Tài liệu Htx kd tổng hợp

Lêi më ®Çu NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø IX ®· kh¼ng ®Þnh “Ph¸t triÓn kinh tÕ hîp t¸c vµ hîp t¸c x· (HTX) lµ vÊn ®Ò hÕt søc quan träng trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. ChuyÓn ®æi HTX kiÓu cò theo luËt HTX ®¹t hiÖu qu¶ thiÕt thùc, ph¸t triÓn HTX kinh doanh tæng hîp ®a ngµnh hoÆc chuyªn ngµnh ®Ó s¶n xuÊt hoÆc kinh doanh dÞch vô t¹o ®iÒu kiÖn më réng quy m« s¶n xuÊt, kinh doanh phï hîp víi qu¸ tr×nh CNH – H§H”. Nh vËy nghÞ quyÕt ®¹i héi §¶ng toµn quèc râ rµng ®· lµm s¸ng tá mét ®iÒu r»ng: NÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong thêi kú bao cÊp hay ®æi míi nãi chung vµ nÒn n«ng nghiÖp ViÖt Nam nãi riªng th× HTX vÉn lµ nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ bÒn v÷ng ph¸t triÓn. Thùc tÕ ®· cho ta thÊy rÊt râ phong trµo hîp t¸c ho¸ ë níc ta tr¶i qua nhiÒu bíc th¨ng trÇm. Tuy vËy, sau mét thêi gian ho¹t ®éng ®Æc biÖt lµ giai ®o¹n x©y dùng ®Êt níc thêi b×nh m« h×nh HTX kiÓu cò ®· ngµy cµng tá ra kh«ng phï hîp víi yªu cÇu lÞch sö ph¸t triÓn kinh tÕ trong ®iªï kiÖn míi. Sè HTX lµm ¨n cã hiÖu qu¶ chØ cßn chiÕm tû lÖ thÊp, ®a sè kh«ng thÝch øng ®îc víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng s«i ®éng, nh¹y bÐn. Tõ thùc tÕ ®ã, vÊn ®Ò ®Æt ra lµ: lµm thÕ nµo ®Ó m« h×nh kinh tÕ hîp t¸c, HTX thÝch øng ®îc víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng, ®em l¹i hiÖu qu¶ cho nh÷ng ngêi trùc tiÕp tham gia HTX nãi riªng vµ gãp phÇn thóc ®Èy cho nÒn n«ng nghiÖp ViÖt Nam ph¸t triÓn nãi chung ®ang trë thµnh mét ®Ò tµi quan träng, cÇn thiÕt ph¶i nghiªn cøu, ®Ó t×m ra lêi gi¶i ®¸p thùc sù s¸ng t¹o vµ mang tÝnh thuyÕt phôc nhÊt. Nh vËy qua sù ph©n tÝch trªn cho thÊy: viÖc nghiªn cøu m« h×nh kinh tÕ hîp t¸c, HTX lµ nhiÖm vô cña tÊt c¶ mäi ngêi. §Æc biÖt lµ ®èi víi c¸n bé vµ sinh viªn thuéc chuyªn ngµnh n«ng nghiÖp. §Ó phôc vô cho cho kÕt qu¶ häc tËp ®îc tèt h¬n, ®ång thêi ®Ó gãp phÇn lµm phong phó h¬n cho quü nh÷ng ý tëng ®· ®îc c¸c c¬ quan Nhµ níc xem xÐt vµ thùc hiÖn em xin tr×nh bµy mét sè ý kiÕn cña m×nh vÒ viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ hîp t¸c, HTX trong n«ng nghiÖp ë thêi kú ®æi míi. V× ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn thùc hiÖn nghiªn cøu mét ®Ò tµi nªn kh«ng thÓ tr¸nh ®îc nh÷ng sai sãt, em rÊt mong c¸c thÇy c« phª b×nh vµ gãp ý cho em. Em xin ch©n thµnh c¸m ¬n T.S Vò ThÞ Minh ®· gióp em hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy. 1 PhÇn mét Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ kinh tÕ hîp t¸c I. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ Kinh tÕ hîp t¸c: 1. §Þnh nghÜa Lµ ph¹m trï hÑp h¬n, ph¶n ¸nh mét ph¹m vi hîp t¸c trong lÜnh vùc kinh tÕ. M« h×nh kinh tÕ hîp t¸c lóc ban ®Çu xuÊt hiÖn mét c¸ch s¬ khai vµ tù ph¸t kh«ng chØ ë n«ng th«n mµ ë c¶ c¸c thµnh thÞ, kh«ng chØ ë trong lÜnh vùc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp mµ cßn trong nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt dÞch vô kh¸c. C¸c thµnh viªn khëi xíng ra c¸c m« h×nh kinh tÕ hîp t¸c nµy, th«ng thêng lµ nh÷ng chñ thÓ ®iÒu khiÓn kinh tÕ tµi chÝnh cã h¹n nªn thêng bÞ thiÖt thßi, chÞu nhiÒu bÊt lîi trong s¶n xuÊt kinh doanh trong c¹nh tranh. §Ó cã thÓ kh¸c phôc c¸c khã kh¨n duy tr× c«ng ¨n viÖc lµm cho m×nh, nh÷ng ngêi cïng lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh t¹i mét khu vùc ®Þa bµn nhÊt ®Þnh ®· t×m c¸ch liªn kÕt hîp t¸c víi nhau theo tõng tæ tõng nhãm nhá ®ã lµ tiÒn th©n cña c¸c tæ chøc HTX sau nµy. Kinh tÕ hîp t¸c lµ mét h×nh thøc quan hÖ kinh tÕ hîp t¸c tù nguyÖn, phèi hîp, hç trî gióp ®ì lÉn nhau gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ, kÕt hîp søc m¹nh cña tõng thµnh viªn víi u thÕ søc m¹nh tËp thÓ gi¶i quyÕt tèt h¬n nh÷ng vÊn ®Ò cña s¶n xuÊt, kinh doanh vµ ®êi sèng kinh tÕ, nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng vµ lîi Ých cña mçi thµnh viªn. 2. C¸c lo¹i h×nh kinh tÕ hîp t¸c. Trong nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay ®ang tån t¹i nhiÒu lo¹i h×nh kinh tÕ hîp t¸c. Mçi lo¹i h×nh ph¶n ¸nh ®Æc ®iÓm, tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ h×nh thøc ph©n c«ng lao ®éng t¬ng øng. Do ®ã, nã cã ®Æc ®iÓm riªng vÒ nguyªn t¾c ho¹t ®éng, c¬ cÊu tæ chøc vµ ph¸t huy t¸c dông trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. Bëi vËy, viÖc lµm râ nh÷ng ®Æc ®iÓm nãi trªn cña tõng lo¹i h×nh kinh tÕ hîp t¸c ®Ó lùa chän nh÷ng lo¹i h×nh phï hîp, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c h×nh thøc kinh tÕ hîp t¸c ph¸t huy t¸c dông ®em l¹i hiÖu qu¶ cho qu¸ t×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. 2.1. Kinh tÕ hîp t¸c gi¶n ®¬n. §ã lµ c¸c tæ héi nghÒ nghiÖp, c¸c tæ nhãm hîp t¸c vµ c¸c tæ kinh tÕ hîp t¸c. H×nh thµnh trªn c¬ së tù nguyÖn cña c¸c thµnh viªn tham gia nhËp hoÆc ra khái tæ, thµnh lËp hoÆc gi¶i thÓ tæ chøc, qu¶n lý d©n chñ cïng cã lîi. Môc ®Ých ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c thµnh viªn gièng nhau, nh»m céng t¸c, trao ®æi kinh nghiÖm gióp ®ì lÉn nhau trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, tiªu thô s¶n phÈm v× môc tiªu tèi ®a ho¸ lîi nhuËn cña mçi thµnh viªn. 2 C¸c lo¹i h×nh kinh tÕ hîp t¸c gi¶n ®¬n nµy ho¹t ®éng kh«ng cã ®iÒu lÖ, kh«ng cã t c¸ch ph¸p nh©n. Quan hÖ rµng buéc gi÷a c¸c thµnh viªn chñ yÕu ®îc x©y dùng trªn c¬ së t×nh c¶m, tËp qu¸n, truyÒn thèng céng ®ång kh«ng mang tÝnh ph¸p lý. 2.2. Hîp t¸c x· 2.2.1. §Þnh nghÜa HTX lµ lo¹i h×nh kinh tÕ hîp t¸c ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao h¬n lo¹i h×nh kinh tÕ hîp t¸c gi¶n ®¬n. ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi, HTX ®· cã lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn h¬n 100 n¨m. HTX ®Çu tiªn trªn thÕ giíi b¾t ®Çu tõ thÕ kØ XII ë vïng nói phÝa §«ng nam níc Ph¸p. Trong luËt HTX cña nhiÒu níc còng nh mét sè tæ chøc quèc tÕ ®Òu cã ®Þnh nghÜa vÒ HTX. Liªn minh HTX quèc tÕ ®· ®Þnh nghÜa HTX nh sau: “HTX lµ mét tæ chøc tù trÞ cña nh÷ng ngêi tù nguyÖn liªn hiÖp l¹i ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu vµ nguyÖn väng chung cña hä vÒ kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸ th«ng qua mét xÝ nghiÖp cïng së h÷u vµ qu¶n lý d©n chñ”. N¨m 1995 ®Þnh nghÜa nµy ®· ®îc hoµn thiÖn: “HTX dùa trªn ý nghÜa tù cøu gióp m×nh, tù chÞu tr¸ch nhiÖm, b×nh ®¼ng, c«ng b»ng vµ ®oµn kÕt. Theo truyÒn thèng cña nh÷ng ngêi s¸ng lËp ra HTX, c¸c x· viªn HTX tin tëng vµo ý nghÜa ®¹o ®øc, vÒ tÝnh trung thùc, cëi më, tr¸ch nhiÖm x· héi vµ quan t©m ch¨m sãc ngêi kh¸c”. Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO) ®Þnh nghÜa HTX lµ sù liªn kÕt cña nh÷ng ngêi ®ang gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n kinh tÕ gièng nhau, tù nguyÖn liªn kÕt nhau l¹i trªn c¬ së b×nh ®¼ng quyÒn lîi, nghÜa vô sö dông tµi s¶n mµ hä ®· chuyÓn giao vµo HTX. Phï hîp víi nhu cÇu chung vµ gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n ®ã chñ yÕu b»ng sù tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vµ b»ng c¸ch sö dông c¸c chøc n¨ng kinh doanh trong tæ chøc hîp t¸c phôc vô cho lîi Ých vËt chÊt vµ tinh thÇn chung… 2.2.2.Vai trß cña HTX ë nh÷ng níc t b¶n, kinh tÕ HTX chØ lµ kinh tÕ phô song cã vai trß ®Æc biÖt ®èi víi n«ng d©n. HTX gióp ®ì c¸c chñ trang tr¹i n«ng d©n tån t¹i tríc nh÷ng t¸c ®éng cña kinh tÕ thÞ trêng vµ ¶nh háng cña c¸c tæ chøc ®éc quyÒn lín. Do vËy ngoµi môc tiªu kinh tÕ, HTX cßn lµ lo¹i h×nh kinh tÕ mang tÝnh chÊt x· héi nh©n ®¹o. ë nh÷ng níc n«ng nghiÖp nh níc ta th× HTX n«ng nghiÖp lµ h×nh thøc kinh tÕ tËp thÓ n«ng d©n v× vËy ho¹t ®éng cña HTX n«ng nghiÖp cã t¸c ®éng to lín, tÝch cùc ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña hé n«ng nghiÖp n«ng d©n. Nhê cã ho¹t ®éng cña HTX c¸c yÕu tè ®Çu vµo vµ c¸c kh©u dÞch vô cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®îc cung cÊp kÞp thêi ®Çy ®ñ ®¶m b¶o chÊt lîng, c¸c kh©u s¶n xuÊt tiÕp theo ®îc ®¶m b¶o lµm cho hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña hé n«ng d©n ®îc n©ng lªn. Th«ng qua ho¹t ®éng dÞch vô vai trß ®iÒu tiÕt cña HTX n«ng nghiÖp ®îc thùc hiÖn, s¶n xuÊt cña hé n«ng d©n ®îc thùc hiÖn theo híng tËp trung, t¹o ®iÒu kiÖn h×nh thµnh c¸c vïng s¶n xuÊt tËp trung chuyªn m«n ho¸. VÝ dô dÞch vô lµm ®Êt, 3 dÞch vô tíi níc, dÞch vô b¶o vÖ thùc vËt… ®ßi hái s¶n xuÊt cña hé n«ng d©n ph¶i ® îc thùc hiÖn thèng nhÊt trªn tõng c¸nh ®ång vµ chñng lo¹i gièng, vÒ thêi vô gieo trång vµ ch¨m sãc. HTX lµ n¬i tiÕp nhËn nh÷ng trî gióp cña Nhµ níc tíi hé n«ng d©n, v× vËy ho¹t ®éng cña HTX cã vai trß lµm cÇu nèi gi÷a Nhµ níc víi hé n«ng d©n mét c¸ch cã hiÖu qu¶ trong mét sè trêng hîp, khi cã nhiÒu tæ chøc tham gia ho¹t ®éng dÞch vô cho hé n«ng d©n ho¹t ®éng cña HTX lµ ®èi träng buéc c¸c ®èi tîng ph¶i phôc vô tèt cho n«ng d©n. 2.2.3. Nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n cña HTX kiÓu míi ë ViÖt Nam Tõ nh÷ng quy ®Þnh trong LuËt HTX n¨m 1996 vµ c¸c NghÞ ®Þnh díi LuËt híng dÉn triÓn khai LuËt HTX cã thÓ rót ra mét sè ®Æc trng c¬ b¶n vÒ HTX kiÓu míi nh sau: Thø nhÊt: HTX kiÓu míi lµ tæ chøc kinh tÕ tù chñ cña nh÷ng ngêi lao déng cã nhu cÇu, lîi Ých chung tù nguyÖn cïng gãp vèn , gãp søc lËp ra theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®Ó ph¸t huy søc m¹nh cña tËp thÓ vµ cña tõng x· viªn, nh»m gióp nhau thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ h¬n c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinhh doanh dÞch vô vµ c¶i thiÖn ®êi sèng, gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt níc. HTX cã t c¸ch ph¸p nh©n, cã tæ chøc chÆt chÏ, h¹ch to¸n ®éc lËp, tô chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c ho¹t ®éng cña m×nh vµ ®îc ®èi xö b×nh ®¼ng nh c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Thø hai: VÒ nguyªn t¾c tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña HTX kiÓu míi: §¶m b¶o 5 nguyªn t¾c c¬ b¶n: tù nguyÖn ra nhËp vµ ra khái HTX theo quy ®Þnh cña ®iÒu lÖ HTX, qu¶n lý d©n chñ vµ b×nh ®¼ng, mçi x· viªn cã quyÒn ngang nhau trong biÓu quyÕt, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vµ cïng cã lîi, chia l·i b¶o ®¶m kÕt hîp lîi Ých cña x· viªn víi sù ph¸t triÓn cña HTX , cña céng ®ång vµ do ®¹i héi x· viªn quyÕt ®Þnh. Thø ba: Quan hÖ së h÷u vµ ph©n phèi trong HTX : Khi ra nhËp HTX mçi x· viªn buéc ph¶i gãp vèn theo quy ®Þnh cña ®iÒu lÖ, vèn gãp cã thÓ nhiÒu h¬n møc tèi thiÓu, nhng kh«ng ®îc vît qu¸ 30% tæng sè vèn ®iÒu lÖ cña HTX . Cïng víi vèn gãp cña x· viªn, vèn ho¹t ®éng cña HTX cßn bao gåm vèn ®îc tÝch luü trong qu¸ t×nh ho¹t ®éng vµ c¸c nguån kh¸c nh: Gi¸ trÞ tµi s¶n ®îc cho biÕu tÆng …PhÇn vèn gãp cña x· viªn thuéc së h÷u cña tõng thµnh viªn. C¸c nguån vèn kh¸c thuéc s¬ h÷u chung cua HTX, quyÒn sö dông toµn bé tµi s¶n thuéc vÒ HTX. Sau khi lµm xong nghÜa vô nép thuÕ, l·i cña HTX ®îc ph©n phèi nh sau: Thanh toµn c¸c kho¶n bï lç trÝch lËp c¸c quü cña HTX, chia l·i theo vèn gãp vµ c«ng søc ®ãng gãp cña x· viªn cã tÝnh ®Õn møc ®é sö dông dÞch vô cña HTX. Thø t: X· viªn HTX : X· viªn HTX cã thÓ lµ c¸ nh©n hoÆc hé gia ®×nh, mçi x· viªn cã thÓ ®ång thêi lµ thµnh viªn cña nhiÒu HTX, kh«ng ph©n biÖt nghµnh nghÒ, ®Þa giíi, hµnh chÝnh. Mçi x· viªn ®Òu b×nh ®¼ng vÒ quyÒn lîi vµ nghÜa vô bao gåm: QuyÒn lµm viÖc, hëng l·i, tiÕp nhËn th«ng tin, ®µo t¹o båi dìng, hëng phóc lîi 4 cña HTX ®îc phÐp chuyÓn c¸c quyÒn lîi, nghÜa vô cña m×nh cho ngêi kh¸c vµ xin ra khái HTX, ®îc tr¶ l¹i vèn gãp vµ c¸c quyÒn lîi kh¸c khi ra khái HTX. Mçi x· viªn cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn nghÜa vô theo quy ®Þnh cña ®iÒu lÖ nh: Gãp vèn vµo HTX vµ chia sÎ mäi rñi ro cña HTX theo møc vèn ®ãng gãp thùc hiÖn cam kÕt kinh tÕ víi HTX . Thø n¨m: Quan hÖ giòa HTX vµ x· viªn: §îc x©y dùng chñ yÕu trªn c¬ së quan hÖ kinh tÕ. Nã ®îc x¸c lËp tõ nhu cÇu ph¸t triÓn s¶n xuÊt, t¨ng thu nhËp cña c¸c thµnh viªn HTX. HTX t«n träng quyÒn ®éc lËp tù chñ kinh tÕ cña x· viªn. Trong HTX n«ng nghiÖp, x· viªn lµ hé, trang tr¹i gia ®×nh, hoÆc ®¹i diÖn hé, ®ã lµ nh÷ng ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ tham gia vµo HTX víi tr¸ch nhiÖm, nghÜa vô vµ lîi Ých theo ®iÒu lÖ quy ®Þnh. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn HTX n«ng nghiÖp kh«ng ph¸ vì tÝnh ®éc lËp tù chñ cña kinh tÕ hé trang tr¹i gia ®×nh, nã cã t¸c dông t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn t¨ng thu nhËp cho kinh tÕ cña hé x· viªn. Trªn c¬ së ®ã mµ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ HTX. Thø s¸u: §iÒu kiÖn thµnh lËp, ho¹t ®éng vµ gi¶i thÓ HTX: khi thµnh l©p HTX ph¶i cã ®iÒu lÖ, ph¬ng ¸n s¶n xuÊt kinh doanh cô thÓ cã tÝnh kh¶ thi, ®îc ®¹i héi x· viªn th«ng qua vµ c¬ quan cã tr¸ch nhiÖm phª duyÖt. Trong trêng hîp gi¶i thÓ tù nguyÖn theo nghÞ quyÕt ®¹i héi x· viªn hoÆc bÞi buéc ph¶i gi¶i thÓ theo quyÕt ®Þnh cña ph¸p luËt. HTX ph¶i thùc hiÖn ®Çy ®ñ nghÜa vô víi c¬ quan cã thÈm quyÒn. §¹i héi x· viªn hoÆc ®¹i héi ®¹i biÓu x· viªn cã quyÒn quyÕt ®Þnh cao nhÊt ®èi víi mäi ho¹t ®éng cña HTX. HTX cã quyÒn thiÕt lËp quan hÖ hîp t¸c víi c¸c HTX kh¸c ë trong níc vµ ngoµi níc, tham gia tæ chøc liªn minh HTX ViÖt Nam theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Thø bÈy: HTX lµ mét tæ chøc kinh tÕ do c¸c thµnh viªn cã nhu cÇu tù nguyÖn lËp ra, nã kh«ng ph¶i lµ mét tæ chøc x· héi. HTX ho¹t ®éng theo luËt ph¸p quy ®Þnh tríc hÕt v× môc tiªu kinh tÕ. HTX chØ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c nghÜa vô x· héi ®èi víi c¸c x· viªn cña chÝnh HTX, kh«ng thÓ biÕn HTX thµnh tæ chøc x· héi hoÆc b¾t buéc HTX lµm nhiÖm vô nh mét tæ chøc thµnh viªn trong hÖ thèng chÝnh trÞ cña ®Þa ph¬ng. ChÝnh phñ thèng nhÊt thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ níc ®èi víi HTX trong ph¹m vi c¶ níc theo c¸c néi dung sau: x©y dùng vµ chØ ®¹o thùc hiÖn chiÕn lîc, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn HTX, ban hµnh ®iÒu lÖ mÉu cho c¸c lo¹i h×nh HTX, ban hµnh chÝnh s¸ch u ®·i, hç trî t¹o ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng cho HTX, liªn minh c¸c HTX quy ®Þnh chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña c¸c bé ngµnh, c¸c cÊp chÝnh quyÒn, héi ®ång nh©n d©n ®èi víi HTX thùc hiÖn chøc n¨ng thanh tra, kiÓm so¸t HTX theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. 5 2.2.4.. C¸c lo¹i h×nh HTX. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay cña ViÖt Nam, ®Ó ph©n lo¹i HTX, thêng c¨n cø vµo chøc n¨ng ho¹t ®éng, tÝnh chÊt tr×nh ®é x· héi ho¸, quy m« vµ ®Æc ®iÓm h×nh thµnh HTX : * HTX dÞch vô: bao gåm ba lo¹i: HTX dÞch vô tõng kh©u, HTX dÞch vô tæng hîp ®a chøc n¨ng vµ HTX dÞch vô ®¬n môc ®Ých (HTX chuyªn ngµnh). + HTX dÞch vô tõng kh©u (HTX dÞch vô chuyªn kh©u) cã néi dung ho¹t ®éng tËp trung ë tõng lÜnh vùc trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt hoÆc tõng kh©u c«ng viÖc trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ phôc vô cho s¶n xuÊt.VD : HTX tÝn dông, HTX mua b¸n, HTX dÞch vô ®Çu vµo, HTX dÞch vô ®Çu ra, HTX chuyªn dÞch vô vÒ tíi tiªu… + HTX dÞch vô tæng hîp ®a chøc n¨ng: Tuú thuéc ®Æc ®iÓm, ®iÒu kiÖn, tr×nh ®é s¶n xuÊt, vµ tËp qu¸n ë tõng vïng mµ nhu cÇu cña n«ng hé ®èi víi tõng lo¹i h×nh dÞch vô cã kh¸c nhau. ë nh÷ng vïng ®ång b»ng trång lóa níc HTX cã thÓ thùc hiÖn c¸c kh©u dÞch vô sau: X©y dùng, ®iÒu hµnh, kÕ ho¹ch, bè trÝ c¬ cÊu mïa vô, lÞch thêi vô s¶n xuÊt, cung øng vËt t, tíi tiªu theo quy tr×nh kÜ thuËt th©m canh, phßng trõ s©u bÖnh, b¶o vÖ s¶n phÈm ngoµi ®ång ®Ó tr¸nh hao hôt. Víi nh÷ng vïng cã møc b×nh qu©n ruéng ®Êt vµ møc ®é c¬ giíi ho¸ cao, n«ng hé cÇn thªm kh©u dÞch vô lµm ®Êt, thu ho¹ch söa ch÷a c¬ khÝ, vËn chuyÓn s¶n phÈm ®Õn n¬i tiªu thô. + HTX ®¬n môc ®Ých (HTX chuyªn ngµnh) HTX nµy ®îc h×nh thµnh tõ nhu cÇu cña c¸c hé thµnh viªn cïng s¶n xuÊt kinh doanh mét lo¹i hµng ho¸ tËp trung, hoÆc cïng lµm mét nghÒ gièng nhau, HTX thøc hiÖn c¸c kh©u dÞch vô cña kinh tÕ hé nh chän gièng, cung øng vËt t, trao ®æi híng dÉn kü thuËt, dÞch vô, vËn chuyÓn vµ tiªu thô s¶n phÈm, ®¹i diÖn c¸c hé thµnh viªn quan hÖ víi c¬ së chÕ biÕn n«ng s¶n. * HTX s¶n xuÊt kÕt hîp dÞch vô: HTX lo¹i nµy cã ®Æc ®iÓm; néi dung ho¹t ®éng s¶n xuÊt lµ chñ yÕu, dÞch vô lµ kÕt hîp m« h×nh HTX lo¹i nµy phï hîp trong c¸c ngµnh tiÓu thñ c«ng nghiÖp, x©y dùng, nghÒ ®¸nh c¸, nghÒ lµm muèi (trõ ngµnh trång trät vµ ch¨n nu«i. * HTX s¶n xuÊt kinh doanh ë møc ®é hîp t¸c toµn diÖn §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña m« h×nh HTX lo¹i nµy lµ: + C¬ cÊu tæ chøc néi dung ho¹t ®éng, bé m¸y qu¶n lý vµ chÕ ®é h¹ch to¸n, kiÓm kª, kiÓm so¸t, ph©n phèi theo nguyªn t¾c cña HTX kiÓu míi vµ t¬ng tù mét “doanh nghiÖp” tËp thÓ. + Së h÷u tµi s¶n trong HTX gåm 2 phÇn: së h÷u tËp thÓ vµ së h÷u cæ phÇn. X· viªn HTX tham gia lao ®éng trong HTX ®îc hëng theo nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng vµ hëng l·i cæ phÇn (ngoµi phóc lîi tËp thÓ cña HTX). + HTX ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh v× môc tiªu lîi nhuËn nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ HTX vµ ®em l¹i lîi Ých cho x· viªn. 6 + HTX lo¹i nµy thÝch hîp víi lÜnh vùc tiÓu thñ c«ng nghiÖp, x©y dùng, khai th¸c, s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng, nu«i trång thuû s¶n, nghÒ lµm muèi, ®¸nh c¸. ë c¸c ®Þa ph¬ng, m« h×nh HTX kiÓu nµy thêng gÆp trªn ®Þa bµn thÞ trÊn, thÞ x·, c¸c vïng ven s«ng, ven biÓn, nh÷ng n¬i phï hîp víi nghÒ khai th¸c tµi nguyªn vµ ë nhiÒu n¬i kh¸c th× cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt. II. Kinh tÕ hîp t¸c trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp HTX n«ng nghiÖp lµ mét trong c¸c h×nh thøc cô thÓ cña kinh tÕ HTX trong n«ng nghiÖp, lµ tæ chøc kinh tÕ cña nh÷ng ngêi n«ng d©n cã cïng nhu cÇu vµ nguyÖn väng, tù nguyÖn liªn kÕt l¹i ®Ó phèi hîp gióp ®ì nhau ph¸t triÓn kinh tÕ hoÆc ®¸p øng tèt h¬n c¸c nhu cÇu vÒ ®êi sèng cña mçi thµnh viªn, tæ chøc vµ ho¹t ®éng theo c¸c nguyªn t¾c luËt ph¸p quy ®Þnh, cã t c¸ch ph¸p nh©n. Hîp t¸c trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp lµ mét nhu cÇu kh¸ch quan. §ã lµ con ®êng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña kinh tÕ hé n«ng d©n. Bëi lÏ, do ®Æc ®iÓm cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, c©y trång vËt nu«i ®Òu lµ nh÷ng c¬ thÓ sèng chÞu ¶nh hëng trùc tiÕp cña ngo¹i c¶nh nh thêi tiÕt thuû v¨n, khÝ hËu vµ c¸c sinh vËt kh¸c. Cïng víi c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n, trë ng¹i do t¸c ®éng cña thêi tiÕt, khÝ hËu vµ c¸c yÕu tè s©u bªnh, thó d÷ ph¸ ho¹i. Tõ thêi xa xa c¸c hé n«ng d©n ®· cã nhu cÇu hîp t¸c víi nhau ®Ó hç trî, gióp nhau vît qua khã kh¨n, n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt. Khi nÒn s¶n xuÊt cßn mang nÆng tÝnh tù cung tù cÊp th× qu¸ tr×nh hîp t¸c mang tÝnh chÊt hîp t¸c lao ®éng theo mïa vô, ®æi c«ng, cïng lµm gióp nhau nh»m ®¸p øng yªu cÇu thêi vô hoÆc t¨ng thªm søc m¹nh ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng c«ng viÖc mµ tõng hé gia ®×ng kh«ng cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn hoÆc lµm riªng rÏ th× kh«ng cã hiÖu qu¶ cao. Qu¸ tr×nh hîp t¸c nµy cßn mang ®Æc ®iÓm t×nh c¶m, t©m lý truyÒn thèng céng ®ång ®ïm bäc gióp ®ì lÉn nhau vît qua khã kh¨n trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña HTX kiÓu nµy lµ hîp t¸c theo vô viÖc hîp t¸c ngÉu nhiªn, kh«ng thêng xuyªn, cha tÝnh ®Õn gi¸ trÞ ngµy c«ng. §©y lµ c¸c h×nh thøc hîp t¸c xuÊt hiÖn tõ tríc CNTB khi nÒn n«ng nghiÖp hµng ho¸ ph¸t triÓn, nhu cÇu dÞch vô cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt ngµy cµng t¨ng c¶ vÒ quy m« vµ chÊt lîng dÞch vô nh dÞch vô vÒ gièng, phßng trõ s©u bªnh, chÕ biÕn vµ tiªu thô n«ng s¶n, thuû lîi…trong ®iÒu kiÖn nµy tõng hé n«ng d©n tù ®¶m nhiÖm tÊt c¶ c¸c kh©u trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt sÏ gÆp khã kh¨n hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng ®¸p øng, hoÆc hiÖu qu¶ kinh tÕ thÊp kÐm h¬n so víi hîp t¸c. Tõ ®ã n¶y sinh nhu cÇu hîp t¸c ë tr×nh ®é cao h¬n, ®ã lµ hîp t¸c thêng xuyªn, æn ®Þnh, cã tÝnh ®Õn gi¸ trÞ ngµy c«ng, gi¸ trÞ dÞch vô, dÉn ®Õn h×nh thµnh HTX. Nh vËy, sù ra ®êi cña HTX trong n«ng nghiÖp lµ nhu cÇu kh¸ch quan g¾n víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn n«ng nghiÖp hµng ho¸. S¶n xuÊt hµng ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn cïng víi qu¸ tr×nh ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸ lµm n¶y sinh c¬ c¸c chuyªn ngµnh nh s¶n xuÊt l¬ng thùc, hoa, rau , qu¶, 7 c©y c«ng nghiÖp … §ång thêi còng xuÊt hiÖn nhiÒu lo¹i h×nh dÞch vô chuyªn ngµnh phôc vô cho n«ng nghiÖp nh cung øng vËt t, vËn chuyÓn, chÕ biÕn tiªu thô n«ng s¶n. Nh vËy, trong lÜnh vùc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, kh«ng ph©n biÖt chÕ ®é chÝnh trÞ, x· héi, xuÊt ph¸t tõ môc tiªu kinh tÕ n«ng d©n ®Òu cã nhu cÇu hîp t¸c tõ h×nh thøc gi¶n ®¬n ®Õn phøc t¹p, tõ ®¬n ngµnh ®Õn ®a ngµnh. Lùc lîng s¶n xuÊt ngµy cµng ph¸t triÓn th× nhu cÇu hîp t¸c ngµy cµng t¨ng, mèi quan hÖ hîp t¸c ngµy cµng s©u réng, do ®ã tÊt yÕu h×nh thµnh vµ ngµy cµng ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc kinh tÕ hîp t¸c ë tr×nh ®é cao h¬n. III. Nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh h×nh thµnh ph¸t triÓn kinh tÕ hîp t¸c trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp ë níc ta 1. C¸c nh©n tè vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ, x· héi . Mçi vïng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn nÒn n«ng nghiÖp hµng ho¸, tr×nh ®é d©n trÝ, tËp qu¸n canh t¸c, ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh, thêi tiÕt khÝ hËu mËt ®é d©n c … tõ gãc ®é nµy cho phÐp nhËn thÊy râ sù kh¸c nhau kh«ng chØ trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, møc sèng vËt chÊt cña d©n c, mµ cßn t¹o nªn sù kh¸c nhau vÒ qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc kinh tÕ hîp t¸c trong n«ng nghiÖp n«ngth«n. §ång thêi víi nh÷ng t¸c ®éng nãi trªn, ®Æc ®iÓm truyÒn thèng v¨n ho¸, t©m lý … còng ¶nh hëng kh«ng nhá t¹o nªn nh÷ng nÐt ®Æc trng vÒ kinh tÕ hîp t¸c ë mçi vïng. VÒ tù nhiªn: C¸c vïng nãi trªn phÇn lín do ®Þa h×nh hiÓm trë, phøc t¹p l¹i bÞ chia c¾t bëi nói non, s«ng suèi, ®Êt ®ai, cã ®é dèc lín, ®Êt canh t¸c bÞ chia nhá, ruéng bËc thang, ®Êt trèng, ®åi träc chiÕm tû lÖ cao. VÒ x· héi: D©n c ®a d¹ng ph©n t¸n gåm nhiÒu d©n téc dÉn ®Õn nhiÒu tËp qu¸n phong tôc kh¸c nhau còng ¶nh hëng lín ®Õn viÖc x©y dùng tæ chøc kinh tÕ hîp t¸c, HTX . Tr×nh ®é kinh tÕ x· héi thÊp so víi c¸c khu vùc kh¸c. S¶n xuÊt cßn mang nÆng tÝnh tù cÊp, tù tóc. S¶n xuÊt kh«ng ®¸p øng ®ñ nhu cÇu, mÆc dï nã cßn ë møc thÊp. §iÒu nµy ¶nh hëng rÊt lín ®Õn viÖc ¸p dông mét c¸ch m¸y mãc c¸c m« h×nh HTX cña miÒn xu«i ë ®©y, kh«ng phï hîp kÐm hiÖu qu¶. 2. C¸c nh©n tè kh¸c §ã lµ sù trî gióp ®ì, t¹o ®iÒu kiÖn cña ®¶ng nhµ níc vµ c¸c tæ chøc x· héi nh héi n«ng d©n liªn minh hîp HTX ViÖt Nam, héi liªn minh phô n÷, héi cùu chiÕn binh …sù t¸c ®éng cña nhãm nh©n tè nµy ®îc thùc hiÖn chñ yÕu th«ng qua hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch vÜ m« vµ qu¸ tr×nh chØ ®¹o thùc hiÖn bé m¸y Nhµ níc tõ trung ¬ng ®Õn c¬ së. 8 9 PhÇn hai Thùc tr¹ng kinh tÕ hîp t¸c x· trong n«ng nghiÖp ë níc ta I. Kinh tÕ HTX n«ng nghiÖp tríc thêi kú ®æi míi (1954-1987) KÓ tõ sau c¸ch m¹ng th¸ng 8 n¨m 1945 ph¸t triÓn m« h×nh kinh tÕ hîp t¸c mµ cô thÓ lµ kinh tÕ HTX trong n«ng nghiÖp ®îc coi nh mét thö th¸ch lín cho nÒn kinh tÕ ®Êt níc, vµo thêi ®iÓm ®ã viÖc ®a n«ng d©n vµo c¸c HTX lµ rÊt thÝch hîp v× trong hoµn c¶nh ®Êt níc v« cïng nghÌo ®ãi kÎ thï lu«n t×m c¸ch g©y khã kh¨n, ®e do¹ chiÕn tranh cã thÓ xÈy ra bÊt kú lóc nµo th× kinh tÕ HTX ®· gióp níc ta ph¸t huy truyÒn thèng ®oµn kÕt d©n téc, truyÒn thèng nµy ®· t¹o ra søc m¹nh thÇn kú ®a nh©n d©n ta tho¸t khái n¹n ®ãi khñng khiÕp tõ nh÷ng n¨m 1945 ®ång thêi t¹o ra mét hËu ph¬ng v÷ng ch¾c ®Ó s½n sµng phôc vô tiÒn tuyÕn bÊt kÓ hoµn c¶nh nµo. Tuy nhiªn viÖc ®a n«ng d©n vµo HTX chØ thùc sù trë thµnh phong trµo réng lín tõ n¨m 1958. Sau khi MiÒn B¾c ®îc hoµn toµn gi¶i phãng, thùc hiÖn chØ thÞ TW5-1955 viÖc h×nh thµnh tæ ®æi c«ng ®· trë thµnh phong trµo réng kh¾p trong n«ng th«n. N¨m 1955 ®· h×nh thµnh 6 HTX t¹i 6 tØnh (Th¸i Nguyªn, VÜnh Phóc, Phó Thä, Ninh B×nh, Thanh Ho¸, NghÖ An). N¨m 1958 toµn MiÒn B¾c ®· x©y dùng ®îc gÇn 245 ngh×n tæ ®æi c«ng bao gåm c¶ tæ ®æi c«ng thêng xuyªn vµ tæ ®æi c«ng theo viÖc. Thu hót kho¶ng 66% tæng sè n«ng hé tham gia còng trong thêi ®iÓm nµy, toµn MiÒn B¾c cã 4.832 HTX víi 126.082 hé tham gia chiÕm 4,74% tæng sè n«ng hé. §Õn nh÷ng n¨m 1959-1960 phong trµo hîp t¸c ho¸ trong thêi kú nµy ®îc thùc hiÖn theo t tëng “cßn chÕ ®é t h÷u t nh©n vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ lèi lµm ¨n c¸ thÓ th× vÉn cßn c¬ së vËt chÊt vµ ®iÒu kiÖn cho khuynh híng TBCN”. Bëi vËy, ph¶i ®Èy nhanh tiÕn tr×nh c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa trong n«ng nghiÖp. ViÖc ®Èy nhanh tèc ®é hîp t¸c ho¸ xuÊt ph¸t tõ môc tiªu gi¶i phãng n«ng d©n ®a n«ng d©n ®i nªn CNXH. Tuy nhiªn do tèc ®é hîp t¸c ho¸ qu¸ nhanh kh«ng chó ý ®Õn nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña tõng ®Þa ph¬ng nªn qu¸ tr×nh nµy ®· bÞ vi ph¹m nh÷ng sai lÇm lín vÒ nguyªn t¾c tù nguyÖn qu¶n lý d©n chñ cïng cã lîi. DÉn ®Õn mét thùc tr¹ng lµ nhiÒu hé n«ng d©n bÞ b¾t buéc vµo HTX mÆc dï hä kh«ng muèn nh vËy. Khi ra nhËp HTX hä trë thµnh nh÷ng thµnh viªn kh«ng nhiÖt thµnh víi phong trµo thi ®ua s¶n xuÊt, chèng ®èi thËm chÝ mu ®å ph¸ ho¹i HTX. Vµo nh÷ng n¨m 1961-1975 nhiÒu HTX bËc thÊp ®· ®îc ®a lªn bËc cao h¬n vµ ®· trë thµnh mét phong trµo lín lan réng c¶ níc tõ viÖc më réng quy m« HTX theo m« h×nh tËp thÓ ho¸ tíi viÖc cñng cè HTX vÒ mäi mÆt: c¶i tiÕn qu¶n lý HTX, më réng lÜnh vùc ho¹t ®éng - chuyÓn sang ho¹t ®éng kinh doanh ®a d¹ng nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp (trång trät, ch¨n nu«i) ho¹t ®éng tÝn dông n«ng th«n s¶n xuÊt tiÓu 10 thñ c«ng nghiÖp, th¬ng nghiÖp. Tuy nhiªn phong trµo hîp t¸c ho¸ ®· béc lé nhiÒu nhîc ®iÓm ®ã lµ sù kh«ng phï hîp cña m« h×nh HTX bËc cao, quy m« lín víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, tr×nh ®é c¸n bé qu¶n lý. V× sao l¹i xuÊt hiÖn nh÷ng nhîc ®iÓm nh vËy, ph¶i ch¨ng do Nhµ níc ta ®· ¸p dông mét c¸ch m¸y mãc, dËp khu«n m« h×nh kinh tÕ cña Liªn X« mµ hoµn c¶nh ®Êt níc ta khi ®ã cha ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó phï hîp víi nh÷ng m« h×nh ®ã. Tõ nguyªn nh©n c¬ b¶n trªn ®· dÉn ®Õn mét thùc tr¹ng: nÒn kinh tÕ l©m vµo khñng ho¶ng nghiªm träng tríc hÕt lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ngµy cµng sa sót. Kinh tÕ hîp t¸c ngµy cµng biÓu hiÖn tiªu cùc nh: mÊt d©n chñ, tham «, l·ng phÝ, ph©n phèi kh«ng ®Òu, kh«ng râ rµng. Thu nhËp cña x· viªn HTX vèn ®· thÊp l¹i cµng gi¶m: tèc ®é t¨ng thu nhËp b×nh qu©n hµng n¨m lµ 13,6% th× tèc ®é t¨ng chi phÝ lµ 15,1%. Gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh cña HTX thÊt tho¸t tíi 35,4%, quü tÝch luü khÊu hao tÝnh khèng lªn lµ 40,7%. Cã HTX gi¸ trÞ ngµy c«ng cßn vµi l¹ng thãc. Møc l¬ng thùc b×nh qu©n ®Çu ngêi gi¶m tõ 17kg/ngêi/th¸ng (1965) th× ®Õn 1980 chØ cßn 10,4kg/ngêi/th¸ng… Nh×n râ thùc tr¹ng trªn nhiÒu x· viªn HTX ch¸n n¶n, ruéng ®Êt bá hoang ho¸, sè lîng ngêi xin ra khái HTX ngµy cµng t¨ng, cuèi n¨m 1973 toµn MiÒn B¾c cã 1098 HTX vì hoµn toµn, 27.036 hé x· viªn xin ra khái HTX. H¬n n÷a së h÷u trong HTX lµ së h÷u chung vÒ t liÖu s¶n xuÊt nªn viÖc b¶o qu¶n ch¨m sãc cho c¸c t liÖu s¶n xuÊt nµy ë nhiÒu HTX rÊt bª trÔ. V× vËy s¶n xuÊt kh«ng thu ®îc n¨ng suÊt cao, kh«ng nh÷ng thÕ nhiÒu khi c¶nh lao ®éng s¶n xuÊt tËp thÓ t¹o ®iÒu kiÖn cho hñ ho¸, th«ng ®ång phe c¸nh g©y ra nhiÒu ¶nh hëng xÊu vÒ ®¹o ®øc, v¨n ho¸, truyÒn th«ng d©n téc vµ ¶nh hëng lín ®Õn ®êi sèng tinh thÇn cña céng ®ång d©n c. Do s¶n xuÊt sót kÐm, ®êi sèng n«ng d©n gÆp nhiÒu khã kh¨n, nªn Nhµ níc ®· kh«ng ngõng ph¶i t¨ng trî cÊp “trë g¹o ngîc vÒ cung cÊp cho n«ng d©n” t×nh tr¹ng nµy ®· gãp phÇn lµm cho khèi lîng l¬ng thùc nhËp khÈu t¨ng liªn tôc qua c¸c n¨m: n¨m 1966 nhËp 388,1 ngµn tÊn, n¨m 1975 ®· t¨ng lªn lµ 1.055 ngµn tÊn. Tuy nhiªn do ®iÒu kiÖn ®Êt níc cã chiÕn tranh, toµn d©n ph¶i dèc søc lùc phôc vô mäi nhu cÇu chiÕn ®Êu giµnh chiÕn th¾ng, do vËy c¸c khuyÕt tËt cña m« h×nh HTX cha béc lé gay g¾t. Bao trïm trong ®êi sèng ë n«ng th«n, miÒn nói lµ tinh thÇn ®oµn kÕt, ®ïm bäc, chia sÎ khã kh¨n ®Ó dµnh tÊt c¶ cho tiÒn tuyÕn. Thêi kú nµy HTX mang ý nghÜa x· héi næi tréi nªn nh÷ng m©u thuÉn bÊt hîp lý trong c¬ cÊu tæ chøc, qu¶n lý, ph©n phèi…t¹m thêi l¾ng xuèng. Sau ngµy gi¶i phãng MiÒn Nam 1975 th× phong trµo HTX ®· lan réng kh¾p c¶ níc. Tõ B¾c chÝ Nam sè HTX, tæ ®æi c«ng t¨ng lªn nhanh chãng. ThËm chÝ cã n¬i dông biÖn ph¸p hµnh chÝnh ®a n«ng d©n vµo HTX g©y bÊt b×nh trong n«ng d©n nhÊt lµ ë Nam Bé. Cuèi thËp kû 70 cña thÕ kû 20, nÒn kinh tÕ ®Êt níc l©m vµo t×nh 11 tr¹ng khñng ho¶ng nghiªm träng, tríc hÕt ®ã lµ t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ tËp thÓ trong n«ng nghiÖp trªn ph¹m vi c¶ níc. Tríc t×nh h×nh ®ã 03-01-1981 Ban bÝ th TW §¶ng ®· ra chØ thÞ 100/TW vÒ c¶i tiÕn c«ng t¸c kho¸n, më réng kho¸n s¶n phÈm ®Õn nhãm vµ ngêi lao ®éng trong HTX n«ng nghiÖp (gäi t¾t lµ kho¸n s¶n phÈm). Cïng víi kho¸n 100 lµ nh÷ng ®æi míi bíc ®Çu vÒ chÝnh s¸ch gi¸ c¶, nghÜa vô l¬ng thùc, c¬ chÕ ph©n phèi trong néi bé HTX n«ng nghiÖp vµ sù lu th«ng trao ®æi n«ng phÈm. Môc ®Ých cña chñ ch¬ng më réng kho¸n s¶n phÈm lµ b¶o ®¶m ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ, cñng cè vµ t¨ng cêng quan hÖ s¶n xuÊt míi ë n«ng th«n. Kh«ng ngõng n©ng cao thu nhËp vµ ®êi sèng cña x· viªn, t¨ng tÝch luü cña HTX lµm trßn nghÜa vô vµ khong ngõng t¨ng khèi lîng n«ng s¶n cung øng cho Nhµ níc. Nguyªn t¾c cña chØ thÞ 100 CT/TW: qu¶n lý chÆt chÏ vµ sö dông cã hiÖu qu¶ TLSX, tæ chøc tèt viÖc qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh lao ®éng,quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch cña HTX ph¶i phï hîp víi quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch cña huyÖn, ph¶i n¾m ®îc s¶n phÈm ®Ó b¶o ®¶m ph©n phèi hµi hoµ ba lîi Ých: lîi Ých nhµ níc, lîi Ých tËp thÓ vµ lîi Ých x· viªn. Ph¶i ph¸t huy quyÒn lÇm chñ cña tËp thÓ xÉ viªn trong khoÊn s¶n phÈm, ph¶i khuyÕn khÝch hon n÷a lîi Ých chÝnh ®¸ng cña ngêi lao ®éng, lµm cho mäi ngêi g¾n bã víi s¶n phÈm cuèi cïng, nhiÖt t×nh lao ®éng s¶n xuÊt vµ x©y dùng cñng cè HTX. Tõ viÖc thùc hiÖn chØ thÞ 100 CT/TW ®· mang l¹i sinh khÝ vµ lµm thay ®æi lín trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp : ngêi n«ng d©n ®îc t¹o ®éng lùc nªn chñ ®éng h¨ng h¸i s¶n xuÊt. Nhng sau mét thêi gian chØ thÞ 100 CT/TW ®· thÓ hiÖn rÊt nhiÒu h¹n chÕ: ho¹t ®éng qu¶n lý yÕu kÐm, ph©n phèi b×nh qu©n bao cÊp cho nhiÒu ®èi tîng, hiÖn tîng rong c«ng, phãng ®iÓm, chi phÝ bÊt hîp lý… ®· ®Én ®Õn t×nh tr¹ng vi ph¹m lîi Ých cña ngêi lao ®éng, tû lÖ vît kho¸n ngµy cµng gi¶m. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ: - Do sai lÇm cña m« h×nh HTX n«ng nghiÖp- tËp thÓ ho¸ vµ ngµy cµng bÞ Nhµ níc ho¸. Nhµ níc chØ huy ®Õn tõng HTX n«ng nghiÖp. C¸c nguyªn t¾c tù nguyÖn, qu¶n lý d©n chñ cïng cã lîi bÞ vi ph¹m. Hé n«ng d©n kh«ng ®îc coi lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ ®iÒu nµy kh«ng phï hîp cña ®Æc ®iÓm cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp dÉn ®Õn t×nh tr¹ng t¸ch rêi ngêi lao ®éng víi t liÖu s¶n xuÊt víi ®èi tîng lao ®éng lµ c©y trång vµ vËt nu«i mµ chóng cÇn cã sù ch¨m sãc cña ngêi lao ®éng. Lµm mÊt tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o, tËn dông mäi kh¶ n¨ng cho môc tiªu s¶n xuÊt. §ång thêi t¹o l¹i t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t huy tÝnh û l¹i ch«ng trê vµo sù gióp ®ì cña Nhµ níc. - Nh÷ng ¶nh hëng do h¹n chÕ cña c¬ chÕ qu¶n lý trong néi bé HTX n«ng nghiÖp cña qu¶n lý trong néi bé HTX n«ng nghiÖp cµng trÇm träng h¬n díi t¸c ®éng cña c¬ chÕ “tËp trung quan liªu, bao cÊp, bao trïm toµn bé nÒn kinh tÕ . NhËn thøc kh«ng ®Çy ®ñ vÒ ®Æc ®iÓm, yªu cÇu ho¹t ®éng cña tæ chøc kinh tÕ , lÉn lén gi÷a tæ chøc kinh tÕ (HTX) víi chøc n¨ng x· héi, nÆng nÒ vÒ chñ nghÜa h×nh thøc, ch¹y theo phong trµo ®Ó b¸o c¸o thµnh tÝch, kh«ng chó ý ®óng møc ®Õn chØ tiªu hiÖu qu¶ 12 kinh tÕ thùc sù”. T tëng thµnh ph©n biÖt giai cÊp qu¸ nÆng nÒ ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ph©n biÖt ®èi xö víi c¶ tÇng líp trung n«ng trong viÖc kÕt n¹p vµo HTX mµ hä kh«ng ®îc lµm c¸n bé qu¶n lý. §©y chÝnh lµ mét hµn chÕ lín kh«ng ph¸t huy ®îc tr×ng ®é kinh nghiÖm s¶n xuÊt cña hä ®Ó gióp HTX ph¸t triÓn. Trong khi ®ã bÇn cè n«ng mÆc dï cã tinh thÇn triÖt ®Ó c¸ch m¹ng, song ch÷ quen víi t duy ho¹t ®éng kinh tÕ tù chñ, cha cã kinh nghiÖm qu¶n lý…l¹i cha ®îc chuÈn bÞ chu ®¸o th«ng qua c¸c ch¬ng tr×nh ®µo t¹o, huÊn luyÖn mµ ph¶i lµm c¸n bé qu¶n lý hµng tr¨m lao ®éng, cã HTX tíi hµng ngµn ngêi bao gåm c¶ lÜnh vùc n«ng – c«ng – th¬ng – tÝn th× thËt lµ qu¸ søc. KhuyÕt ®iÓm thiÕu sãt lµ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái. Thªm vµo ®ã t tëng chñ quan duy ý trÝ, nãng véi muèn tiÕn th¼ng lªn CNXH ®îc ¸p dông trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, n«ng th«n th«ng qua phong trµo hîp t¸c ho¸ cµng béc lé nh÷ng sai lÇm, h¹n chÕ ë møc ®é nghiªm träng h¬n vÒ sù kh«ng phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, vÒ sù kh«ng phï hîp víi nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña tõng vïng, tõng ngµnh, tr×nh ®é qu¶n lý… - ChØ thÞ 100 cña Ban bÝ th ®· cã t¸c dông t¹o nÒn mãng cho qu¸ tr×nh ®æi míi m« hÞnh HTX kiÓu cò, ®ång thêi ®· chÆn ®øng t×nh tr¹ng sa sót cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp thêi kú cuèi nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XX. Tuy nhiªn ®éng lùc cña kho¸ 100 ®· nhanh chãng bÞ triÖt tiªu vµ béc lé nh÷ng h¹n chÕ cña nã. HiÖn tîng nµy do c¸c nguyªn nh©n chñ yÕu sau: + Kinh tÕ n«ng hé kh«ng ®îc thõa nhËn lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ, c¸c t liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu vÉn bÞ tËp thÓ ho¸ do HTX thèng nhÊt qu¶n lý. Do vËy cha ph¸t huy tÝnh tù chñ cña n«ng d©n trong s¶n xuÊt. + Ph¬ng thøc kho¸n ngµy cµng nÈy sinh nhiÒu bÊt hîp lý nh: HTX giao kho¸n ng¾n h¹n, manh món. Trong 8 kh©u cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th× 5 kh©u do HTX ®¶m nhËn, hé nhËn kho¸n 3 kh©u (Gieo trång, ch¨m sãc, thu ho¹ch). DÇn dÇn HTX kho¸n tr¾ng c¶ cho x· viªn, nhng ®Þnh møc bï t¬ng øng x· viªn kh«ng ®îc nhËn ®Çy ®ñ. C¸c kh©u dÞch vô cho x· viªn kh«ng ®îc ®¸p øng. - Ho¹t ®éng qu¶n lý cña HTX ngµy cµng yÕu kÐm, bÊt hîp lý, tÖ n¹n tham m«, mÊt d©n chñ vµ nh÷ng nhîc ®iÓm trong ph©n phèi kh«ng ®îc kh¾c phôc. Do vËy lîi Ých cña ngêi lao ®éng bÞ vi ph¹m nghiªm träng. KÕt qu¶ lµ lßng tin, sù g¾n bã cña x· viªn víi HTX gi¶m sót. - Nh÷ng khã kh¨n v« cïng to lín cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu níc vµ tÊt c¶ nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ cña nã còng lµ mét t¸c nh©n quan träng ¶nh hëng ®Õn nÒn kinh tÕ nãi chung, trong ®ã cã lÜnh vùc n«ng nghiÖp, n«ng th«n níc ta. Lùc lîng lao ®éng trÎ khoÎ ë n«ng th«n hÇu nh ®· ®îc huy ®éng ra chiÕn trêng. Tr×nh ®é s¶n xuÊt thÊp kÐm, mÊt c©n ®èi, ruéng ®Êt b×nh qu©n ®Çu ngêi thÊp, c«ng cô lao ®éng th« s¬, thiÕu c¶ tr©u bß, tr×nh ®é canh t¸c l¹c hËu. Trong khi ®ã m¸y mãc n«ng 13 nghiÖp ®îc Nhµ níc cung cÊp th«ng qua nhËn viÖn trî, nhËp khÈu kh«ng ®îc tÝnh to¸n kü dÉn ®Õn l·ng phÝ cña c¶i vËt chÊt, kh«ng nh÷ng thÕ hiÖn tîng nµy cßn lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹n ph¹m sai lÇm cña c¸n bé HTX. - §ã lµ nh÷ng h¹n chÕ thuéc vÒ c¬ chÕ chÝnh s¸ch ë tÇm vÜ m«: vÒ vai trß hiÖu lùc qu¶n lý Nhµ níc ®èi víi kinh tÕ HTX. II. Kinh tÕ HTX sau ®æi míi (1988-2003) 1. Kinh tÕ HTX n«ng nghiÖp khi cã NghÞ quyÕt 10 Bé ChÝnh trÞ Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ tõ nh÷ng ngµy ®Çu cña phong trµo hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp c¸c cuéc vËn ®éng c¶i tiÕn qu¶n lý HTX còng ®ång thêi tiÕn hµnh. MÆc dï vËy c¶i tiÕn qu¶n lý vÉn kh«ng kh¾c phôc ®îc khuyÕt tËt cña m« h×nh cò, n«ng nghiÖp ViÖt Nam vÉn ®ang trong tr¹ng th¸i tr× trÖ. Tõ thùc tiÔn cña phong trµo kho¸n hé tù ph¸t ë c¸c ®Þa ph¬ng ®îc nh×n nhËn mét c¸ch nghiªm tóc thùc tÕ h¬n chØ thÞ 100 CT/TW cña Ban bÝ th vÒ kho¸n s¶n phÈm trong n«ng nghiÖp ra ®êi nh»m cøu nÒn n«ng nghiÖp ViÖt Nam trë thµnh bíc c«ng ph¸ chÝnh thøc ®Çu tiªn vµo m« h×nh HTX n«ng nghiÖp kiÓu cò. Mét m¶ng (3/8 kh©u trong hÖ thèng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp) cña HTX n«ng nghiÖp bÞ ph¸ vì, chuyÓn vÒ trùc tiÕp cho c¸c hé x· viªn. §Õn ®¹i héi ®¶ng toµn quèc lÇn thø VI víi ®êng lèi ®æi míi kinh tÕ do §¶ng khëi xíng ®· t¹o ra sù biÓn ®æi s©u s¾c trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc. Tríc bèi c¶nh ®ã NghÞ quyÕt 10 cña Bé chÝnh trÞ ngµy 05-04-1988 tiÕp tôc lµ bíc c«ng ph¸ thø 2 vµo m« h×nh HTX kiÓu cò. HTX kiÓu cò kh«ng cßn c¬ së tån t¹i xÐt c¶ vÌ tÝnh tÊt yÕu kinh tÕ vµ ®Þa vÞ ph¸p lý. Tuy vËy trong mét thêi gian sau ®ã viÖc ra ®êi HTX kiÓu míi kh«ng dÔ dµng. NghÞ quyÕt Héi nghÞ TW5 (kho¸ 6 n¨m 1993, LuËt ®Êt ®ai ra ®êi tõng bíc t¹o c¬ së ph¸p lý vÒ quyÒn sö dông ruéng ®Êt l©u dµi cho n«ng d©n). Tuy vËy trong thùc tÕ ®îc triÓn khai chËm. C¬ së ph¸p lý ®Ó HTX kiÓu míi h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh mét tæ chøc kinh tÕ cã t c¸ch ph¸p nh©n cha ®îc x¸c lËp. - M« h×nh HTX kiÓu míi xÐt vÒ môc tiªu, nguyªn t¾c tæ chøc vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng cha ®îc quan niÖm râ rµng, thèng nhÊt tõ l·nh ®¹o ®Õn n«ng d©n. - §a sè c¸c HTX kiÓu míi (®Æc biÖt lµ c¸c tØnh MiÒn B¾c vµ MiÒn Trung) ra ®êi trªn c¬ së c¸c HTX cò, song ë nhiÒu HTX cò c¬ së vËt chÊt kü thuËt bÞ xuèng cÊp vµ mÊt m¸t h hao, t×nh tr¹ng nî nÇn gi÷a HTX víi c¸c hé x· viªn, gi÷a HTX víi Nhµ níc vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ kh¸c diÔn ra kh¸ phæ biÕn. Kh«ng gi¶i quyÕt ®îc n÷ng tån ®äng vÒ tµi s¶n vµ c«ng nî trªn, HTX míi rÊt khã ra ®êi. HoÆc nÕu c¶ 3 vÊn ®Ò trªn dï cã gi¶i quyÕt ®îc, HTX míi cã thÓ ra ®êi song tæ chøc ho¹t ®éng kinh doanh trªn thùc tÕ nh thÕ nµo ®Ó ®øng v÷ng vµ ph¸t triÓn ®îc lµ ®iÒu kh«ng ®¬n gi¶n. NghÞ quyÕt 10, néi dung ®æi míi tæ chøc qu¶n lý néi bé HTX vµ tËp ®oµn s¶n xuÊt ®îc thùc hiÖn theo c¸c híng chñ sau: 14 + Tæ chøc l¹i s¶n xuÊt tÝch cùc chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ h¹ch to¸n kinh doanh. + Thùc hiÖn d©n chñ c«ng khai c«ng t¸c qu¶n lý, kh¾c phôc tÖ n¹n tham m«, mÖnh lÖnh cöa quyÒn, mÊt d©n chñ xo¸ bá bao cÊp trµn nan trong ph©n phèi cö HTX. + §a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc kinh tÕ hîp t¸c víi quy m« thÝch hîp, ®¶m b¶o tÝnh hiÖu qu¶ trong s¶n xuÊt kinh doanh. T¨ng cêng tÝnh tù chñ cña tæ chøc kinh tÕ hîp t¸c, HTX, tËp ®oµn s¶n xuÊt thùc hiÖn tù chñ trong qu¶n lý, x©y dùng kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh, mua s¾m, nhîng b¸n nh÷ng tµi s¶n kh«ng dïng ®Õn cho x· viªn (trõ ruéng, ®Êt rõng, mÆt níc) tù chñ trong viÖc t¹o vèn, sö dông vµ tiªu thô s¶n phÈm sau khi d· lµm trßn nghÜa vô víi Nhµ níc, ®îc phÐp lùa chän hoÆc tham gia vµo c¸c tæ chøc kinh doanh, xuÊt khÈu. TiÕp ®ã héi nghÞ lÇn thø 6 Ban chÊp hµnh TW kho¸ VI (th¸ng 3 n¨m 1989) ®· ®Ò ra nhiÒu chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi, trong ®ã ®· ®Ò cËp ®Õn nh÷ng quan diÓm, ph¬ng híng tiÕp tôc ®æi míi HTX, tËp ®oµn s¶n xuÊt víi c¸c néi dung chñ yÕu: *Hé x· viªn lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ. *Kinh tÕ hîp t¸c cã nhiÒu h×nh thøc tõ thÊp ®Õn cao, mäi tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh do ngêi lao ®éng tù nguyÖn gãp vèn, gãp søc, ®îc qu¶n lý theo nguyªn t¾c d©n chñ, kh«ng ph©n biÖt quy m« vµ tr×nh ®é kü thuËt møc ®é tËp thÓ ho¸ t liÖu s¶n xuÊt ®Òu lµ HTX. *HTX vµ tËp ®oµn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ c¸c tæ chøc kinh tÕ hîp t¸c víi nhiÒu h×nh thøc së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt. Sau khi cã NghÞ quyÕt 10 c¸c lo¹i h×nh tæ chøc kinh tÕ hîp t¸c trong n«ng nghiÖp n«ng th«n c¶ níc ®· cã nh÷ng biÕn ®æi s©u s¾c: kho¶ng 10-15% sè HTX ®· tù ®æi míi chuyÓn ph¬ng thøc ho¹t ®éng vµ thu ®îc kÕt qu¶ tèt thÓ hiÖn: kinh tÕ hé gia ®×nh x· viªn ®îc tù chñ vµ ®îc t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t huy tèi ®a kh¶ n¨ng ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh. Quan hÖ HTX vµ hé x· viªn ®îc thùc hiÖn dùa trªn nguyªn t¾c b×nh ®¼ng, tho¶ thuËn, HTX chuyÓn ®Õn ho¹t ®éng sang kinh doanh dÞch vô cho hé x· viªn ë c¸c kh©u: híng dÉn x· viªn tiÕp cËn thÞ trêng, tiªu thô s¶n phÈm, tæ chøc s¶n xuÊt, chuyÓn giao c«ng nghÖ, ch¨m lo x©y dùng vµ qu¶n lý kÕt cÊu h¹ tÇng, ph¸t huy c¸c viÖc lµm t×nh nghÜa, t¬ng trî, gióp ®ì lÉn nhau ®Ó gióp kinh tÕ hé ph¸t triÓn, bé m¸y qu¶n lý gän nhÑ, ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶, thùc hiÖn ®óng c¸c nguyªn t¾c vÒ ph©n phèi, tµi chÝnh, qu¶n lý tèt ®ång vèn…nhê ®ã ho¹t ®éng cña HTX cã hiÖu qu¶ râ rÖt, x· viªn g¾n bã víi HTX. Nh÷ng HTX ho¹t ®éng yÕu kÐm. Trong nhiÒu n¨m chØ tån t¹i vÒ mÆt h×nh thøc, hé n«ng d©n kh«ng g¾n bã víi HTX vµ muèn bøt khái sù rµng buéc cña HTX do vËy c¸c tæ chøc kinh tÕ hîp t¸c nµy tù gi¶i thÓ. Thùc chÊt 15 ®©y lµ qu¸ tr×nh tan r· m« h×nh HTX kiÓu cò. TÝnh ®Õn cuèi th¸ng 12 n¨m 1996 trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp ë níc ta c¸c tæ chøc HTX kiÕu cò ®· tan r· hoµn toµn, hoÆc cßn l¹i chØ lµ h×nh thøc thùc tÕ chóng kh«ng ho¹t ®éng vµ kh«ng ®em l¹i lîi Ých cho kinh tÕ hé. VÝ dô: B¾c C¹n theo b¸o c¸o lµ cßn 2 HTX nhng thùc chÊt ®· gi¶i thÓ hÕt. Lµo Cai b¸o c¸o lµ cßn 178 HTX nhng thùc tÕ chØ cßn l¹i 14 HTX. - ë c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c nh©n d©n tham gia HTX gi¶m tõ 91% xuèng cßn 45%. - ë c¸c tØnh thuéc ®ång b»ng S«ng Hång: tÝnh ®Õn cuèi tahngs 12 n¨m 1996 toµn vïng cßn l¹i lµ 2.646 HTX trong ®ã cã 431 HTX ®· lµm thñ tôc gi¶i thÓ chiÕm 16,2%. Mét sè tØnh kh«ng cã t×nh tr¹ng gi¶i thÓ HTX n«ng nghiÖp: Th¸i B×nh, Ninh B×nh, Hµ Nam. Hµ T©y. -ë B¾c Trung Bé: Thanh Ho¸ lµ tØnh cã sè HTX n«ng nghiÖp gi¶i thÓ nhiÕu nhÊt 87,5% trong khi NghÖ An vµ Hµ tÜnh kh«ng cã HTX nµo gi¶i thÓ. - C¸c tØnh duyªn h¶i MiÒn Trung ®Õn cuèi th¸ng 12 n¨m 1996 cßn l¹i 917 HTX n«ng nghiÖp trong ®ã 166 HTX ®· gi¶i thÓ chiÕm 18%. - C¸c tØnh T©y Nguyªn cuèi th¸ng 12 n¨m 1996 cßn l¹i 295 HTX n«ng nghiÖp trong ®ã HTX n«ng nghiÖp ®· gi¶i thÓ chiÕm 41%. - Khu vùc §«ng Nam Bé tÝnh ®Õn cuèi th¸ng 12 n¨m 1996 theo b¸o c¸o cßn l¹i 398 HTX n«ng nghiÖp. Trong ®ã sè HTX ®· gi¶i thÓ lµ 127 chiÕm 32 %. - Vïng ®ång b»ng S«ng Cöu Long tÝnh ®Õn cuèi th¸ng 12 n¨m 1996 tæng sè HTX cßn l¹i lµ 60 trong ®ã sè HTX lµm thñ tôc gi¶i thÓ lµ 22 chiÕm 36,6%. Qua sè liÖu trªn ta thÊy moät ®Æc ®iÓm riªng cña c¸c tØnh trung du miÒn nói phÝa b¾c mÆc dï sè lîng HTX n«ng nghiÖp ®îc thµnh lËp nhiÒu h¬n mét sè tØnh ®ång b»ng, thµnh phè lín song trªn thùc tÕ sè HTX nh kh«ng ho¹t ®éng vµ còng kh«ng lµm thñ tôc gi¶i thÓ chiÕm tû lÖ cao h¬n nhiÒu ViÖc tan r· c¸c HTX kiÓu cò g©y ra khã kh¨n vÒ kinh tÕ vµ x· héi: §ã lµ m©u thuÉn vÒ tranh chÊp ®Êt ®ai kinh tÕ hé n«ng d©n nghÌo gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ s¶n xuÊt v× c¸c kh©u dÞch vô tõ cung øng vËt t (§Çu vµo ) vµ tiªu thô s¶n phÈm (§Çu ra) ®Õn dÞch vô kü thuËt hé n«ng d©n ph¶i tù gi¶i quyÕt trong khi kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn hoÆc bÞ thua thiÖt trong viÖc trao ®æi s¶n phÈm n«ng s¶n víi thÞ trêng . Tuy vËy cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng NQ 10 Bé chÝnh trÞ cïng víi NghÞ quyÕt héi nghÞ lÇn thø 6 ban chÊp chÊp hµnh TW kho¸ VI vµ luËt ®Êt ®ai n¨m 1993 víi nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ vÒ viÖc hé x· viªn ®îc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ruéng ®Êt l©u dµi vµ ®îc hëng n¨m quyÒn: Sö dông chuyÓn ®æi, chuyÓn nhîng thõa kÕ vµ chÊp nhËn ®É cã t¸c dông t¹o bíc nghoÆt cho sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp: §ã lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp liªn tôc t¨ng æn ®Þnh víi tèc ®é > 4%. §Æc biÖt lµ s¶n l îng l¬ng thùc t¨ng ®¸ng kÓ 16 Tõ 1989 ®Õn nay ®· b¶ ®¶m ®ñ nhu cÇu tiªu dïng l¬ng thùc trong nø¬c vµ trë thµnh mét trong ba níc ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ khèi lîng l¬ng thùc xuÊt khÈu . Mét sè ngµnh kh¸c còng t¹o ®îc nh÷ng bíc ph¸t triÓn ®¸ng kÓ nh ngµnh chÌ, cµ phª cao su d©u t»m hoa qu¶ thuû s¶n ch¨n nu«i trång rõng. Kim ng¹ch n«ng s¶n t¨ng lªn víi tèc ®é cao. C¬ së vËt chÊt kü thuËt trong n«ng nghiÖp ®· ®îc t¨ng cêng mét bíc chñ yÕu th«ng qua viÖc tù mua s¾m cña kinh tÕ n«ng hé vµ kinh tÕ thÞ trêng ViÖc ¸p dông tiÕn bé khoa häc kü tthuËt c«ng nghÖ míi vµo s¶n xuÊt ®îc coi träng vµ ®· t¹o ®éc bíc ph¸t triÓn cho viÖc t¨ng n¨ng suÊt c©y trång vËt nu«i t¨ng hiÖu qu¶ sö dông ®Êt… HiÖu qu¶ kinh tÕ ®îc n©ng lªn râ rÖt C¬ cÊu néi bé ngµnh n«ng nghiÖp ®· cã sù chuyÓn dÞch theo xu híng tiÕn bé. Tõng bíc kh«i phôc vµ h×nh thµnh c¸c ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp ë n«ng th«n. §Æc biÖt lµ sù h×nh thÇnh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp hµng ho¸ tËp trung híng tíi môc tiªu ph¸t triÓn nÒn n«ng nghiÖp hµng ho¸ cã hiÖu qu¶ kinh tÕ ngµy cµng cao. Nhê vËy ®êi sèng kinh tÕ , vËt chÊt tinh thÇn ë n«ng th«n tõng bíc ®îc c¶i thiÖn. Tõ viÖc nghiªn cøu NQ 10Bé chÝnh trÞ vµ thùc tiÔn cho thÊy mét thùc tÕ: §ã lµ nhu cµu bøc xóc cña n«ng d©n hiÖn nay trong viÖc gi¶i thÓ nh÷ng HTX kiÓu cò kÐm hiÖu qu¶. Ngîc l¹i nh÷ng vïng cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi th× ngêi n«ng d©n vÉn cã nhu cÇu x©y dùng nh÷ng HTX n«ng nghiÖp kiÓu míi phï hîp . 2. Kinh tÕ HTX trong n«ng nghiÖp tõ khi cã luËt HTX (1997-2003) 2.1- Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®îc LÞch sö loµi ngêi ®· kh¼ng ®Þnh; Hîp t¸c , giao lu ,qua ®ã häc hái kinh nghiÖm, trao ®æi hµng ho¸ ph©n c«ng lao ®éng … lµ ®ßn bÈy thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cña mäi d©n téc, mäi céng ®ång mäi c¸ thÓ. HTX n«ng nghiÖp kh«ng nÇm ngoµi quy luËt nµy. Tuy nhiªn sù hîp t¸c ph¶i dùa vµo tÝnh tù nguyÖn vµ bo¶ ®¶m tÝnh c«ng b»ng. Sù hëng thô ph¶i t¬ng xøng víi møc ®ãng gãp c«ng søc tiÒn cña bá ra vµ lîi nhuËn qua sù hîp t¸c ph¶i cao h¬n lîi nhuËn do tù th©n lµm ra. Ph¸ vì quy luËt nµy lµ ph¸ vì hîp t¸c. §Çu nh÷ng n¨m90 cu¶ thÕ kû XX, v× nhiÒu lý do kh¸c nhau, quy luËt nµy kh«ng ®îc thùc hiÖn ë phÇn lín c¸c HTX n«ng nghiÖp trong c¶ níc. ý thøc ®îc vÊn ®Ò nµy, sau ®¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII, §¶ng vµ nhµ níc ta ®· cã nhiÒu chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch ®æi míi ho¹t ®éng cña c¸c HTX ho¹t ®éng theo luËt (Ban bÝ th TW §¶ng cã chØ thÞ 68 –1996 Quèc héi ®· ban hµnh luËt HTX chÝnh phñ ban hµnh 10 NghÞ ®Þnh híng dÉn viÖc triÓn khai luËt HTX ) TÝnh ®Õn thêi ®iÓm 1996 c¶ níc cã 13782 HTX n«ng nghiÖp. Sau h¬n ba n¨m(1997-2000) thùc hiÖn luËt HTX c¸c ®Þa ph¬ng ®· rµ so¸t, ph©n lo¹i, cho phÐp gi¶i thÓ 6222 HTX yÕu kÐm, trªn thùc tÕ kh«ng tån t¹i, sè HTX thùc sù chuyÓn ®æi lµ 7531 HTX. Tíi th¸ng 6/2000 c¶ níc ®· chuyÓn ®æi ®îc 5692 HTX chiÕm 17 75% so víi tæng sè HTX hiÖn cßn, trong ®ã cã 58% HTX ®îc cÊp giÊy ®¨ng ký kinh doanh. §ång thêi ®· cã 1319 HTX míi ®îc thµnh lËp. Nh÷ng c«ng viÖc chÝnh ®· ®îc lµm trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi lµ: KiÓm kª ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n cña HTX cò (B×nh qu©n 1 HTX cã 556 triÖu ®ång, 80%lµ TSC§ ) bµn giao cho chñ cô thÓ, qu¶n lý chuyÓn giao cho chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng qu¶n lý nh÷ng tµi s¶n, c¬ së vËt chÊt dïng cho c¶ céng ®ång d©n c, lµm râ c¸c kho¶n ph¶i thu (B×nh qu©n 1 HTX lµ148 ®ång ) nî ph¶i tr¶ (B×nh qu©n 1 HTX lµ 82,5 ®ång ) x¸c nhËn vµ thu håi ®îc 20%- 30% c«ng nî trong HTX, ph©n bæ l¹i gi¸ trÞ tµi s¶n vµ vèn quü ® îc kÕ thõa tõ HTX cò thµnh vèn gãp cña x· viªn trong HTX míi. Lµm râ tiªu chuÈn x· viªn vµ cñng cè l¹i ban qu¶n lý. C¸c HTX quy ®Þnh l¹i tiªu chuÈn x· viªn (Lµ hé hay lao ®éng trong ®é tuæi ). LËp danh s¸ch x· viªn (ë miÒn b¾c vµ miÒn trung, sè x· viªn HTX chiÕm tû lÖ 80%- 100%) + Tæ chøc bé m¸y cña HTX gän nhÑ, ban qu¶n trÞ 2-3 ngêi, bé m¸y gióp viÖc 4- 6 ngêi, chøc n¨ng nhiÖm vô cña tõng bé phËn ®îc lµm râ h¬n. + §Þnh l¹i néi dung, ph¬ng ph¸p ho¹t ®éng cña HTX, híng chñ yÕu vµo dÞch vô ®iÖn, níc, gièng, ph©n bãn, b¶o vÖ thùc vËt, tiªu thô s¶n phÈm…. Phï hîp víi ®iÒu kiÖn vèn, c¬ së vËt chÊt kü thuËt vµ kh¶ n¨ng qu¶n lý cña c¸n bé HTX vµ c¸c biÖn ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ dÞch vô cña HTX. Nhê vËy tû lÖ c¸c HTX kinh doanh æn ®Þnh cã l·i ngµy cµng t¨ng, nhiÒu m« h×nh míi ®iÓn h×nh tiÕn tiÕn xuÊt hiÖn. Tõng bíc kh¼ng ®Þnh ®îc vai trß vÞ trÝ cña m×nh trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi cña ®Êt níc. N¨m 1998 tæng s¶n phÈm trong níc do khu vùc kinh tÕ HTX t¹o ra ®¹t kho¶ng 32979 tû ®ång (t¨ng 17% so víi 1997). N¨m 1993 íc tÝnh ®¹t 35100 tû (t¨ng 6,6% so víi 1998) chiÕm 9% GDP c¶ níc. Gi¸ trÞ s¶n lîng cña c¸c HTX tiÓu thñ c«ng nghiÖp t¨ng 10,8%, x©y dùng vµ s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng lµ 14%. Sau qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi hÇu hÕt c¸c HTX ®· kÕ thõa, tiÕp nhËn, qu¶n lý sö dông c¸c c«ng tr×nh thuû lîi ®iÖn, níc, ®êng giao th«ng, vèn quü vµ kinh nghiÖm tæ chøc c¸c dÞch vô tÝch luü ®îc tõ nhiÒu n¨m qua. Mét sè n¬i ë miÒn nói phÝa B¾c khi xo¸ bá HTX mµ kh«ng cã h×nh thøc tæ chøc kh¸c phï hîp thay thÕ, nªn ®· x¶y ra t×nh tr¹ng c¬ së vËt chÊt kü thuËt kh«ng ®îc qu¶n lý chÆt chÏ, bÞ thÊt tho¸t h háng, xuèng cÊp nÆng nÒ, s¶n xuÊt gÆp nhiÒu khã kh¨n. NhiÒu HTX chuyÓn ®æi ®· huy ®éng vèn vµ c«ng søc lao ®éng cña x· viªn kÕt hîp víi sù hç trî cña HTX ®· tu bæ n©ng cÊp vµ x©y dùng mét sè c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n, nhÊt lµ phong trµo kiªn cè ho¸ kªnh m¬ng sè HTX lµ dÞch vô thuû n«ng chiÕm 95%, b¶o vÖ thùc vËt 62%, khuyÕn n«ng 48%, cung øng gièng c©y trång 41%, cung øng vËt t 36%,®iÖn 52%, lµm ®Êt 15%, tiªu thô s¶n phÈm 10%. Mét sè HTX cßn tæ chøc chÕ biÕn n«ng s¶n vµ lµm ngµnh nghÒ (HTX §«ng Xu©n ë Sãc S¬n – Hµ Néi) nhiÒu HTX ë miÒn Trung cã vèn lín ®· cho x· viªn vay l¹i ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ gia ®×nh. NhiÒu HTX 18 ®ãng vai trß tÝch cùc trong viÖc t×m tßi, híng dÉn n«ng d©n ¸p dông tiÕn bé kü thuËt, ¸p dïng gièng míi, chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång, mïa vô… C¸c HTX còng ®· rµ so¸t l¹i ®Þnh møc thu chi cña c¸c dÞch vô phÇn lín ®· gi¶m gi¸ nhng vÉn n©ng cao chÊt lîng dÞch vô cho x· viªn. ë Thanh Ho¸ nhiÒu HTX ®· gi¶m 30% phÝ dÞch vô thuû n«ng, phÝ b¶o vÖ thùc vËt ®· gi¶m tõ 0,8kg thãc/sµo xuèng cßn 0,5kg/sµo, ë nhiÒu n¬i gi¸ ®iÖn gi¶m tõ 1000-1100®/kwh xuèng cßn 550-700®/ kwh. §a sè c¸c HTX míi thµnh lËp, x· viªn tham gia tù nguyÖn nªn mét sè cã lîng vèn lín ( ë An Giang 800000-830000® trªn cæ phÇn, Hng Yªn 200000-30000® trªn cæ phÇn, cã n¬i tö 2-3 triÖu ®ång trªn cæ phÇn. NhiÒu HTX lµm tèt c¸c dÞch vô cho x· viªn, ë An giang 80% HTX lµm dÞch vô 1-2 kh©u: Tíi tiªu lµm ®Êt, hoÆc cung øng vËt t ®· lµm gi¶m gi¸ dÞch vô vÒ níc 80-130 kg thãc/ha/vô, gi¶m gi¸ cµy xíi 25kg –30kg/ ha. NhiÒu HTX liªn kÕt víi doanh nghiÖp nhµ níc tiªu thô tèt s¶n phÈm do n«ng d©n lµm ra: Nh HTX B×nh Hoµ B¾c ë Long An, cac ë khu vùc gÇn n«ng tr¬ßng s«ng hËu (CÇn Th¬) vïng Lam S¬n( Thanh Ho¸). Mét sè HTX ë Nam Bé ®· thu hót n«ng d©n kh«ng cã ®Êt s¶n xuÊt vµo lµm dÞch vô, t¹o viÖc lµm vµ thu nhËp cho hä. ë MiÒn Trung HTX ®iÓn h×nh næi bËt lµ HTX Duy S¬n 2 (Qu¶ng Nam) ®©y lµ HTX miÒn nói, quy m« th«n, ngoµi viÖc lµm tèt c¸c dÞch vô tíi tiªu , dÞch vô ®iÖn c«ng suÊt 1200 Kw ®Ó cung cÊp cho x· viªn, dÞch vô b¶o vÖ thùc vËt. DÞch vô gièng,dÞch vô vËt t… HTX cßn më réng mèi quan hÖ liªn kÕt hîp t¸c víi c¸c ngµnh , c¸c cÊp, ph¸t triÓn ngµnh nghÒ, nh liªn kÕt víi nhµ m¸y lµm ®Õ giµy xuÊt khÈu, doanh thu trªn 8 tû ®ång/n¨m liªn kÕt may víi nhµ may xuÊt khÈu, doanh thu trªn 2 tû ®ång, dÖt xuÊt khÈu, xëng m©y tre ®an xuÊt khÈu doanh thu trªn 2 tû ®«µng. S¶n phÈm cña HTX ®îc xuÊt khÈu ®i nhiÒu níc trªn thÕ giíi. Hµng n¨m t¹o thªm viÖc lµm cho gÇn 100 lao ®éng víi thu nhËp æn ®Þnh tõ 300-500 ng×n ®ång/th¸ng/lao ®éng. Doanh thu HTX n¨m 2000 lµ trªn 21,5 tû®ång. ë miÒn nói phÝa B¾c næi lªn cã HTX Phï Nam, huyÖn V¨n ChÊn, tØnh Yªn B¸i, t¹i HTX nµy ®· ho¹t ®éng dÞch vô s¶n xuÊt, cung øng gièng vµ vËt t qua nhiÒu cöa hµng ë tÊt c¶ c¸c tô ®iÓm d©n c, c¸c b¶n lµng. HTX cßn tËn dông diÖn tÝch, tæ chøc trång c©y ¨n qu¶. S¶n xuÊt kinh doanh, khai th¸c c¸t, sái v«i, kinh doanh vËn t¶i vµ tiªu thô ng«, lóa, s¾n, chÌ,…. Nhê vËy mµ doanh thu hµng n¨m cña HTX ®¹t 4-5 tû ®ång. Bªn c¹nh viÖc c¸c HTX n«ng nghiÖp tËp trung ph¸t triÓn cho néi bé cña m×nh, c¸c HTX n«ng nghiÖp cßn më réng liªn doanh, liªn kÕt hîp t¸c kinh doanh víi nhau vµ c¸c lo¹i h×nh kinh tÕ HTX kh¸c t¹o ra liªn minh HTX. Liªn minh HTX cã t¸c dông v« cïng to lín trong viÖc thóc ®Èy s¶n xuÊt hµng ho¸, dÞch vô, tiªu thô s¶n phÈm trªn thi trêng trong vµ ngoµi níc. Qua mét sè kÕt qu¶ th«ng kª vÒ kinh tÕ n«ng nghiÖp n«ng th«n nãi chung vµ cña HTX n«ng nghiÖp nãi riªng sau thêi kú ban hµnh LuËt HTX ®Õn nay. Mét sè nhµ nghiªn cøu kinh tÕ ®· thãng kª dîc nh÷ng b¶ng sè liÖu sau: 19 B¶ng 1: Tæng sè HTX N«ng nghiÖp ph©n theo lo¹i h×nh dÞchvô Vïng C¶ níc §BSH §«ng B¾c T©y b¾c B¾c Tung Bé Duyªn H¶i MiÒn Trung T©y Nguyªn §«ng Nam Bé §BSCL Tæng sè 7171 3311 802 242 1388 697 116 191 424 19 55 77 Vïng C¶ níc §BSH §«ng B¾c T©y B¾c B¾c Trung Bé Duyªn H¶i Trung T©y Nguyªn §«ng Nam Bé §BSCL Lµm ®Êt Sè lîng % 1495 20,85 846 25,55 27 3,37 10 4,13 267 19,24 200 28,69 MiÒn 16,38 28,80 16,75 B¶o vÖ thùc vËt SL % 4323 60,28 2520 76,11 359 44,76 69 28,51 1114 80,26 168 24,10 38 32 23 32,76 16,75 5,42 Gièng c©y trång Sè lîng % 4259 59,39 2022 61,07 464 57,86 101 41,74 1073 77,31 378 54,23 47 82 92 40,52 42,93 21,70 Tiªu thô s¶n phÈm SL % 538 7,50 191 5,77 89 11,10 9 3,72 83 5,98 64 9,18 29 39 34 25 20,42 8,02 Thuû n«ng Sè lîng % 6284 87,63 3241 97,89 593 73,94 96 39,67 1298 93,52 654 93,88 64 112 216 55,17 63,87 50,94 Cung øng vËt t SL % 3457 48,21 1291 38,99 530 66,08 95 39,26 865 62,32 275 39,45 84 111 206 72,41 58,12 48,58 B¶ng 2. Tæng sè HTX n«ng nghiÖp míi thµnh lËp ph©n theo lo¹i h×nh dÞch vô Vïng Lµm ®Êt Sè lîng % Gièng c©y trång Sè lîng % Thuû n«ng Sè lîng % 20