Tài liệu Hoạt động của ngân hàng chính sách xã hội trong công tác xóa đói giảm nghèo tại tỉnh khánh hòa

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Luận văn: “Hoạt động tín dụng của Ngân hàng Chính sách xã hội trong công tác xóa đói giảm nghèo tại tỉnh Khánh Hòa“là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu sử dụng là trung thực, nội dung trích dẫn đều được chỉ rõ nguồn gốc và kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn này chưa từng được công bố tại bất kỳ công trình nào khác. Nha Trang, tháng 3 năm 2011 Học viên cao học Trần Ngọc Diệp -1- LỜI CẢM ƠN Để có kết quả nghiên cứu và hoàn thành luận văn này, tôi đã được sự giúp đỡ rất nhiều từ các thầy cô, sự ủng hộ của gia đình, đồng nghiệp và sự nhiệt tình của anh chị đang công tác tại Sở, Ban, Ngành thuộc tỉnh Khánh Hòa. Với tình cảm chân thành, tôi: - Xin chân thành cảm ơn cô GS.TS. Hoàng Thị Chỉnh, người đã tận tình và nhiệt thành hướng dẫn tôi trong công tác nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. - Xin bày tỏ lòng biết ơn đến Ban Giám hiệu, các thầy cô trường Đại học Nha Trang, nhất là các cán bộ, giảng viên Khoa Kinh tế Thủy sản, Phòng Đào tạo Sau Đại Học. Xin cảm ơn Các thầy cô trường Đại học kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh, trường Đại học kinh tế Quốc dân Hà Nội, trường Đại học Đà Nẵng đã tận tâm và nhiệt tình giảng dạy tôi trong suốt chương trình khóa cao học kinh tế thủy sản tại trường Đại học Nha Trang, Quý thầy cô đã giúp tôi trang bị những kiến thức mới mẽ và hữu ích nhất. - Xin gởi lời cảm tạ đến với Ban Giám đốc Ngân hàng Chính sách xã hội tỉnh Khánh Hòa đã giúp đỡ tạo kiều kiện cho tôi tham dự khóa học và hoàn thành luận văn. - Xin chân thành cảm ơn các anh chị đang công tác tại Ủy ban Nhân dân Thành Phố Nha Trang, Phòng Thống kê thành phố Nha Trang, Phòng Lao động Thương binh - Xã hội, Phòng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Thành phố, Phòng Công Thương Thành phố, Hội Phụ nữ Thành phố, Hội Nông dân Thành phố, Hội Cựu Chiến Binh Thành phố đã tận tình giúp đỡ, cung cấp số liệu cùng các tài liệu liên quan và hướng dẫn tôi thực hiện tốt công việc của mình. Xin trân trọng cảm ơn ! Nha Trang, tháng 3 năm 2011 Học viên cao học Trần Ngọc Diệp -2- BẢNG KÝ HIỆU CHỮ VIẾT TẮT BĐD- HĐQT CNH, HĐH CT DVUT DSCV DSTN ĐTN GB HĐQT NHĐT HĐND HPN HND HCCB LĐTB-XH NHCSXH NHNo&PTNT : : : : : : : : : : : : : : : : : Ban đại diện Hội đồng quản trị. Công nghiệp hóa, hiện đại hóa Chương trình Dịch vụ ủy thác Doanh số cho vay Doanh số thu nợ Đoàn Thanh niên Ngân hàng Grameen Hội đồng quản trị Ngân hàng Đầu tư Hội đồng nhân dân Hội Phụ nữ Hội Nông dân Hội Cựu chiến binh Lao động Thương binh và xã hội Ngân hàng Chính sách xã hội Ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông QĐ TK&VV TW TTg UBND WB XĐGN : : : : : : : Quyết định Tiết kiệm và vay vốn Trung ương Thủ Tướng Chính phủ Ủy ban nhân dân Ngân hàng thế giới Xóa đói giảm nghèo thôn -3- MỤC LỤC Lời cam đoan .........................................................................................................i Lời cám ơn ........................................................................................................... ii Mục lục ............................................................................................................... iii Danh mục các bảng biểu .................................................................................... vii Danh mục các chữ viết tắt ................................................................................. viii PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 2.1. Mục tiêu chung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . 3 2.2. Mục tiêu cụ thể . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . 3 3.1. Đối tượng nghiên cứu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . 3 3.2. Phạm vi nghiên cứu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . 3 4. Phương pháp nghiên cứu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . 3 4.1. Phương pháp luận . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . 4 4.2. Phương pháp tiếp cận, điều tra, tổng hợp số liệu . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . 4 4.3. Tổ chức thực hiện nghiên cứu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . 6 5. Bố cục luận văn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . 7 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Nghèo đói và sự cần thiết phải giảm nghèo. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . 9 1.1.1. Khái niệm về nghèo đói . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 1.1.2. Chuẩn mực xác định nghèo đói . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 1.1.3. Đặc trưng của nghèo đói . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12 1.1.4. Nguyên nhân nghèo đói . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 1.1.4.1. Nhóm nguyên nhân do bản thân người nghèo . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 1.1.4.3. Nguyên nhân do môi trường tự nhiên xã hội. . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 -4- 1.1.5. Đặc tính của người nghèo ở Việt Nam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 1.1.6. Sự cần thiết phải giảm nghèo và hỗ trợ người nghèo . . . . . . . . . . . . . . .18 1.1.7. Giảm nghèo là mục tiêu quốc gia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 1.1.8. Cam kết giảm nghèo của Việt Nam với Liên Hợp Quốc . . . . . . . . . . . 19 1.1.9. Kế hoạch giảm nghèo của địa phương đưa ra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 1.2. Tín dụng đối với hộ nghèo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 1.2.1. Khái niệm tín dụng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 1.2.2. Tín dụng đối với người nghèo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 1.2.3. Các nguồn vốn tín dụng ưu đãi cho XĐGN trong thời gian qua . . . . . . 24 1.2.3.1. Tín dụng ưu đãi thông qua Ngân hàng Chính sách xã hội . . . . . . . . . . 25 1.2.3.2. Tín dụng ưu đãi thông qua chương trình, dự án của Chính phủ. . . . . . 25 1.2.3.3. Nguồn tín dụng ưu đãi huy động tại địa phương vào công tác XĐGN 1.3. Ảnh hưởng của tín dụng ưu đãi đối với hộ nghèo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 1.3.1 Ảnh hưởng của tín dụng ưu đãi đối với hộ nghèo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 1.3.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả tín dụng đối với hộ nghèo. . . . . . . 28 1.3.3. Các chỉ tiêu đánh giá ảnh hưởng tín dụng ưu đãi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 1.4. Kinh nghiệp một số nước trên thế giới về cho vay đối với người nghèo và bài học cho Việt Nam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 1.4.1. Kinh nghiệm của một số nước . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 1.4.1.1.Bangladesh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 1.4.1.2. Thái lan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 1.4.1.3. Malaysia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34 1.4.2. Một số bài học rút ra cho Việt Nam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35 1.5. Một số kết luận rút ra từ nghiên cứu lý luận và thực tiễn . . . . . . . . . . . . . . 37 1.5.1. Tín dụng ưu đãi rất cần thiết với việc xóa đói giảm nghèo . . . . . . . . . . . 37 1.5.2. Vai trò của tín dụng ngân hàng đối với hộ nghèo . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Chương 2: THỰC TRẠNG TÍN DỤNG ƯU ĐÃI VÀ ẢNH HƯỞNG TÍN -5- DỤNG ƯU ĐÃI CỦA NHCSXH ĐẾN GIẢM NGHÈO TẠI THÀNH PHỐ NHA TRANG 2.1. Đặc điểm địa bàn Thành phố Nha Trang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . 41 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41 2.1.2. Đặc điểm xã hội . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44 2.1.2.1. Tình hình dân số và lao động . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44 2.1.2.2. Giáo dục . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46 2.1.2.3. Y tế . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . 47 2.1.2.4. Thông tin liên lạc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . 48 2.1.2.5. Về đời sống nhân dân . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. 48 2.1.3. Tình hình phát triển kinh tế . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. 48 2.1.3.1. Sản xuất nông – lâm nghiệp, thủy sản: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. 50 2.1.3.2. Công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. 53 2.1.3.3. Thương mại – dịch vụ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 2.1.4. Thực trạng nghèo đói ở địa phương . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 2.2. Thực trạng các nguồn tín dụng ưu đãi trên địa bàn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 2.2.1. Thực trạng nguồn tín dụng ưu đãi thông qua các chương trình, dự án . 56 2.2.2. Thực trạng hoạt động của NHCSXH Thành phố Nha Trang . . . . . . . . . 61 2.2.3. Những hạn chế của các nguồn vốn ưu đãi trong xóa đói giảm nghèo trên địa bàn . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . 67 2.3. Kết quả điều tra các hộ vay tín dụng ưu đãi của NHCSXH và các hộ được hưởng tín dụng ưu đãi thông qua các chương trình, dự án trên địa bàn Thành phố Nha Trang . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . 68 2.3.1. Tình hình hộ điều tra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . 68 2.3.2. Thông tin các hộ về các nguồn tín dụng ưu đãi . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . 69 2.3.3. Nguồn tín dụng ưu đãi cung ứng cho địa bàn các hộ tại xã, phường điều tra. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . 69 -6- 2.3.4. Mức vốn vay và được hỗ trợ của hộ tín dụng ưu đãi của hộ điều tra. . . 72 2.3.5. Tình hình sử dụng tín dụng ưu đãi ở các hộ điều tra .. . . . . . . . . . . . . . . . 73 2.3.6. Thu nhập của hộ trước và sau khi có tín dụng ưu đãi .. . . . . . . . . . . . . . . 74 2.3.7. Tình hình trả nợ của các hộ vay vốn NHCSXH .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . .75 2.3.8. Kết quả sau khi sử dụng tín dụng ưu đãi của các hộ điều tra . . . . . . .75 2.3.9.Nhận thức của các hộ về tín dụng ưu đãi .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . 76 2.4. Ảnh hưởng tín dụng ưu đãi của NHCSXH đến giảm tỷ lệ nghèo tại Thành phố Nha Trang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . 79 2.4.1. Ảnh hưởng về kinh tế . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . 79 2.4.2. Ảnh hưởng về văn hóa – xã hội . . . . . . . . .. . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . 80 2.4.3. Ảnh hưởng về an ninh quốc phòng . . . . . .. . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . 82 2.5. Một số kết luận từ phân tích thực trạng sử dụng vốn tín dụng ưu đãi của NHCSXH cho các hộ nông dân nghèo TP. Nha Trang. .. . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . 82 2.5.1. Nhận xét chung. .. . . . . . .. . . .. . . . . .. . . . . . ... . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . 82 2.5.2. Kết luận. .. . . . . . .. . . .. . . . . .. . . . . . ... . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 2.5.3.Kiến nghị: . . . . . .. . . .. . . . . .. . . . . . ... . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 Chương 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ TÍN DỤNG CỦA NHCSXH TRONG VIỆC XÓA ĐÓI GIẢM NGHÈO Ở NHA TRANG 3.1 Cơ sở đề xuất các giải pháp ... . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 3.1.1. Từ phân tích thực trạng ở chương 2 . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 3.1.2. Từ định hướng phát triển trong thời gian tới . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 3.1.2.1. Cơ sở đề xuất định hướng . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 3.1.2.2. Định hướng . . .. . . . . .. . . . . . ... . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 3.1.3. Từ nghiên cứu lý thuyết ở chương 1, đặc biệt là kinh nghiệm thành công của một số nước. . . .. . . . . .. . . . . . ... . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 3.2. Nội dụng các giải pháp . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 -7- 3.2.1. Giải pháp nhằm nâng cao ảnh hưởng của nguồn vốn cho vay hộ nghèo tại NHCSXH Tp. Nha Trang . . . . ... . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 3.2.1.1. Giải pháp đảm bảo đủ vốn cho các hộ nghèo cần vay vốn sản xuất . 92 3.2.1.2. Phối hợp chặt chẽ giữa các ngành, đoàn thể, chính quyền cơ sở là giải pháp phát huy hiệu quả nguồn vốn .. . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 3.2.2. Cải tiến hồ sơ thủ tục cho vay vốn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 3.2.3. Đổi mới và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực của Ngân hàng CSXH Thành phố Nha Trang . . . . ... . . . . . .. .. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 3.2.4. Giải pháp quản lý tốt nguồn vốn ưu đãi thông qua các dự án . . . . . . . . 96 3.2.5. Giải pháp kết hợp nguồn vốn ưu đãi NHCSXH với các chương trình dự án khác . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 3.2.6. Tập huấn kỹ thuật khuyến nông, đào tạo nghề và hạch toán kinh tế cho các hộ nghèo .. . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 KẾT LUẬN . . . . . . . . . . ... . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 KIẾN NGHỊ . . . . . . . . . . ... . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 -8- DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Chuẩn nghèo giai đoạn 2001-2005 và 2006-2010 Bảng 1.2: Chuẩn nghèo giai đoạn 2006-2010 Bảng 1.3: Chuẩn nghèo giai đoạn 2009-2010 Bảng 1.2 : Nghị quyết BCH Đảng bộ Thành phố khóa XI (2001-2005) Bảng 1.3: Nghị quyết BCH Đảng bộ Thành phố khóa XII (2006-2010) Bảng 2.1. Tình hình dân số Thành phố Nha Trang Bảng 2.2. Tình hình lao động Thành phố Nha Trang Bảng 2.3. Tình hình giáo dục Thành phố Nha Trang Bảng 2.4. Diện tích đất trồng cây Nông nghiệp, Canh tác Bảng 2.5. Kết quả sản xuất một số cây trồng chính Bảng 2.6: Kết quả sản xuất lâm nghiệp Bảng 2.7: Kết quả sản xuất ngành thủy sản Bảng 2.8: Bảng kết quả sản xuất ngành công nghiệp Bảng 2.9: Bảng kết quả doanh thu sản xuất công nghiệp ngoài nhà nước một số ngành công nghiệp chính Bảng 2.10: Biểu tổng hợp tình hình nghèo Thành phố Nha Trang Sơ đồ 2.1: Quy trình, thủ tục tín dụng ưu đãi thông qua các dự án Bảng 2.11: Tổng hợp các nguồn vốn các tổ chức hội quản lý. Bảng 2.12: Tổng hợp số vốn được sử dụng vào mục đích Bảng 2.13: Tổng hợp số lượt hộ được hưởng hỗ trợ Bảng 2.14: Tổng hợp phát triển tín dụng hộ được hưởng hỗ trợ Bảng 2.15. Tổng hợp vốn tín dụng giảm nghèo của địa phương Bảng 2.16:Tổng hợp phát triển tín dụng của NHCSXH Bảng 2.17: Tổng hợp kết quả giảm nghèo của nguồn tín dụng ưu đãi NHCSXH so với các nguồn tín dụng ưu đãi khác. Bảng 2.18: Tổng hợp tình hình các hộ điều tra -9- Bảng 2.19: Thông tin của các hộ nghèo về các nguồn tín dụng ưu đãi Bảng 2.20. Tổng hợp các nguồn tín dụng ưu đãi được giải ngân trên địa bàn các xã điều tra Bảng 2.21: Tổng hợp điều tra các hộ vay tín dụng NHCSXH và được hưởng tín dụng ưu đãi qua các chương trình Bảng 2.22: Tổng hợp mức vốn vay bình quân của NHCSXH và mức được hưởng vốn ưu đãi của các chương trình dự án. Bảng 2.23: Tổng hợp tình hình sử dụng vốn của các hộ điều tra Bảng 2.24: Tổng hợp mức thu nhập các hộ trước và sau được hưởng tín dụng ưu đãi Bảng 2.25. Tổng hợp tình hình trả nợ của hộ vay vốn NHCSXH Bảng 2.26. Kết quả giảm nghèo của nguồn vốn NHCSXH so với các nguồn vốn ưu đãi khác Bảng 2.27. Nhận thức về lượng tín dụng Bảng 2.28. tổng hợp về thời gian sử dụng tín dụng Bảng 2.29. Tổng hợp về lãi suất Bảng 2.30. Nhận thức về thủ tục vay và được hưởng tín dụng ưu đãi Bảng 2.31. Tổng hợp mức dộ phục vụ của cán bộ làm công tác tín dụng Bảng 2.32: Tổng hợp nguyện vọng của hộ nghèo về tín dụng ưu đãi DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Mục đích sử dụng vốn NHCSXH Biểu đồ 2.2. Mục đích sử dụng vốn của các dự án Biểu đồ 2.1 Giá trị sản xuất các ngành Nông nghiệp – Thủy sản – Công nghiệp năm 2003 – 2009 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.1: Quy trình, thủ tục tín dụng ưu đãi thông qua các dự án Sơ đồ 2.2: Quy trình, thủ tục tín dụng ưu đãi thông qua NHCSXH - 10 - PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Sau hơn 20 năm đổi mới Việt Nam đã có bước phát triển đáng kể, xong Việt Nam vẫn là một nước được xếp vào diện nghèo trên thế giới, thu nhập bình quân đầu người thấp, tỷ lệ nghèo theo chuẩn quốc tế còn cao, phát triển kinh tế xã hội giữa các vùng, các khu vực ngày càng có sự chênh lệch. Đảng và Nhà nước ta đã khẳng định qua các kỳ Đại hội Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa (VIII-IX) trong đó coi xóa đói giảm nghèo là vấn đề cấp bách cần thực hiện thường xuyên liên tục để rút ngắn khoảng cách giàu nghèo với các nước trên thế giới và giữa các vùng trong nước, giữa miền núi và đồng bằng, giữa dân tộc đa số và dân tộc thiểu số, để thực hiện phương châm “Tiền tới dân giàu nước mạnh xã hội công bằng dân chủ văn minh”. Để thực hiện thắng lợi phương châm đó, việc sử dụng tốt các nguồn vồn và đáp ứng đầy đủ, kịp thời yêu cầu đối với nhiệm vụ xóa đói giảm nghèo trên cả nước là vấn đề trọng tâm, có ý nghĩa quyết định. Thực tế những năm qua cho thấy Đảng, Nhà nước và địa phương đã cụ thể hóa các bước của Nghị quyết Đại hội về xóa đói giảm nghèo bằng nhiều hình thức và quan tâm đặc biệt hơn đến khu vực miền núi, nông thôn, hải đảo. Bằng chứng là trong giai đoan từ năm 2000 đến 2009 có rất nhiều Chương trình, dự án lớn được triển khai nhằm giảm nhanh tỷ lệ nghèo như: Vốn tín dụng cho đối tượng hồi hương (CVN), cải thiện vệ sinh môi trường, nhóm phụ nữ giúp nhau tiết kiệm không lấy lãi, tín dụng từ quỹ ngày tiết kiệm vì phụ nữ nghèo… Các chương trình trên bước đầu đã mang lại hiệu quả góp phần vào cải thiện cuộc sống giúp xóa đói giảm nghèo. Xong các nguồn vốn trên đã bộc lộ nhiều hạn chế: là nguồn vốn có hạn, thời gian đầu tư ngắn, nhiều chương trình dự án đầu tư còn trồng tréo gây thất thoát, không hiệu quả, hỗ trợ 100% tạo ra tâm lý ỷ lại. Theo báo cáo tổng kết Đại hội Ban chấp hành Đảng bộ tỉnh lần thứ XV thì các nguồn tín dụng ưu đãi đã - 11 - góp phần vào công cuộc giảm nghèo tại địa phương. Nhưng chưa thực sự đáp ứng được mong mỏi của nhân dân địa phương trong công cuộc xóa đói giảm nghèo nhanh và một cách bền vứng. Từ khi hệ thống Ngân hàng Chính sách xã hội được thành lập và đi vào hoạt động hàng năm đã góp phần giúp cho hơn 300 hộ thoát nghèo, chiếm ½ số hộ giảm nghèo của TP. Nha Trang và ngày càng có vai trò quan trọng trong mục tiêu xóa đói giảm nghèo của địa phương. Đặc biệt hơn từ việc sử dụng vốn vay của NHCSXH mà các hộ nghèo đã có cách nghĩ, cách làm mới, thay đổi tư duy phương thức sản xuất cũ. Từ đây có thể nhận định rằng nguồn vốn tín dụng ưu đãi của NHCSXH TP Nha Trang góp phần quan trọng trong mục tiêu xóa đói giảm nghèo [10]. Các năm qua đã có nhiều nghiên cứu tín dụng như: tín dụng Ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn (NHNo&PTNT), Ngân hàng Đầu tư (NHĐT), nguồn vốn ưu đãi của Chính phủ thông qua các dự án và các quỹ tín dụng. Nhưng nghiên cứu hiệu quả của việc sử dụng nguồn tín dụng cho sự nghiệp xóa đói giảm nghèo (XĐGN) cuả NHCSXH tại Thành phố Nha Trang thì chưa có nghiên cứu nào. Vì vậy, nghiên cứu đề tài: “Hoạt động Ngân hàng Chính sách xã hội trong công tác xóa đói giảm nghèo tại tỉnh Khánh Hòa” là vấn đề có ý nghĩa lý luận và thực tiễn cho mục tiêu xóa đói giảm nghèo nói riêng. Đây là luận văn đầu tiên nghiên cứu đề tài về NHCSXH tại TP. Nha Trang cũng như tỉnh Khánh Hòa, đề tài nghiên cứu ảnh hưởng của tín dụng ưu đãi của NHCSXH đến giảm nghèo trong các năm từ 2003 đến 2009 và phân tích đánh giá hiệu quả, mức độ ảnh hưởng, những tồn tại để đưa ra một số các giải pháp kiến nghị khắc phục. Vì vậy, đây là đề tài nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng đối với tình hình của địa phương. 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài 2.1. Mục tiêu chung - 12 - Trên cơ sở nghiên cứu ảnh hưởng của tín dụng ưu đãi từ các chương trình, dự án và đặc biệt là tín dụng NHCSXH đến giảm tỷ lệ nghèo trên địa bàn TP. Nha Trang tỉnh Khánh Hòa để xuất những giải pháp nâng cao hiệu quả của nguồn vốn tín dụng ưu đãi góp phần giảm nhanh tỷ lệ nghèo một cách bền vững. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa các vấn đề lý luận chung về tín dụng ưu đãi đối với các hộ nghèo đồng thời tập hợp kinh nghiệm một số nước về lãnh vực này. - So sánh tác động, ảnh hưởng của tín dụng ưu đãi từ các chương trình, dự án và tín dụng ưu đãi đang thực hiện tại Ngân hàng Chính sách xã hội đến việc giảm tỷ lệ nghèo tại Thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa. - Đề xuất những quan điểm có tính định hướng và kiến nghị những giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả của việc sử dụng nguồn tín dụng ưu đãi NHCSXH đối với công tác XĐGN trên địa bàn TP. Nha Trang. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu + Đề tài tập trung những vấn đề lý luận và thực tiễn về tín dụng ưu đãi đối với hộ nghèo mà chủ yếu là đánh giá mức độ ảnh hưởng của chính sách tín dụng ưu đãi của NHCSXH đến giảm tỷ lệ nghèo. + Đối tượng khảo sát là các hộ vay vốn tín dụng ưu đãi của NHCSXH và các hộ được hưởng tín dụng ưu đãi thông qua các chương trình, dự án. 3.2. Phạm vi nghiên cứu * Về nội dung: Do điều kiện nghiên cứu có hạn chế nên đề tài không nghiên cứu đến các đối tượng vay vốn tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Quỹ tín dụng Nhân dân mà chỉ tập trung nghiên cứu các hộ vay vốn tín dụng ưu đãi NHCSXH và các hộ được hưởng tín dụng ưu đãi thông qua các chương trình, dự án. * Về không gian đề tài: Đề tài được thực hiện tại các xã, phường trên địa bàn TP. Nha Trang. - 13 - * Về thời gian: Số liệu được thu thập phục vụ cho nghiên cứu từ năm 2003 đến 2009. 4. Phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp luận Phương pháp luận của phép biện chứng duy vật và lịch sử được sử dụng xuyên suốt trong cả quá trình nghiên cứu, điều tra, xem xét các vấn đề đặt ra, đảm bảo tính khách quan và khoa học của vấn đề nghiên cứu trong những điều kiện cụ thể. 4.2. Phương pháp tiếp cận, điều tra, tổng hợp số liệu Có sự tham gia của người dân và các đối tác có liên quan trong quá trình thu thập thông tin, phân tích đánh giá hiện trạng, phát hiện các tiềm năng, cơ hội cũng như khó khăn, thách thức và đề xuất giải pháp xóa đói giảm nghèo. Sử dụng hệ thống các phương pháp thống kế kinh tế để tiến hành các hoạt động điều tra thu thập số liệu, tổng hợp và phân tích số liệu có trình tự đảm bảo tính khoa học để nhận biết, nắm bắt tình hình đánh giá phân tích các mỗi quan hệ tương quan, rút ra các kết luận ban đầu giúp cho việc nghiên cứu vấn đề được sâu sắc hơn. - Phương pháp thu thập thông tin, số liệu Số liệu thứ cấp: Khi nghiên cứu các chỉ tiêu về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, tình hình cho vay nói chung, chúng tôi dựa vào số liệu đã được công bố như: Niên giám thông kê của TP Nha Trang, các tài liệu , các báo cáo phát triển kinh tế - xã hội, báo cáo xóa đói giảm nghèo và việc làm của UBND TP, báo cáo kết quả hoạt động của NHCSXH 7 năm từ 2003 – 2009 và số liệu 3 xã phường điều tra từ năm 2003 – 2009. Ngoài ra các báo cáo khoa học và kết quả nghiên cứu của nhiều tác giả công bố trên các sách báo, internet, tạp chí chuyên nghành NHCSXH được sử dụng làm tài liệu tham khảo. Thu thập các thông tin về địa bàn: Các thông tin được thu thập từ các nguồn tài liệu khác nhau: Văn phòng thành ủy, văn phòng HĐND – UBND, phòng Thống kê, phòng Lao động thương binh và xã hội Thành phố, phòng Tài chính-Kế hoạch Thành - 14 - phố, phòng NN&PTNN, NHCSXH, các hội đoàn thể, website NHCSXH, website Chính phủ… Số liệu sơ cấp: Thu thập thông tin sơ cấp theo các phương pháp: Phỏng vấn người dân theo bộ câu hỏi điều tra; quan sát thực tế; đánh giá nông thôn có sự tham gia của người dân. Để có được số liệu sơ cấp, chúng tôi tiến hành phỏng vấn trực tiếp các hộ được hưởng lợi tham gia vay tin dụng ưu đãi của NHCSXH và hộ được hưởng lợi tín dụng ưu đãi từ các chương trình, dự án mang tính chất giảm nghèo trên địa bàn TP Nha trang. Các hộ được chọn điều tra là hộ thuộc diện được vay tín dụng ưu đãi của NHCSXH và hộ diện được hưởng nguồn tín dụng ưu đãi thông qua các dự án, để so sánh - tìm hiểu về tình hình vay và sử dụng tín dụng theo các nội dung tại các phiếu điều tra đã được chuẩn bị sẵn. Có tổ chức hội thảo, trao đổi giữa các hộ vay tín dụng, giữa các tổ chức, các chương trình tín dụng về những vấn đề liên quan đến nội dung và mục đích nghiên cứu, đi khảo sát thực tế và nắm bắt tình hình và kết quả nguồn sử dụng tín dụng của các hộ vay vốn và hộ được hưởng tín dụng ưu đãi tại địa bàn 3 xã phường: Phương Sơn, Vĩnh Phước, Phước Hải chúng tôi đã điều tra phỏng vấn 240 hộ được hưởng lợi tín dụng ưu đãi và thu thập đầy đủ các thông tin liên quan phục vụ quá trình nghiên cứu. - Phương pháp phân tích số liệu: + Phương pháp thống kê mô tả. Dựa trên các số liệu thống kê để mô tả sự biến động cũng như xu hướng phát triển của 1 hiện tượng kinh tế - xã hội. Mô tả quá trình cho vay của hệ thống NHCSXH và quá trình giải ngân vốn ưu đãi thông qua các dự án. Mô tả quá trình sử dụng vốn ưu đãi của các hộ dân. + Phương pháp so sánh. Là phương pháp được sử dụng rộng rãi trong công tác nghiên cứu. Thông qua phương pháp này mà rút ra được kết luận về ảnh hưởng của tín dụng đối với giảm tỷ - 15 - lệ nghèo trong từng giai đoạn; trước khi vay vốn và sau khi sử dụng nguồn vốn cho vay, giữa các hộ vay vốn tín dụng ưu đãi NHCSXH và hộ được hưởng vốn ưu đãi thông qua các dự án. + Phương pháp chuyên gia chuyên khảo Được sử dụng nhằm thu thập số có chọn lọc ý kiến của các chuyên gia kinh tế của những cán bộ nghiên cứu hoặc công tác trong lĩnh vực tài chính, tín dụng nông thôn, XĐGN. Tham khảo ý kiến của các chuyên gia về lĩnh vực nghiên cứu. 4.3. Tổ chức thực hiện nghiên cứu Thu thập số liệu đã công bố Bao gồm các thông tin về tình hình phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo, các chính sách về vốn vay ưu đãi đối với xóa đói giảm nghèo của TW, của tỉnh, kết quả vay vốn đối vởi các hộ nghèo trên địa bàn của NHCSXH Thành phố Nha Trang, kết quả giải ngân vốn ưu đãi các dự án. Những số liệu này chủ yếu được thu thập ở phòng Thống kê, phòng Tài chính – Kế hoach, phòng Lao động TB&XH, NHCSXH, Website NHCSXH, Website Chính phủ… * Thu thập số liệu mới a. Chọn mẫu điều tra Thành phố Nha trang là trung tâm của tỉnh Khánh Hòa, mang đầy đủ những đặc trưng cơ bản cho các vùng của tỉnh, có những phường có biển, có núi, có đồi. Điều tra 3 xã, phường có điều kiện địa lý và kinh tế đặc trưng cho toàn Thành phố là phường Phước Long, Vĩnh Phước, xã Phước Đồng. Phường Phước Long là phường đồng bằng chủ yếu dân cư sống thu nhập từ cây nông nghiệp đến nay chuyển dịch cây trồng do thu hồi đất thực hiện các dự án đô thị hóa. Xã Phước Đồng là xã thuộc khu định cư mới, dân từ các nơi khác đến khai hoang sinh sống chủ yếu thu nhập từ việc trồng cây lâm nghiệp, nông nghiệp, nuôi - 16 - thủy hải sản. Phường Vĩnh Phước là phường bán sơn địa một nửa dân cư sống từ thu nhập đánh bắt, nuôi trồng thủy hải sản, phần còn lại thu nhập từ việc trồng cây công nghiệp, khai hoang, nuôi gia súc. Số hộ điều tra ở các điểm nghiên cứu: Tổng số hộ trong 3 xã, phường điều tra là 9.753 hộ, trong đó hộ sản xuất nông nghiệp, dịch vụ và khai thác nuôi trồng thủy hải sản 7.802 hộ chiếm 80% như vây tính đống nhất trong đối tượng điều tra cao. Vì thế theo lý thuyết chọn mẫu điều tra không thể coi 3 phường nghiên cứu là 3 tổng thể riêng rẽ mà phải coi là một tổng thể đại diện cho Thành phố, mẫu điều tra là tổng các mẫu chọn trong tổng thể mẫu 3 phường đại diện đó. Số lượng mẫu điều tra để đảm bảo độ tin cậy 95% với tổng thể 10.000 hộ sẽ là 199 hộ. Trên thực tế chúng tôi đã chọn tổng số hộ điều tra là 240 hộ và bình quân mỗi phường nghiên cứu là 80 hộ. Số lượng mẫu điều tra bằng nhau sẽ đảm bảo tính nguyên tắc so sánh khi phân tích giữa các hộ vay vốn tín dụng ưu đãi NHCSXH với việc sử dụng nguồn vốn tín dụng ưu đãi khác trong việc thoát nghèo từ đó đánh giá được mức độ ảnh hưởng của nguồn tín dụng ưu đãi NHCSXH đến giảm tỷ lệ nghèo tại Thành phố Nha Trang. b. Phiếu điều tra Phiếu được xây dựng cho các hộ điều tra, nội dung chủ yếu của phiếu bao gồm các thông tin như: 1) Thông tin về chủ hộ điều tra, 2) Trình độ, lao động tài sản, tình hình vay vốn và sử dụng vốn của các hộ, kết quả sử dụng vốn những thông tin và nhận thức của hộ đối với nhu cầu về vốn ưu đãi… c. Phương pháp điều tra Điều tra bằng phương pháp trực tiếp phỏng vấn hộ dân bằng phiếu điều tra đã chuẩn bị sẵn. 5. Bố cục luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận bản chuyên đề được kết cấu thành 3 chương. Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài - 17 - Chương 2: Thực trạng tín dụng ưu đãi và ảnh hưởng tín dụng ưu đãi của Ngân hàng Chính sách xã hội đến giảm nghèo tại Thành phố Nha Trang. Chương 3: Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả tín dụng ưu đãi của Ngân hàng Chính sách xã hội trong việc xóa đói giảm nghèo ở Nha Trang Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Nghèo đói và sự cần thiết phải giảm nghèo 1.1.1. Khái niệm về nghèo đói Tách riêng đói và nghèo không khái niệm chung như thế giới. - Nghèo: Là tình trạng một số bộ phận dân cư chỉ có điều kiện thỏa mãn một phần các nhu cầu tối thiểu cơ bản của cuộc sống và có mức sống thấp hơn mức sống trung bình của cộng đồng xét trên mọi phương diện. Nghèo gồm 2 dạng: + Nghèo tuyệt đồi: Là tình trạng một bộ phận dân cư không có khả năng thỏa mãn các nhu cầu tối thiều nhằm duy trì cuộc sống. Nhu cầu tối thiều là những đảm bảo ở mức tối thiểu, những nhu cầu thiết yếu về ăn mặc và nhu cầu sinh hoạt hàng ngày gồm văn hóa, y tế, giáo dục, đi lại, giao tiếp. + Nghèo tương đối: Là tình trạng một bộ phận dân cư có mức sống dưới mức trung bình của cộng đồng tại địa phương đang xét. - Đói: Là tình trạng một bộ phận dân cư nghèo có mức sống dưới mức tối thiều và thu nhập không đủ đảm bảo nhu cầu về vật chất để duy trì cuộc sống. Đó là những hộ dân cư hàng năm thiếu ăn đứt bữa từ 1 đến 2 tháng, thường hay nợ của cộng đồng và thiếu khả năng chi trả. [27] 1.1.2. Chuẩn mực xác định nghèo đói Ở Việt Nam đã đưa ra nhiều tiêu chuẩn để đánh giá giàu nghèo như mức thu nhập, nhà ở, tiện nghi sinh hoạt, chỉ tiêu gia đình, hưởng thụ, văn hóa, y tế… Trong đó mức thu nhập là chỉ tiêu quan trọng nhất. Bộ Lao động thương binh và Xã hội là cơ - 18 - quan thuộc Chính phủ được Nhà nước giao trách nhiệm nghiên cứu và công bố chuẩn nghèo của cả nước từng thời kỳ. + Chuẩn nghèo giai đoạn 2001-2005 theo Quyết định số: 134/2001/QĐ-TTg ngày 27 tháng 9 năm 2001 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt chương trình mục tiêu quốc gia xóa đói giảm nghèo và việc làm giai đoạn 2001-2005. + Chuẩn nghèo giai đoạn 2006-2010 theo Quyết định số: 170/2005/QĐ-TTg, ngày 08 tháng 7 năm 2005 của Thủ tướng Chính phủ về ban hành chuẩn nghèo áp dụng cho giai đoạn 2006-2010. Bảng 1.1: Chuẩn nghèo giai đoạn 2001-2005 và 2006-2010 Loại hộ Khu vực - Nông thôn vùng núi và hải đảo Nghèo - Nông thôn, trung du và đồng bằng - Thành thị Giai đoạn Giai đoạn 2001-2005 2006-2010 Giá trị Giá trị đồng/tháng đồng/tháng <80.000 <200.000 <100.000 <200.000 <150.000 <260.000 (Nguồn: Phòng Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội) Theo cách đánh giá này thì đến đầu năm 2006, tỷ lệ hộ nghèo ở nước ta và khoảng 15,5% [4]. Còn nếu theo tiêu chuẩn đánh giá của Ngân hàng Thế giới (WB), yêu cầu về Calo theo đầu người là 2.100 Calo mỗi ngày. Trên cơ sở một gói lương thực có tính đại diện và có tính đến sự biến động về giá cả theo vùng đối với từng mặt hàng, WB tính ra mức nghèo bình quân có thu nhập 1.1 triệu VND/người/năm. Dựa theo tiêu chí trên, WB đã khảo sát mức sống ở Việt Nam và kết luận tính đến đầu năm 2006 ở Việt Nam có 21% dân số được xếp vào loại nghèo, trong đó 90% tập trung ở vùng nông thôn [16]. - 19 - Chuẩn nghèo của tỉnh Khánh Hòa giai đoạn năm 2006-2010 là: Bảng 1.2: Chuẩn nghèo giai đoạn 2006-2010 Theo Nghị quyết số 21/2004/NQ-HĐND ngày 8/11/2004 của UBND tỉnh Khánh Hòa Loại hộ Khu vực Giai đoạn 2006-2010 Giá trị đồng/tháng Nghèo - Nông thôn vùng núi và hải đảo <200.000 - Nông thôn, trung du và đồng bằng <250.000 - Thành thị <300.000 (Nguồn: Phòng Lao động – Thương binh và Xã hội tỉnh Khánh Hòa) Bảng 1.3: Chuẩn nghèo giai đoạn 2009-2010 Theo Nghị quyết số 07/2008/NQ-HĐND ngày 15/11/2008 của UBND tỉnh Khánh Hòa Loại hộ Khu vực Giai đoạn 2009-2010 Giá trị đồng/tháng Nghèo - Nông thôn vùng núi và hải đảo <360.000 - Nông thôn, trung du và đồng bằng <430.000 - Thành thị <500.000 (Nguồn: Phòng Lao động – Thương binh và Xã hội tỉnh Khánh Hòa) Do mặt bằng mức sống và tình hình kinh tế của tỉnh Khánh Hòa, nên tỉnh Khánh Hòa có việc đánh giá chuẩn nghèo của tỉnh ở khu vực nông thôn và thành thị cao hơn chuẩn nghèo của trung ương. Việc thực hiện khảo sát số hộ nghèo theo chuẩn của tỉnh được thực hiện hàng năm, nhằm kịp thời có các chính sách hỗ trợ hộ nghèo, để hộ nghèo được thoát nghèo bền vững. Dù theo đánh giá nào đi chăng nữa thì bộ phận dân chúng nghèo khổ hiện nay ở Việt Nam vẫn còn lớn. Sự thật đó bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Có xem - 20 -