Tài liệu Kc089 nền kthh nhiều thành phần

Lêi nãi ®Çu Tõ n¨m 1986 ViÖt Nam thùc hiÖn viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc b»ng ph¸p luËt, chÝnh s¸ch kÕ ho¹ch vµ c¸c c«ng cô kh¸c . Qu¸ tr×nh chuyÓn tiÕp ®ã ®· ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ tuy lµ bíc ®Çu nhng ®¸ng khÝch lÖ. Chóng ta ®· b¾t ®Çu kiÒm chÕ ®îc l¹m ph¸t trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ ph¶i ®èi phã víi nhiÒu khã kh¨n vµ nguån viÖn trî tõ bªn ngoµi rÊt h¹n chÕ. N¨m 1986 tØ lÖ l¹m ph¸t lµ 487% n¨m 1994 ®¹t møc hai con sè: 14%. Tèc ®é trît gi¸ ®· tõ 15 -20% mét th¸ng vµo ®Çu n¨m 1989, gi¶m xuèng cßn díi 4% mét th¸ng n¨m 1992. Trong n«ng nghiÖp tõ chç hµng chôc n¨m liªn tôc ph¶i nhËp khÈu l ¬ng thùc th× nay chóng ta ®· ®ñ l¬ng thùc ®Ó phôc vô nhu cÇu trong níc vµ l¹i cßn xuÊt khÈu mét lîng ®¸ng kÓ. N¨m 1992, lÇn ®Çu tiªn ViÖt Nam xuÊt khÈu g¹o, ®øng thø 3 thÕ giíi sau Mü vµ Th¸i lan. Quan hÖ kinh tÕ - th¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam víi c¸c níc còng t¨ng nhanh, më réng bu«n b¸n víi nhiÒu b¹n hµng. XuÊt khÈu n¨m 1989 - 1991 t¨ng 28% n¨m, thu hót ngµy cµng nhiÒu c«ng ty níc ngoµi ®Çu t vµo ViÖt Nam víi trªn 400 dù ¸n, vèn ®¨ng ký kho¶ng 3 tû USD. LÇn ®Çu tiªn sau nhiÒu thËp kû ®· xo¸ bá chÕ ®é tem phiÕu vµ ph©n phèi theo ®Þnh lîng. Cã thÓ nãi, chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, ¸p dông chÝnh s¸ch kinh tÕ më ®èi víi c¶ trong níc vµ ngoµi níc lµ bø¬c më ®Çu ®æi míi c¬ b¶n vÒ ®êng lèi xuyªn suèt mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng hay nãi mét c¸ch kh¸c c¬ cÊu kinh tÕ míi b¾t ®Çu cã hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, trong giai ®o¹n ®æi míi nµy bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®îc, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam cßn gÆp kh«ng Ýt nh÷ng khã kh¨n. Tríc hÕt ®ã lµ nguy c¬ tôt hËu do: Sù thiÕu triÖt ®Ó cña c«ng cuéc c¶i c¸ch cßn ®ang trong thêi kú tranh tèi tranh s¸ng nªn chØ cÇn mét bíc s¬ hë cã thÓ dÉn nÒn kinh tÕ ®Õn chç sôp ®æ. 1 ViÖt Nam ®ang lµ mét níc nghÌo kÐm ph¸t triÓn, c«ng nghiÖp cßn l¹c hËu, c¬ së vËt chÊt kü thuËt nhÊt lµ c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ - x· héi qu¸ yÕu kÐm, kh«ng ®ång bé d©n sè ®«ng (h¬n 70 triÖu d©n) t¨ng nhanh, nhiÒu ng êi kh«ng cã viÖc lµm, møc sèng cßn thÊp, nhiÒu vÊn ®Ò vÒ v¨n ho¸ - x· héi cÇn gi¶i quyÕt. Tèc ®é ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia trong khu vùc rÊt cao, ViÖt Nam n»m trong khu vùc §«ng Nam ¸ lµ mét khu vùc ®ang diÔn ra nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ s«i n«Ø nhÊt. Thø hai lµ cßn tån t¹i nh÷ng mÊt c©n ®èi do: Sù ph¸t triÓn thiÕu toµn diÖn cña c¬ cÊu kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn. Thùc tÕ cho thÊy trong sè c¸c doanh nghiÖp quèc doanh chØ cã 1/3 sè doanh nghiÖp ph¸t triÓn nhng sù ph¸t triÓn cña hä ®i liÒn víi sù ®Çu t cña nhµ níc vÒ vèn, ®Êt ®ai vµ tÝn dông 2/3 sè doanh nghiÖp cßn l¹i lµm ¨n thua lç. C¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo GNP nhng nh×n chung cha ®îc quan t©m thÝch ®¸ng, ®Æc biÖt trong viÖc xuÊt khÈu: Nhµ níc chØ cho phÐp c¸c doanh nghiÖp quèc doanh ®îc xuÊt khÈu nh÷ng mÆt hµng träng yÕu trong nÒn kinh tÕ cßn c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh chØ ®îc xuÊt khÈu nh÷ng mÆt hµng nãi chung lµ ®ãng gãp kh«ng ®¸ng kÓ vµo thu nhËp ng©n s¸ch. XuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh thùc tiÔn vµ còng tõ sù say mª cña em khi nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy nªn em chän ®Ò tµi: “ Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn” . §îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña thÇy gi¸o Lª Kim Ch©u cïng víi chót hiÓu biÕt Ýt ái cñam×nh, em m¹nh d¹n xin ®îc tr×nh bµy mét sè ý kiÕn c¸ nh©n m×nh víi hy väng gãp phÇn nhá bÐ lµm phong phó thªm hÖ thèng lý luËn trong c«ng cuéc ®æi míi cña níc ta hiÖn nay. Em rÊt mong ®îc sù gãp ý cña thÇy c«vµ c¸c b¹n quan t©m ®Õn ®Ò tµi nµy ®Ó bµi viÕt hoµn thiÖn h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n vµ tr©n träng ý kiÕn ®ãng gãp. 2 Ch¬ng I I.Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vµ quan ®iÓm toµn diÖn cña chñ nghÜa M¸c - LªNin. Quan ®iÓm toµn diÖn cña chñ nghÜa M¸c - LªNin 1.Gi¶i thÝch quan ®iÓm. Trong viÖc nhËn thøc còng nh trong viÖc xem xÐt c¸c ®èi tîng cÇn ph¶i ®øng trªn quan ®iÓm toµn diÖn. Nh vËy c©u hái ®Æt ra: quan ®iÓm toµn diÖn lµ g×? Quan ®iÓm toµn diÖn thÓ hiÖn qua hai nguyªn lý sau: a.Nguyªn lý phæ biÕn gi÷a c¸c sù vËt hiÖn tîng hay gäi lµ mèi liªn hÖ phæ biÕn gi÷a c¸c sù vËt, hiÖn tîng. C¸c sù vËt vµ hiÖn tîng mu«n h×nh, ngh×n vÎ trong thÕ giíi kh«ng cã c¸i nµo tån t¹i mét c¸ch c« lËp, biÖt lËp mµ chóng lµ mét thÓ thèng nhÊt, trong ®ã c¸c sù vËt hiÖn tîng tån t¹i b»ng c¸ch t¸c ®éng lÉn nhau, rµng buéc nhau, quy ®Þnh vµ chuyÓn ho¸ lÉn nhau. Mèi liªn hÖ nµy ch¼ng nh÷ng diÔn ra ë mäi sù vËt vµ hiÖn tîng trong tù nhiªn trong x· héi vµ trong t duy con ngêi mµ cßn diÔn ra gi÷a c¸c yÕu tè c¸c mÆt kh¸c, c¸c qu¸ tr×nh cña mçi sù vËt hiÖn tîng. Cã nh÷ng mèi liªn hÖ chØ ®Æc trng cho mét ®èi tîng hoÆc mét nhãm ®èi tîng. Nhng ®ång thêi cã nh÷ng mèi liªn hÖ mang tÝnh phæ qu¸t cho mäi ®èi tîng cña tån t¹i, nh÷ng mèi liªn hÖ nh vËy ®îc gäi lµ liªn hÖ phæ biÕn. C¸c mèi liªn hÖ gi÷a vai trß qui ®Þnh t c¸ch tån t¹i cña sù vËt hiÖn tîng. Víi mét sù vËt, hiÖn tîng cã thÓ cã v« lîng c¸c mèi liªn hÖ kh¸c nhau. Mèi liªn hÖ ®Òu cã nh÷ng vÞ trÝ vµ vai trß kh¸c nhau trong viÖc quy ®Þnh nh÷ng t c¸ch tån t¹i cña c¸c sù vËt hiÖn tîng (xÐt trong mét ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh) Nguyªn t¾c toµn diÖn cã nguån gèc tõ mèi liªn hÖ phæ biÕn ®ù¬c nhËn thøc vµ ®îc ®Ó lªn thµnh nguyªn lý chØ ®¹o ph¬ng ph¸p hµnh ®éng vµ suy nghÜ. 3 Trong nÒn kinh tÕ kh«ng cã mét sù kiÖn kinh tÕ nµo tån t¹i trong tr¹ng th¸i c« lËp, t¸ch rêi nh÷ng sù kiÖn kh¸c mµ lu«n n»m trong mèi liªn hÖ víi nh÷ng sù kiÖn kinh tÕ kh¸c. Thùc tÕ cho thÊy, gi¸ c¶ thÞ trêng cña mçi lo¹i hµng ho¸ chØ biÓu hiÖn ra trong mèi quan hÖ víi sù biÕn ®éng cung - cÇu vÒ lo¹i hµng ho¸ ®ã, trong mèi quan hÖ víi gi¸ c¶ vµ c¸c lo¹i hµng ho¸ kh¸c (tØ gi¸ víi c¸c lo¹i hµng ho¸ bæ sung). Còng gièng nh sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a cung cÇu vµ gi¸ c¶ trªn thÞ tr êng hµng ho¸, thÞ trêng vèn, thÞ trêng lao ®éng kh«ng tån t¹i trong tr¹ng th¸i c« lËp vµ t¸ch rêi mµ trong sù liªn hÖ t¸c ®éng qua l¹i. Ch¼ng h¹n nh mçi sù biÕn ®éng vÒ gi¸ c¶ trªn thÞ trêng vèn (l·i suÊt) kÐo theo hµng lo¹t c¸c sù biÕn ®éng lan truyÒn trªn c¸c thÞ trêng lao ®éng, thÞ trêng hµng ho¸. Nh chóng ta ®· biÕt l·i suÊt trªn thÞ trêng vèn gi¶m c¸c doanh nghiÖp cã c¬ héi më réng ®Çu t, ph¸t triÓn s¶n xuÊt lµm cho gi¸ c¶ søc lao ®éng, tiÒn c«ng, tiÒn l¬ng t¨ng lªn do ®ã gi¸ c¶ trªn thÞ trêng hµng ho¸ còng t¨ng lªn. NhËn thøc ®îc mèi liªn hÖ gi÷a c¸c sù kiÖn kinh tÕ nhng vÊn ®Ò lµ ë chç chóng ta ¸p dông nguyªn lý nµy ®Ó xem xÐt, tõ ®ã ®Ò ra ® êng lèi chÝnh s¸ch trong viÖc tæ chøc c¬ cÊu nÒn kinh tÕ nh thÕ nµo? b.Nguyªn lý cña phÐp biÖn chøng duy vËt vÒ sù ph¸t triÓn cña sù vËt, hiÖn tîng. Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - LªNin. VËn ®éng lµ mét kh¸i niÖm dïng ®Ó chØ mäi sù biÕn ®éng nãi chung. Mäi sù vËt vµ hiÖn tîng lµ mét d¹ng cña vËt chÊt trong qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ®îc ®Æc trng bëi mét h×nh thøc vËn ®éng nhÊt ®Þnh. Mäi sù vËt sù kiÖn trong vò trô tån t¹i trong qu¸ tr×nh kh«ng ngõng chuyÓn ho¸ tõ d¹ng nµy sang d¹ng kh¸c, tõ h×nh thøc nµy sang h×nh thøc kh¸c. BÊt kú mét sù vËn ®éng nµo còng bao hµm trong mét xu híng rÊt 4 nhiÒu xuyªn suèt qu¸ tr×nh tõ qóa khø ®Õn hiÖn t¹i, ®Õn t¬ng lai. Trªn b×nh diÖn triÕt häc, xu híng vËn ®éng tõ thÊp ®Õn cao, tõ gi¶n ®¬n ®Õn phøc t¹p, ngµy cµng hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn. Tuú theo c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau cña thÕ giíi vËt chÊt mµ sù ph¸t triÓn thÓ hiÖn kh¸c nhau mµ nguån cña nã lµ sù liªn hÖ, t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp trong b¶n th©n sù vËt vµ hiÖn t îng. Song kh«ng nªn hiÓu sù ph¸t triÓn bao giê còng diÔn ra mét c¸ch gi¶n ®¬n th¼ng t¾p. XÐt tõng trêng hîp c¸ biÖt th× cã nh÷ng vËn ®éng ®i lªn, tuÇn hoµn thËm chÝ ®i xuèng, nhng xÐt c¶ qu¸ tr×nh trong ph¹m vi réng lín th× vËn ®éng ®i lªn lµ khuynh híng thèng trÞ. Kh¸i qu¸t t×nh h×nh trªn, phÐp biÖn chøng duy vËt kh¼ng ®Þnh: ph¸t triÓn lµ khuynh híng chung cña sù vËn ®éng cña sù vËt, hiÖn tîng. Nguyªn lý vÒ sù ph¸t triÓn chØ cho chóng ta: Muèn thùc sù n¾m ® îc b¶n chÊt cña sù vËt hiÖn tîng, n¾m ®îc khuynh híng vËn ®éng cña chóng ph¶i cã quan ®iÓm ph¸t triÓn. Quan ®iÓm nµy yªu cÇu khi ph©n tÝch sù vËt, hiÖn tîng trong sù vËn ®éng, ph¶i ph¸t hiÖn c¸c xu híng biÕn ®æi chuyÓn ho¸ cña chóng, kh¾c phôc t tëng b¶o thñ, tr× trÖ. Nhng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ta ph¶i hÕt søc chó ý ®Õn viÖc kÕ thõa vµ s¸ng t¹o nh÷ng thµnh qu¶ mµ sù vËt, hiÖn tîng tríc ®· ®¹t ®îc.Ph¸t triÓn kh«ng ph¶i lµ vËn ®éng theo ®êng th¼ng mµ chØ lµ xu híng vËn ®éng theo híng tiÕn lªn. §èi víi mét nÒn kinh tÕ, xu híng t¨ng trëng tù v¹ch ®êng ®i biÓu hiÖn xuyªn qua c¸c thêi ®iÓm mµ ë ®ã ta cã thÓ nhËn thÊy hoÆc lµ nã ®ang ë tr¹ng th¸i t¬ng ®èi æn ®Þnh (tæng cung = tæng cÇu) hoÆc lµ trong tr¹ng th¸i më réng ph¸t triÓn s¶n xuÊt (tæng cung < tæng cÇu) hoÆc lµ trong tr¹ng th¸i thu hÑp l¹i sù khñng ho¶ng vµ sang tr¹ng th¸i (tæng cung > tæng cÇu). Cø mçi khi nÒn kinh tÕ l©m vµo thêi kú khñng ho¶ng, suy tho¸i nÕu nã kh«ng ®ñ søc ®Ó vît qua ®Õn thêi kú håi phôc ®Ó t¨ng trëng vÒ sau th× nã sÏ bÞ ®µo th¶i vµ lo¹i bá b»ng mét cuéc c¸ch m¹ng x· héi hay ®¶o chÝnh ®Ó thiÕt lËp mét trËt tù kinh tÕ míi. 5 V× vËy vËn ®éng bao hµm trong m×nh c¶ sù ®µo th¶i, lo¹i bá, nh ng ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, tõ gi¶n ®¬n ®Õn phøc t¹p ngµy cµng ph¸t triÓn hoµn thiÖn h¬n. ViÖt Nam ®ang trong thêi kú chuyÓn ®æi tõ mét nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ níc c¬ cÊu nhiÒu thµnh phÇn. Khuynh híng vËn ®éng vµ ph¸t triÓn trë thµnh mét quy luËt tÊt yÕu kh¸ch quan trong mäi sù vËt vµ hiÖn tîng. §ã lµ mét ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái vµ kh«ng xuÊt ph¸t tõ ý muèn chñ quan cña con ng êi dï sù vËn ®éng Êy cã thÓ diÔn ra sím hay muén. 2Ph©n tÝch quan ®iÓm toµn diÖn trªn gãc ®é kinh tÕ. §¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng (1986) ®· ®Ò ra viÖc tiÕn hµnh ®æi míi toµn diÖn, trªn mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi nh»m ph¸t triÓn ®Êt nø¬c vµ còng nhê ®ã chóng ta ®· ®øng v÷ng tríc cuéc khñng ho¶ng cña hÖ thèng chñ nghÜa x· héi. Níc ta xuÊt ph¸t tõ mét níc phæ biÕn lµ s¶n xuÊt nhá, lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn kh«ng ®Òu vµ do ®ã c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau cïng tån t¹i. NÕu ®Ó ph¸t triÓn tù ph¸t trong nÒn kinh tÕ th Þ trêng th× theo logic tù nhiªn, nÒn kinh tÕ níc ta sÏ ®i ®Õn chñ nghÜa t b¶n. V× thÕ mét vÊn ®Ò ®Æt ra lµ nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®i lªn chñ nghÜa x· héi cña ta chØ cã phï hîp víi qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn hay kh«ng? T¹i ®¹i héi VII §¶ng ta l¹i tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh c«ng cuéc ®æi míi ® îc khëi xíng tõ §¹i héi VI, ®ång thêi còng kh¼ng ®Þnh con ®êng ph¸t triÓn cña theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Mét trong nh÷ng ®æi míi quan träng nhÊt lµ x©y dùng mét m« h×nh x· héi víi nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt vÜ m« cña Nhµ níc . XÐt trªn tæng thÓ x· héi, mçi thµnh phÇn kinh tÕ lµ mét hÖ thèng cã nh÷ng ph¬ng ¸n kinh doanh riªng rÊt kh¸c nhau vÒ n«Þ dung, chØ tiªu vµ c¸c bø¬c ®i ®Ó thÝch øng mét c¸ch nhanh nh¹y, chÝnh x¸c víi mäi biÕn ®æi vÒ nhu cÇu cña x· héi. Do vËy mçi thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu cã mét vÞ trÝ 6 vµ vai trß riªng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. MÆt kh¸c, søc m¹nh c¸ biÖt cña tõng thµnh phÇn chØ cã thÓ ph¸t huy ®îc trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ, trong nh÷ng lÜnh vùc nhÊt ®Þnh, nghÜa lµ nÕu chóng tån t¹i biÖt lËp th× mçi thµnh phÇn kinh tÕ kh«ng cã kh¶ n¨ng khai th¸c cã hiÖu qu¶ c ¸c nguån nh©n lùc vµ tµi lùc ë tõng ngµnh vµ tõng vïng nhÊt ®Þnh. Nhu cÇu khai th¸c triÖt ®Ó mäi tiÒm n¨ng cña ®Êt n íc, g¾n ph¸t triÓn s¶n xuÊt víi ph¸t triÓn x· héi, g¾n gi¶i quyÕt viÖc lµm æn ®Þnh vµ c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n vv... qui ®Þnh sù hiÖp t¸c gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. ë ®©u vµ khi nµo cßn tån t¹i nhu cÇu nµy th× quan hÖ gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cßn tån t¹i. Toµn bé nh÷ng quan hÖ nµy hîp thµnh cÊu tróc cña hÖ thèng kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn mµ nªn t¸ch khái hÖ thèng sÏ kh«ng hiÓu ®îc vÞ trÝ vµ vai trß riªng cña tõng thµnh phÇn. V× thÕ quan hÖ gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµ quan hÖ phæ biÕn mµ sù ph¸t triÓn cña nh÷ng quan hÖ ®ã mµ qu¸ tr×nh tõng bø¬c x· héi ho¸ sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Qu¸ tr×nh x· héi ho¸ cña c¸c lùc lîng s¶n xuÊt lu«n lu«n diÔn ra trong c¬ chÕ thÞ trêng. C¬ chÕ thÞ trêng ®Þnh híng quan hÖ gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ c¶ trong quan hÖ quèc gia lÇn trong quan hÖ quèc tÕ theo nguyªn t¾c c¸c bªn cïng cã lîi. Nguyªn t¾c nµy lµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong qu¸ tr×nh hîp t¸c. ViÖc thùc hiÖn nguyªn t¾c nµy lµm cho nh÷ng u thÕ riªng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong viÖc ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt ®Òu ®îc ph¸t huy. C¸c thµnh phÇn mét mÆt võa kÕt hîp víi nhau, võa bæ sung cho nhauvµ do®ã g¾n yÕu tè truyÒn thèng ®· ®îc chän läc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn x· h«Þ víi yÕu tè hiÖn ®¹i, g¾n c¸c tr×nh ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau cña lùc lîng s¶n xuÊt t¹o thµnh “Lùc lîng s¶n xuÊt míi” kÕt hîp sù biÕn ®æi vÒ lîng víi sù thay ®æi vÒ chÊt lµm cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cïng tån t¹i vµ ph¸t triÓn. MÆt kh¸c , c¬ chÕ thÞ trêng víi sù t¸c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ, qui luËt cung - cÇu buéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ 7 trong kinh daonh c¹nh tranh víi nhau quyÕt liÖt vµ kÕt qu¶ lµ dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt, ®æi míi c«ng nghÖ ®a khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt, gãp phÇn x©y dùng c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cña toµn x· héi. Trong c¹nh tranh, thµnh phÇn kinh tÕ nµo cã c¬ chÕ ho¹t ®éng thÝch hîp sÏ cã nhÞp ®é ph¸t triÓn nhanh h¬n, t¹o thµnh sù ph¸t triÓn kh«ng ®Òu, ®Æc biÖt ë nh÷ng vïng vµ nh÷ng ngµnh cã quan hÖ trùc tiÕp víi thÞ trêng thÕ giíi th× sù ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®ã sÏ diÔn ra víi tèc ®é nhanh chãng, t¹o thµnh c¸c b íc nh¶y vät vÒ chÊt, ph¸ vì tÝnh c©n b»ng chÝnh thÓ. §ã chÝnh lµ nguyªn nh©n ®a ®Õn c¸c cuéc khñng ho¶ng. V× v©þ, xuÊt hiÖn nhu cÇu ®iÒu chØnh tù gi¸c nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng nh»m ®¶m b¶o khai th¸c vµ ph¸t triÓn toµn bé nh÷ng n¨ng lùc s¶n xuÊt hiÖn cã. Nhµ níc víi t c¸ch lµ ngêi ®¹i diÖn cho môc tiªu ph¸t triÓn chung cña toµn hÖ thèng kinh tÕ ph¶i ®ãng vai trß chñ ®¹o trong viÖc ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ trªn tÇm vÜ m«, b¶o ®¶m tû lÖ ph¸t triÓn c©n ®èi vµ nhÞp nhµng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ - x· héi. II. Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn. 1. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan trong viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn. Trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ chèng Mü cøu níc, khu vùc kinh tÕ Nhµ níc ®· cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ phôc vô cho tiÒn tuyÕn. Chóng ta kh«ng thÓ phñ nhËn nh÷ng ®ãng gãp vµ thµnh qu¶ mµ khu vùc kinh tÕ ®· ®¹t ®îc. N¨m 1975 ®Êt níc thèng nhÊt. Chóng ta ®· duy tr× mét nÒn kinh tÕ tËp trung víi nh÷ng tham väng kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc ®ã lµ tËp trung ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng ®ång thêi ph¸t triÓn toµn diÖn c«ng nghiÖp nhÑ vµ n«ng nghiÖp. Nguån lùc cña mét nÒn kinh tÕ bao gåm ba yÕu tè: Vèn, lao ®éng, c«ng nghÖ. Thêi gian nµy chóng ta cha thÓ cã ®Çy ®ñ c¶ ba yÕu tè. Thø nhÊt, ®Êt níc võa tho¸t khái chiÕn tranh cña c¶i ®æ vµo phôc vô cuéc kh¸ng chiÕn rÊt nhiÒu nªn vèn tÝch luü trong níc kh«ng cßn lµ bao. Thø hai, c¬ së h¹ tÇng vµ m¸y mãc trang thiÕt bÞ chiÕn tranh tµn ph¸ 8 nÆng nÒ. Khi mµ ®Çu vµo cha cã ®ñ th× ch¾c ch¾n chóng ta kh«ng thÓ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cã hiÖu qu¶ ®îc. ChÝnh v× ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ mét c¸ch thiÕu toµn diÖn nªn nÒn kinh tÕ sa sót, ngêi d©n mÊt lßng tin víi §¶ng vµ Nhµ níc. T×nh h×nh trong níc lµ nh thÕ, trong khi ®ã trªn thÕ giíi c¸c møc trong khu vùc ®· vµ ®ang thùc hiÖn mét nÒn kinh tÕ hçn hîp cã hiÖu qu¶. V× vËy n¨m 1986, chóng ta chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h íng x· héi chñ nghÜa, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc. C¬ së kh¸ch quan cña sù tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn ®ã lµ do cßn nhiÒu thµnh h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt . §¹i héi §¶ng VII ®· kh¼ng ®Þnh c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®ang tån t¹i kh¸ch quan t¬ng xøng víi tinhs chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt trong giai ®o¹n lÞch sö hiÖn nay ®ã lµ: thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh tËp thÓ, c¸ thÓ, t nh©n t b¶n chñ nghÜa vµ t b¶n Nhµ níc. NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn trong sù vËn ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng ë níc ta lµ nguån lùc tæng hîp to lín ®Ó ®a nÒn kinh tÕ vît khái thùc tr¹ng thÊp kÐm, ®a nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn kÓ c¶ trong ®iÒu kiÖn ng©n s¸ch Nhµ nø¬c h¹n hÑp. NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn võa ph¶n ¸nh tÝnh ®a d¹ng phong phó trong viÖc ®¸p øng nhu cÇu x· h«Þ võa ph¶n ¸nh tÝnh chÊt phøc t¹p trong viÖc qu¶n lý theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Do ®ã, viÖc “ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ph¶i ®i ®«i víi t¨ng cêng qu¶n lý cña Nhµ nø¬c vÒ kinh tÕ x· héi”. 2.Nh÷ng quan ®iÓm chung vÒ viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn. NÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn tån t¹i trong nã nh÷ng kiÓu s¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng cïng b¶n chÊt, võa thèng nhÊt võa m©u thuÉn víi nhau. 9 TÝnh thèng nhÊt c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thÓ hiÖn: C¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong qu¸ tr×nh vËn ®éng kh«ng biÖt lËp nhau mµ g¾n bã, ®an xen x©m nhËp lÉn nhau th«ng qua c¸c mèi liªn hÖ kinh tÕ v× chóng ®Òu lµ c¸c bé phËn cña hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng x· héi thèng nhÊt. Sù thèng nhÊt c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cßn v× cã yÕu tè ®iÒu tiÕt thèng nhÊt ®ã lµ hÖ thèng c¸c quy luËt kinh tÕ ®ang t¸c ®éng trong thêi kú qu¸ ®é vµ thÞ trêng thèng nhÊt. M©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ víi nhau thÓ hiÖn : M©u thuÉn gi÷a c«ng h÷u vµ t h÷u, gi÷a t nh©n víi tËp thÓ, víi Nhµ níc gi÷a xu híng t b¶n chñ nghÜa vµ x· héi chñ nghÜa. M©u thuÉn lµ céi nguån cña mäi sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. Trong hÖ thèng kinh tÕ thèng nhÊt cña nÒn kinh tÕ qu¸ ®é chøa ®ùng nh÷ng sù ®èi lËp, nh÷ng khuynh híng ®èi lËp, mét mÆt bµi trõ, phñ ®Þnh lÉn nhau, c¹nh tranh víi nhau mÆt kh¸c chóng thèng nhÊt víi nhau, th©m nhËp, n¬ng tùa vµo nhau ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn th«ng qua hîp t¸c vµ c¹nh tranh, liªn kÕt, liªn doanh. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu ®îc thõa nhËn tån t¹i kh¸ch quan vµ Nhµ níc t¹o ®iÒu kiÖn vµ m«i trêng ®Ó chóng tån t¹i trªn thùc tÕ. §èi víi doanh nghiÖp Nhµ níc, tríc m¾t vµ trong t¬ng lai vÉn cã vai trß hÕt søc quan träng cã tÝnh chÊt then chèt trong nÒn kinh tÕ níc ta, ®Æc biÖt lµ trªn mét sè lÜnh vùc. Tuy vËy còng kh«ng nªn ®Ó cho c¸c dn Nhµ n íc tån t¹i trµn lan, nhÊt lµ nh÷ng c¬ së doanh nghiÖp Nhµ n íc kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i n¾m. CÇn tæ chøc, s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc theo híng cñng cè, kiÖn toµn ®Ó c¸c doanh nghiÖp nµy ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ vµ lµm tèt chøc n¨ng, nhiÖm vô cña m×nh lµ mét lo¹i c«ng cô, lµ c¬ së vËt chÊt -kü thuËt cña Nhµ nø¬c cã t¸c ®éng ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ. ViÖc s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp Nhµ nø¬c cã thÓ thùc hiÖn theo c¸c híng: §Çu t tËp trung u tiªn cho c¸c lo¹i doanh nghiÖp Nhµ níc theo thø tù: 10 Thø nhÊt, lµm ¨n cã hiÖu qu¶. Thø hai, ®ang ho¹t ®éng trong nh÷ng ngµnh cã vÞ trÝ then chèt vµ chiÕn lîc quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n. Thø ba, ®ang ho¹t ®éng trong nh÷ng ngµnh cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kü thuËt vµ c«ng nghÖ tiÕn tiÕn, qua ®ã cã thÓ t¹o ra ®îc c¬ së ®Ó c¶i tiÕn c¬ cÊu c«ng nghiÖp, hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ. §èi víi c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶ trong c¸c ngµnh kh«ng quan träng th× chuyÓn ®æi së h÷u, s¸p nhËp, gi¶i thÓ, cho thuª hoÆc b¸n ®Êu gi¸. §èi víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc kh¸c, khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp tù bá vèn ®Ó ®Çu t c¶i t¹o, më réng s¶n xuÊt - kinh doanh vµ vay vèn theo nguyªn t¾c “tù vay tù tr¶”. §iÒu quan träng lµ ph¶i chuyÓn c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc sang ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng vµ trë thµnh mét chñ thÓ s¶n xuÊt - kinh doanh thùc sù. §èi víi c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ph¶i ®îc x©y dùng trªn quan ®iÓm: Kh«ng giíi h¹n sù ph¸t triÓn. Cho phÐp c¸c doanh nghiÖp cã ®ñ ®iÒu kiÖn quy ®Þnh cña Nhµ nø¬c ®îc më réng c¸c ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu vµ liªn kÕt kinh tÕ víi nø¬c ngoµi. Ngµnh nghÒ, thêi gian vµ ®Þa bµn ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ph¶i theo ®óng quy ®Þnh cña Nhµ níc. KhuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp tæ chøc theo c¸c h×nh thøc së h÷u ®an xen. Víi quan ®iÓm nµy, c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh doanh lµ mét thÓ thèng nhÊt kh«ng ph©n biÖt thµnh phÇn së h÷u vµ c¬ quan chñ qu¶n c¸c h×nh thøc së h÷u ®an xen nhau sÏ t¹o nguån ®éng lùc míi cho sù ph¸t triÓn 11 cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Ch¬ng II Thùc tr¹ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ë ViÖt Nam I.Kh¸i qu¸t. 1/ Trong thêi kú ®Çu c¶i t¹o vµ x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë níc ta, c¸c x¸c ®Þnh quèc doanh (doanh nghiÖp Nhµ níc) lµ lùc lîng kinh tÕ chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Chóng ®îc h×nh thµnh tõ ba nguån sau ®©y: Thø nhÊt: x©y dùng míi b»ng c¸c nguån vèn cña ng©n s¸ch Nhµ n íc, nguån vèn viÖn trî hoÆc vèn ®i vay (cña Liªn X« cò), Trung Quèc vµ c¸c níc x· héi chñ nghÜa kh¸c trong thêi kú ®ã. Thø hai: quèc h÷u ho¸ c¸c xÝ nghiÖp t nh©n cña c¸c nhµ t b¶n m¹i b¶n d©n téc ®· ra níc ngoµi hoÆc c¸c xÝ nghiÖp Nhµ níc ë chÕ ®é cò. Thø ba: biÕn c¸c xÝ nghiÖp t nh©n cña c¸c nhµ t b¶n d©n téc thµnh c¸c xÝ nghiÖp c«ng t hîp doanh, vµ sau ®ã thµnh c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh. C¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ x· héi chñ nghÜa lóc ®ã lµ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu, bao cÊp, tÊt c¶ ®Òu do ng©n s¸ch Nhµ níc cÊp vµ tÊt c¶ ph¶i nép vµo ng©n s¸ch Nhµ níc. Trong nÒn kinh tÕ níc ta lóc bÊy giê: C¸c doanh nghiÖp Nhµ níc chiÕm tû träng gÇn nh tuyÖt ®èi trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, th¬ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i vµ x©y dùng. Kinh tÕ tËp thÓ chiÕm tû träng rÊt lín trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp. Doanh nghiÖp Nhµ níc ho¹t ®éng hÇu hÕt trong mäi lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ. 12 C¸c doanh nghiÖp ®Òu cã c¬ chÕ qu¶n lý kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu, bao cÊp chi phèi, hiÖu qu¶ kinh tÕ kÐm. Díi ¸nh s¸ng ®êng lèi cña §¶ng, trong mÊy n¨m qua chóng ta ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tù ®¸ng kÓ trong t¨ng trëng kinh tÕ, më réng thÞ trêng. Hµng ho¸ phong phó c¶ vÒ chñng lo¹i, mÉu m· vµ chÊt lîng. L¹m ph¸t ®îc kiÒm chÕ, gi¸ c¶ dÇn dÇn ®îc æn ®Þnh. §êi sèng c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc vµ nh©n d©n bíc ®Çu ®îc c¶i thiÖn. Tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu, bao cÊp, chuyÓn sang c¬ chÕ tÞ trêng, doanh nghiÖp ®· ®îc “cëi trãi”. Doanh nghiÖp Nhµ níc ®îc quyÒn tù chñ vÒ nhiÒu mÆt, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ ®Çu vµo vµ ®Çu ra trong s¶n xuÊt - kinh doanh, tù mua b¸n vËt t vµ s¶n phÈm. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ t nh©n, c¸ thÓ sau nhiÒu n¨m bÞ cÊm ®o¸n, nay ®îc tù do s¶n xuÊt - kinh doanh trë thµnh ngêi b¹n ®ång hµnh trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn. Sù ph¸t triÓn vµ c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n, doanh nghiÖp hîp doanh trong níc víi níc ngoµi ®îc thõa nhËn. ViÖt Nam tõ mét nÒn kinh tÕ khÐp kÝn ®· vµ ®ang dÇn chuyÓn sang nÒn kinh tÕ më, cã ®iÒu kiÖn tiÕp xóc víi thÞ trêng thÕ giíi, víi kü thuËt vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt tiªn tiÕn, víi m« h×nh tæ chøc vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý míi, hiÖn ®¹i. Mäi thµnh phÇn kinh tÕ, mäi lo¹i h×nh doanh nghiÖp ® îc tù do c¹nh tranh vµ ph¸t triÓn trong m«i trêng míi. Nh÷ng th¾ng lîi bíc ®Çu rÊt quan träng ®ã cña c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc ®îc thÓ hiÖn ë tèc ®é t¨ng trëng ph¸t triÓn kinh tÕ trong mÊy n¨m gÇn ®©y vµ ë c¬ cÊu kinh tÕ chuyÓn dÞch theo xu híng tiÕn bé. a)VÒ t¨ng trëng kinh tÕ: Trong n¨m 1922, tuy nÒn kinh tÕ cña níc ta cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n, song ®ã còng lµ n¨m ®Çu tiªn chóng ta ®· hoµn thµnh toµn diÖn vµ v ît møc c¸c chØ tiªu chñ yÕu cña kÕ ho¹ch Nhµ níc. So víi n¨m 1991, tæng s¶n phÈm trong níc t¨ng 10% thu nhËp quèc d©n t¨ng 7,5% gi¸ trÞ tæng s¶n lîng c«ng nghiÖp t¨ng 15%. 13 T×nh h×nh s¶n xuÊt cña n¨m 1993 tiÕp tôc t¨ng so víi n¨m 1992. b)VÒ c¬ cÊu kinh tÕ theo ngµnh nghÒ. §¹i héi §¶ng lÇn thø VI, trªn c¬ së nhËn râ vµ phª ph¸n nh÷ng thiÕu sãt, sai lµm tríc ®©y ®· ®Ò ra chñ tr¬ng x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ phôc vô c¸c ch¬ng tr×nh kinh tÕ lín cña ®Êt níc trong giai ®o¹n tríc m¾t vµ l©u dµi: s¶n xuÊt l¬ng thùc, hµng tiªu dïng vµ xuÊt khÈu. Thùc hiÖn chñ tr¬ng ®ã, c¬ cÊu kinh tÕ ngµnh ®îc thay ®æi mét bíc c¬ b¶n, phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng ngµy cµng më réng, t¹o ra mét bíc ph¸t triÓn míi trong viÖc phôc vô, ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng cÊp thiÕt vµ ngµy cµng lín cña nh©n d©n ta sau nh÷ng n¨m chÞu ®ùng thiÕu thèn do chiÕn tranh kÐo dµi. C¬ cÊu mÆt hµng xuÊt nhËp khÈu trong mÊy n¨m gÇn ®©y còng ®îc ®æi míi. TØ träng hµng thµnh phÈm xuÊt khÈu t¨ng lªn, n¨m 1990, tØ träng ®ã lµ 8% n¨m 1991 t¨ng lªn 17%. TØ träng hµng nhiªu liÖu, kho¸ng s¶n nhËp khÈu gi¶m tõ 31,4% n¨m 1990 xuèng 21,4% n¨m 1991. Tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu thêi kú 1986 - 1990 ®¹t 6,85 tû róp/®« la: b»ng 2,37 lÇn so víi thêi kú 1981 - 1985, tèc ®é t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m lµ 27%. N¨m 1990 xuÊt khÈu ®¹t 2,2 tû róp/ ®«la, so víi n¨m 1985 b»ng 3,27 lÇn. N¨m 1991, kim ng¹ch xuÊt khÈu so víi n¨m 1990 t¨ng 14,7%. Trong lóc ®ã kim ng¹ch nhËp khÈu t¨ng chËm h¬n. N¨m 1990, kim ng¹ch nhËp khÈu ®¹t 2,5 tû róp/®« la b»ng 1,4 lÇn so víi n¨m 1985, n¨m 1991 ®¹t 2,2 tû róp/®«la, gi¶m 11,1% so víi n¨m 1990. Tuy nhiªn, chóng ta vÉn cha h×nh thµnh vµ t¹o nªn ®îc nh÷ng ngµnh mòi nhän cña c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng, nh»m lµm chñ thÞ trêng trong níc vµ c¹nh tranh trªn thÞ trêng níc ngoµi. c)VÒ c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn: ChuyÓn mét nÒn kinh tÕ tõ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung víi thµnh phÇn kinh tÕ thuÇn nhÊt sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn lµ mét b íc ®æi míi quan träng. Chóng ta kh«ng ®Æt nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ®èi lËp víi chñ nghÜa x· héi, kh«ng coi kinh tÕ t nh©n, c¸ thÓ lµ kÎ thï cña chñ nghÜa x· 14 héi, mµ coi lµ b¹n ®ång hµnh cña kinh tÕ Nhµ níc trªn con ®êng ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc. Víi quan ®iÓm ®ã, kinh tÕ t nh©n ®îc phôc håi vµ ph¸t triÓn, ®· vµ ®ang cã vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. TØ träng kinh tÕ t nh©n trong tõng ngµnh vµ toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n ®Òu t¨ng lªn víi møc ®é kh¸c nhau. TØ träng thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh gi¶m t ¬ng øng. Theo tµi liÖu cña Tæng côc Thèng kª n¨m 1988, tØ träng kinh tÕ quèc doanh gi¶m xuèng cßn 30,5%, tØ träng kinh tÕ ngoµi quèc doanh t¨ng lªn: 69,5%. §Õn n¨m 1991, kinh tÕ quèc doanh chiÕm 37%, ngoµi quèc doanh chiÕm 63%. Thu nhËp quèc d©n vµ tæng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra cña kinh tÕ ngoµi quèc doanh ngµy cµng t¨ng. N¨m 1994, ®Êt níc b¾t ®Çu thùc hiÖn qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ -hiÖn ®¹i ho¸ víi chiÕn lîc ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ híng ra xuÊt khÈu. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¶i ph¸t triÓn thÕ m¹nh tæng hîp cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ®iÒu quan träng lµ ph¶i t¹o ra m«i trêng tù do ®Ó tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cã thÓ xuÊt khÈu. §Ó t¹o nguån tÝch luü trong níc vµ ®Ó phï hîp víi tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ trong níc, nhiÖm vô ®Çu tiªn chóng ta thùc hiÖn ®ã xuÊt khÈu s¶n xuÊt th« hay chóng ta “bãc” tµi nguyªn thiªn nhiªn ®Ó xuÊt khÈu. HiÖn nay mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu lµ: dÇu löa, than ®¸, g¹o. ViÖt Nam cßn ph¶i nhËp khÈu hÇu hÕt nh÷ng linh kiÖn ®iÖn tö vµ ®å ®iÖn d©n dông tõ níc ngoµi. V× vËy nhiÖm vô thø hai ®Æt ra lµ s¶n xuÊt thay thÕ hµng nhËp khÈu. §Êt níc ®ang ®øng tríc m©u thuÉn gi÷a yªu cÇu ®æi míi trang bÞ kü thuËt - c«ng nghÖ ph¸t triÓn s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ quèc d©n víi kh¶ n¨ng tiÒn vèn eo hÑp cña ng©n s¸ch vµ søc Ðp cña lùc lîng lao ®éng d«i d cÇn ®îc gi¶i quyÕt viÖc lµm. Trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ nµy lµm thÕ nµo chóng ta khuyÕn khÝch ph¸t triÓn toµn diÖn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ híng ra xuÊt khÈu, nhÊt lµ ë vïng n«ng th«n cã nh÷ng lµng nghÒ truyÒn thèng mµ l©u nay bÞ mai mét, cÇu phôc håi ph¸t triÓn ®Ó t¹o ra nhiÒu 15 hµng ho¸ xuÊt khÈu thu ngo¹i tÖ, gãp phÇn tÝch luü vèn nh»m ®æi míi trang thiÕt bÞ kü thuËt vµ c«ng nghÖ theo híng hiÖn ®¹i? II.Thùc tr¹ng ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ hiÖn nay. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ViÖt Nam dùa trªn ba h×nh thøc së h÷u: Nhµ níc, t nh©n, hçn hîp. 1/ Thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ níc: Thµnh phÇn nµy dùa trªn chÕ ®é së h÷u Nhµ níc vÒ nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu, gåm nh÷ng ®¬n vÞ kinh tÕ mµ toµn bé sè vèn thuéc vÒ Nhµ níc hoÆc phÇn cña Nhµ níc chiÕm tØ träng khèng chÕ. Theo sè liÖu thèng kª, ®Õn n¨m 1989 c¶ níc cã 12.084 doanh nghiÖp Nhµ níc, víi sè vèn kho¶ng 10USD, trong ®ã c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc trong ngµnh c«ng nghiÖp chiÕm 49,3% tæng sè vèn x©y dùng 9%, n«ng nghiÖp 8,1%. L©m nghiÖp 1,2%. Giao th«ng vËn t¶i 14,8%; th¬ng nghiÖp 11,57%, c¸c ngµnh kh¸c 5,9%. Hµng n¨m, thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ níc ®· t¹o ra kho¶ng 35 - 40% GDP vµ 22 - 30% GDP, ®ãng gãp tõ 60 - 80% tæng sè thu ng©n s¸ch. Nh×n tæng qu¸t, toµn bé khu vùc kinh tÕ Nhµ níc cha tù ®¶m b¶o t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n. Sù t¨ng trëng hµng n¨m cña khu vùc kinh tÕ Nhµ níc chñ yÕu do viÖc gia t¨ng lîng vèn vµ lao ®éng. Sè ®ãng gãp cña khu vùc kinh tÕ Nhµ níc so víi sè chi cña ng©n s¸ch Nhµ níc cho khu vùc nµy tõ n¨m 1990 trë vÒ tríc lµ 1:3. Sau ba n¨m cÊu tróc l¹i vµ chuyÓn ®æi c¬ chÕ nh×n chung n¨m 1991 khu vùc kinh tÕ Nhµ níc cã mét sè chuyÓn biÕn bíc ®Çu. C¸c doanh nghiÖp Nhµ níc, ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp do Trung ¬ng qu¶n lý trong ngµnh c«ng nghiÖp, th¬ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i vµ bu ®iÖn viÔn th«ng ®· tõng bíc thÝch nghi víi c¬ chÕ thÞ trêng nªn ®· ®i dÇn vµo thÕ æn ®Þnh. Nhng nh÷ng ®iÓm s¸ng nµy cha nhiÒu. Sù khëi s¾c cña chóng vÉn cha cã c¬ së ch¾c ch¾n vµ l©u bÒn. Sè doanh nghiÖp Nhµ níc ®ang trong t×nh tr¹ng ph¸ s¶n hoÆc cã nguy c¬ ph¸ s¶n, ®×nh ®èn vÉn chiÕm qu¸ nöa sè doanh nghiÖp Nhµ níc hiÖn cã. 16 KÕt qu¶ ®iÒu tra gÇn ®©y cho thÊy, trong qu¸ tr×nh vËn hµnh c¬ chÕ qu¶n lý míi, kinh tÕ Nhµ níc còng béc lé nhiÒu mÆt yÕu kÐm vµ h¹n chÕ. Mét lµ, ®¹i bé phËn doanh nghiÖp Nhµ níc cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n nh thiÕu vèn, thiÕu thÞ trêng, bÞ thua lç triÒn miªn, ph¶i “¨n dÇn” vµo vèn. HiÖn nay, trong tæng sè doanh nghiÖp Nhµ níc, chØ kho¶ng 20 - 25% (chñ yÕu lµ doanh nghiÖp Nhµ níc trung ¬ng) cã l·i, 30 - 35% hoµ vèn, cßn l¹i kho¶ng 40% (chñ yÕu lµ doanh nghiÖp ®Þa ph¬ng) bÞ lç vèn. Sè doanh nghiÖp thua lç chiÕm tíi 38% sè tµi s¶n cè ®Þnh vµ 33% sè lao ®éng. T×nh h×nh phæ biÕn lµ thiÕu viÖc lµm, thõa nh©n lùc, ®Æc biÖt trong th¬ng nghiÖp, x©y dùng, thõa kho¶ng 40 - 50% sè lao ®éng hiÖn cã. HiÖn nay cã kho¶ng 80 - 90% sè doanh nghiÖp Nhµ níc quËn, huyÖn, 50 - 60% sè doanh nghiÖp Nhµ níc cÊp tØnh thuéc tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ ®ang trong t×nh tr¹ng ®×nh ®èn, kh«ng cã kh¶ n¨ng ho¹t ®éng. Sè doanh nghiÖp nµy hÇu hÕt lµ quy m« bÐ, kü thuËt vµ c«ng nghÖ l¹c hËu, kh«ng ®ång bé, s¶n phÈm lµm ra kÐm chÊt lîng. Hai lµ, nh×n chung c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc cã hiÖu qu¶ thÊp, míi huy ®éng kho¶ng 40 - 50% n¨ng lùc s¶n xuÊt. HÖ sè sinh lêi cña vèn cè ®Þnh trong kinh tÕ Nhµ níc b×nh qu©n chØ ®¹t 7% n¨m, trong ®ã, ngµnh c«ng nghiÖp 3%, giao th«ng vËn t¶i 2%, th¬ng nghiÖp 2%. HÖ sè sinh lêi vèn lu ®éng còng chØ ®¹t 11%/ n¨m, trong ®ã c¸c ngµnh t¬ng øng ®¹t 10,6%, 9,4%, 9,5%. Møc tiªu hao vËt chÊt cho mét ®¬n vÞ gi¸ trÞ tæng s¶n phÈm x· héi cao h¬n so víi kinh tÕ ngoµi quèc doanh vµ gÊp 1,3 - 2,2 lÇn møc trung b×nh trªn thÕ giíi. MÆt hµng lµm ra ®¬n ®iÖu, chËm c¶i tiÕn mÉu m·, chÊt lîng thÊp vµ kh«ng æn ®Þnh, chØ kho¶ng 15% sè lo¹i s¶n phÈm ®¹t tiªu chuÈn xuÊt khÈu, 65% ®¹t tiªu chuÈn trung b×nh, 20% ®¹t chÊt lîng kÐm vµ qu¸ kÐm. Ba lµ, tµi s¶n, vèn cña Nhµ níc giao cho doanh nghiÖp phæ biÕn lµ kh«ng ®îc b¶o tån vµ ph¸t triÓn, n¨ng lùc s¶n xuÊt kh«ng ®îc më réng vµ t¸i t¹o, ngîc l¹i bÞ thÊt tho¸t, h háng, l·ng phÝ nhiÒu nhng kh«ng biÕt quy tr¸ch nhiÖm vÒ ai. 17 Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, kh«ng Ýt doanh nghiÖp ®· lîi dông nh÷ng kÏ hë cña c¬ chÕ qu¶n lý míi cha ®îc hoµn chØnh vµ ®ång bé ®Ó mua ®i b¸n l¹i tµi s¶n, vËt t, khai b¸o sai doanh thu, ®Þnh ra nh÷ng chÕ ®é chi tiªu, ph©n phèi rÊt tuú tiÖn trong ®¬n vÞ kh¸c ®Ó chia ch¸c, lµm giµu cho c¸ nh©n, vi ph¹m lîi Ých Nhµ níc. T×nh h×nh nªu trªn ®· lµm cho vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ Nhµ níc bÞ lu mê, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn Nhµ níc khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn, t¹o ra m«i trêng c¹nh tranh theo c¬ chÕ thÞ trêng. V× vËy viÖc ®¸nh gi¸ kinh tÕ Nhµ níc ë níc ta cÇn ph¶i ®øng trªn quan ®iÓm lÞch sö mµ ph¸n xÐt mét c¸ch kh¸ch quan, toµn diÖn. Kh«ng nªn chØ ®¬n thuÇn dùa vµo nh÷ng yªu cÇu cña mét nÒn kinh tÕ hµng ho¸ mµ phª ph¸n cã tÝnh mét chiÒu, phñ nhËn mäi sù ®ãng gãp quan träng cña kinh tÕ Nhµ níc, thËm chÝ ®i ®Õn chç cùc ®oan muèn xo¸ bá nã. Ph¶i nghiªm tóc v¹ch ra nh÷ng yÕu kÐm cña nã ®Ó kh¾c phôc, lµm cho kinh tÕ Nhµ n íc ch¼ng nh÷ng ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ vÒ mÆt kinh tÕ, mµ cßn lµm trßn ®îc tr¸ch nhiÖm vÒ mÆt x· héi. 2/ Thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ: Thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ dùa trªn së h÷u hçn hîp gåm c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ do nh÷ng ngêi lao ®éng tù nguyÖn gãp vèn, gãp søc kinh doanh theo nguyªn t¾c tù nguyÖn, d©n chñ, b×nh ®¼ng cïng cã lîi. Trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu, bao cÊp, c¸c lo¹i h×nh hîp t¸c nµy ®îc Nhµ níc b¶o trî ¸p dông nhiÒu chÝnh s¸ch u tiªn cung cÊp t liÖu s¶n xuÊt, nguyªn vËt liÖu, gi¸ c¶, b¶o tiªu. §ång thêi nã ph¶i thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô s¶n xuÊt - kinh doanh theo c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch Nhµ n íc giao. Thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ ®îc xem lµ trî thñ ®¾c lùc, lµ b¹n ®ång hµnh cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc. a)Kinh tÕ tËp thÓ trong n«ng nghiÖp: Tríc yªu cÇu kh¸ch quan vÒ viÖc ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý trong n«ng nghiÖp, ngµy 5/4/1988, Bé ChÝnh trÞ ®· ®Ò ra NghÞ quyÕt 10 vÒ ®æi míi qu¶n lý kinh tÕ n«ng nghiÖp nh»m gi¶i quyÕt tèt h¬n lîi Ých cña ngêi lao 18 ®éng. Víi chÝnh s¸ch “kho¸n 10”: giao ruéng, giao ®Êt cho ngêi n«ng d©n, lµm bao nhiªu hëng bÊy nhiªu, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nãi chung ®îc khÐp kÝn trong tõng hé. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra n¨m 1990viÖc ph©n chia lîi Ých trong hîp t¸c x· hîp lý h¬n lîi Ých x· viªn t¨ng lªn (Nhµ níc 12,8%, tËp thÓ 16,54%, x· viªn ®îc nhËn 70,59%, sau khi trõ chi phÝ cßn ®îc hëng 44,65%). §©y lµ mét trong nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n ®a ®Õn chç s¶n lîng l¬ng thùc b×nh qu©n thêi kú 1989 - 1992 ®¹t 22,2 triÖu tÊm/n¨m, riªng n¨m 1992 ®· ®¹t 24 triÖu tÊn, biÕn níc ta tõ chç thiÕu l¬ng thùc triÒn miªn ®Õn ®ñ vµ cã thõa. ë mét sè n¬i ®· xuÊt hiÖn mét sè lo¹i h×nh hîp t¸c x· kiÓu míi vµ cã sè ngêi n«ng d©n tù nguyÖn tham gia vµ gãp cæ phÇn, lêi ¨n, lç chÞu. Nh÷ng lo¹i h×nh nµy ®ang ph¸t huy t¸c dông vµ lµm ¨n cã hiÖu qu¶. Tuy nhiªn khi hoµn c¶nh vµ ®iÒu kiÖn thay ®æi m« h×nh nµy ®· béc lé nh÷ng thiÕu sãt, yÕu kÐm sau: Thø nhÊt: chóng ta tiÕn hµnh c¶i t¹o n«ng nghiÖp chñ ý nhiÒu ®Õn thay ®æi chÕ ®é së h÷u víi t liÖu s¶n xuÊt, mµ hÇu nh thiÕu sù quan t©m ®Õn viÖc tæ chøc l¹i s¶n xuÊt theo ph¬ng thøc cña nÒn s¶n xuÊt tiÕn bé, vµ kh«ng coi träng ®óng møc lîi Ých c¸ nh©n cña ngêi lao ®éng, do ®ã ngêi n«ng d©n kh«ng g¾n víi ruéng ®Êt, bëi v× phÇn thu nhËp kh«ng nh÷ng qu¸ Ýt ái mµ cßn mang tÝnh b×nh qu©n gi÷a nh÷ng ngêi ®ãng gãp c«ng søc nhiÒu víi ngêi ®ãng gãp Ýt. Thø hai: Bé m¸y qu¶n lý hîp t¸c x· cång kÒnh, quan liªu, c¸n bé nãi chung thiÕu n¨ng lùc tæ chøc, qu¶n lý do Ýt ®îc ®µo t¹o vµ chÊt lîng ®µo t¹o kÐm. V× vËy ®Ó cã thÓ ph¸t triÓn thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ cã hiÖu qu¶ chóng ta ph¶i coi träng kÕt hîp hµi hoµ gi÷a ba lîi Ých: x· héi, tËp thÓ, c¸ nh©n, v× ®ã lµ c¬ së ®Ó ph¸t huy c¸c ®éng lùc c¸ nh©n, tËp thÓ, x· héi. Mçi lîi Ých cã ph¹m vi nhÊt ®Þnh, song sù thèng nhÊt gi÷a ba lîi Ých sÏ ph¸t huy ¶nh hëng tÝch cùc ®Õn kÕt qu¶ s¶n xuÊt. 19 Víi sù nghiÖp ®æi míi mét c¸ch c¨n b¶n vµ toµn diÖn, thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ trong n«ng nghiÖp sÏ t¹o ra søc s¶n xuÊt míi, ®a n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n ph¸t triÓn m¹nh mÏ h¬n trong thêi gian tíi. b)Trong c«ng nghiÖp: So hîp t¸c x· th¬ng nghiÖp tõ 32.034 n¨m 1988 gi¶m cßn 21.901 n¨m 1989; 13.086 n¨m 1990 vµ 9.660 n¨m 1991. Møc s¶n xuÊt cua nh÷ng hîp t¸c x· nµy n¨m 1989 gi¶m 36,1% vµ n¨m 1991 gi¶m 47% so víi n¨m tríc. V× lÏ ®ã, møc ®ãng gãp cña chóng trong gi¸ trÞ tæng s¶n lîng cña toµn ngµnh c«ng nghiÖp tÝnh theo gi¸ cè ®Þnh n¨m 1982 gi¶m dÇn, n¨m 1988 gi¶m 23,9%, n¨m 1989 gi¶m 15,8%, n¨m 1990 gi¶m 13,7% vµ n¨m 1991 gi¶m 6,8%. c)Trong th¬ng nghiÖp: So víi n¨m 1986, ®Õn n¨m 1991 chØ cßn kho¶ng 25% sè hîp t¸c x· mua b¸n cßn ho¹t ®éng, cßn g¾n 3.300 hîp t¸c x· ®· gi¶i thÓ hoÆc t¹m ngõng ho¹t ®éng. T¬ng øng víi t×nh h×nh nµy, vai trß cña hîp t¸c x· mua b¸n trong thÞ trêng x· héi còng gi¶m sót nghiªm träng: tæng møc b¶n lÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô tiªu dïng x· héi tõ 25 - 30% nh÷ng n¨m 1980 - 1985, xuèng cßn 14,6% n¨m 1986: 12,6%; n¨m 1987: 9,2% n¨m 1988 6,1% n¨m 1989: 2,7% n¨m 1990 va chØ cßn 1,8% n¨m 1991. Së dÜ c¸c hîp t¸c x· mua b¸n l©m vµo t×nh tr¹ng hiÖn nay lµ do: Trong qu¸ tr×nh thµnh lËp vµ ph¸t triÓn ca s hîp t¸c x· ®· kh«ng nhÊt qu¸n nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña tæ chøc kinh tÕ tËp thÓ lµ tù nguyªn, cïng cã lîi, qu¶n lý d©n chñ. Võa qua, nhiÒu tæ chøc hîp t¸c x· ®· ho¹t ®éng còng nh m« h×nh th¬ng nghiÖp quèc doanh. Ph¬ng thøc ho¹t ®éng kh«ng b¸m s¸t môc tiªu vµ nhiÖm vô khÝ s¸ng lËp, nhiÒu tæ chøc hîp t¸c x· dÇn dÇn trë thµnh tæ chøc ®i bu«n kiÕm lêi cho mçi nhãm ngêi. Vèn Ýt, kh«ng am hiÓu thÞ trêng nªn ho¹t ®éng bÞ thua lç, mÊt vèn. NhËn thøc cña c¸c cÊp qu¶n lý, nhÊt lµ chÝnh quyÒn huyÖn, tØnh, 20