Tài liệu Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước tại quận cầu giấy, thành phố hà nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o--------- NGUYỄN THỊ CHIẾN HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TẠI QUẬN CẦU GIẤY THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH HÀ NỘI - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o--------- NGUYỄN THỊ CHIẾN HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TẠI QUẬN CẦU GIẤY THÀNH PHỐ HÀ NỘI CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ MÃ SỐ: 60340410 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRẦN THỊ THU PHONG HÀ NỘI - 2015 MỤC LỤC DANH MỤC HÌNH VẼ ............................................................................................ i DANH MỤC BẢNG, BIỂU ..................................................................................... ii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................ iii PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................1 CHƢƠNG 1 ...............................................................................................................4 TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU, NHƢ̃ NG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CẤP QUẬN (HUYỆN) ...........................................................4 1.1. Tổng quan tài liệu nghiên cứu .............................................................................4 1.2.Ngân sách nhà nước và hệ thống ngân sách nhà nước cấ p quận, huyện. ............6 1.2.1.Ngân sách nhà nước và hệ thống ngân sách nhà nước.......................................6 1.2.2. Hệ thống ngân sách nhà nước ...........................................................................8 1.3. Quản lý ngân sách nhà nước cấp quận, huyện ..................................................11 1.3.1. Khái niệm và đặc điểm NSNN cấp quận, huyện ............................................11 1.3.2. Vai trò và nội dung thu, chi của NSNN cấp quận, huyện .............................12 1.3.3. Nội dung quản lý ngân sách quận, huyện .......................................................15 1.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý NSNN cấp quận, huyện .............23 1. 4.1.Cơ chế quản lý tài chính..................................................................................23 1. 4.2. Phân cấp quản lý ngân sách trong hệ thống NSNN .......................................23 1.4.3. Nhận thức của địa phương về tầm quan trọng và trách nhiệm trong công tác quản lý NSNN cấp quận, huyện ................................................................................24 1. 4.4. Tổ chức bộ máy và trình độ của đội ngũ cán bộ quản lý cấp quận, huyện ....25 1.4.5. Hệ thống thông tin, phương tiện quản lý NSNN cấp quận, huyện .................26 1.5. Kinh nghiệm quản lý NSNN tại Quận Tây Hồ - Thành phố Hà Nội ..................26 1.5.1. Về tình hình kinh tế Quận Tây Hồ ..................................................................26 1.5.2. Thực tế công tác quản lý NSNN tại Quận Tây Hồ: ........................................27 1.5.3. Một số bài học kinh nghiệm từ thực tế công tác quản lý NSNN tại Quận Tây Hồ. .............................................................................................................................29 CHƢƠNG 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................................32 2.1. Các phương pháp sử dụng .................................................................................32 2.1.1. Phương pháp thu thập thông tin .....................................................................32 2.1.2. Phương pháp phân tích dữ liệu .......................................................................33 2.2. Các công cụ được sử dụng ...................................Error! Bookmark not defined. 2.3. Các bước thực hiện và thu thập số liệu..............................................................34 CHƢƠNG 3 .............................................................................................................35 THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ NSNN TẠI QUẬN .............................35 CẦU GIẤY – TP. HÀ NỘI TRONG GIAI ĐOẠN 2012 - 2014 ..........................35 3.1. Đặc điểm - tình hình kinh tế xã hội của Quận Cầu Giấy ...................................35 3.1.1. Đặc điểm tự nhiên ...........................................................................................35 3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội Quận Cầu Giấy .....................................................36 3.2. Thực tế tình hình công tác quản lý NSNN tại Quận Cầu Giấy trong giai đoạn 2012 – 2014. ..............................................................................................................41 3.2.1. Đặc điểm thu, chi ngân sách Quận Cầu Giấy .................................................41 3.2.2. Thực trạng lập và giao dự toán ngân sách Quận Cầu Giấy.............................42 3.2.3. Thực trạng chấp hành ngân sách Quận Cầu Giấy ...........................................52 3.2.4. Thực tế công tác quyết toán ngân sách tại Quận Cầu Giấy ............................66 3.2.5. Thực tế công tác thanh tra, kiểm tra NSNN tại Quận Cầu Giấy .....................69 3.3. Đánh giá công tác quản lý ngân sách nhà nước tại Quận Cầu Giấy ................71 3.3.1. Kết quả đạt được .............................................................................................71 3.3.2. Hạn chế trong quản lý ngân sách nhà nước tại Quận Cầu Giấy .....................73 3.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế ....................................................................81 CHƢƠNG 4 .............................................................................................................87 MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TẠI QUẬN CẦU GIẤY, THÀNH PHỐ HÀ NỘI TRONG .........87 GIAI ĐOẠN 2015 - 2025 ........................................................................................87 4.1. Phương hướng, nhiệm vụ trọng tâm phát triển kinh tế - xã hội Quận Cầu Giấy giai đoạn 2015 - 2025. ..............................................................................................87 4.1.1 Phương hướng ..................................................................................................87 4.1.2.Nhiệm vụ trọng tâm phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2015 - 2025............87 4.1.3.Quan điểm hoàn thiện quản lý ngân sách Quận Cầu Giấy, Thành phố ...........89 Hà Nội .......................................................................................................................89 4.2. Những thuận lợi và khó khăn trong quá trình phát triển của quận ............ Error! Bookmark not defined. 4.3. Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước tại Quận Cầu Giấy – TP. Hà Nội trong giai đoạn 2015 – 2025. .............................................................91 4.3.1. Các giải pháp hoàn thiện quản lý thu NSNN ..................................................91 4.3.2. Các giải pháp hoàn thiện quản lý chi ngân sách nhà nước .............................99 4.3.3.Các giải pháp hoàn thiện công tác thanh kiểm tra và công khai NSNN. .......104 4.3.4. Các giải pháp hoàn thiện bộ máy quản lý NSNN .........................................107 4.4. Kiến nghị ..........................................................................................................109 4.4.1. Đối với Trung ương ......................................................................................109 4.4.2 . Kiến nghị với Chính phủ, Bộ Tài chính .......................................................111 4.4.3. Đối với UBND Thành phố Hà Nội ...............................................................111 KẾT LUẬN ............................................................................................................113 DANH MỤC CÁC GIÁO TRÌNH THAM KHẢO ............................................115 DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 1.1: Hệ thống ngân sách nhà nước ở Việt Nam ...............................................10 i DANH MỤC BẢNG, BIỂU Bảng 3.1: Giá trị sản xuất các ngành trên địa bàn Quận Cầu Giấy...........................38 (giai đoạn 2002-2006) ...............................................................................................38 Bảng 3.2 Một số chỉ tiêu kinh tế - xã hội Quận Cầu Giấy giai đoạn 2012 – 2014 ...39 Bảng 3.3: Tình hình lập dự toán thu và giao dự toán thu ngân sách Quận Cầu Giấy giai đoạn 2012-2014 ..................................................................................................46 Bảng 3.4: Tình hình lập dự toán chi và giao dự toán chi ngân sách Quận Cầu Giấy giai đoạn 2012-2014 ..................................................................................................50 Bảng 3.5: Tình hình thực hiện thu ngân sách Quận Cầu Giấy giai đoạn 2012 – 2014 ...................................................................................................................................55 Bảng 3.6: Thực hiện chi ngân sách Quận Cầu Giấy và tỷ trọng các khoản chi ........60 (%) giai đoạn 2012-2014...........................................................................................60 Bảng 3.7: Thực hiện chi thường xuyên giai đoạn 2012-2014 Quận Cầu Giấy.........63 Bảng 3.8: Tình hình quyết toán thu NSNN Quận Cầu Giấy giai đoạn 2012-2014 ..67 Bảng 3.6: Tình hình quyết toán chi NSNN Quận Cầu Giấy giai đoạn 2012-2014 ...69 ii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT 1 CNH – HĐH Công nghiệp hóa- Hiện đại hóa 2 GTGT Giá trị gia tăng 3 GTSX Giá trị sản xuất 4 HĐND Hội đồng nhân dân 5 KBNN Kho bạc nhà nƣớc 6 KH Kế hoạch 7 KT-XH Kinh tế - xã hội 8 NQD Ngoài quốc doanh 9 NS Ngân sách 10 NSNN Ngần sách nhà nƣớc 11 UBND Ủy ban nhân dân 12 SX Sản xuất 13 TP Thành phố 14 TNDN Thu nhập doanh nghiệp 15 TTĐB Tiêu thụ đặc biêt 16 XDCB Xây dựng cơ bản 17 XD Xây dựng 18 XHCN Xã hội chủ nghĩa iii PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Trải qua gần 30 năm thực hiện đường lối đổi mới và xây dựng chủ nghĩa xã hội, kể từ Ðại hội VI (năm 1986), Việt Nam đã thu được những thành tựu to lớn, hết sức quan trọng. Thực hiện đường lối đổi mới, với mô hình kinh tế tổng quát là xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế, đất nước ta đã thoát khỏi khủng hoảng kinh tế - xã hội, tạo được những tiền đề cần thiết để chuyển sang thời kỳ phát triển mới - thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Đặc biệt là từ khi Luật ngân sách nhà nước được Quốc hội khoá XI kỳ họp thứ hai thông qua ngày 16/12/2002 và có hiệu lực thi hành từ năm ngân sách 2004 với mục tiêu và ý nghĩa hết sức quan trọng trong việc quản lý và điều hành ngân sách nhà nước, phát triển kinh tế- xã hội; Tăng cường tiềm lực tài chính đất nước; quản lý thống nhất nền tài chính quốc gia; xây dựng ngân sách nhà nước lành mạnh, thúc đẩy vốn và tài sản nhà nước tiết kiệm, hiệu quả; Tăng tích luỹ để thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước; Đảm bảo các nhiệm vụ quốc phòng an ninh và đối ngoại. Từ yêu cầu đó, Ngân sách nhà nước với vai trò là nội lực tài chính để phát triển đã khẳng định được tầm quan trọng của mình đối với toàn bộ nền kinh tế, trong mọi lĩnh vực. Nhà nước có thể điều tiết vĩ mô nền kinh tế xã hội thành công khi có nguồn tài chính đảm bảo, điều này phụ thuộc vào việc quản lý các nguồn thu, chi NSNN. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện quản lý thu, chi NSNN vẫn còn nhiều hạn chế bất cập với tình hình thực tế của đất nước và địa phương, cần phải tiếp tục điều chỉnh, bổ sung phù hợp. Với chủ trương phát triển toàn diện của Đảng, ngân sách cấp quận, là một ngân sách cấp trung gian giữa ngân sách cấp tỉnh, thành phố và ngân sách cấp xã phường. Hiện nay, ngân sách cấp quận, chưa thể hiện được vai trò, chức năng, nhiệm vụ của mình với nền kinh tế địa phương và đã có rất nhiều quan điểm, kiến nghị về việc tổ 1 chức, đổi mới lại hệ thống hành chính nhằm làm rõ chức năng, nhiệm vụ của cấp mình. Có thể nói, là một đô thị mới của trung tâm thành phố Hà Nội, Quận Cầu Giấy có vai trò quan trọng nối liền với các quận, huyện ngoại thành ở phía Tây và các quận, huyện phía Bắc. Những năm qua, quận đã phát triển mạnh mẽ về hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội tạo sức hút người dân đến sinh sống và làm việc. Đặc biệt với sự lãnh đạo, chỉ đạo toàn diện của Đảng bộ quận đã huy động và khai thác có hiệu quả mọi nguồn lực đầu tư cho phát triển kinh tế. Việc quản lý thu, chi ngân sách trên địa bàn để đảm bảo tính cân đối ngân sách là vấn đề đáng quan tâm. Vì vậy, hơn bao giờ hết hoàn thiện trong đổi mới công tác quản lý ngân sách quận là một nhiệm vụ luôn được đặt lên hàng đầu, do vậy trong bối cảnh đó việc nghiên cứu “Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước tại Quận Cầu Giấy, Thành phố Hà Nội” là thực sự cần thiết về cả mặt lý luận cũng như thực tiễn. 2. Mục tiêu nghiên cứu * Mục tiêu chung: Trên cơ sở làm rõ những lý luận cơ bản về NSNN, đánh giá đúng thực trạng tình hình quản lý ngân sách tại Quận Cầu Giấy từ đó đề xuất giải pháp chủ yếu hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước Quận Cầu Giấy, góp phần phát triển kinh tế xã hội của quận. * Mục tiêu cụ thể: - Hệ thống hoá những vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý NS cấp quận. - Đánh giá thực trạng tình hình quản lý ngân sách Quận Cầu Giấy. - Đề xuất những giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp quận ở Quận Cầu Giấy. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu * Đối tượng nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực trạng công tác quản lý NSNN cấp quận như công tác quản lý thu, quản lý chi ngân sách nhà nước từ khâu lập dự toán, chấp hành, quyết toán và kiểm tra NSNN * Phạm vi nghiên cứu: 2 - Về không gian: Nghiên cứu công tác quản lý NSNN tại Quận Cầu Giấy - Thành phố Hà Nội. - Về thời gian: Đề tài nghiên cứu công tác quản lý NSNN tại Quận Cầu Giấy trong thời gian 3 năm (2012 – 2014) từ những tài liệu đã công bố. 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài - Tổng hợp và làm sáng tỏ hơn những vấn đề lý luận về quản lý NSNN cấp quận - Khảo sát, phân tích và làm rõ thực trạng thực trạng quản lý NSNN của Quận Cầu Giấy. - Đề xuất những giải pháp cơ bản nhằm hoàn thiện công tác quản lý NSNN Quận Cầu Giấy giúp các nhà quản lý hoạch định chính sách phù hợp hơn với thực tế trong việc quản lý NSNN tại Quận Cầu Giấy, đảm bảo tăng trưởng và phát triển kinh tế bền vững của địa phương. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mu ̣c tài liệu tham khảo và mục lục, luận văn được kết cấu gồm 4 chương, cụ thể như sau: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu, những vấ n đề cơ bản về NSNN và cơ sở thực tiễn về quản lý NSNN cấp quận, huyện Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng công tác quản lý NSNN tại Quận Cầu Giấy trong giai đoạn 2012 – 2014. Chương 4: Một số giải pháp hoàn thiện công tác quản lý NSNN tại Quận Cầu Giấy trong giai đoạn 2015 – 2025. 3 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU, NHƢ̃ NG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CẤP QUẬN (HUYỆN) 1.1. Tổng quan tài liệu nghiên cứu Trên thực tế đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về các khoản thu, chi NSNN và đã từng có nhiều đề tài nghiên cứu về vấn đề này. Tuy nhiên đề tài về thu, chi NS đảm bảo tính cân đối là một vấn đề hết sức nhạy cảm trong công tác quản lý và kiểm tra. Vì vậy mỗi đề tài lại đưa ra được những giải pháp và cách thực hiện khác nhau. Song các giải pháp để quản lý nguồn NSNN hiệu quả đến đâu thì lại là một câu hỏi đặt ra mà tôi nghĩ và mong rằng công tác quản lý ở mỗi cấp ngày càng được nâng cao để đem lại lợi ích chính đáng cho các đối tượng được hưởng. Đề tài này tuy không phải là một đề tài hoàn toàn mới nhưng đề cập đến vấn đề phát triển kinh tế, xã hội và các vấn đề quan trọng khác của đất nước. Vì vậy, tác giả đã chọn đề tài này với mong muốn có thể góp phần nào hoàn thiện công tác quản lý NSNN tại Quận Cầu Giấy – TP Hà Nội. Các nghiên cứu xung quanh vấn đề quản lý NSNN: - Luận án tiến sĩ “Nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tỉnh An Giang giai đoạn 2011 – 2015 và tầm nhìn đến 2020” của tác giả Tô Thiện Hiền, trường Đại học ngân hàng, TP. Hồ Chí Minh, năm 2012. Đề tài đã hệ thống hóa các vấn đề lý luận cơ bản về hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước và quản lý ngân sách nhà nước của tỉnh. Về lý luận: luận án góp phần làm sáng tỏ lý thuyết về vị trí, vai trò của hệ thống ngân sách địa phương An Giang và mối quan hệ hữu cơ trong quan hệ cân đối giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương theo nguyên tắc phát triển kinh tế ngành và lãnh thổ (khu vực). Phân tích rõ thực trạng về hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tỉnh An Giang; đánh giá những thành tích đạt được, những hạn chế và nguyên nhân của hạn chế cần khắc phục. Đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân 4 sách nhà nước tỉnh An Giang giai đoạn 2011 – 2015 và đến 2020. Đề ra các biện pháp thực hiện những giải pháp về quản lý ngân sách nhà nước tỉnh An Giang. Đóng góp mới về cơ chế quản lý ngân sách: Đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách địa phương trên các góc độ: phân định quản lý thu – chi giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương; quan hệ về quá trình ngân sách (lập, chấp hành và quyết toán ngân sách); nâng cao vai trò của chính quyền địa phương trong tự chủ ngân sách và mở rộng quyền tự quyết của ngân sách xã, để từng bước đưa ngân sách xã thực sự là một khâu cấu thành của NSNN. Đây là một đề tài nghiên cứu về tình hình NSNN của một tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, tuy có khác về điều kiện kinh tế - xã hội của một quận nội thành ở phía Bắc như Quận Cầu Giấy, tuy nhiên cũng giúp cho bài luận văn có được những kiến thức sâu hơn về quản lý ngân sách và phân cấp ngân sách của một tỉnh. - Luận văn Thạc sỹ Kinh doanh và quản lý “Quản lý ngân sách nhà nước của thị xã Tam Điệp, tỉnh Ninh Bình” của tác giả Nguyễn Thanh Hà, năm 2012. Đối tượng nghiên cứu của luận văn là quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, giai đoạn 2008-2011. Luận văn đã hệ thống hoá được sự hình thành, tồn tại và phát triển của ngân sách huyện qua các thời kỳ lịch sử, vai trò của nó đối với sự phát triển cũng như sự nâng cao hiệu lực quản lý của hệ thống chính trị địa phương trong phát triển kinh tế- xã hội. Phân tích thực trạng về quản lý ngân sách thị xã Tam Điệp và các hoạt động tài chính trên địa bàn để làm rõ những ưu điểm, tồn tại cơ bản và nguyên nhân của nó. Trên cơ sở đó, luận văn đã đưa ra một số mục tiêu định hướng và các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách địa phương trên địa bàn trong giai đoạn tới. Đây là bài viết nghiên cứu về công tác quản lý ngân sách nhà nước của một huyện, tuy nhiên giai đoạn nghiên cứu từ 2008-2011, đến nay luật ngân sách đã có nhiều thay đổi. - Luận văn “Quản lý chi thường xuyên ngân sách tại quận Nam Từ Liêm, TP. Hà Nội” của tác giả Trần Thị Thúy, trường Đại học kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2015. Đề tài đã hệ thống hóa được những vấn đề mang tính lý luận về 5 ngân sách nhà nước, kiểm soát chi NSNN: Làm rõ thực trạng, ưu điểm, khuyết điểm công tác chi NSNN của một quận nội thành Hà Nội (mới được thành lập năm 2014), xác định được định hướng và đưa ra được các giải pháp thiết thực góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả chi NSNN, hạn chế những biểu hiện tham ô, lãng phí gây thất thoát NSNN. Tuy nhiên, phạm vi của đề tài còn hạn chế, mới chỉ ở công tác chi thường xuyên ngân sách của một quận. Vì vậy chưa phản ánh được thực trạng tổng thể về quản lý nguồn thu, cân đối chi ngân sách của một quận nội thành. - Bài viết “Trách nhiệm giải trình trong quản lý NSNN ” của Th.s Mai Đình Lâm, trên trang tinmoi.vn cũng đưa ra một số các giải pháp cần khắc phục trong quản lý NSNN thông qua các biện pháp để quản lý NSNN hiệu quả. Tuy nhiên bài viết chưa nghiên cứu cụ thể cho từng cấp ngân sách nên vẫn còn là một vấn đề cần phải tập trung nghiên cứu riêng. - Bài viết “Kinh nghiệm quản lý ngân sách của một số nước” của PGS. TS Trần Thị Lan Hương - Đại học Bách Khoa Hà Nội, đăng trên trang tapchitaichinh.vn Hầu hết các nghiên cứu trên đã đưa ra được những vấn đề cơ bản về quản lý NSNN nói chung, tình hình thực tế quản lý NSNN tại các địa bàn nói riêng. Tuy nhiên mới chỉ ở khía cạnh quản lý chung trên từng địa bàn, chưa so sánh được cụ thể vấn đề quản lý NSNN địa bàn này với địa bàn khác có cùng cơ cấu kinh tế. Cầu Giấy là một quận nội thành Hà Nội có điều kiện kinh tế thuận lợi cho phát triển kinh tế nhất là ngành du lịch, thương mại…Hàng năm nguồn thu và nhiệm vụ chi NSNN trên địa bàn quận là rất lớn nên vấn đề quản lý NSNN trên địa bàn quận rất được coi trọng. Từ kinh nghiệm quản lý NSNN của các tỉnh, quận, huyện trên, Quận Cầu Giấy cũng cần nhìn nhận quá trình quản lý ngân sách của địa phương mình đã hiệu quả chưa và xem xét những giải pháp nào phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả trong quản lý NSNN Quận Cầu Giấy trong thời gian tới. 1.2.Ngân sách nhà nƣớc và hệ thống ngân sách nhà nƣớc cấ p quâ ̣n , huyện. 1.2.1.Ngân sách nhà nước và hệ thống ngân sách nhà nước 1.2.1.1. Khái niệm ngân sách nhà nước 6 Trong thời kì mở cửa hội nhập cùng kinh tế quốc tế ở nước ta như hi ện nay không những đòi hỏi sự chuyển đổi về thể chế và cơ cấu kinh tế nói chung mà còn đòi hỏi những chuyển biến cần thiết về cả nhận thức và thể chế tài chính, ngân sách. Do đó việc nhận thức đúng đắn bản chất, chức năng của NSNN sẽ giúp cho chúng ta sử dụng nhạy bén công cụ NSNN trong điều hành chính sách kinh tế vĩ mô. Ở Việt Nam chúng ta cũng có rất nhiều quan điểm khác nhau về NSNN tuy nhiên theo Luật NSNN đã được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua ngày 16/12/2002, được bổ sung sửa đổi theo luật NSNN năm 2015 Luật 83/2015-QH13 thì:“NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước đã được cơ quan có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước”. Đây được coi là một khái niệm cơ bản nhất về NSNN. Trên thực tiễn hoạt động ngân sách nhà nước là hoạt động thu (tạo thu) và chi tiêu (sử dụng) quỹ tiền tệ của Nhà Nước, làm cho nguồn tài chính vận động giữa một bên là Nhà nước với một bên là các chủ thể kinh tế, xã hội trong quá trình phân phối tổng sản phẩm quốc dân dưới hình thức giá trị. Đằng sau các hoạt động thu chi đó chứa đựng các mối quan hệ kinh tế giữa Nhà nước với chủ thể khác. Nói cách khác, ngân sách nhà nước phản ánh mối quan hệ kinh tế giữa Nhà nước với các chủ thể kinh tế trong nền kinh tế - xã hội và trong phân phối tổng sản phẩm xã hội. Thông qua việc tạo lập, sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước chuyển dịch một bộ phận thu nhập bằng tiền của các chủ thể thành thu nhập của Nhà nước và nhà nước chuyển dịch thu nhập đó đến các chủ thể được thụ hưởng nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. 1.2.1.2. Bản chất của ngân sách nhà nước NSNN không thể tách rời Nhà nước, là hệ thống các mối quan hệ thu, chi giữa Nhà nước và xã hội phát sinh trong quá trình Nhà nước huy động và sử dụng các nguồn tài chính nhằm đảm bảo yêu cầu thực hiện chức năng quản lý, điều hành KTXH thông qua dự toán, quyết toán các nguồn thu, nhiệm vụ chi bằng tiền trong thời gian nhất định thường là 1 năm. 7 1.2.1.3. Chức năng ngân sách nhà nước - Một là, chức năng phân phối NSNN. NSNN vững mạnh là khi thể hiện việc phân phối và quản lý chi tiêu đúng đắn, hợp lý và hiệu quả. Nhà nước sử dụng khối lượng tài chính từ nguồn NSNN để chi tiêu vào mục đích phát triển kinh tế - xã hội và chi tiêu cho sự hoạt động của bộ máy Nhà nước. Như vậy, chức năng của NSNN, ngoài việc động viên nguồn thu thì còn phải thực hiện quản lý và phân phối chi tiêu sao cho có hiệu quả. Bất cứ Nhà nước nào muốn tồn tại đòi hỏi phải có nguồn lực tài chính để đáp ứng các khoản chi tiêu cho hoạt động của mình, muốn vậy Nhà nước phải huy động vốn trong, ngoài nước. Nguồn huy động trong nước chủ yếu là nguồn thu từ thuế, phí, lệ phí và các nguồn thu hợp pháp khác. Nguồn huy động từ nước ngoài gồm viện trợ, vay nợ, chênh lệch xuất, nhập khẩu. Vốn huy động được Nhà nước thực hiện phân phối mang tính chất không hoàn trả trực tiếp. - Hai là, chức năng điều chỉnh và kiểm soát: thể hiện quá trình huy động và sử dụng NSNN phải được thể hiện bằng các văn bản pháp luật, vì vậy phải được theo dõi, quản lý, giám sát, kiểm tra chặt chẽ các khoản thu, chi NSNN theo những tiêu chuẩn, định mức do Nhà nước quy định. Hai chức năng này có mối quan hệ mật thiết với nhau, hỗ trợ nhau nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn ngân sách. Từ đó phát huy vai trò tích cực của NSNN đối với quá trình quản lý vĩ mô nền KT-XH, giúp cho Nhà nước quản lý NSNN được hiệu quả, đúng quy định Pháp Luật 1. 2.1.4. Vai trò của ngân sách nhà nước Thứ nhất, ngân sách nhà nước là kế hoạch tài chính vĩ mô trong các kế hoạch tài chính của Nhà nước để quản lý các hoạt động kinh tế - xã hội. Thứ hai, xét về mặt thực thể, ngân sách nhà nước là quỹ tiền tệ tập trung lớn nhất của Nhà nước. Thứ ba, ngân sách nhà nước là khâu chủ đạo trong hệ thống các khâu tài chính. 1.2.2. Hệ thống ngân sách nhà nước Tổ chức hệ thống ngân sách nhà nước luôn gắn liền với việc tổ chức bộ máy nhà nước và vai trò, vị trí bộ máy đó trong quá trình phát triển kinh tế, xã hội của 8 đất nước, trên cơ sở hiến pháp, mỗi cấp chính quyền có một cấp ngân sách riêng cung cấp phương tiện vật chất cho cấp chính quyền đó thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình trên vùng lãnh thổ. Việc hình thành hệ thống chính quyền nhà nước các cấp là một tất yếu khách quan nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của nhà nước trên mọi vùng của đất nước. Sự ra đời của hệ thống chính quyền nhà nước là tiền đề để tổ chức hệ thống ngân sách nhà nước nhiều cấp. Hệ thống ngân sách nhà nước là tổng thể ngân sách của các cấp chính quyền nhà nước. Hệ thống ngân sách nhà nước Việt Nam được tổ chức và quản lý thống nhất theo nguyên tắc tập trung và dân chủ, thể hiện: - Tính thống nhất: đòi hỏi các khâu trong hệ thống ngân sách phải hợp thành một thể thống nhất, biểu hiện các cấp ngân sách có cùng nguồn thu, cùng định mức chi tiêu và cùng thực hiện một quá trình ngân sách. - Tính tập trung: thể hiện ngân sách trung ương giữ vai trò chủ đạo, tập trung các nguồn thu lớn và các nhiệm vụ chi quan trọng. Ngân sách cấp dưới chịu sự chi phối của ngân sách cấp trên và được trợ cấp từ ngân sách cấp trên nhằm đảm bảo cân đối của ngân sách cấp mình. - Tính dân chủ: Dự toán và quyết toán ngân sách phải được tổng hợp từ ngân sách cấp dưới, đồng thời mỗi cấp chính quyền có một ngân sách và được quyền chi phối ngân sách cấp mình. Ở Việt Nam hệ thống NSNN gồm 2 cấp: Ngân sách trung ương và ngân sách địa phương trong đó ngân sách địa phương gồm có ba cấp là ngân sách cấp tỉnh, ngân sách cấp quận, huyện và ngân sách cấp xã. Theo Luật NSNN năm 2015 - Luật 83/2015-QH13, Hệ thống NSNN Việt Nam được tổ chức theo sơ đồ sau đây: 9 NGÂN SÁCH NGÂN SÁCH SÁCH NHÀ NƢỚC NHÀ NƯỚC NƯỚC NGÂN SÁCH NGÂN SÁCH TRUNG ƢƠNG ĐỊA PHƢƠNG Ngân sách tỉnh Ngân sách Ngân sách, và thành phố huyện, quận, thị xã, phường, trực thuộc xã, thành phố thị trấn trung ương trực thuộc tỉnh Hình 1.1: Hệ thống ngân sách nhà nƣớc ở Việt Nam - Ngân sách Trung ương: phản ánh nhiệm vụ thu, chi theo ngành, tập trung các nguồn lực cơ bản để đảm bảo th ực hiện các mục tiêu trọng yếu trên phạm vi cả nước và giữ vai trò chủ đạo trong hệ thống ngân sách nhà nước. - Ngân sách địa phương: Phản ánh nhiệm vụ thu, chi theo lãnh thổ, bảo đảm thực hiện các nhiệm vụ tổ chức quản lý toàn diện kinh tế, xã hội của chính quyền cấp tỉnh, thành phố. - Ngân sách cấp quận, huyện: Phản ánh nhiệm vụ thu, chi theo lãnh thổ bảo đảm thực hiện các nhiệm vụ tổ chức quản lý toàn diện kinh tế xã hội của chính quyền cấp quận/huyện. - Ngân sách cấp xã: Nhằm đảm bảo điều kiện tài chính để chính quyền xã chủ động khai thác các thế mạnh đất đai, lao động phát triển kinh tế, xã hội đặc biệt là xây dựng, phát triển nông thôn mới, thực hiện các chính sách xã hội giữ gìn an ninh trật tự địa phương. 10 1.3. Quản lý ngân sách nhà nƣớc cấp quận, huyện 1.3.1. Khái niệm và đặc điểm NSNN cấp quận, huyện Theo Bộ Tài chính, thì “Ngân sách quận, huyện là quỹ tiền tệ tập trung của quận, huyện được hình thành bằng các nguồn thu và đảm bảo các khoản chi trong phạm vi huyện”. Như vậy ngân sách quận, huyện là một cấp ngân sách có nguồn thu và nhiệm vụ chi riêng. Đó là một hướng đi đúng đắn trong quá trình phát triển nền tài chính quốc gia. Trước tiên nó giúp ngân sách cấp tỉnh, trung ương giảm được khối lượng công việc, bên cạnh đó nó cũng giúp các cấp chính quyền có thể nắm bắt được tình hình kinh tế nói chung và tài chính nói riêng từ cơ sở. Ngân sách quận, huyện thực hiện vai trò, chức năng, nhiệm vụ của NSNN trên phạm vi địa bàn quận, huyện; đó là mối quan hệ giữa ngân sách với các tổ chức, cá nhân trong quá trình phân bổ, sử dụng các nguồn lực kinh tế của quận, huyện. Chính quyền cấp quận, huyện là chính quyền trung gian, nối tỉnh với xã, phường, thị trấn. Ngân sách quận, huyện là công cụ quan trọng của chính quyền cấp quận, huyện trong việc ổn định và phát triển KT-XH trên địa bàn quận, huyện. Do đó chính quyền cấp quận,huyện không chỉ đơn thuần thực hiện sự chỉ đạo của tỉnh mà còn có những định hướng riêng phù hợp với tình hình thực tế của quận, huyện trong khuôn khổ pháp luật. Do vậy, cấp quận, huyện cần có ngân sách riêng để thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình, nó là công cụ quan trọng của chính quyền cấp quận, huyện trong việc ổn định và phát triển KT-XH trên địa bàn. Ngân sách Nhà nước quận, huyện phải cân đối theo nguyên tắc tổng số thu phải bằng hoặc lớn hơn tổng chi; ngân sách quận, huyện không có bội chi ngân sách. Vì vậy, trong công tác lập dự toán hàng năm nếu thu không đủ bù chi thường xuyên thì ngân sách tỉnh bổ sung cân đối. Khi xem xét ngân sách quận, huyện không thể tách rời khỏi NSNN cấp trên cũng không được coi ngân sách quận, huyện là một yếu tố thụ động trong hệ thống ngân sách mà ngân sách quận, huyện phải gắn liền với hệ thống ngân sách. 11 1.3.2. Vai trò và nội dung thu, chi của NSNN cấp quận, huyện * Vai trò của NSNN cấp quận, huyện Ngân sách quận, huyện có vai trò đảm bảo chức năng Nhà nước an ninh, quốc phòng; thúc đẩy phát triển ổn định kinh tế xã hội, bù đắp những khiếm khuyết của thị truờng, giữ vững ổn định công bằng xã hội và bảo vệ môi trường. - Đảm bảo thực hiện chức năng Nhà nước, bảo vệ an ninh trật tự cấp quận , huyện. Trong các chức năng của Nhà nước, chức năng đảm bảo an ninh trật tự, quốc phòng đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Đây là công cụ quyền lực của Nhà nước nhằm bảo vệ ý chí của Nhà nước, tạo điều kiện an toàn để quận, huyện phát triển mọi mặt. Do vậy để có thể đảm bảo được chức năng này, Ngân sách quận, huyện cần phải có kế hoạch cụ thể, chi tiết, có các khoản dự phòng hợp lý. - Công cụ thúc đẩy phát triển ổn định kinh tế Để thực hiện tốt chiến lược phát triển kinh tế- tài chính của cấp trên thì quận, huyện cần phải sử dụng các công cụ sẵn có của mình để điều tiết, định hướng. Một trong những công cụ đắc lực là Ngân sách. Các quận, huyện phải căn cứ vào thế mạnh của địa phương mình để định hướng phát triển, hình thành cơ cấu kinh tế, kích thích phát triển. Đồng thời các quận, huyện phải cung cấp kinh phí, vốn đầu tư, hỗ trợ về cơ sở hạ tầng và tạo môi trường thuận lợi cho các doanh nghiệp hoạt động. Quận, huyện phải xây dựng cho mình một tiềm lực kinh tế riêng. Đó là các doanh nghiệp Nhà nước do cấp quận, huyện quản lý. Loại hình doanh nghiệp này đóng vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quận, huyện và cũng giúp quận, huyện chủ động trong việc xây dựng và phát triển kinh tế. - Phương tiện bù đắp khiếm quyết thị trường đảm bảo công bằng xã hội và các vấn đề môi trường. Đây là vai trò không thể thiếu đối với Ngân sách mỗi quốc gia. Nó có tác dụng xoa dịu nền kinh tế thị trường. Như chúng ta đã biết, kinh tế thị trường là chạy theo lợi nhuận, do vậy mà để lại một loạt các hậu quả như: Thất nghiệp, phân cấp giàu nghèo, các vấn đề xã hội, đời sống của nhân dân không được quan tâm, môi trường bị ô nhiễm … Những điều đó tạo ra cho nền kinh tế- xã hội một vực thẳm 12