Tài liệu Hình thức tổ chức dạy học theo nhóm trong phân môn luyện từ và câu lớp 3

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC ====== BÙI THỊ LƢU HÌNH THỨC TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO NHÓM TRONG PHÂN MÔN LUYỆN TỪ VÀ CÂU LỚP 3 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Phƣơng pháp dạy học Tiếng Việt Ngƣời hƣớng dẫn khoa học Th.S. LÊ BÁ MIÊN HÀ NỘI - 2017 LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc đến thầy giáo TH.S LÊ BÁ MIÊN, ngƣời đã hƣớng dẫn và giúp đỡ tôi tận tình trong thời gian thực hiện và hoàn thành đề tài này. Do thời gian và trình độ còn hạn chế nên đề tài không tránh khỏi những thiếu sót. Tôi rất mong nhận đƣợc sự đóng góp của quý thầy cô và các bạn để đề tài đƣợc hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 27 tháng 4 năm 2017 Sinh viên thực hiện Bùi Thị Lƣu LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài: “Hình thức dạy học nhóm trong phân môn Luyện từ và câu lớp 3” là kết quả mà tôi trực tiếp tìm tòi, nghiên cứu. Trong quá trình nghiên cứu tôi đã sử dụng tài liệu của một số tác giả. Tuy nhiên đó chỉ là cơ sở để tôi rút ra đƣợc những vấn đề cần tìm hiểu ở đề tài của mình. Đây là kết quả của cá nhân tôi hoàn toàn không trùng với kết quả của các tác giả khác. Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm! Hà Nội, ngày 27 tháng 4 năm 2017 Sinh viên thực hiện Bùi Thị Lƣu MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài. ........................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu. ....................................................................................... 2 3. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 4 4. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 4 5. Khách thể nghiên cứu.................................................................................... 4 6. Đối tƣợng- phạm vi nghiên cứu .................................................................... 4 7. Phƣơng pháp nghiên cứu............................................................................... 4 8.Cấu trúc khóa luận. ........................................................................................ 5 PHẦN NỘI DUNG ........................................................................................... 6 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ......................................... 6 1. Cơ sở lý luận ................................................................................................. 6 1.1. Hình thức dạy học theo nhóm là gì ? .............................................................. 6 1.2. Bản chất của hình thức dạy học theo nhóm ................................................... 7 1.3. Đặc điểm của hình thức tổ chức dạy học theo nhóm .................................... 7 1.4. Quy trình dạy học theo nhóm........................................................................... 8 1.5. Một số điều kiện tổ chức thực hiện theo nhóm............................................ 11 1.6. Những ƣu điểm và nhƣợc điểm hình thức dạy học theo nhóm. ................. 12 1.7. Cơ sở triết học và cơ sở giáo dục học của hình thức dạy học theo nhóm. ........................................................................................................................ 14 1.8. Đặc điểm tâm lý lứa tuổi của học sinh lớp 3................................................ 17 2. Cơ sở thực tiễn ............................................................................................ 21 2.1. Vị trí, nhiệm vụ của phân môn Luyện từ và Câu lớp 3 .............................. 21 2.2. Nội dung chƣơng trình và cấu trúc nội dung bài học phân môn Luyện từ và Câu lớp 3 ............................................................................................ 22 2.3. Thực trạng hoạt động dạy học theo nhóm trong giờ dạy Luyện từ và câu lớp 3 ................................................................................................................... 25 CHƢƠNG 2: DẠY HỌC THEO NHÓM TRONG PHÂN MÔN LUYỆN TỪ VÀ CÂU LỚP 3 ....................................................................................... 29 1. Hình thức tổ chức dạy học theo nhóm trong kiểu bài thực hành ở phân môn Luyện từ và câu lớp 3.............................................................................. 29 1.1. Quy trình dạy kiểu bài thực hành trong phân môn Luyện từ và câu lớp 3 .......................................................................................................................... 29 1.2. Vận dụng hình thức dạy học theo nhóm vào quy trình dạy bài Luyện từ và câu lớp 3 ......................................................................................................... 30 1.3. Vận dụng hình thức dạy học theo nhóm vào dạy các kiểu bài Luyện từ và câu lớp 3 ......................................................................................................... 37 1.4. Những hình thức hƣớng dẫn cụ thể thích hợp khi thực hiện giảng dạy theo nhóm ......................................................................................................... 49 1.5.Cách thức đánh giá kết quả học tập theo nhóm ............................................ 51 2. Hình thức tổ chức hoạt động nhóm trong giờ ngoại khóa Tiếng Việt đối với phân môn Luyện từ và câu lớp 3 ........................................................ 53 CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM ...................................................................... 59 1. Mục dích thực nghiệm ................................................................................ 59 2. Địa điểm, thời gian thử nghiệm .................................................................. 59 3. Đối tƣợng thử nghiệm ................................................................................. 59 4. Nội dung thử nghiệm ................................................................................. 59 5. Giáo án thử nghiệm ..................................................................................... 60 5.1. Tiết 1: Mở rộng vốn từ: Nghệ thuật. Dấu phẩy ( tuần 24) ......................... 60 5.2. Tiết 2 : Nhân hóa. Ôn tập cách đặt và trả lời câu hỏi Vì sao?.................... 65 (tuần 25) ................................................................................................................... 65 6. Kết quả thử nghiệm. ................................................................................... 72 6.1. Đặc điểm khác nhau của lớp thử nghiệm và lớp đối chứng ...................... 72 6.2. Kết quả thống kê .............................................................................................. 73 6.3. Nhận xét chung ............................................................................................... 74 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 75 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 77 PHỤ LỤC PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài. Giáo dục tiểu học là nền tảng của nền giáo dục quốc dân, hình thành ở học sinh những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất thẩm mĩ và kĩ năng; đặt nền móng vững chắc cho học sinh học tiếp các bậc học trên. Muốn đạt đƣợc mục tiêu giáo dục Tiểu học, chúng ta phải tiến hành đồng bộ các vấn đề của bậc học Tiểu học. Một trong những vấn đề đó là việc sử dụng hình thức tổ chức dạy học. Cùng với xu hƣớng chung của đổi mới giáo dục, đổi mới hình thức và phƣơng pháp dạy học cũng đi theo hƣớng tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh. Một trong những hình thức và phƣơng pháp học tập tích cực là hình thức tổ chức dạy học theo nhóm. Trong các phân môn của chƣơng trình tiểu học Tiếng Việt là môn học trung tâm và chiếm thời lƣợng lớn nhất. Trong đó, Luyện từ và câu giữ một vị trí đặc biệt quan trọng. Dạy Luyện từ và câu nhằm mở rộng, hệ thống hóa và làm phong phú vốn từ của học sinh, cung cấp cho học sinh những hiểu biết sơ giản về từ và câu, rèn cho học sinh kĩ năng dùng từ, dùng câu và sử dụng các kiểu câu để thể hiện tƣ tƣởng, tình cảm của mình, đồng thời giúp cho học sinh có khả năng hiểu các câu nói của ngƣời khác. Luyện từ và câu có vai trò hƣớng dẫn học sinh trong việc nghe, nói, đọc, viết, phát triển ngôn ngữ và trí tuệ của các em. Ở lớp 3, nhiệm vụ của phâm môn luyện từ và câu là cung cấp vốn từ, dạy cách sƣ dụng vốn từ cho học sinh, rèn kĩ năng dùng từ, câu trong giao tiếp để học sinh biết cách sử dụng từ trong giao tiếp có hiệu quả. Thực tế, việc dạy phân môn luyện từ và câu lớp 3 cho thấy chƣơng trình và sách giáo khoa mới đã tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên vận dụng các phƣơng pháp dạy học phát huy tính tích cực của học sinh.Ở nhiều nơi trên cả nƣớc, giáo viên đã chú 1 trọng đổi mới phƣơng pháp dạy học. Song do nhiều nguyên nhân khác nhau, nhiều giáo viên chƣa thực sự chú ý đến vận dụng các phƣơng pháp, hình thức dạy học, phát huy sự năng động, sáng tạo trong học tập của học sinh hoặc việc đổi mới chỉ mang tính hình thức. Với vai trò, vị trí của bậc học Tiểu học nói chung và phân môn Luyện từ và câu trong bộ môn Tiếng Việt ở lớp 3 nói riêng, chúng tôi nghĩ rằng việc phát huy tính tích cực học tập của học sinh có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Một trong những phƣơng pháp đã và đang đƣợc sử dụng đó là hình thức tổ chức dạy học theo nhóm. Hiện nay, các phƣơng pháp dạy học tích cực nói chung và phƣơng pháp dạy học theo nhóm nói riêng chƣa đƣợc vận dụng tốt vào quá trình dạy học. Trong các giờ học vẫn còn hiện tƣợng thầy giảng - trò nghe, thầy đọc – trò chép, thầy đƣa ra những câu hỏi mà trò không hiểu, chƣa phát huy đƣợc tính tích cực tự giác tự lực của học sinh. Vậy làm thế nào để giờ học thảo luận nhóm thực sự đạt kết quả, tránh hiện tƣợng hình thức,chúng tôi đã suy nghĩ và quyết định chọn đề tài: “Hình thức tổ chức dạy học theo nhóm trong phân môn Luyện từ và câu ở lớp 3” 2. Lịch sử nghiên cứu. Theo tài liệu trên sách, báo, internet, nhiều nƣớc có nền giáo dục tiên tiến nhƣ Hoa Kì, Canada , Anh, Pháp rất chú ý đến vấn đề xây dựng cách học “học nhóm”. Chính vì thế trong những năm cải cách giáo dục nƣớc ta cũng có áp dụng và đƣa hình thức dạy học theo nhóm ở tiểu học và chƣơng trình cải cách. Ở nƣớc ta, bàn về vấn đề này cũng có nhiều tác giả đề cập đến nhƣ: - Phùng Nhƣ Thụy (1999), “Tổ chức hoạt động dạy học theo nhóm ở trƣờng học”, Tạp chí giáo dục, (số 23) 2 - Nguyễn Thị Hồng Nam (2002), “Tổ chức hoạt động hợp tác trong học tập theo hình thức thảo luận nhóm”, tạp chí giáo dục, (số 26) - Ngô Thị Dung (2003), “ Một số bài lý luận và khả năng dạy học theo nhóm của học sinh”, Tạp chí giáo dục, (số 46). - Ngô Thị Dung (2003), Cơ sở khoa học của việc rèn luyện kỹ năng học theo nhóm cho học sinh tieur học bằng phƣơng pháp nhóm, Đề tài cấp cơ sở. - Nguyễn Hữu Thanh (2009), Hình thức hoạt động nhóm nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong học tập Lịch sử, Sáng kiến kinh nghiệm. - Phạm Văn Tuấn (2009), Bƣớc đầu tìm hiểu thực trạng sử dụng phƣơng pháp dạy học theo nhóm trong môn Khoa học ở các lớp 4 và 5 các trƣờng Tiểu học thuộc khu vực thành phố Vĩnh Yên- Vĩnh Phúc, Khóa luận tốt nghiệp - Đặng Quốc Bảo, Đinh Thị Kim Thoa, Đổi mới phƣơng pháp dạy học ở Tiểu học: Tài liệu bồi dƣỡng Giáo viên. NXB GD 2006. - Đặng Vũ Hoạt- Nguyễn Đức, Hình thức tổ chức theo nhóm trong gia đình. - Chu Lan Phƣơng. Tìm hiểu thực trạng sử dụng phƣơng pháp dạy học theo nhóm trong dạy học môn Đạo Đức lớp 4 ở trƣờng Tiểu học. Khóa luận tốt nghiệp. Tuy nhiên, các tài liệu mới chỉ nói đến cách thức, biện pháp tổ chức nhóm nhƣ thế nào nói chung. Còn việc sử dụng hình thức nhóm nào, nên tổ chức hoạt động nhóm linh hoạt nhƣ thế nào trong tiết học,... Những vấn đề này không đƣợc dề cập rõ ràng. Khiến cho việc áp dụng hình thức dạy học theo nhóm vào trƣờng Tiểu học giáo viên rất lúng túng, thiếu chủ động. 3 3. Mục đích nghiên cứu Tìm hiểu hình thức dạy học theo nhóm trong phân môn Luyện từ và câu ở lớp 3 nhằm tích cực hóa hoạt động của học sinh trong học tập, biết phát huy thế mạnh của mình và biết hợp tác với nhau, cùng phát triển. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt đƣợc mục đích trên, khóa luận phải thực hiện những nhiệm vụ cơ bản sau: - Nhiệm vụ 1: Nghiên cứu cơ sở lí luận và cơ sơ thực tiễn của đề tài. - Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu hình thức dạy học theo nhóm trong phân môn luyện từ và câu lớp 3. - Nhiệm vụ 3: Thực nghiệm sƣ phạm. 5. Khách thể nghiên cứu. Hình thức tổ chức dạy học nhóm ở Tiểu học. 6. Đối tƣợng- phạm vi nghiên cứu - Đối tƣợng nghiên cứu: Cơ sở lí luận và việc vận dụng hình thức tổ chức dạy học theo nhóm trong phân môn Luyện từ và câu trong môn Tiếng Việt ở Tiểu học. - Phạm vi nghiên cứu: Việc dạy và học phân môn Luyện từ và câu ở lớp 3. 7. Phƣơng pháp nghiên cứu Thực hiện đề tài này, tôi đã sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu sau: - Phƣơng pháp hệ thống, tổng hợp các vấn đề lí luận. - Phƣơng pháp đọc sách. - Phƣơng pháp quan sát - Phƣơng pháp điều tra. - Phƣơng pháp xử lí số liệu. - Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm. 4 8. Cấu trúc khóa luận. Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục, nội dung của khóa luận đƣợc chia làm 3 chƣơng. Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn. Chƣơng 2: Hình thức dạy học theo nhóm trong phân môn Luyện từ và câu lớp 3. Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm. 5 PHẦN NỘI DUNG CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1. Cơ sở lý luận 1.1. Hình thức dạy học theo nhóm là gì ? Theo từ điển Tiếng Việt 2009: nhóm là tập hợp một số cá thể đƣợc hình thành theo những nguyên tắc nhất định. Nhóm học tập là một tập thể học sinh gồm hai hay nhiều học sinh cùng nhau phối hợp các hoạt động nhằm giải quyết nhiệm vụ học tập. Hình thức tổ chức dạy học theo nhóm vừa là hình thức dạy học, vừa mang tính chất của phƣơng pháp dạy học. Nên ta có thể hiểu hình thức tổ chức dạy học theo nhóm là cách thức, sắp xếp, tổ chức học sinh trong lớp theo một đơn vị học tập, ở đó học sinh trao đổi, chia sẻ, giúp đỡ lẫn nhau đạt mục đích học tập, giải quyết đƣợc vấn đề. Hình thức tổ chức dạy học theo nhóm còn đƣợc gọi bằng những tên gọi khác nhau nhƣ hình thức dạy học hợp tác, hình thức dạy học theo nhóm nhỏ… Dạy học theo nhóm không phải là một phƣơng pháp dạy học cụ thể mà là một hình thức tổ chức, hay là hình thức hợp tác của dạy học mang tính chất của phƣơng pháp dạy học, nên khi không phân biệt giữa hình thức và phƣơng pháp dạy học một cách cụ thể thì trong nhiều tài liệu hình thức dạy học này còn đƣợc gọi là phƣơng pháp dạy học nhóm. Hình thức tổ chức hoạt động theo nhóm thƣờng đƣợc áp dụng để đi sâu, vận dụng, luyện tập, củng cố một chủ đề đã học, nhƣng cũng có thể để tìm hiểu một chủ đề mới. Trong các môn khoa học tự nhiên, công việc nhóm có thể đƣợc sử dụng để tiến hành các thí nghiệm và tìm các giải pháp cho những vấn đề đƣợc đặt ra. Trong các môn nghệ thuật, âm nhạc, các môn khoa học xã hội, các đề tài chuyên môn có thể đƣợc xử lí độc lập trong các nhóm, 6 các sản phẩm học tập sẽ đƣợc tạo ra. Trong môn Tiếng Việt có thể chuẩn bị các trò chơi cho học sinh tham gia hoạt động nhóm, tạo ra các sản phẩm học tập. 1.2. Bản chất của hình thức dạy học theo nhóm Đây là một hình thức dạy học tích cực, thể hiện định hƣớng đổi mới của Bộ Giáo Dục “hoạt động hóa học sinh”. - Xét về mặt hình thức đây là hình thức tổ chức dạy học theo nhóm nhỏ. Hình thức này sử dụng các mối quan hệ xã hội mang tính tƣơng tác trực tiếp, đa chiều ở nhiều cấp độ giữa chủ thể học để tổ chức dạy học. - Xét về mặt nội dung nó nói lên tính chất của quan hệ xã hội trong học đƣờng, đó là tính tích hợp và tính cạnh tranh lành mạnh. Mặt này đề cập đến việc huy động sự cộng hƣởng ý tƣởng của nhiều ngƣời để tạo nên sức mạnh trí tuệ. 1.3. Đặc điểm của hình thức tổ chức dạy học theo nhóm Dạy học theo nhóm có một số đặc điểm sau: - Hoạt động dạy học vẫn đƣợc tiến hành trên quy mô cả lớp, nhƣ mô hình truyền thống. - Việc phân chia nhóm học sinh vừa tuân theo đặc điểm tâm lý- nhận thức của học sinh vừa phụ thuộc vào nhiệm vụ học tập học sinh phải giải quyết. - Trong mỗi nhóm phải có sự phân công nhiệm vụ rõ ràng, phải cùng nhau hợp tác giải quyết nhiệm vụ chung của cả nhóm. - Học sinh phải trực tiếp tham gia các hoạt động, giải quyết các nhiệm vụ học tập đƣợc đặt ra cho mỗi nhóm. - Giáo viên là ngƣời thiết kế các nhiệm vụ học tập và đƣa ra các hoạt động cụ thể cho từng nhóm. Giáo viên chỉ đóng vai trò tổ chức hƣớng dẫn chứ không phải là ngƣời đƣa ra kiến thức 7 - Học sinh là chủ thể tích cực chủ động sáng tạo của hoạt động sáng tạo của hoạt động học tập. Dạy học theo nhóm là sự tác động trực tiếp giữa học sinh với nhau, cùng nhau thảo luận và cùng nhau hoàn thành nhiệm vụ học tập. Mỗi cá nhân phải tự hoàn thành nhiệm vụ của mình. Thành công của cá nhân là thành công của cả nhóm. - Giáo viên là ngƣời thức tỉnh tổ chức và đạo diễn. Trong giờ học theo nhóm, giáo viên dẫn dắt học sinh khám phá, lĩnh hội kiến thức qua từng bƣớc. Các nhóm học sinh tự tiến hành các hoạt động, qua đó có thể rút ra các tri thức cần thiết cho mình. Giáo viên là ngƣời tổ chức, điều khiển học sinh tự tiến hành các hoạt động. 1.4. Quy trình dạy học theo nhóm Quy trình 1: Theo tài liệu Dự án phát triển Giáo viên Tiểu học: Đổi mới phƣơng pháp dạy học ở Tiểu học, gồm 5 bƣớc: Bƣớc 1: Tổ chức thành lập các nhóm Giáo viên có thể chia 2 – 6 học sinh thành một nhóm theo tổ hoặc dãy bàn. Tùy thuộc vào nội dung, mục đích, yêu cầu và thời lƣợng của tiết học mà giáo viên có thể sử dụng các loại nhóm sau: Nhóm cặp đôi (2 học sinh ), giáo viên chia lớp thành nhiều nhóm, mỗi nhóm 2 học sinh. Vị trí, vai trò của học sinh trong nhóm là bằng nhau. Nhóm nhiều ngƣời ( từ 3 – 7 học sinh ), giáo viên chia lớp thành nhiều nhóm, mỗi nhóm từ 3 -7 học sinh, học sinh thảo luận theo các tình huống mà giáo viên đƣa ra. Các nhóm đƣợc chia ngẫu nhiên và có chủ định: - Nhóm nhiều trình độ: có cả học sinh giỏi, khá, trung bình yếu. - Nhóm cùng trình độ: trong nhóm học sinh có cùng trình độ. - Nhóm tình bạn - Nhóm cùng sở thích 8 - Nhóm cùng nhu cầu học tập Trong các kiểu nhóm trên, hai kiểu đầu đƣợc sử dụng nhiều hơn và đƣợc sử dụng trong phần chính của bài. Bƣớc 2: Đề ra nhiệm vụ Giáo viên xác định nhiệm vụ của từng nhóm và cách tiến hành hoạt động của từng nhóm. Có hai cách giao nhiệm vụ là giáo viên giao cho tất cả các nhóm thảo luận một nhiệm vụ chung hoặc chia thành nhiệm vụ riêng rồi giao cho từng nhóm. Hình thức giao nhiệm vụ: giáo viên có thể dùng lời trực tiếp hoặc dùng phiếu giao việc. Để học sinh thảo luận tốt nhiệm vụ, giáo viên đƣa ra không đƣợc quá dễ hoặc quá khó, phải đảm bảo tính rõ ràng chính xác. Bƣớc 3: Giáo viên tổ chức cho các nhóm thảo luận thực hiện nhiệm vụ Yêu cầu ngƣời giáo viên phải kiểm tra các nhóm đã nắm đƣợc nhiệm vụ thảo luận của nhóm mình hay chƣa. Sau đó, giáo viên giám sát, theo dõi các nhóm làm việc để có thể giúp đỡ các nhóm hoàn thành nhiệm vụ. Với nhóm đông ngƣời khi tổ chức thảo luận, giáo viên cần hƣớng dẫn cho các em phải bầu nhóm trƣởng, thƣ kí và các thành viên đóng vai trò tích cực trong nhóm. Khi hoạt động nhóm, phải tuân thủ quy định của nhóm trƣởng, tập trung thảo luận, giải quyết nhiệm vụ chung của nhóm mình. Ngƣời báo cáo kết quả có thể là nhóm trƣởng hoặc bất cứ thành viên nào trong nhóm. Bƣớc 4: Tổ chức cho các nhóm báo cáo kết quả thảo luận, nhận xét, bổ sung, đánh giá đƣa ra kết luận Đại diện nhóm báo cáo kết quả làm việc của nhóm mình. Hình thức báo cáo kết quả: 9 - Hình thức dùng lời: học sinh trực tiếp báo cáo kết quả bằng lời nói. Yêu cầu các nhóm khác lắng nghe, chất vấn, bổ sung để hoàn thành nhiệm vụ chung. - Hình thức dùng biểu bảng: học sinh đƣợc làm việc bằng giấy Tôky to để ghi lại kết quả thảo luận, kết quả đó đƣợc gắn lên bảng. Các nhóm cùng nhận xét, đánh giá để đƣa ra kết luận đúng. Qua quá trình đó, học sinh hình thành khả năng đánh giá, nhận xét. Bƣớc 5: Hoạt động chung cả lớp (nếu cần thiết) Giáo viên tổ chức cho học sinh chốt lại kiến thức mới xuất hiện, đánh giá hoạt động học tập của nhóm. Quy trình 2: Theo tài liệu gần đây nhất về phƣơng pháp dạy học tích cực của Dự án Việt – Bỉ (2001 – 2003), một hoạt động đƣợc tổ chức dạy học theo nhóm bao gồm các bƣớc sau: Bƣớc 1: Làm việc chung cả lớp - Nêu vấn đề, xác định nhiệm vụ nhận thức - Tổ chức các nhóm - Hƣớng dẫn cách làm việc theo nhóm Bƣớc 2: Làm việc theo nhóm - Phân công trong nhóm, từng cá nhân làm việc độc lập - Trao đổi ý kiến, thảo luận trong nhóm - Cử đại diện trình bày kết quả của cả nhóm Bƣớc 3: Thảo luận, tổng kết trƣớc toàn lớp - Các nhóm lần lƣợt báo cáo kết quả - Thảo luận chung, nhận xét, bổ xung, đánh giá - Giáo viên tổng kết chốt lại kiến thức, đánh giá kết quả học tập của nhóm, đặt vấn đề tiếp theo. 10 1.5. Một số điều kiện tổ chức thực hiện theo nhóm - Một nhóm lí tƣởng là một nhóm cho phép mọi thành viên tham gia diễn đạt ý kiến của mình, bình luận và trao đổi ý kiến với ngƣời khác. Sự không đồng nhất giữa các thành viên tron nhóm cũng là một chỉ tiêu đáng quan tâm vì nó cho phép sản sinh nhiều ý kiến đa dạng. Sự không đống nhất thể hiện ở các khía cạnh sau: đặc trƣng của từng cá nhân, kiến thức, trình độ học vấn, khả năng nhận thức và hiểu biết xã hội. - Đặc trƣng của một nhiệm vụ hay: muốn sử dụng cách tổ chức làm việc theo nhóm đƣợc hiệu quả, điều kiện không thể thiếu là đƣa ra một nhiệm vụ hay. Nhiệm vụ hay phải đảm bảo các yêu cầu sau: Sự lựa chọn, thách thức, kiểm soát. - Hợp tác nhằm phát triển kĩ năng giao tiếp xã hội. Việc cộng tác sẽ làm tăng động cơ học tập của ngƣời học. Một nhiệm vụ càng gần với kinh nghiệm cá nhân hoặc với công việc sau này của ngƣời học sẽ có nhiều cơ hội khích lệ ngƣời học tham gia vào hoạt động học. Điều kiện đảm bảo thành công của thảo luận nhóm. - Đề tài hay nhiệm vụ đƣa ra thảo luận có tác dụng kích thích sự tò mò, suy nghĩ của học sinh. - Không lạm dụng hình thức thảo luận nhóm. Chỉ những vấn đề cần thiết mới đƣa ra thành vấn đề thảo luận. - Mỗi nhóm cần tóm tắt ý kiến, ghi trên khổ giấy lớn và trình bày trƣớc lớp. Sau mỗi lần nhƣ vậy cần có thời gian để học sinh hỏi, thắc mắc hoặc bổ sung ý kiến. - Kết thúc cuộc thảo luận, giáo viên phải tổng kết, giảng giải thêm nếu ý kiến và động viên các nhóm. Để hoạt động dạy học theo nhóm đạt kết quả tốt, giáo viên cần: 11 - Soạn giảng: chọn những bài, những câu hỏi trong bài có độ khó tƣơng đối, có hƣớng mở, đòi hỏi nhiều thời gian nhiều ngƣời thảo luận, tranh cãi. - Chia nhóm: Cần xác định số lƣợng thành viên trong nhóm; nên bắt đầu từ nhóm đôi để hình thành kĩ năng hợp tác nhóm.Thời gian để nhóm gắn kết với nhau khoảng một học kì. Nên chọn nhóm theo năng lực đa dạng để hỗ trợ nhau trong học tập. - Phân công trách nhiệm trong nhóm: do học sinh trong nhóm tự phân, có nhóm trƣởng, và thƣ kí ghi chép nội dung của các thành viên trong nhóm. - Giao nhiệm vụ: phải rõ ràng, ngắn gọn, đủ để các thành viên biết nhóm mình phải làm gì trong thời gian bao lâu. Nếu cần giáo viên phải giải thích thêm. - Tổ chức quản lí lớp: giáo viên phải bao quát lớp, đảm bảo cho học sinh làm việc hiệu quả. Trong khi làm việc nhóm, học sinh gặp khó khăn, giáo viên phảo hỗ trợ, giúp đỡ kịp thời. - Tổ chức cho học sinh báo cáo: đảm bảo cho các nhóm đƣợc báo cáo, đƣa ra quan điểm hay thắc mắc của nhóm mình. Học sinh có thể nhận xét, bổ sung cho nhau, để hoàn thành nhiệm vụ học tập. Giáo viên có nhiệm vụ nhận xét việc hoạt động nhóm của các nhóm, đồng thời phải đƣa ra đáp án cuối cùng của nhiệm vụ học tập đƣợc giao. 1.6. Những ưu điểm và nhược điểm hình thức dạy học theo nhóm. Ƣu điểm Dạy học theo nhóm là một hoạt động tích cực: + Đem lại cho học sinh cơ hội đƣợc sử dụng kiến thức và kĩ năng mà các em đƣợc lĩnh hội và rèn luyện. + Cho phép học sinh diễn đạt những ý tƣởng, khám phá của mình. + Mở rộng suy nghĩ và thực hành kĩ năng tƣ duy. 12 + Dạy học theo nhóm góp phần hình thành và phát triển các mối quan hệ qua lại giữa học sinh, đem lại bầu không khí đoàn kết, giúp đỡ, tin tƣởng lẫn nhau trong học tập. + Tổ chức học tập theo nhóm giúp các em học sinh nhút nhát, khả năng diễn đạt kém có điều kiện rèn luyện, tập dƣợt. + Khi dạy học hợp tác theo nhóm, giáo viên tận dụng kinh nghiệm và sáng tạo của học sinh trong học tập. Vai trò, lợi ích, thế mạnh trong giáo dục. Sử dụng hình thức dạy học theo nhóm góp phần hình thành và phát triển năng lực hoạt động theo nhóm bao gồm: Kĩ năng: - Kĩ năng giao tiếp: là kĩ năng hoạt động hợp tác giữa các cá nhân trong nhóm làm việc. - Kĩ năng tìm kiếm thông tin: trình bày và tiếp nhận thông tin. - Kĩ năng làm việc trong môi trƣờng hợp tác. - Khả năng phối hợp với ngƣời khác cùng hoàn thành công việc. - Biết kết hợp thành quả của ngƣời khác để hoàn thành công việc của mình. Có ý thức, có khả năng tổ chức ngƣời khác cùng hợp tác làm việc. Biết chỉ huy và điều chỉnh công việc. - Kĩ năng xây dựng niềm tin: đây là kĩ năng tránh sự mặc cảm, nhất là đối tƣợng HS khó khăn về học tập. - Kĩ năng giải quyết mâu thuẫn: đây là kĩ năng giúp học sinh tránh những từ ngữ gây mất lòng nhau. Vì thế, trong thảo luận cần tránh những từ ngữ nhƣ đúng sai, mà nên dùng các từ nhƣ: bạn hãy tìm cách giải quyết tốt hơn, làm nhƣ thế này sẽ hay hơn… Thái độ: - Ý thức hợp tác trong công việc. 13 - Ý thức tự chịu trách nhiệm trong nhóm. - Ý thức tôn trọng thành quả lao động của ngƣời khác. - Ý thức cùng ngƣời khác hƣớng tới mục đích hoạt động chung. Nhƣợc điểm + Trong hoạt động hợp tác theo nhóm chỉ có một số học sinh tham gia, số còn lại ít tham gia hoặc tham gia không tích cực. + Nhóm có thể lạc hƣớng hoặc bị một số cá nhân làm rối loạn. + Các thành viên trong nhóm không lắng nghe ý kiến của nhau. + Vai trò của các thành viên trong nhóm không thay đổi. + Nếu trong nhóm biến tranh luận thành tranh cãi thì buổi thảo luận không thành công + Nếu nhóm trƣởng không có khả năng điều khiển, tổ chức mặt khác lại độc đoán thì kết quả thảo luận không cao. 1.7. Cơ sở triết học và cơ sở giáo dục học của hình thức dạy học theo nhóm. Cơ sở triết học Theo quan điểm của triết học duy vật biện chứng, mâu thuẫn là nguồn gốc của sự vận động và phát triển. Đây chính là cơ sở của hình thức dạy học theo nhóm, tạo điều kiện cho học sinh cọ xát, chia sẻ và hợp tác. Sự cạnh tranh, đấu tranh giữa những nhận thức trái ngƣợc nhau sẽ tạo nên động lực thôi thúc sự tìm kiếm chân lý của mỗi cá nhân, cũng nhƣ của cả nhóm. Cơ sở giáo dục học của hình thức dạy học theo nhóm - Giáo dục trong tập thể và bằng tập thể Tập thể là một cộng đồng ngƣời đƣợc tập hợp trên cơ sở những mục đích chung có ý nghĩa xã hội và những hoạt động chung hƣớng vào việc thực hiện mục đích nào đó. Nhờ vậy vừa mang lại lợi chung, vừa mang lại lợi ích riêng trong sự thống nhất với nhau. 14