïc ngaønh naøo coù hieäu quaû ñaàu tö cao hôn. 1.2.2. Toång caùc yeáu toá naêng suaát TFP (Total Factor Productivity) Moät phaàn cuûa taêng tröôûng khoâng giaûi thích ñöôïc baèng söï gia taêng cuûa voán vaø lao ñoäng vaø do ñoù ñöôïc coi laø ñoùng goùp cuûa TFP. TFP bao goàm nhöõng yeáu toá naâng cao hieäu quaû söû duïng voán vaø lao ñoäng (oån ñònh kinh teá vó moâ, kieán thöùc, tay ngheà, trình ñoä toå chöùc quaûn lyù, trình ñoä chuyeân moân hoùa, khaû naêng tìm 13 kieám thò tröôøng, giaûm bôùt taéc ngheõn löu thoâng ...) Toång naêng suaát caùc nhaân toá (TFP) ñöôïc tính töø phöông phaùp öôùc löôïng nguoàn taêng tröôûng töø haøm saûn xuaát. Sau khi tröø ñi caùc yeáu toá ñoùng goùp veà löôïng (lao ñoäng, voán) cho taêng tröôûng, phaàn coøn laïi cuûa taêng tröôûng laø do ñoùng goùp veà söï gia taêng hieäu quaû trong neàn kinh teá, goïi laø toång caùc yeáu toá naêng suaát, vieát taét laø TFP. Heä soá TFP caøng cao thì chöùng toû neàn kinh teá caøng hieäu quaû vaø ngöôïc laïi. Phöông phaùp luaän ñeå öôùc löôïng nguoàn taêng tröôûng trong khuoân khoå cuûa lyù thuyeát kinh teá taân coå ñieån ñaõ ñöôïc döïa treân cô sôû coâng trình nghieân cöùu cuûa Solow (1957). Haøm saûn xuaát toång theå ñöôïc giaû ñònh coù daïng toång quaùt nhö sau: GDP = f (K, L, t) (1.4) Trong ñoù: GDP laø toång saûn phaåm trong nöôùc. K vaø L laø caùc toång nhaäp löôïng voán vaø lao ñoäng; t laø thôøi gian. Moät giaû ñònh ñôn giaûn nhaát veà taùc ñoäng cuûa thôøi gian laø söï tieán boä veà hieäu quaû kinh teá nhö coâng ngheä vaø phöông phaùp quaûn lyù, trong ñoù cho raèng taùc ñoäng naøy laøm taêng khoái löôïng saûn phaåm, saûn xuaát ra töø moät söï keát hôïp nhaát ñònh cuûa hai nhaân toá saûn xuaát laø voán vaø lao ñoäng. Vôùi giaû ñònh naøy, haøm saûn xuaát coù theå ñöôïc vieát nhö sau: GDPt = At f (Kt , Lt) (1.5) Vôùi A laø tieán boä veà hieäu quaû kinh teá nhö coâng ngheä, phöông phaùp quaûn lyù, ñieàu haønh . . . (ñöôïc goïi chung laø toång caùc yeáu toá naêng suaát). Vaäy ba nguoàn goác taêng tröôûng toång saûn phaåm laø söï gia taêng toång caùc yeáu toá naêng suaát (A), voán (K), vaø lao ñoäng (L) theo thôøi gian t. 1.2.3. Caùc chæ tieâu veà hieäu quaû taøi chính - Chæ tieâu lôïi nhuaän thuaàn, thu nhaäp thuaàn cuûa döï aùn: Ñaây laø chæ tieâu phaûn aùnh hieäu quaû tuyeät ñoái cuûa döï aùn ñaàu tö. Chæ tieâu lôïi nhuaän thuaàn phaûn aùnh hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa toaøn boä coâng cuoäc ñaàu tö (quy moâ laõi cuûa caû ñôøi döï aùn). Chæ tieâu naøy coù theå tính chuyeån veà maët baèng thôøi gian hieän taïi hoaëc töông lai. - Chæ tieâu suaát sinh lôøi voán töï coù: Chæ tieâu naøy phaûn aùnh möùc lôïi nhuaän thuaàn töøng naêm tính treân moät ñôn vò voán töï coù bình quaân cuûa naêm ñoù. Neáu tính 14 cho caû ñôøi döï aùn, chæ tieâu naøy phaûn aùnh möùc thu nhaäp thuaàn cuûa caû ñôøi döï aùn tính cho moät ñôn vò voán töï coù bình quaân naêm cuûa caû ñôøi döï aùn. - Chæ tieâu tyû soá lôïi ích – chi phí (kyù hieäu laø B/C): Chæ tieâu naøy phaûn aùnh tyû soá giöõa lôïi ích thu ñöôïc vôùi chi phí boû ra. Döï aùn coù hieäu quaû khi B/C>1 vaø khoâng coù hieäu quaû khi B/C<1. - Chæ tieâu thôøi gian thu hoài voán ñaàu tö (kyù hieäu laø T): Chæ tieâu naøy cho bieát thôøi gian maø döï aùn caàn hoaït ñoäng ñeå thu hoài voán ñaàu tö ñaõ boû ra töø lôïi nhuaän vaø khaáu hao thu ñöôïc haøng naêm. Döï aùn coù hieäu quaû khi T<= tuoåi thoï cuûa döï aùn hoaëc T<= T ñònh möùc. Thôøi gian thu hoài voán caøng ngaén thì hieäu quaû cuûa döï aùn caøng cao. - Chæ tieâu heä soá hoaøn voán noäi boä (kyù hieäu IRR): Heä soá hoaøn voán noäi boä laø möùc laõi suaát neáu duøng noù laøm tyû suaát chieát khaáu ñeå tính chuyeån caùc khoaûn thu, chi cuûa döï aùn veà maët baèng thôøi gian hieän taïi thì toång thu caân baèng vôùi toång chi. Döï aùn coù hieäu quaû khi IRR>= r giôùi haïn. Tyû suaát giôùi haïn ñöôïc xaùc ñònh caên cöù vaøo caùc nguoàn voán huy ñoäng cuûa döï aùn. - Chæ tieâu ñieåm hoøa voán: Ñieåm hoøa voán laø ñieåm maø taïi ñoù doanh thu vöøa ñuû ñeå trang traûi caùc khoaûn chi phí ñaõ boû ra. Ñieåm hoøa voán ñöôïc bieåu hieän baèng chæ tieâu hieän vaät (saûn löôïng taïi ñieåm hoøa voán) vaø chæ tieâu giaù trò (doanh thu taïi ñieåm hoøa voán). Neáu saûn löôïng hoaëc doanh thu cuûa caû ñôøi döï aùn lôùn hôn saûn löôïng hoaëc doanh thu hoøa voán thì döï aùn coù laõi (coù hieäu quaû) vaø ngöôïc laïi, neáu nhoû hôn, döï aùn bò loã. Ñieåm hoøa voán caøng nhoû caøng toát, möùc ñoä an toaøn cuûa döï aùn caøng cao, thôøi gian thu hoài voán caøng ngaén. 1.2.4. Ñaùnh giaù hieäu quaû kinh teá - xaõ hoäi cuûa hoaït ñoäng ñaàu tö Trong ñieàu kieän neàn kinh teá thò tröôøng coù söï ñieàu tieát vó moâ cuûa Nhaø nöôùc, moïi hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh, trong ñoù coù hoaït ñoäng ñaàu tö phaûi ñöôïc xem xeùt töø hai goùc ñoä, ngöôøi ñaàu tö vaø neàn kinh teá. Treân goùc ñoä ngöôøi ñaàu tö laø caùc doanh nghieäp, muïc ñích cuï theå coù nhieàu, nhöng quy tuï laïi laø lôïi nhuaän. Tuy nhieân khoâng phaûi moïi hoaït ñoäng ñaàu tö coù khaû naêng sinh lôøi ñeàu taïo ra nhöõng aûnh höôûng toát ñeïp ñoái vôùi neàn kinh teá vaø xaõ hoäi. Do ñoù treân goùc ñoä quaûn lyù vó moâ phaûi xem xeùt maët kinh teá - xaõ hoäi cuûa ñaàu tö, xem xeùt nhöõng lôïi ích kinh teá - xaõ hoäi do thöïc hieän ñaàu tö ñem laïi. Ñieàu 15 naøy giöõ vai troø quyeát ñònh ñeå ñöôïc caùc caáp coù thaåm quyeàn chaáp nhaän cho pheùp ñaàu tö, caùc ñònh cheá taøi chính quoác teá, caùc cô quan vieän trôï song phöông vaø ña phöông taøi trôï cho hoaït ñoäng ñaàu tö.. Nhöõng lôïi ích kinh teá - xaõ hoäi coù theå ñöôïc xem xeùt mang tính chaát ñònh tính nhö ñaùp öùng caùc muïc tieâu phaùt trieån kinh teá, phuïc vuï vieäc thöïc hieän caùc chuû tröông chính saùch cuûa nhaø nöôùc, goùp phaàn choáng oâ nhieãm moâi tröôøng, caûi taïo moâi sinh… , hoaëc ño löôøng baèng caùch tính toaùn ñònh löôïng nhö möùc taêng thu cho ngaân saùch, möùc gia taêng soá ngöôøi coù vieäc laøm, möùc taêng thu ngoaïi teä. Moät soá tieâu chuaån phoå bieán ñeå ñaùnh giaù hieäu quaû kinh teá - xaõ hoäi cuûa cuûa hoaït ñoäng ñaàu tö ôû moät soá nöôùc hieän nay laø: - Naâng cao möùc soáng cuûa daân cö: Ñöôïc theå hieän giaùn tieáp thoâng qua caùc soá lieäu cuï theå veà möùc gia taêng saûn phaåm quoác gia, möùc gia taêng thu nhaäp, toác ñoä taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá. - Phaân phoái thu nhaäp vaø coâng baèng xaõ hoäi: Theå hieän qua söï ñoùng goùp cuûa coâng cuoäc ñaàu tö vaøo vieäc phaùt trieån caùc vuøng kinh teá keùm phaùt trieån vaø ñaåy maïnh coâng baèng xaõ hoäi. - Gia taêng soá lao ñoäng coù vieäc laøm: Ñaây laø moät trong nhöõng muïc tieâu chuû yeáu cuûa chieán löôïc phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa caùc nöôùc thöøa lao ñoäng, thieáu vieäc laøm. - Taêng thu vaø tieát kieäm ngoaïi teä: Nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån khoâng chæ ngheøo maø coøn laø nöôùc nhaäp sieâu. Do ñoù ñaåy maïnh xuaát khaåu, haïn cheá nhaäp khaåu laø nhöõng muïc tieâu quan troïng trong chieán löôïc phaùt trieån kinh teá taïi caùc quoác gia naøy. - Thöïc hieän caùc muïc tieâu kinh teá quoác daân khaùc: Ñoù laø taän duïng hay khai thaùc taøi nguyeân; naâng cao naêng suaát lao ñoäng, ñaøo taïo lao ñoäng coù tay ngheà cao, tieáp nhaän hay chuyeån giao kyõ thuaät; phaùt trieån caùc ngaønh coâng nghieäp chuû ñaïo; phaùt trieån kinh teá ôû caùc ñòa phöông ngheøo, vuøng xa xoâi heûo laùnh… 1.3. MOÁI QUAN HEÄ GIÖÕA ÑAÀU TÖ VAØ TAÊNG TRÖÔÛNG KINH TEÁ 1.3.1. Toác ñoä taêng ñaàu tö vaø toác ñoä taêng tröôûng kinh teá Ñaàu tö taùc ñoäng leân taêng tröôûng kinh teá ôû caû hai maët: toång cung vaø toång caàu. Trong haøm toång caàu thì ñaàu tö laø moät thaønh phaàn cuûa toång caàu. Haøm toång 16 caàu coù daïng nhö sau: Y=C+I+G+X–M (1.6) Trong ñoù: Y laø saûn löôïng hay thu nhaäp quoác daân. C laø tieâu duøng daân cö. I laø ñaàu tö. G laø chi tieâu cuûa nhaø nöôùc. X laø xuaát khaåu. M laø nhaäp khaàu. Töø ñaúng thöùc (1.6) ôû treân chuùng ta thaáy raèng khi ñaàu tö I taêng leân thì tröïc tieáp laøm cho thu nhaäp quoác daân Y taêng leân. Theo lyù thuyeát Kenyes thì khi ñaàu tö taêng leân moät ñôn vò thì laøm cho Y taêng hôn moät ñôn vò. Thaät vaäy, khi thay theá C = a + bY vaø M = u + vY laø haøm tieâu duøng vaø haøm nhaäp khaåu bieåu dieãn theo Y thì ñaúng thöùc (1.6) coù daïng: Y = (a + I +G + X – u) / (1 – b + v) (1.7) Vì b laø heä soá thieân höôùng tieâu duøng bieân (marginal presensity to consume), bao goàm tieâu duøng trong nöôùc vaø tieâu duøng nhaäp khaåu; v laø heä soá thieân höôùng tieâu duøng nhaäp khaåu (marginal presensity to import). Do ñoù, (b – v) seõ lôùn hôn 0 vaø (1 – b + v) seõ nhoû hôn 1, töùc laø 1/(1 –b +v) seõ lôùn hôn 1. Vaø töø ñaúng thöùc (1.7) cho thaáy: vôùi caùc ñieàu kieän khaùc khoâng ñoåi thì khi ñaàu tö I gia taêng 1 ñôn vò thì thu nhaäp Y seõ gia taêng hôn 1 ñôn vò. AÛnh höôûng treân goïi laø aûnh höôûng heä soá nhaân (Multiplier effect). AÛnh höôûng khaùc cuûa ñaàu tö leân taêng tröôûng kinh teá thoâng qua toång cung theå hieän ôû choã laø: voán laø yeáu toá ñaàu vaøo cô baûn cuûa quaù trình saûn xuaát. Voán ñöôïc keát hôïp vôùi lao ñoäng vaø taøi nguyeân, thoâng qua quaù trình saûn xuaát, seõ taïo ra cuûa caûi vaät chaát trong xaõ hoäi. Nhieàu nghieân cöùu ñi ñeán keát luaän voán laø nhaân toá quan troïng nhaát taïo ra taêng tröôûng kinh teá. Voán khoâng chæ ñoùng goùp tröïc tieáp vaøo taêng tröôûng kinh teá vôùi tö caùch laø ñaàu vaøo cuûa saûn xuaát (ñoùng goùp veà maët löôïng) maø coøn ñoùng goùp moät caùch giaùn tieáp thoâng qua vieäc thuùc ñaåy tieán boä kyõ 17 thuaät do caùc ñaàu tö môùi mang laïi, do lôïi theá kinh teá nhôø quy moâ lôùn (töùc laø vôùi moät ngaønh, vieäc ñaàu tö môû roäng quy moâ seõ laøm giaûm chi phí saûn xuaát – do chuyeân moân hoùa…). Ñaây laø nhöõng ñoùng goùp veà “chaát” cuûa ñaàu tö, töùc laø hieäu quaû cuûa neàn kinh teá ñaõ ñöôïc naâng cao. 1.3.2. Moái quan heä giöõa cô caáu ñaàu tö vaø toác ñoä taêng tröôûng kinh teá Trong khi caùc nhaø kinh teá ñeàu thöøa nhaän ñaàu tö laø moät trong nhöõng nhaân toá quan troïng nhaát ñoái vôùi taêng tröôûng kinh teá: Muoán coù taêng tröôûng kinh teá thì phaûi coù ñaàu tö, tuy nhieân vaán ñeà hình thaønh cô caáu ñaàu tö laø moät vaán ñeà gaây nhieàu tranh caõi. Caùc nhaø kinh teá ñeàu ñoàng yù vôùi nhau raèng neàn kinh teá caàn coù moät cô caáu ñaàu tö hôïp lyù, ñeå taïo ra moät cô caáu kinh teá hôïp lyù. Thuaät ngöõ hôïp lyù ôû ñaây ñöôïc hieåu laø cô caáu ñaàu tö vaø cô caáu kinh teá nhö theá naøo ñoù ñeå ñaûm baûo ñöôïc toác ñoä taêng tröôûng nhanh vaø beàn vöõng. Neáu cô caáu ñaàu tö khoâng hôïp lyù seõ taïo ra moät cô caáu kinh teá khoâng hôïp lyù, laøm giaûm naêng löïc caïnh tranh chung cuûa neàn kinh teá, ñeán löôït noù laøm giaûm toác ñoä taêng tröôûng. Maëc duø ñoàng yù vôùi nhau nhö vaäy nhöng caùc nhaø kinh teá coù quan ñieåm raát khaùc nhau veà caùch thöùc taïo ra moät cô caáu ñaàu tö, cuõng nhö cô caáu kinh teá “hôïp lyù” 1.4. MOÄT SOÁ YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN HAØNH VI ÑAÀU TÖ Caùc nghieân cöùu gaàn ñaây ñaõ chæ ra moät vaøi nhaân toá coù theå aûnh höôûng ñeán haønh vi ñaàu tö. Caùc yeáu toá naøy coù theå phaân thaønh 3 nhoùm. Nhoùm thöù nhaát laø caùc taùc ñoäng do chính vieäc ñaàu tö mang laïi. Nhoùm thöù hai laø caùc tieán boä vaø thay ñoåi veà coâng ngheä. Nhoùm thöù ba laø caùc yeáu toá lieân quan ñeán moâi tröôøng ñaàu tö. 1.4.1. Taùc ñoäng coù tính chaát lieân ngaønh cuûa ñaàu tö Cho tôùi giôø chuùng ta chæ xeùt tôùi lôïi ích cuûa ñaàu tö treân phöông dieän taøi chính vaø caùc lôïi ích naøy coù theå taùch bieät roõ raøng thuoäc veà chuû ñaàu tö. Tuy nhieân, caùc döï aùn ñaàu tö bao giôø cuõng ñem laïi söï thay ñoåi ôû möùc ñoä naøo ñoù ñoái vôùi moâi tröôøng kinh teá. Do ñoù ngoaøi caùc lôïi ích vaø chi phí roõ raøng, caùc döï aùn ñaàu tö coøn coù theå gaây ra caùc chi phí hay ñem laïi caùc lôïi ích vöôït ra ngoaøi khuoân khoå cuûa döï aùn. Caùc taùc ñoäng naøy khoâng theå qui cho döï aùn ñaàu tö cuï theå naøo vaø coù theå taùc ñoäng raát roäng. Khoâng chæ vöôït ra ngoaøi phaïm vi cuûa döï aùn, caùc taùc ñoäng naøy coù 18 theå vöôït ra ngoaøi phaïm vi cuûa ngaønh, hay thaäm chí vuøng laõnh thoå vaø seõ aûnh höôûng tôùi caùc döï aùn ñaàu tö khaùc. 1.4.2. Tieán boä coâng ngheä Caùc ñaëc ñieåm coâng ngheä vaø tieán boä coâng ngheä cuõng laø moät nhaân toá aûnh höôûng tôùi haønh vi ñaàu tö. Trong caùch tieáp caän taân coå ñieån, ta ñaõ thaáy tích luõy tö baûn ñaït möùc toái öu khi: r=P ( Y/ K) (1.8) Trong ñoù, r laø chi phí cuûa moãi ñôn vò tö baûn P laø giaù baùn moãi ñôn vò saûn phaåm Y laø saûn löôïng taêng theâm khi doanh nghieäp ñaàu tö theâm moät löôïng tö baûn K laø khoái löôïng tö baûn tích luõy taêng theâm Coâng thöùc treân chính laø dieàu kieän ñaàu tö toái öu theo lyù thuyeát taân coå ñieån vaø thöôøng ñöôïc phaùt bieåu: Tích luõy tö baûn ñaït möùc toái öu khi doanh thu bieân teá cuûa tö baûn baèng chi phí cuûa ñôn vò tö baûn. Moät khi tích luõy tö baûn ñaõ ñöôïc ñieàu chænh ñeå ñaït tôùi möùc toái öu, quaù trình ñaàu tö noùi chung seõ chaäm laïi vaø chuû yeáu chæ coøn vieäc duy trì möùc tö baûn ñaõ tích luõy. Tuy nhieân, neáu coù söï thay ñoåi coâng ngheä, vieäc thay theá maùy moùc thieát bò môùi seõ laøm taêng khaû naêng saûn xuaát, töùc Y/ K. Vieäc taêng khaû naêng saûn xuaát naøy xaûy ra ngay cho duø vieäc thay theá hoaøn toaøn khoâng laøm taêng tích luõy tö baûn. Ñieàu naøy coù nghóa laø möùc tích toái öu trong ñieàu kieän coâng ngheä môùi coù xu höôùng cao hôn. Do ñoù, caûi tieán coâng ngheä laøm phaùt sinh nhu caàu ñaàu tö. Tieán boä coâng ngheä cuõng coù theå taïo ra cô hoäi cho ñaàu tö môùi. Ví duï nhöõng coâng ngheä môùi coù theå laøm giaûm chi phí saûn xuaát, nhôø vaäy nhieàu döï aùn trôû neân khaû thi. Coâng ngheä môùi cuõng coù theå taïo ra nhöõng nhu caàu môùi, do ñoù thu huùt ñaàu tö vaøo lónh vöïc saûn xuaát caùc haøng hoùa ñoù. Nhöng cuõng caàn löu yù laø tieán boä coâng ngheä cuõng coù theå laøm thay ñoåi nhu caàu. Caùc loaïi saûn phaåm môùi coù theå thay theá caùc saûn phaåm cuõ. Do ñoù nhu caàu ñaàu tö ôû moät soá ngaønh coù theå giaûm ñi. 19 1.4.3. Moâi tröôøng ñaàu tö Caùc nghieân cöùu gaàn ñaây ñaõ chæ ra moät soá nhaân toá lieân quan tôùi moâi tröôøng ñaàu tö coù theå taùc ñoäng tôùi haønh vi ñaàu tö. Tröôùc heát, söï khoâng chaéc chaén trong hoaït ñoäng thò tröôøng laø moät nguyeân nhaân gaây ra ruûi ro ñoái vôùi vieäc ñaàu tö. Söï khoâng chaéc chaén naøy coù nhieàu nguyeân do, vaø khoâng theå loaïi boû hoaøn toaøn ñöôïc. Tuy nhieân moät trong caùc nguyeân nhaân quan troïng gaây neân tình traïng khoâng chaéc chaén laø söï thieáu thoâng tin ñaõ ñöôïc phaùt trieån nhieàu naêm gaàn ñaây. Tuy nhieân caùc lyù thuyeát naøy khaù phöùc taïp neân chuùng ta khoâng ñi saâu ôû ñaây. Töông töï nhö ñoái vôùi thò tröôøng, tình traïng khoâng chaéc chaén trong caùc chính saùch vaø moâi tröôøng ñaàu tö laø moät nguyeân nhaân coù aûnh höôûng xaáu tôùi ñaàu tö. Vieäc thieáu thoâng tin veà moâi tröôøng ñaàu tö, chính saùch ñaàu tö, vaø caùc döï aùn ñaàu tö lieân quan cuõng laø yeáu toá khieán cho caùc nhaø ñaàu tö ngaàn ngaïi, hay khoâng nhaän ra cô hoäi ñaàu tö. Giaûi quyeát ñöôïc caùc caûn trôû naøy seõ goùp phaàn ñaùng keå vaøo vieäc thuùc ñaåy ñaàu tö. Moät lyù thuyeát môùi cuõng ñöôïc phaùt trieån trong nhöõng naêm gaàn ñaây vaø coù lieân heä tôùi vieäc nghieân cöùu haønh vi ñaàu tö laø lyù thuyeát veà chi phí giao dòch. Quan ñieåm caên baûn cuûa lyù thuyeát naøy laø caùc chi phí lieân quan ñeán caùc thuû tuïc giaáy tôø trong quaù trình hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp coù theå raát cao, vaø do ñoù laøm giaûm mong muoán ñaàu tö. Caùc chi phí naøy lieân quan tôùi thôøi gian ñi laïi, chôø duyeät xeùt ... vaø thöôøng khoâng ñöôïc tính thaønh tieàn. Tuy vaäy, caùc chi phí naøy gaây toán keùm cho doanh nghieäp. Ví duï, laõi suaát vay chính thöùc coù theå thaáp; nhöng ñeå vay ñöôïc voán, doanh nghieäp phaûi maát raát nhieàu thôøi gian ñeå tìm caùc giaáy tôø caàn thieát cho vieäc vay voán. Trong tröôøng hôïp naøy, doanh nghieäp seõ nhaän thaáy raèng chi phí maø hoï thaät söï phaûi maát coù theå quaù cao vaø do ñoù hoï seõ khoâng ñaàu tö. Caùch tieáp caän naøy nguï yù ñeå thuùc ñaåy ñaàu tö, khoâng chæ ñôn thuaàn laø taïo ra nguoàn voán caàn thieát ñeå cho caùc döï aùn vay vaø giöõ laïi laõi suaát thaáp hôïp lyù maø ñoâi khi caàn chuù yù giaûi quyeát caùc vöôùng maéc veà thuû tuïc. Vì ñoâi khi, laõi suaát coù theå thaáp nhöng neáu caùc chi phí giao dòch laø cao (duø caùc chi phí naøy khoâng bieåu hieän cuï theå) thì doanh nghieäp coù theå vaãn khoâng ñaàu tö. Trong boái caûnh cuûa caùch tieáp caän naøy, thoâng tin cuõng laø moät yeáu toá quan troïng. Vieäc cung caáp thoâng tin ñaày ñuû, chính saùch veà