Tài liệu Khóa luận quản lý nhà nước về vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống trên địa bàn thành phố hà nội

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI KHOA KINH TẾ - LUẬT KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài: QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ VẤN ĐỀ VỆ SINH AN TOÀN THỰC PHẨM TẠI CÁC CHỢ TRUYỀN THỐNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI NGÀNH ĐÀO TẠO: KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ Giáo viên hướng dẫn - Họ và tên: TS. Nguyễn Thị Hương Giang - Bộ môn: Quản lý kinh tế Sinh viên thực tập - Họ và tên: Đỗ Minh Nguyệt - Lớp: K54F5 HÀ NỘI, 2021 TÓM LƯỢC Vệ sinh an toàn thực phẩm (VSATTP) đang là vấn đề bức xúc của mọi người, bởi lẽ VSATTP tác động trực tiếp đến sức khỏe cũng như chất lượng cuộc sống con người và do đó ảnh hưởng đến chất lượng phát triển của xã hội và nòi giống. Công tác quản lý chất lượng VSATTP vừa là yêu cầu cấp bách, vừa có tính chiến lược lâu dài, đồng thời đây cũng là mảng công tác rất rộng lớn và phức tạp, đan xen với nhau bởi rất nhiều hoạt động. Trong thời gian qua, Việt nam đã có nhiều nỗ lực trong công tác bảo đảm an toàn thực phẩm. Các cấp, các ngành đã vào cuộc và sự chuyển biến theo hướng tích cực đã được ghi nhận ở nhiều địa phương, đặc biệt ở những thành phố lớn. Tuy nhiên, nếu nhìn về tổng thể, công tác bảo đảm an toàn thực phẩm vẫn là vấn đề thách thức to lớn ở nước ta. Ngộ độc thực phẩm và các mối nguy đe dọa mất an toàn thực phẩm tiếp tục là những vấn đề quan tâm hàng đầu đối với sức khỏe cộng đồng, an sinh xã hội và tăng trưởng kinh tế. Ngày nay, khi nền kinh tế thị trường phát triển, chợ cũng phát triển mạnh hơn. Hệ thống chợ mở rộng góp phần thúc đẩy giao lưu hàng hóa, phát triển kinh tế. Tuy nhiên, vấn đề vệ sinh môi trường ở các chợ còn nhiều bất cập, cần phải chấn chỉnh ngay để đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, an toàn cho người tiêu dùng và môi trường sống cho cộng đồng cư dân quanh chợ. Qua nghiên cứu với các vấn đề thực tiễn phát hiện được trong quá trình thực tập, em đã chọn đề tài: “Quản lý nhà nước về vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống trên địa bàn thành phố Hà Nội”. i LỜI CAM KẾT Em xin cam đoan kết quả đạt được trong đề tài này là sản phẩm nghiên cứu, tìm hiểu của cá nhân em trong quá trình học tập tại trường và tham gia tìm hiểu ngoài thực tế. Ngoài những kiến thức của bản thân phần trình bày dưới đây còn được tham khảo từ một số nguồn tài liệu công khai. Với lời cam đoan của mình em xin chịu toàn bộ trách nhiệm và mọi hình thức kỷ luật theo nội quy của nhà trường và quy định của pháp luật. Sinh viên thực hiện Đỗ Minh Nguyệt ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành tốt đề tài này trước hết em xin gửi lời cảm ơn tới cô Nguyễn Thị Hương Giang đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ và đưa ra những lời góp ý bổ ích trong suốt quá trình thực hiện đề tài này. Đồng thời em cũng muốn gửi lời cảm ơn sâu sắc tới các thầy cô giáo khoa Kinh tế- Luật đã tạo điều kiện tốt nhất để em có cơ hội tiếp cận với những bài toán ngoài thực tế để có thể áp dụng những kiến thức đã học tại trường để giải quyết những bài toán đó một cách hợp lý nhất. Bên cạnh đó em cũng muốn gửi lời cảm ơn tới đơn vị thực tập Sở Công thương thành phố Hà Nội vì đã luôn giúp đỡ, cung cấp những tư liệu cần thiết và giải đáp những thắc mắc liên quan đến nghiệp vụ bài toán một cách kịp thời nhất. Ngoài ra em cũng gửi lời cảm ơn tới người thân, bạn bè đã giúp đỡ em trong quá trình tìm kiếm tài liệu, thông tin liên quan đến đề tài của mình. Do thời gian và năng lực còn hạn chế nên không thể tránh được những thiếu sót trong quá trình thực hiện đề tài này. Vì vậy em rất mong nhận được sự thông cảm và những ý kiến đóng góp, bổ sung của các thầy cô để đề tài của em được hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn! iii MỤC LỤC TÓM LƯỢC ..................................................................................................................... i LỜI CAM KẾT ............................................................................................................... ii LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................iii DANH MỤC BẢNG, BIỂU, SƠ ĐỒ ............................................................................ vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................................ vii Phần mở đầu .................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................................... 1 2. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan ...................................................... 2 3. Đối tượng, mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................... 4 4. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................. 4 5. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................................... 4 6. Kết cấu khóa luận tốt nghiệp.................................................................................... 5 Chương 1: : Cơ sở lý luận của quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống.............................................................................................................. 6 1.1.Một số khái niệm cơ bản ........................................................................................ 6 1.1.1. Khái niệm vệ sinh an toàn thực phẩm ............................................................. 6 1.1.2. Khái niệm quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống.......................................................................................................................... 7 1.2. Một số lí thuyết về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống ở các địa phương ......................................................................................................................... 8 1.2.1. Đặc điểm vệ sinh an toàn thực phẩm .............................................................. 8 1.2.2. Đặc điểm chợ truyền thống ............................................................................. 9 1.2.3. Đặc điểm, vai trò của quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống ở các địa phương ........................................................................... 9 1.3. Nội dung và nguyên lý quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống ở các địa phương ............................................................................ 11 1.3.1.Nội dung quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống ở các địa phương ........................................................................................... 11 1.3.2. Tiêu chí đánh giá quản lý nhà nước về vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ trên địa bàn................................................................................................. 12 1.3.3. Các nhóm giải pháp tăng cường quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống ở các địa phương ................................................... 14 Chương 2: Thực trạng quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống trên địa bàn Thành phố Hà Nội................................................................ 17 2.1. Tổng quan tình hình và các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống .............................................................. 17 iv 2.1.1. Tổng quan về quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống trên địa bàn Thành phố Hà Nội. ........................................................ 17 2.1.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống trên địa bàn Thành phố Hà Nội. ...................................... 17 2.2. Phân tích thực trạng quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống trên địa bàn Thành phố Hà Nội. ........................................................... 21 2.2.1. Công tác ban hành các văn bản về pháp luật ................................................ 21 2.2.2. Công tác tuyên truyền giáo dục, phổ biến các văn bản và các kiến thức về VSATTP.................................................................................................................. 24 2.2.3. Công tác thanh tra, kiểm tra về việc xử lý vi phạm về VSATTP ................. 26 2.3.1. Một số thành công trong quản lý .................................................................. 28 2.3.2 Hạn chế và nguyên nhân: ............................................................................... 29 Chương 3: Giải pháp và đề xuất nhằm hoàn thiện quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống trên địa bàn Thành phố Hà Nội. .......................... 34 3.1. Quan điểm và định hướng quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống trên địa bàn Thành phố Hà Nội. .............................................. 34 3.2. Các giải pháp nhằm quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống trên địa bàn Thành phố Hà Nội. ........................................................... 36 3.2.1. Nhóm giải pháp hoàn thiện về pháp luật ...................................................... 36 3.2.2. Nhóm giải pháp về tổ chức thực hiện bộ máy, nhân lực, tài chính, thanh tra, kiểm tra ................................................................................................................... 37 3.2.3.Giải pháp với công tác phổ biến, giáo dục tuyên truyền, thực thi chính sách quản lý. .................................................................................................................... 37 3.2.4.Giải pháp đối với kiểm tra xử lý vi phạm. ..................................................... 38 3.3. Các đề xuất trong quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống trên địa bàn thành phố Hà Nội .............................................................. 38 3.3.1. Nâng cao hiệu lực các văn bản pháp quy có liên quan đến vấn đề VSATTP. ................................................................................................................................. 38 3.3.2. Nâng cao chất lượng thanh tra, cơ sở vật chất cho công tác kiểm tra .......... 38 3.3.3. Xử phạt nghiêm minh đối với việc vi phạm VSATTP ................................. 39 3.3.4. Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục về VSATTP ........................... 39 3.4. Những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu ...................................................... 39 KẾT LUẬN ................................................................................................................... 41 Danh mục tài liệu tham khảo .......................................................................................viii v DANH MỤC BẢNG, BIỂU, SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Bộ máy quản lý nhà nước về VSATTP tại các chợ trên địa bàn………….11 Bảng 2.1. Thực trạng hệ thống chợ trên địa bàn quận Bắc Từ Liêm…………………21 Bảng 2.2. Thực trạng hệ thống chợ trên địa bàn quận Cầu Giấy……………………..22 Biểu đồ 2.1. Đánh giá của người sản xuất, chế biến, kinh doanh, tiêu dùng thực phẩm về công tác QLNN về VSATTP………………………………………………………25 vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT Từ viết tắt Tiếng Việt 1 ATTP An toàn thực phảm 2 HCNN Hành chính nhà nước 3 NN&PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn 4 QLNN Quản lý nhà nước 5 UBND Ủy ban nhân dân 6 VPHC Vi phạm hành chính 7 VSATTP Vệ sinh an toàn thực phẩm vii Phần mở đầu 1. Tính cấp thiết của đề tài Chợ truyền thống (hay thường được gọi là chợ dân sinh) là nguồn cung cấp thực phẩm tươi sống và đồ dùng dân dụng, đã quen thuộc đối với nhiều thế hệ người Việt. Đây cũng thường là nơi đầu tiên bạn có thể tìm thấy các sản phẩm địa phương, cũng như có được bức tranh văn hoá sinh hoạt của người dân nơi đó. Với người Việt Nam, đi chợ không chỉ là để mua bán, mà còn để giao lưu trao đổi câu chuyện và văn hoá giữa các nhóm khác nhau. Tuy nhiên, với tốc độ đô thị hoá chóng mặt, Hà Nội đã phá bỏ nhiều chợ để xây trung tâm thương mại với mục tiêu muốn Hà Nội cũng hiện đại như các nước phát triển. Các chợ truyền thống này đang dần bị thay thế bởi các chuỗi cửa hàng tiện lợi và các siêu thị, khiến khu vực đô thị cũng mất dần những yếu tố văn hoá này. Với gần 500 chợ lớn nhỏ cung cấp hàng hóa thực phẩm, đáp ứng khoảng 70% nhu cầu tiêu dùng của người dân Thủ đô, chợ truyền thống tại Hà Nội vẫn đang đóng vai trò quan trọng trong mạng lưới phân phối hàng hóa, phục vụ người tiêu dùng. Tuy nhiên, hiện nay, vấn đề bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm tại các chợ truyền thống vẫn còn nhiều nỗi lo. Tại nhiều chợ trên địa bàn thành phố Hà Nội vẫn tồn tại tình trạng kinh doanh mất vệ sinh và an toàn thực phẩm. Một thực tế dễ nhận thấy tại các chợ truyền thống hiện nay, đó là tình trạng bày bán sản phẩm không khoa học. Đơn cử, các quán, hàng ăn vặt như bún đậu, xôi, chè... có thể xen lẫn với bất cứ gian hàng bày bán các loại hàng khác như quần áo hay đồ gia dụng. Chưa kể, do thói quen đã hình thành từ lâu nên hầu hết người bán hàng đều không dùng găng tay nilon khi chế biến đồ ăn cho khách; hầu hết các hàng bán thực phẩm chín trong chợ không bảo đảm yêu cầu có tủ kính, có nắp che... Tại các chợ truyền thống khá phổ biến tình trạng thực phẩm tươi sống được bày bán mà không có tủ bảo quản. Thậm chí có nơi, các sản phẩm thịt lợn, thịt bò, thịt gà, thịt vịt... được bày bán mà không có dấu kiểm dịch động vật của cơ quan chức năng. Tình trạng gia cầm tươi sống được bày bán bên cạnh các gian hàng bán đồ ăn chín, đồ chế biến sẵn vẫn tồn tại, bất chấp các quy định về bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm. Các chợ phát triển tự phát, tập trung chủ yếu ở nông thôn, cơ sở hạ tầng yếu kém, tiềm ẩn nguy cơ mất vệ sinh an toàn thực phẩm, phòng cháy chữa cháy, nguy cơ ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng tới sức khỏe cộng đồng. Hàng hóa được phân phối tại các chợ rất đa dạng, rất khó khăn trong kiểm soát về nguồn gốc, chất lượng, nhiều mặt hàng thực phẩm nông sản tươi sống không có bao bì, tem nhãn. Việc chấp hành đúng các quy định 1 về kinh doanh hàng hóa đảm bảo chất lượng an toàn thực phẩm chỉ được thực hiện tốt ở các chợ lớn tại các quận nội thành. Các chợ nhỏ lẻ ở các quận, huyện còn chưa đảm bảo vệ sinh môi trường, vệ sinh an toàn thực phẩm; cơ sở vật chất rất yếu kém, xuống cấp, nhất là các chợ ở vùng nông thôn. Hiểu biết các quy định về an toàn thực phẩm của cán bộ quản lý chợ và các hộ kinh doanh hàng thực phẩm trong chợ còn nhiều hạn chế, tình hình mất an toàn thực phẩm vẫn có nguy cơ xảy ra Hệ thống quản lý, thanh tra, kiểm tra liên ngành và kiểm nghiệm vệ sinh an toàn thực phẩm của các chợ chưa đầy đủ, thiếu nhân lực, thiếu trang thiết bị kiểm tra nhanh tại chỗ, trình độ chuyên môn của cán bộ kiểm tra chưa đồng đều, phương tiện kiểm tra còn thiếu. Việc xử lý vi phạm an toàn thực phẩm ở nhiều chợ dân sinh chưa hiệu quả. Điều này đòi hỏi các cấp chính quyền, ban quản lý các chợ phải có sự phối hợp chặt chẽ, việc xử lý phải đồng bộ chứ không thể "mạnh ai nấy làm" hay chỉ làm theo các kỳ cuộc, những lần ra quân. Trong bối cảnh dịch Covid-19 diễn biến phức tạp hiện nay, việc nâng cao trách nhiệm của tiểu thương, tăng cường phòng dịch và bảo đảm cung cấp nông sản an toàn cho người dân có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Với tình hình này, nếu không kiểm soát chặt chẽ nguồn gốc nông sản, thực phẩm bán tại chợ và không đẩy mạnh tuyên truyền để các tiểu thương chấp hành nghiêm thông điệp “5K” của Bộ Y tế, có thể dẫn đến nguy cơ lây lan dịch bệnh. Nắm bắt được tình hình đó nên em đã lựa chọn đề tài “Quản lý nhà nước về vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống trên địa bàn Thành phố Hà Nội” với mong muốn tìm hiểu rõ được thực trạng của vấn đề này từ đó đưa ra các phương hướng, giải pháp cụ thể để giúp các cơ quan nhà nước quản lý tốt hơn trong lĩnh vực vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống trên địa bàn thành phố Hà Nội. 2. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan - Luận văn thạc sĩ “Quản lý nhà nước đối với hệ thống chợ trên địa bàn thị xã Sơn Tây, Hà Nội” của tác giả Nguyễn Thị Hồng Duyên (2014) - Trường Đại học Thương mại. Luận văn đã hệ thống hóa được một số lý luận về quản lý nhà nước đối với hệ thống chợ, phân tích thực trạng quản lý nhà nước đối với hệ thống chợ, ngoài ra, luận văn cũng đưa ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác QLNN đối với hệ thống chợ trên địa bàn thị xã Sơn Tây, Hà Nội. - Luận văn thạc sĩ “Quản lý nhà nước đối với các hoạt động kinh doanh tại các chợ trên địa bàn Hà Nội nhằm bảo vệ người tiêu dùng” của tác giả Nguyễn Phú Thế (2011) Trường Đại học Thương mại. Luận văn hệ thống một số vấn đề lý luận cơ bản đối với 2 các hoạt động kinh doanh tại chợ, chỉ ra được một số tồn tại hạn chế và đề xuất một giải pháp nhằm hoàn thiện QLNN đối với các hoạt động kinh doanh chợ trên địa bàn Hà Nội nhằm bảo vệ lợi ích của người tiêu dùng. - Luận văn thạc sĩ “Quản lý Nhà nước về VSATTP trên địa bàn huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình” của Ngô Thị Xuân (2014), trường Đại học Thương Mại đã nghiên cứu và cung cấp các thông tin, các số liệu một cách tổng quát nhưng cũng rất chi tiết về tình hình quản lý VSATTP trên địa bàn huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình. - Đề tài nghiên cứu khoa học “Một số giải pháp trong quản lý Nhà nước đối với vấn đề VSATTP tại các chợ trên địa bàn Quận Cầu Giấy’’ của Nguyễn Thị Giang, Bùi Thị Thu Hương – Khoa Kinh tế - Đại học Thương Mại (2009). Đề tài đã tiến hành nghiên cứu, khảo sát vấn đề VSATTP tại một số chợ trên địa bàn quận Cầu Giấy như chợ Đồng Xa, chợ Nhà Xanh, chợ Nghĩa Tân. Từ đó chỉ ra được thực trạng tình hình vi phạm VSATTP, vấn đề QLNN về VSATTP tại các chợ này. Trên cơ sở quan điểm định hướng của Nhà nước về vấn đè VSATTP, đề tài đã đưa ra giải pháp, kiến nghị với cơ quan quản lý nhằm thực hiện tốt hơn công tác quản lý VSATTP ở các chợ. - Luận văn thạc sĩ quản lý kinh tế: “Quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh”, tác giả: Trần Thị Khúc, Học viện Nông nghiệp Việt Nam, năm 2014. Luận văn đã đưa ra cơ sở lý luận về VSATTP, QLNN về VSATTP, phân tích thực trạng, đưa ra những hạn chế tồn tại đối với QLNN về VSATTP trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. Trên cơ sở đó, đề xuất các giải pháp và đưa ra kiến nghị nhằm hoàn thiện QLNN về VSATTP trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. - Luận văn thạc sĩ quản lý công: “Quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm ở Việt Nam hiện nay”, tác giả: Vũ Thanh Hoa, Học viện Hành chính Quốc gia, năm 2011. Luận văn đã hệ thống hóa kiến thức liên quan tới QLNN về ATTP, chỉ ra chủ thể, khách thể, nội dung của hoạt động QLNN về ATTP; đánh giá thực trạng QLNN về ATTP ở Việt Nam; đề xuất các mục tiêu, phương hướng, giải pháp nhằm tiếp tục hoàn thiện QLNN về ATTP ở Việt Nam. Tuy nhiên, Luận văn chỉ tập trung vào QLNN về ATTP ở cấp trung ương. Trên đây đều là các công trình nghiên cứu công phu của các tác giả, tuy nhiên vẫn chưa có đề tài nào nghiên cứu về vấn đề VSATTP tại các chợ truyền thống trên địa bàn thành phố Hà Nội. Em hy vọng đề tài khóa luận của em có thể bổ sung, hoàn thiện và cụ thể hơn các đề tài trước đó về việc Quản lý nhà nước về vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống trên cả nước. 3 3. Đối tượng, mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Thực trạng quản lý nhà nước về vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống trên địa bàn Thành phố Hà Nội - Mục tiêu: • Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống. • Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống của Thành phố Hà Nội • Đánh giá thực trạng quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống tại Hà Nội • Đề xuất giải pháp nhằm tăng cường quản lý vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống ở Thành phố Hà Nội - Nhiệm vụ: • Nghiên cứu các vấn đề liên quan đến quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống • Phân tích đánh giá thực trạng quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm trên địa bàn Thành phố Hà Nội. • Xác định được thực trạng, từ đó đưa ra các giải pháp để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống. 4. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: nghiên cứu thực trạng quản lý nhà nước về vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống trên địa bàn Thành phố Hà Nội - Về không gian: trên địa bàn Thành phố Hà Nội - Về thời gian: trong giai đoạn từ năm 2018 đến 6 tháng đầu năm 2021 5. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp thu thập dữ liệu Khóa luận thu thập, phân loại tài liệu đã được công bố về thực trạng và chính sách nhà nước nhằm quản lý VSATTP tại các chợ truyền thống như: các đề án, đề tài, sách tham khảo, các bài báo khoa học chuyên ngành, các luận án tiến sỹ, đồng thời thu thập, phân loại các văn bản nhà nước về VSATTP tại các chợ truyền thống nói chung và những văn bản nhà nước được thành phố Hà Nội áp dụng nói riêng đã ban hành như: Luật, Nghị định, Quyết định, Chỉ thị, Nghị quyết, Thông tư, liên quan đến VSATTP và quản lý nhà nước về VSATTP. 4 Khóa luận còn khai thác và sử dụng các số liệu trực tuyến trên Internet của Tổng cục thống kê, Bộ Y tế, các tổ chức Chính phủ, đồng thời sử dụng các quan điểm, đánh giá, nhận định của các chuyên gia về chính sách quản lý nhà nước về VSATTP đã công bố. - Phương pháp xử lý dữ liệu Để phân tích dữ liệu thu thập trên luận văn tập trung vào phương pháp phân tích thống kê truyền thống, sử dụng bảng tính excel. Khi sử dụng phương pháp này, các dữ liệu xử lý bằng phần mềm excel, tổng hợp phân tích dựa trên các phương pháp thống kê truyền thống, sử dụng bảng tính để so sánh, khái quát hóa số liệu để đưa ra kết luận chung nhất về vấn đề cần nghiên cứu. Đồng thời sử dụng phương pháp các công cụ biểu đồ, đồ thị, bảng biểu để trình bày các dữ liệu thống kê một cách khoa học, phục vụ cho việc phân loại, so sánh, tổng hợp hóa, khái quát hóa và đưa ra các kết luận nghiên cứu cần thiết và phù hợp 6. Kết cấu khóa luận tốt nghiệp Khóa luận tốt nghiệp ngoài phần tóm lược, lời cảm ơn, mục lục, danh mục bảng biểu, danh mục từ viết tắt, lời mở đầu, tài liệu tham khảo, các phụ lục, thì gồm có 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận của quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống. Chương 2: Thực trạng quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống trên địa bàn Thành phố Hà Nội. Chương 3: Giải pháp và đề xuất nhằm hoàn thiện quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống trên địa bàn Thành phố Hà Nội. 5 Chương 1: : Cơ sở lý luận của quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống. 1.1.Một số khái niệm cơ bản 1.1.1. Khái niệm vệ sinh an toàn thực phẩm - Thực phẩm Hiện nay có rất nhiều nghiên cứu về thực phẩm, từ đó nhiều khái niệm được đưa ra. Thực phẩm có thể hiểu là những thức ăn, đồ uống của con người dưới dạng tươi sống hoặc đã qua sơ chế, chế biến, bao gồm cả đồ uống nhai ngậm và các chất được sử dụng trong sản xuất, chế biến thực phẩm. Luật an toàn thực phẩm năm 2010 quy định: “Thực phẩm là sản phẩm con người ăn, uống dưới dạng tươi sống hoặc đã qua sơ chế, chế biến, bảo quản. Thực phẩm không bao gồm mỹ phẩm, thuốc lá và các chất sử dụng như dược phẩm” (khoản 20, điều 2). Tổng hợp các khái niệm nên trên ta có thể đưa ra một khái niệm chung nhất cho thực phẩm như sau: Thực phẩm là tất cả các sản phẩm ở trạng thái tươi sống hoặc đã qua sơ chế, chế biến, bảo quản nhằm phục vụ cho nhu cầu ăn, uống của con người. - Vệ sinh an toàn thực phẩm Vệ sinh an toàn thực phẩm là vấn đề rất quan trọng hiện nay, đây là mối quan tâm không những của các cơ quan nhà nước mà còn là mối quan tâm của từng người trong cuộc sống, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm là đảm bảo cho sức khỏe của mỗi người, đảm bảo cho nòi giống tương lai và nguồn lực của cả đất nước. Theo quy định tại Luật an toàn thực phẩm năm 2010 quy định: “An toàn thực phẩm là việc đảm bảo để thực phẩm không gây hại đến sức khỏe tính mạng con người” (khoản 20, điều 2). “Vệ sinh an toàn thực phẩm là các điều kiện biện pháp cần thiết để đảm bảo thực phẩm không gây hại cho tính mạng và sức khỏe con người” (khoản 20, điều 2). Các khái niệm trên đã cho ta hình dung được thế nào là vệ sinh an toàn thực phẩm. Tuy nhiên để có thể hiểu một cách chính xác nhất và cụ thể nhất ta có thể đưa ra khái niệm như sau: Vệ sinh an toàn thực phẩm là tất cả các điều kiện, biện pháp cần thiết đối với thực phẩm từ khâu sản xuất, chế biến, bảo quản, lưu thông, vận chuyển đến sử dụng nhằm bảo đảm thực phẩm sạch, an toàn, không bị hư hỏng, biến chất hoặc chứa chất có hại cho sức khỏe con người. Khái niệm này cho thấy vệ sinh an toàn thực phẩm xuyên suốt tất cả các mắt xích của chuỗi thực phẩm, từ sản xuất, chế biến, bảo quản, vận chuyển, lưu thông đến sử dụng. Để đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, phải thực hiện tốt tất cả các mắt xích trong chuỗi thực phẩm để đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm. 6 Chính vì những lý do đó, để đảm bảo an toàn thực phẩm, cần có sự tham gia của nhiều thành phần tham gia khác nhau, từ các cơ sở quốc gia, nhà sản xuất, nhà phân phối và người sử dụng. 1.1.2. Khái niệm quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống - Quản lý nhà nước Quản lý nhà nước ra đời cùng với sự xuất hiện của nhà nước, là sự quản lý của nhà nước đối với xã hội và công dân. QLNN là sự chỉ huy, điều hành xã hội để thực thi quyền lực nhà nước; là tổng thể về thể chế, về tổ chức và cán bộ của bộ máy nhà nước có trách nhiệm quản lý công việc hàng ngày của nhà nước, do các cơ quan nhà nước (lập pháp, hành pháp và tư pháp) có tư cách pháp nhân công pháp (công quyền) tiến hành bằng văn bản quy phạm pháp luật để thực hiện chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn mà nhà nước đã giao trong việc tổ chức và điều chỉnh các quan hệ xã hội và hành vi của công dân. Quản lý nhà nước là thuật ngữ được sử dụng phổ biến ở Việt Nam với nhiều cách tiếp cận khác nhau: Theo nghĩa rộng thì quản lý nhà nước có thể hiểu là hoạt động của BMNN, bao gồm cả cơ quan quyền lực nhà nước là Quốc hội, cơ quan HCNN từ trung ương đến địa phương, cơ quan tư pháp và hệ thống Tòa án nhân dân các cấp [2, tr 22]. Theo nghĩa trên thì nói đến QLNN là nói đến chức năng chung của bộ máy nhà nước với tư cách là một tổ chức quyền lực và mang tính pháp quyền, là tổ chức công quyền quản lý toàn xã hội bằng các hoạt động lập pháp, hành pháp và tư pháp. Theo nghĩa hẹp: QLNN là hoạt động riêng của cơ quan hành chính nhà nước: Các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban nhân dân các cấp, các Sở, Phòng, Ban của Ủy ban nhân dân. Theo nghĩa này thì QLNN không bao gồm hoạt động lập pháp và tư pháp của nhà nước, mà đó là hoạt động điều hành công việc hàng ngày của hệ thống bộ máy hành chính nhà nước. Từ việc tìm hiểu, nghiên cứu các khái niệm quản lý nhà nước, có thể đưa ra khái niệm chung về QLNN như sau: Quản lý nhà nước là sự tác động của nhà nước lên các đối tượng quản lý của nhà nước, bao gồm: Các tổ chức, cơ quan, các cán bộ, công chức, viên chức của nhà nước và các tổ chức, cá nhân khác trong xã hội một cách thường xuyên, liên tục để đạt được những mục tiêu mà nhà nước đề ra đó là ổn định và phát triển xã hội. - Quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống Từ những khái niệm đã được làm rõ ở trên, có thể đưa ra khái niệm quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ: 7 Là một lĩnh vực quản lý chuyên ngành, trong đó, nhà nước sử dụng pháp luật và chính sách để điều hành, điều chỉnh hành vi của cá nhân, tổ chức trong trong sản xuất, kinh doanh thực phẩm nhằm cho hoạt động đảm bảo ATTP được diễn ra theo đúng quy định của pháp luật và thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ đối với toàn xã hội. Hoạt động QLNN về ATTP do các cơ quan trong bộ máy nhà nước thực hiện, nhằm đạt tới mục tiêu đảm bảo ATTP, góp phần duy trì sự ổn định và phát triển của toàn xã hội. Quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ thực chất là quản lý về mặt hàng kinh doanh tại chợ và quản lý vệ sinh an toàn ở chợ. 1.2. Một số lí thuyết về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống ở các địa phương 1.2.1. Đặc điểm vệ sinh an toàn thực phẩm + An toàn thực phẩm đóng vai trò quan trọng và ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe người sử dụng. Nếu đảm bảo tốt ATTP, thực phẩm sẽ là nguồn cung cấp chất dinh dưỡng cho sự tồn tại, phát triển của cơ thể, duy trì sức khỏe con người. Tuy nhiên, thực phẩm không đảm bảo ATTP sẽ trở thành nguồn gây bệnh và ảnh hưởng xấu tới sức khỏe con người. Sử dụng thực phẩm không được đảm bảo ATTP có thể dẫn tới NĐTP cấp tính với các triệu chứng dễ nhận thấy, nguy hiểm hơn, sự tích lũy lâu ngày các yếu tố độc hại trong cơ thể con người khi sử dụng thực phẩm không đảm bảo ATTP có thể gây ra các bệnh nan y khó chữa, đặc biệt, về lâu dài còn có thể gây ảnh hưởng không tốt tới sức khỏe giống nòi. + Việc xác định ATTP là một việc khó khăn: Để xác định được thực phẩm đảm bảo ATTP không thể chỉ sử dụng qua cảm quan trực tiếp mà cần phải có những thiết bị, máy móc chuyên dụng thông qua những thao tác, quy trình phức tạp đòi hỏi nhiều điều kiện kĩ thuật cao. Đồng thời, người được giao nhiệm vụ xác định thực phẩm an toàn cũng phải đảm bảo những tiêu chuẩn nhất định về trình độ chuyên môn và phải được đào tạo chuyên biệt. + An toàn thực phẩm có tính chất phổ biến chung: Tính phổ biến chung của ATTP được thể hiện rõ qua việc các sản phẩm thực phẩm để đảm bảo ATTP phải tuân thủ áp dụng theo các quy chuẩn kỹ thuật, tiêu chuẩn kỹ thuật được các cơ quan có thẩm quyền ban hành và phổ biến toàn xã hội. Sản phẩm thực phẩm không đảm bảo theo các chỉ tiêu kĩ thuật tại các quy chuẩn kỹ thuật, tiêu chuẩn kỹ thuật sẽ không đảm bảo ATTP dẫn tới nguy cơ gây ngộ độc thực phẩm cho người sử dụng. Đồng thời, tùy theo mức độ và nguyên nhân gây mất ATTP sẽ dẫn tới những tác động tiêu cực khác nhau đối với sức khỏe người sử dụng thực phẩm. + An toàn thực phẩm tác động đến kinh tế- xã hội: Đảm bảo ATTP trong kinh doanh, sản xuất sẽ góp phần vào thúc đẩy hàng hóa, dịch vụ thực phẩm được lưu thông, tạo nền 8 tảng tốt cho phát triển kinh tế. Đặc biệt, đối với tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh thực phẩm, việc không đảm bảo ATTP sẽ dẫn tới những chi phí cho việc thu hồi, hủy bỏ sản phẩm; mất lợi nhuận do sản phẩm, dịch vụ không được lưu thông... và tổn thất nặng nề nhất là mất lòng tin, gây hoang mang tâm lý người tiêu dùng góp phần gây bất ổn xã hội. + Để đảm bảo ATTP đòi hỏi phải có sự tuân thủ nghiêm ngặt các quy định kỹ thuật theo chuỗi bao gồm tất cả các khâu từ nuôi trồng, đánh bắt - thu hoạch, sản xuất chế biến cho tới bảo quản, vận chuyển và sử dụng. Thực hiện kém hiệu quả các quy định kỹ thuật về ATTP ở một trong các khâu như trên đều sẽ dẫn tới việc thực phẩm không đảm bảo ATTP và gây nên những tác động không tốt đối với sức khỏe của người tiêu dùng. 1.2.2. Đặc điểm chợ truyền thống - Sự hình thành của chợ do yêu cầu khách quan của sản xuất và trao đổi hàng hoá. - Các hoạt động mua, bán trao đổi hàng hoá, dịch vụ tại chợ thường diễn ra theo một quy luật và chu kỳ thời gian nhất định có thể theo ngày, buổi phiên. - Chợ truyền thống mang đậm dấu ấn văn hóa, hồn quốc Việt, thể hiện trong giao dịch và trong văn hóa của chợ. 1.2.3. Đặc điểm, vai trò của quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống ở các địa phương - Vệ sinh an toàn thực phẩm tại chợ là một lĩnh vực của quản lý nhà nước do đó nó mang những đặc trưng chung của quản lý nhà nước + Thứ nhất, quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm chợ là hoạt động quản lý mang tính quyền lực nhà nước. Đây là đặc trưng cơ bản của hoạt động quản lý nhà nước so với hoạt động quản lý của các chủ thể khác. Quyền lực của nhà nước cho phép các chủ thể nhà nước ban hành các văn bản pháp luật để tác động đến các chủ thể xã hội liên quan đến vệ sinh an toàn thực phẩm và buộc các chủ thể này phải tuân thủ. Sử dụng quyền lực nhà nước, cơ quan nhà nước thực hiện chức năng quản lý nhà nước về chất lượng, vệ sinh, an toàn thực phẩm, có quyền kiểm tra, rà soát và áp dụng các hình thức xử lý vi phạm pháp luật về an toàn thực phẩm. + Thứ hai, quản lý quốc gia về vệ sinh an toàn thực phẩm là một hoạt động thống nhất. Bộ máy quốc gia được tổ chức thành một khối thống nhất từ trung ương đến địa phương, và chính phủ chịu trách nhiệm cao nhất về VSATTP của cả nước, trong đó có việc phân công VSATTP. Tính địa phương, điều này đảm bảo tính thống nhất trong quản lý và đảm bảo phù hợp với đặc thù của từng địa phương. + Thứ ba, quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm là một hoạt động liên tục. Hoạt động quản lý nhà nước cần đảm bảo tính liên tục, kịp thời nhằm thích ứng với sự thay đổi không ngừng của đời sống xã hội. Công tác đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm 9 cũng phải được quản lý thường xuyên, liên tục để đảm bảo chất lượng thực phẩm, bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng. Việc kinh doanh, buôn bán cũng diễn ra hàng ngày nên hoạt động quản lý của quốc gia cũng phải đảm bảo tính liên tục. + Thứ tư, hoạt động quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm phải tuân theo các quy định của pháp luật. Khi các chủ thể nhà nước được ủy quyền quản lý ATTP không có nghĩa là họ có thể tùy tiện quản lý, áp đặt theo ý mình mà mọi hoạt động của chủ thể quản lý phải tuân theo pháp luật và không được vi phạm pháp luật. - Ngoài những nét chung đó thì quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm cũng có những đặc điểm riêng biệt. + Thứ nhất, công tác quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm là công việc gồm nhiều bộ phận nên trong quá trình thực hiện cần làm rõ trách nhiệm của từng bộ phận, tổ chức thực hiện trong công tác quản lý để mang lại hiệu quả cao. + Thứ hai, quản lý quốc gia về vệ sinh an toàn thực phẩm là một hoạt động rất phức tạp. Tại các chợ truyền thống có rất nhiều chủ thể kinh doanh thực phẩm nhưng không phải doanh nghiệp nào cũng đăng ký kinh doanh nhà nước, còn nhiều người kinh doanh tự phát, nhỏ lẻ, rất khó quản lý. Mặt khác, với tình hình kinh tế phát triển như hiện nay, thực phẩm đa dạng, phong phú đã kéo theo rất nhiều khó khăn cho công tác quản lý của các cơ quan nhà nước. - Vai trò của quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống + Tạo môi trường thuận lợi để hoạt động đảm bảo an toàn thực phẩm được thực hiện có hiệu quả trong phạm vi toàn xã hội + Điều tiết hoạt động đảm bảo an toàn xã hội, nâng cao chất lượng thực phẩm, an toàn thực phẩm, đảm bảo sức khỏe cộng đồng + Tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh trong lĩnh vực an toàn thực phẩm, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của người tiêu dùng + Trong những năm gần đây vấn đề VSATTP đang diễn ra ngày càng trầm trọng, nhiều vụ ngộ độc thực phẩm diễn ra liên tiếp, gây thiệt hại đến tính mạng của con người và tiền của nên việc QLNN về VSATTP có ý nghĩa rất quan trọng. + Nhà nước thông qua việc hoạch định và ban hành các văn bản pháp luật có liên quan đến VSATTP để có thể hướng dẫn người tiêu dùng và các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh có định hướng để sản xuất sản phẩm sạch. Người tiêu dùng bớt phải lo âu hơn mỗi khi mua sản phẩm ngoài chợ vì sợ không rõ nguồn gốc, không đảm bảo VSATTP. + Việc QLNN về VSATTP mà thực hiện tốt thì sẽ giảm được các vụ ngộ độc thực phẩm gây thiệt hại đến con người và tài sản. Bên cạnh đó lại không giảm nguồn thu từ sản xuất trong nước khi khách du lịch không còn e ngại về VSATTP, các Khách sạn lớn không phải nhập khẩu rau, quả, thịt,…ở nước ngoài. 10 1.3. Nội dung và nguyên lý quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống ở các địa phương 1.3.1.Nội dung quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống ở các địa phương - Xây dựng kế hoạch và ban hành các văn bản Nhà nước hoạch định chính sách thông qua việc ban hành văn bản việc xây dựng và ban hành các văn bản pháp luật về quản lý an toàn thực phẩm sẽ giúp cho các tiểu thương kinh doanh thực phẩm có một môi trường pháp lý thuận lợi. Đồng thời giúp nhà nước quản lý dễ dàng hơn giảm thiểu rủi ro trong quá trình tiêu dùng thực phẩm. Qua đó, nhà nước phân tích nghiên cứu tiến hành xây dựng các chính sách văn bản phù hợp có sự tham gia bàn bạc kỹ lưỡng của các cơ quan ban ngành để đưa ra chính sách dự thảo tốt nhất về an toàn thực phẩm tại các chợ. - Tổ chức triển khai các hoạt động quản lý an toàn thực phẩm tại các chợ trên địa bàn Các văn bản pháp lý về quản lý được xây dựng và ban hành sẽ được đưa vào thực tế. Ngoài mục đích phổ biến hướng dẫn các văn bản luật này đến các tiểu thương người tiêu dùng thực hiện đúng quy định còn nhằm mục đích đảm bảo thống nhất và phù hợp với hệ thống chính sách và cơ chế phát triển thương mại phát triển kinh tế trong điều kiện hội nhập. Sở Công thương UBND các quận/huyện Ban quản lý chợ quận/huyện UBND xã/ phường Ban chỉ đạo công tác VSATTP Các phòng ban liên quan phối hợp quản lý theo chức năng, nhiệm vụ Các chợ trên địa bàn Sơ đồ 1.1. Bộ máy quản lý nhà nước về VSATTP tại các chợ trên địa bàn - Kiểm tra giám sát an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống trên địa bàn 11 Ban chỉ đạo liên ngành về an toàn thực phẩm tổ chức họp và phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng thành viên, xây dựng quy chế hoạt động của ban chỉ đạo và xây dựng chương trình phối hợp vận động, giám sát đảm bảo an toàn thực phẩm tại các chợ, các bộ phận tham mưu thuộc ban chỉ đạo cấp phường, xã tổng hợp thống kê lập danh sách phân cấp phân ngành theo loại hình kinh doanh đồng thời cho ký cam kết đảm bảo an toàn thực phẩm đối với các cơ sở thực phẩm nhỏ lẻ không thực hiện khẩn cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện về vệ sinh thực phẩm trên địa bàn tránh hiện tượng bỏ sót hoặc chồng chéo trong quản lý và tăng cường nâng cao kiến thức pháp luật về an toàn thực phẩm cho các tiểu thương tại chợ. - Xử lý những vấn đề phát sinh về vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống Xử lý vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm ở chợ truyền thống Ban chỉ đạo liên ngành vẫn xử lý vi phạm ATTP theo quy định, đồng thời tăng hình thức xử phạt và biện pháp khắc phục hậu quả. Hạn chế hình thức xử phạt, cảnh cáo, đồng thời tuân thủ nguyên tắc hành vi chỉ được xử phạt một lần đối với một đối tượng, không được trùng lặp, lặp lại hành vi đã được quy định trong các lĩnh vực khác. Ngoài ra, những tiểu thương vi phạm các quy định về an toàn thực phẩm như nhãn mác, chất lượng, quảng cáo sản phẩm cũng bị xử phạt. 1.3.2. Tiêu chí đánh giá quản lý nhà nước về vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ trên địa bàn - Tiêu chí quản lý về đầu tư, phát triển chợ + Hệ thống rãnh kín, thoát nước tốt, không gây ô nhiễm các vùng xung quanh; dụng cụ chứa đựng rác thải phải có nắp đậy và được thu gom xử lý hàng ngày. + Khu vực chế biến, kinh doanh thực phẩm được chia theo nhóm hàng riêng biệt để ngăn ngừa ô nhiễm chéo giữa thực phẩm chưa qua chế biến và thực phẩm đã qua chế biến. + Có hệ thống cấp nước sinh hoạt, nhà vệ sinh, chậu rửa tay và thường xuyên giữ vệ sinh sạch sẽ. + Không được bố trí khu giết mổ gia cầm tại chợ. + Có khu thu gom chất thải trong chợ theo quy định. Ủy ban nhân dân các cấp tổ chức thực hiện các quy hoạch cơ sở hạ tầng thương mại đã được phê duyệt cho từng thời kỳ để đảm bảo đáp ứng nhu cầu giao thương hàng hóa của khu vực. Sự gia tăng dân số tự nhiên và cơ học như hiện nay nếu không tính đến việc phát triển hệ thống hỗ trợ hợp lý cả về số lượng và chất lượng tương xứng với mật độ dân cư đông đúc sẽ dẫn đến sự xuất hiện của chợ cóc, chợ tạm. Đây là câu hỏi về quản lý đầu tư và phát triển thị trường khi nguồn lực địa phương có hạn. - Tiêu chí đánh giá việc quản lý thương nhân 12