Tài liệu Giải pháp thanh toán không dùng tiền mặt

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 PhÇn I: Lêi më ®Çu Thùc hiÖn nghÞ quyÕt §¹i héi VI, §¹i héi VII cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®· chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc, theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. Víi ®-êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ míi ®· kh¬i dËy tiÒm n¨ng, huy ®éng mäi nguån lùc cña c¸c tÇng líp d©n c- ®Ó phôc vô s¶n xuÊt kinh doanh nh»m thùc hiÖn sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. Lµ mét ngµnh cã tÇm quan träng ®Æc biÖt trong nÒn kinh tÕ, hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam tõ sau n¨m 1988 ®Õn nay ®· cã nhiÒu b-íc tiÕn ®æi míi s©u s¾c: tõ hÖ thèng ng©n hµng mét cÊp chuyÓn thµnh hÖ thèng ng©n hµng hai cÊp, t¸ch riªng chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n-íc (Ng©n hµng Nhµ n-íc ViÖt Nam) vµ chøc n¨ng kinh doanh (HÖ thèng c¸c Ng©n hµng th-¬ng m¹i), ®a d¹ng ho¸ vÒ lo¹i h×nh, së h÷u, tõng bø¬c hiÖn ®¹i ho¸ c¸c kh©u nghiÖp vô, më réng c¸c lo¹i h×nh dÞch vô vµ thùc sù ®i vµo ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ. Ho¹t ®éng cña hÖ thèng Ng©n hµng ViÖt Nam ®· ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh tùu to lín gãp phÇn tÝch cùc trong viÖc ®Èy lïi l¹m ph¸t, æn ®Þnh gi¸ c¶, thóc ®Èy t¨ng tr-ëng nÒn kinh tÕ, qua ®ã lµm t¨ng vÞ thÕ cña ViÖt Nam trªn tr-êng Quèc tÕ. §iÒu nµy ®· ®-îc §¶ng - ChÝnh phñ ®¸nh gi¸ cao. Cïng víi c«ng cuéc ®æi míi cña nÒn kinh tÕ, Ng©n hµng Nhµ n-íc ViÖt Nam nãi chung, hÖ thèng c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i nãi riªng ®· kh«ng ngõng c¶i tiÕn ph-¬ng thøc ho¹t ®éng nh»m thu hót nguån vèn trong c¸c tÇng líp d©n c- ®Ó cung øng vèn cho nÒn kinh tÕ vµ ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh dÞch vô nh»m phôc vô sù nghiÖp ®æi míi cña nÒn kinh tÕ. Qua thêi gian nghiªn cøu häc tËp t¹i tr-êng cïng víi viÖc thu thËp th«ng tin trªn c¸c ph-¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, em chän ®Ò tµi “Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p më réng vµ ph¸t triÓn thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i c¸c NHTM” l¯m ®Ò ²n m«n häc . V× thêi gian cã h¹n vµ kh¶ n¨ng tr×nh ®é cßn h¹n chÕ, ®Ò tµi kh«ng tr¸nh khái khiÕm khuyÕt, em rÊt mong nhËn ®-îc sù ®ãng gãp cña c¸c thµy, c« gi¸o vµ c¸c b¹n ®äc quan t©m ®Ó ®Ò tµi hoµn thiÖn h¬n. KÕt cÊu cña ®Ò tµi gåm : PhÇn I: Lêi më ®Çu PhÇn II: Néi dung cña ®Ò tµi gåm 3 ch-¬ng: Ch-¬ng I: Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng Ch-¬ng II: Thùc tr¹ng c«ng t¸c thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i c¸c NHTM Ch-¬ng III: Mét sè gi¶i ph¸p nh»m më réng vµ ph¸t triÓn c«ng t¸c thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i c¸c NHTM. PhÇn III: KÕt luËn PhÇn II: Néi dung cña ®Ò tµi Ch-¬ng I Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng I . Ng©n hµng th-¬ng m¹i víi c«ng t¸c thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt 1. §Þnh nghÜa vµ ®Æc ®iÓm ho¹t ®éng cña Ng©n hµng th-¬ng m¹i. Cã nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ Ng©n hµng th-¬ng m¹i nh-ng cã mét kh¸i niÖm ®­îc nhiÒu nh¯ kinh tÕ chÊp nhËn: “ Ng©n hµng th-¬ng m¹i lµ mét tæ chøc kinh doanh tiÒn tÖ mµ ho¹t ®éng chñ yÕu vµ th-êng xuyªn lµ nhËn tiÒn göi cña kh¸ch hµng, sñ dông sè tiÒn ®ã ®Ó cho vay, thùc hiÖn nghiÖp vô chiÕt khÊu vµ lµm ph-¬ng tiÖn thanh to¸n “. Trong khi thùc hiÖn vai trß trung gian chuyÓn vèn tõ ng-êi cho vay nµy sang ng-êi ®i vay, c¸c Ng©n hµng th-¬ng m¹i ®· tù t¹o ra nh÷ng c«ng cô tµi chÝnh thay thÕ cho tiÒn lµm ph-¬ng tiÖn thanh to¸n, trong ®ã quan träng nhÊt lµ tµi kho¶n tiÒn göi kh«ng kú h¹n thanh to¸n b»ng sÐc - mét trong nh÷ng c«ng cô chñ yÕu ®Ó tiÒn vËn ®éng qua ng©n hµng vµ qu¸ tr×nh ®ã ®-a l¹i kÕt qu¶ lµ ®¹i bé phËn tiÒn giao dÞch trong giao l-u kinh tÕ lµ tiÒn qua ng©n hµng. Do ®ã, ho¹t ®éng cña Ng©n hµng th-¬ng m¹i g¾n bã mËt thiÕt víi hÖ thèng l-u th«ng tiÒn tÖ vµ hÖ thèng thanh to¸n trong n-íc ®ång thêi cã mèi liªn hÖ quèc tÕ réng r·i. Trong thÕ giíi hiÖn ®¹i, tÝnh cho ®Õn thêi ®iÓm nµy th× Ng©n hµng th-¬ng m¹i vµ c¬ cÊu ho¹t ®éng cña nã ®ãng vai trß quan träng nhÊt trong thÓ chÕ tµi chÝnh cña mçi n-íc. Ho¹t ®éng cña Ng©n hµng th-¬ng m¹i ®a d¹ng phong phó vµ cã ph¹m vi réng lín, trong khi c¸c tæ chøc tµi chÝnh kh¸c th-êng ho¹t ®éng trong mét vµi lÜnh vùc hÑp vµ chuyªn s©u. 2 . Chøc n¨ng cña Ng©n hµng th-¬ng m¹i TÇm quan träng cña Ng©n hµng th-¬ng m¹i ®-îc thÓ hiÖn qua chøc n¨ng cña nã. C¸c chøc n¨ng cña Ng©n hµng th-¬ng m¹i cã thÓ ®-îc nªu ra d-íi nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau, nh-ng nh×n chung nã cã c¸c chøc n¨ng chñ yÕu sau: 2.1 . Chøc n¨ng trung gian tÝn dông §©y lµ chøc n¨ng ®Æc tr-ng vµ c¬ b¶n nhÊt cña Ng©n hµng th-¬ng m¹i, nã cã ý nghÜa ®Æc biÖt trong viÖc thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. Thùc hiÖn chøc n¨ng nµy, mét mÆt Ng©n hµng th-¬ng m¹i huy ®éng vµ tËp trung nguån vèn tiÒn tÖ t¹m thêi nhµn rçi cña c¸c chñ thÓ trong nÒn kinh tÕ ®Ó h×nh thµnh nguån vèn cho vay; mÆt kh¸c, trªn c¬ së nguån vèn ®· huy ®éng ®-îc, ng©n hµng cho vay ®Ó ®¸p øng nhu cÇu vèn s¶n xuÊt kinh doanh, tiªu dïng cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ, gãp phÇn ®¶m b¶o sù vËn ®éng liªn tôc cña guång m¸y kinh tÕ x· héi, thóc ®Èy t¨ng tr-ëng kinh tÕ. Nh- vËy 1 Ng©n hµng th-¬ng m¹i võa lµ ng-êi ®i vay, võa lµ ng-êi cho vay, hay nãi ch¸ch kh¸c, nghiÖp vô tÝn dông cña Ng©n hµng th-¬ng m¹i lµ ®i vay ®Ó cho vay. Vèn s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c chñ thÓ trong nÒn kinh tÕ vËn ®éng liªn tôc vµ biÓu hiÖn c¸c h×nh th¸i kh¸c nhau qua mçi giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, ®Ó duy tr× ho¹t ®éng liªn tôc ®ßi hái vèn cña c¸c doanh nghiÖp ph¶i ®ång thêi tån t¹i ë c¶ ba giai ®o¹n: Dù tr÷ - s¶n xuÊt - l-u th«ng, tõ ®ã sÏ t¹o ra hiÖn t-îng thõa thiÕu vèn t¹m thêi cña c¸c doanh nghiÖp t¹i mét thêi ®iÓm. Ng©n hµng th-¬ng m¹i víi vai trß lµ trung gian tÝn dông sÏ ®øng ra tËp trung vµ ph©n phèi vèn tiÒn tÖ, ®iÒu hoµ cung vµ cÇu vèn cho c¸c doanh nghiÖp cña nÒn kinh tÕ, t¹o ®iÒu kiÖn cho s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp kh«ng bÞ gi¸n ®o¹n. Chøc n¨ng trung gian tÝn dông cña c¸c Ng©n hµng th-¬ng m¹i ®-îc h×nh thµnh tõ rÊt sím, ngay tõ lóc h×nh thµnh c¸c Ng©n hµng th-¬ng m¹i. Ngµy nay th«ng qua chøc n¨ng trung gian tÝn dông, Ng©n hµng th-¬ng m¹i ®· vµ ®ang thùc hiÖn chøc n¨ng x· héi cña m×nh, lµm cho s¶n phÈm x· héi ®-îc t¨ng lªn, vèn ®Çu t- më réng vµ tõ ®ã gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ, c¶i thiÖn ®êi sèng cña nh©n d©n. 2.2 . Chøc n¨ng lµm trung gian thanh to¸n Chøc n¨ng nµy lµ sù kÕ thõa vµ ph¸t triÓn chøc n¨ng ng©n hµng lµm thñ quü cña doanh nghiÖp, tøc lµ ng©n hµng tiÕn hµnh nhËp tiÒn vµo tµi kho¶n hay chi tiÒn theo lÖnh cña chñ tµi kho¶n. Mét trong c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña ng©n hµng cã nguån gèc tõ xa x-a ®ã lµ ho¹t ®éng thanh to¸n hé cho kh¸ch hµng cña m×nh. Cßn trong Ng©n hµng th-¬ng m¹i, chøc n¨ng trung gian thanh to¸n g¾n bã chÆt chÏ vµ h÷u c¬ víi chøc n¨ng trung gian tÝn dông: ng©n hµng dïng tiÒn göi cña ng-êi nµy ®Ó cho ng-êi kh¸c vay. XuÊt ph¸t tõ chøc n¨ng ng©n hµng lµ ng-êi thñ quü cña doanh nghiÖp, ng©n hµng cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn c¸c dÞch vô thanh to¸n theo sù uû nhiÖm cña kh¸ch hµng. Khi kh¸ch hµng göi tiÒn vµo ng©n hµng, hä sÏ ®-îc ®¶m b¶o trong viÖc cÊt gi÷ vµ chi tiªu mét c¸ch nhanh chãng, tiÖn lîi, nhÊt lµ ®èi víi c¸c kho¶n thanh to¸n cã gi¸ trÞ cao. Khi Ng©n hµng th-¬ng m¹i ra ®êi vµ ph¸t triÓn, th× hÇu hÕt c¸c kho¶n thanh to¸n chi tr¶ vÒ hµng ho¸, dÞch vô gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ ®Òu ®-îc chuyÓn giao cho ng©n hµng thùc hiÖn, viÖc thanh to¸n trë nªn tiÖn lîi, tiÕt kiÖm ®-îc chi phÝ, mäi quan hÖ thanh to¸n ®-îc thùc hiÖn b»ng c¸ch c¸c chñ thÓ kinh tÕ më tµi kho¶n t¹i ng©n hµng vµ yªu cÇu ng©n hµng thùc hiÖn c¸c kho¶n chi tr¶ hoÆc uû nhiÖm cho ng©n hµng thùc hiÖn viÖc thu nhËn c¸c kho¶n tiÒn vµo tµi kho¶n cña m×nh. Trong khi lµm trung gian thanh to¸n, ng©n hµng ®· t¹o ra c«ng cô l-u th«ng tÝn dông vµ ®éc quyÒn qu¶n lý c¸c c«ng cô ®ã ( nh- sÐc, giÊy chuyÓn ng©n, thÎ thanh to¸n) ®· tiÕt kiÖm ®-îc cho x· héi rÊt nhiÒu vÒ chi phÝ l-u th«ng, ®Èy nhanh tèc ®é chu chuyÓn vèn, thóc ®Èy qu¸ tr×nh l-u th«ng hµng ho¸. 2 ViÖc lµm trung gian thanh to¸n cña c¸c Ng©n hµng th-¬ng m¹i ngµy nay ®· ph¸t triÓn rÊt ®a d¹ng, kh«ng chØ lµ trung gian thanh to¸n nh- tr-íc, mµ cßn qu¶n lý c¸c ph-¬ng tiÖn thanh to¸n. Víi tr×nh ®é c«ng nghÖ ngµy cµng hiÖn ®¹i, c¸c Ng©n hµng th-¬ng m¹i tõng b-íc trang bÞ hÖ thèng m¸y tÝnh vµ c¸c ph-¬ng tiÖn kü thuËt kh¸c t¹o ®iÒu kiÖn cho c«ng t¸c thanh to¸n ®-îc nhanh chãng, gi¶m bít chi phÝ vµ ®¹t ®é chÝnh x¸c cao h¬n. 2.3. Chøc n¨ng t¹o tiÒn cña ng©n hµng trong hÖ thèng ng©n hµng hai cÊp. Trong qu¸ tr×nh kinh doanh tiÒn tÖ, c¸c ng©n hµng ®· ph¸t hiÖn c¸c kh¸ch hµng sö dông giÊy chøng nhËn tiÒn göi (chøng th-) mµ ng©n hµng ®· cung cÊp cho hä ®Ó chi tr¶ c¸c kho¶n nî. Ph¸t hiÖn nµy ®· thóc ®Èy ng©n hµng ®-a vµo l-u th«ng c¸c lo¹i tiÒn giÊy ng©n hµng ®-îc chuyÓn ®æi ra vµng qua nghiÖp vô tÝn dông thay thÕ cho tiÒn vµng. Vµo cuèi thÕ kû 19, hÖ thèng ng©n hµng hai cÊp ®-îc h×nh thµnh, c¸c ng©n hµng kh«ng cßn ho¹t ®éng riªng lÎ, mµ t¹o nªn mét hÖ thèng, trong ®ã Ng©n hµng Trung -¬ng lµ c¬ quan qu¶n lý vÒ tiÒn tÖ, tÝn dông, lµ ng©n hµng cña c¸c ng©n hµng. C¸c ng©n hµng cßn l¹i chuyªn kinh doanh tiÒn tÖ, nhê ho¹t ®éng trong hÖ thèng c¸c Ng©n hµng th-¬ng m¹i ®· t¹o ra bót tÖ thay thÕ cho tiÒn mÆt. Qu¸ tr×nh t¹o tiÒn cña Ng©n hµng th-¬ng m¹i ®-îc thùc hiÖn th«ng qua ho¹t ®éng tÝn dông vµ thanh to¸n trong hÖ thèng ng©n hµng, trong mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi Ng©n hµng trung -¬ng. Bót tÖ cña c¸c Ng©n hµng th-¬ng m¹i t¹o ra ®ã chÝnh lµ kh¶ n¨ng biÕn møc tiÒn göi ban ®Çu t¹i mét ng©n hµng ®Çu tiªn nhËn tiÒn göi thµnh mét kho¶n tiÒn lín h¬n gÊp nhiÒu lÇn khi thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô tÝn dông, thanh to¸n qua nhiÒu ng©n hµng. 3. Ng©n hµng th-¬ng m¹i vµ thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt Ng©n hµng th-¬ng m¹i lµ ng©n hµng kinh doanh tiÒn tÖ nh»m môc tiªu c¬ b¶n lµ lîi nhuËn, v× vËy nªn mµng l-íi c¸c ng©n hµng h×nh thµnh réng kh¾p ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu tiÒn tÖ tÝn dông vµ thanh to¸n cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn réng kh¾p quèc gia vµ v-¬n ra quèc tÕ. Nh×n l¹i lÞch sö h×nh thµnh ban ®Çu cña ng©n hµng, chóng ta thÊy dÞch vô ®Çu tiªn mµ ng©n hµng cung cÊp lµ qu¶n lý vèn cho kh¸ch hµng, bªn c¹nh ®ã ng©n hµng cßn ®¶m b¶o thanh to¸n nhanh chãng, chÝnh x¸c, an toµn thuËn tiÖn cho kh¸ch hµng, do vËy t¹o ®-îc sù tÝn nhiÖm cho kh¸ch hµng, vµ ng©n hµng ®· thu hót ®-îc nguån vèn quan träng nhÊt cho ho¹t ®«ng cña m×nh. Ng©n hµng lµ trung t©m thanh to¸n cho kh¸ch hµng lµm cho qu¸ tr×nh l-u th«ng hµng ho¸ ®-îc tiÕn hµnh mét c¸ch cã hiÖu qu¶. NÒn kinh tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn th× tÇn sè giao dÞch ngµy cµng t¨ng nhanh vµ khèi l-îng tiÒn tÖ 3 ngµy cµng lín, ho¹t ®éng kinh tÕ ®· më réng ra ph¹m vi quèc tÕ. Trong ®iÒu kiÖn ®ã c¸c doanh nghiÖp kh«ng thÓ thanh to¸n trùc tiÕp cho nhau ®-îc, mµ cÇn ph¶i cã sù tham gia cña c¸c ng©n hµng trong n-íc vµ quèc tÕ. ChÝnh v× vËy, ng©n hµng trë thµnh trung gian thanh to¸n cña nÒn kinh tÕ. Bëi lÏ, nÕu kh«ng cã sù tham gia cña ng©n hµng vµo thanh to¸n th× ho¹t ®éng trao ®æi l-u th«ng hµng ho¸ sÏ bÞ ¸ch t¾c, chËm ch¹p, ¶nh h-ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Víi sù ra ®êi cña ng©n hµng, nh÷ng chi tr¶ vÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô cu¶ x· héi ®-îc thùc hiÖn qua ng©n hµng víi nhiÒu h×nh thøc thanh to¸n ®¬n gi¶n, thÝch hîp vµ kü thuËt ngµy cµng tiªn tiÕn. Ng©n hµng nhËn lµm thñ qòy cho doanh nghiÖp, lµm trung gian thanh to¸n hé c¸c kho¶n giao dÞch theo yªu cÇu cña hai bªn mua - b¸n, víi chøc n¨ng trung gian thanh to¸n cña Ng©n hµng th-¬ng m¹i, mÆc dï kh«ng ph¶i lµ chøc n¨ng chñ ®¹o, nh-ng nã cã vai trß cùc kú quan träng ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ - tÝn dông cña mét Ng©n hµng th-¬ng m¹i. Nhê cã nghiÖp vô nhËn tiÒn göi thanh to¸n ng©n hµng ®· t¹o ra nguån vèn t¹m thêi nhµn rçi trong nÒn kinh tÕ ®Ó cho vay, hç trî cho viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng trung gian tÝn dông bëi qua chøc n¨ng nµy Ng©n hµng th-¬ng m¹i cã thÓ huy ®éng ®-îc nguån vèn cã chi phÝ thÊp. Khi nghiÖp vô thanh to¸n cña ng©n hµng ®-îc thùc hiÖn mét c¸ch nhanh chãng, chÝnh x¸c, tiÕt kiÖm sÏ lµ nh©n tè chñ yÕu ®Ó thu hót kh¸ch hµng giao dÞch nhiÒu h¬n víi ng©n hµng. Tõ ®ã t¨ng qui m« huy ®éng vèn vµ ®Èy m¹nh ho¹t ®éng ®Çu t- tÝn dông. Trªn c¬ së lµm c¸c dÞch vô thanh to¸n cho kh¸ch hµng, cßn gióp cho ng©n hµng cã thÓ kiÓm so¸t ®-îc t×nh h×nh sö dông vèn, vµ ®a d¹ng ho¸ ®-îc hoat ®éng kinh doanh cña ng©n hµng... Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt trong Ng©n hµng th-¬ng m¹i th-êng ®-îc ¸p dông cho c¸c kho¶n chi tr¶ cã gi¸ trÞ lín gi÷a c¸c doanh nghiÖp, c¸ nh©n. V× vËy, t¨ng tû träng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt trong Ng©n hµng th-¬ng m¹i kh«ng chØ cã ý nghÜa vÒ mÆt tiÕt kiÖm tiÒn mÆt, chi phÝ l-u th«ng mµ cßn gióp cho c«ng t¸c qu¶n lý tµi s¶n cña doanh nghiÖp ®-îc tèt h¬n. Trªn c¬ së tµi kho¶n tiÒn göi vµ c¸c kho¶n thanh to¸n ®-îc thùc hiÖn qua ng©n hµng, ®· gióp c¸c doanh nghiÖp vµ c¬ quan qu¶n lý nh- bé chñ qu¶n, c¬ quan thuÕ cã ®iÒu kiÖn kiÓm tra theo dâi doanh thu, chi phÝ, x¸c ®Þnh kÕt qu¶ kinh doanh ®-îc chÝnh x¸c. §èi víi ng©n hµng, lµm tèt chøc n¨ng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ®· tËp hîp ®-îc mét khèi l-îng vèn tiÒn göi æn ®Þnh trong toµn hÖ thèng, v× gi¶m sè d- tiÒn göi cña kh¸ch hµng nµy th× t¨ng sè d- tiÒn göi cña kh¸ch hµng kh¸c. Tõ nh÷ng c¸i ®-îc trªn cña thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ®· t¹o cho Ng©n hµng th-¬ng m¹i ¸p dông mét c«ng cô míi, c«ng cô tµi kho¶n kh¸ch hµng ®Ó theo dâi 4 ghi chÐp tÊt c¶ c¸c dÞch vô ng©n hµng vÒ tiÒn tÖ, tÝn dông vµ thanh to¸n b»ng ®ång tiÒn ghi sæ thay thÕ cho tiÒn mÆt. Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt lµ h×nh thøc thanh to¸n th«ng qua trung gian thanh to¸n cña ng©n hµng b»ng c¸ch trÝch chuyÓn vèn tiÒn tÖ tõ tµi kho¶n tiÒn göi thanh to¸n cña bªn chi tr¶ sang tµi kho¶n tiÒn göi cña ng-êi thô h-ëng . Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt lµ h×nh thøc thanh to¸n ë c¸c n-íc kinh tÕ thÞ tr-êng ph¸t triÓn nã chiÕm vÞ thÕ vµ vai trß cùc kú quan träng trong c«ng t¸c thanh to¸n II- Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng 1. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt : 1.1. B¶n chÊt cña thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt lµ chØ c¸c nghiÖp vô chi tr¶ tiÒn hµng, dÞch vô vµ c¸c kho¶n kh¸c trong nÒn kinh tÕ quèc d©n ®-îc thùc hiÖn b»ng c¸ch trÝch chuyÓn tµi kho¶n trong hÖ thèng tÝn dông hoÆc bï trõ c«ng nî mµ kh«ng sö dông tiÒn mÆt. Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt xuÊt hiÖn tõ l©u trong trong lÞch sö loµi ng-êi. Tuy nhiªn, nã chØ thùc sù ®-îc ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. Ngµy nay, thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ®-îc ¸p dông réng kh¾p trong lÜnh vùc tµi chÝnh, ®èi néi còng nh- ®èi ngo¹i, nã chiÕm tû träng lín trong tæng chu chuyÓn tiÒn tÖ vµ ®-îc coi lµ c¸ch thøc thanh to¸n cã hiÖu qu¶ nhÊt. XÐt vÒ mÆt b¶n chÊt, thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ph¶n ¸nh sù vËn ®éng cña vËt t- hµng ho¸, dÞch vô l-u th«ng. Sù ph¸t triÓn réng kh¾p cña thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng hiÖn ®¹i lµ yªu cÇu tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn v-ît bËc cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸. Do ®ã nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn m¹nh, khèi l-îng hµng ho¸ dÞch vô trao ®æi trong n-íc còng nh- n-íc ngoµi t¨ng nhanh, tÊt yÕu ph¶i cã c¸ch thøc tr¶ tiÒn thuËn tiÖn, an toµn vµ tiÕt kiÖm. MÆt kh¸c, thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt cßn g¾n víi sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng tµi chÝnh - tÝn dông, ®Æc biÖt lµ sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng ng©n hµng. Sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña hÖ thèng nµy t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp, c¬ quan nhµ n-íc, tæ chøc x· héi vµ c¸ nh©n më tµi kho¶n tiÒn göi thanh to¸n tiÒn hµng - dÞch vô th«ng qua viÖc trÝch chuyÓn tµi kho¶n trong hÖ thèng nµy. Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt lµ mét ph¹m trï võa mang tÝnh chÊt lý thuyÕt trõu t-îng, võa mang tÝnh c«ng nghÖ cô thÓ: 5 - §øng vÒ mÆt ph¹m trï lý luËn, thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt lµ sù vËn ®éng cña tiÒn tÖ. ë ®©y tiÒn võa lµ c«ng cô kÕ to¸n, võa lµ c«ng cô ®Ó chuyÓn ho¸ gi¸ trÞ cña hµng ho¸ dÞch vô. - §øng vÒ mÆt c«ng nghÖ th× thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt lµ nh÷ng nghiÖp vô ph¶i th«ng qua nhiÒu giai ®o¹n liªn hoµn, ®ßi hái nh÷ng thao t¸c vÒ kü thuËt thanh to¸n tinh vi vµ phøc t¹p. 1.2. §Æc ®iÓm cña thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt Thø nhÊt: Trong thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt, tiÒn tÖ vµ hµng ho¸ vËn ®éng ng-îc chiÒu víi nhau. ViÖc thanh to¸n kh«ng ph¶i thùc hiÖn b»ng c¸ch trao tr¶ trùc tiÕp tiÒn – hµng gi÷a ng-êi mua vµ ng-êi b¸n mµ ®-îc thùc hiÖn b»ng c¸ch trÝch chuyÓn vèn tõ tµi kho¶n tiÒn göi cña ng-êi mua sang tµi kho¶n cña ng-êi b¸n sau khi hµng ho¸ ®· hoÆc ®ang vËn chuyÓn tõ ng-êi b¸n tíi ng-êi mua. Thø hai: Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt sö dông tiÒn ghi sæ hay cßn gäi lµ tiÒn bót tÖ. §©y lµ ®Æc ®iÓm c¬ b¶n nhÊt cña thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. ViÖc thanh to¸n ®-îc thùc hiÖn b»ng c¸ch trÝch chuyÓn tiÒn tõ tµi kho¶n cña ng-êi tr¶ tiÒn chuyÓn vµo tµi kho¶n cña ng-êi thô h-ëng t¹i ng©n hµng, kho b¹c nhµ n-íc hoÆc b»ng c¸ch bï trõ lÉn nhau. Thø ba : Trong thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt, mçi kho¶n thanh to¸n Ýt nhÊt cã ba bªn tham gia ®ã lµ: Ng-êi tr¶ tiÒn, ng-êi nhËn tiÒn vµ c¸c trung gian thanh to¸n. - Ng-êi tr¶ tiÒn cã thÓ lµ ng-êi mua hµng, ng-êi nhËn dÞch vô, ng-êi nép thuÕ, tr¶ nî hoÆc ng-êi chuyÓn nh-îng mét kho¶n tiÒn nµo ®ã do thiÖn chÝ hay do luËt ®Þnh. Ng-êi tr¶ tiÒn ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc thanh to¸n. Cã thÓ hä lµ ng-êi më ®Çu hoÆc tiÕp nèi trong qu¸ tr×nh thanh to¸n ®· ®-îc ng-êi nhËn tiÒn khëi x-íng. Ng-êi tr¶ tiÒn cã nhiÖm vô ph¶i tr¶ ®óng h¹n sè tiÒn ph¶i tr¶ vµ t«n träng nh÷ng thñ tôc cÇn thiÕt nh- lËp vµ nép chøng tõ thanh to¸n theo mÉu qui ®Þnh vµ thêi h¹n qui ®Þnh hoÆc ®· ®-îc tho¶ thuËn tr-íc. Ng-êi tr¶ tiÒn cã quyÒn tõ chèi thanh to¸n nÕu c¸c chñ thÓ kh¸c vi ph¹m nh÷ng cam kÕt hay nh÷ng qui ®Þnh ®· tho¶ thuËn gi÷a hai bªn. - Ng-êi nhËn tiÒn hay cßn ®-îc gäi lµ ng-êi thô h-ëng lµ ng-êi ®-îc h-ëng mét kho¶n tiÒn nµo ®ã do ®· giao hµng, cung øng dÞch vô hoÆc do luËt ®Þnh hoÆc do thiÖn chÝ 6 cña ng-êi kh¸c. §èi víi ng-êi nhËn tiÒn lµ ng-êi b¸n hay cung øng dÞch vô th× cë së ®Ó nhËn tiÒn lµ c¸c chøng tõ hay ho¸ ®¬n giao hµng. Trong tr-êng hîp ng-êi nhËn tiÒn víi t- c¸ch lµ tæ chøc tµi chÝnh, c¬ së nhËn tiÒn lµ c¸c quyÕt ®Þnh, lÖnh ph©n phèi cña cÊp trªn. Trong tr-êng hîp ng-êi nhËn tiÒn lµ c¸c chñ nî th× c¬ së ®Ó nhËn tiÒn lµ c¸c hîp ®ång hay khÕ -íc vay nî. - C¸c trung gian thanh to¸n lµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh nh- Ng©n hµng th-¬ng m¹i, Kho b¹c nhµ n-íc. Khi tiÕn hµnh c¸c nghiÖp vô thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ph¶i sö dông c¸c chøng tõ thanh to¸n riªng. Chøng tõ thanh to¸n lµ c¸c ph-¬ng tiÖn chuyÓn t¶i nh÷ng ®iÒu kiÖn thanh to¸n vµ ®-îc sö dông lµm c¨n cø ®Ó thùc hiÖn viÖc chi tr¶. Chøng tõ thanh to¸n gåm lÖnh thu hoÆc lÖnh chi cã nh÷ng møc ®é phøc t¹p kh¸c nhau, nh-ng dï sao th× mçi chøng tõ thanh to¸n còng ph¶i chøa ®ùng nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n nh-: Tªn, ®Þa chØ ng-êi tr¶ vµ ng-êi nhËn, sè tiÒn tr¶, lý do tr¶ tiÒn, ch÷ ký vµ dÊu cña chñ tµi kho¶n - kÕ to¸n tr-ëng hay ng-êi thõa hµnh trùc tiÕp lËp chøng tõ. KÌm theo lÖnh chi hoÆc lÖnh thu cã thÓ cßn cã c¸c giÊy tê phô trî kh¸c nh-: GiÊy b¸o liªn hµng, B¶ng kª thanh to¸n...vv. Nh÷ng chøng tõ nµy phôc vô cho viÖc xö lý kÕ to¸n cña c¸c trung gian thanh to¸n 1.3. Nh÷ng qui ®Þnh cã tÝnh nguyªn t¾c trong thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt Muèn tæ chøc vµ thùc hµnh c«ng t¸c thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt trong nÒn kinh tÕ, ngoµi tæ chøc c¬ së vËt chÊt, ®éi ngò c¸n bé lµm c«ng t¸c thanh to¸n cÇn ph¶i nghiªn cøu s©u s¾c lý luËn x· héi, chÕ ®é thÓ lÖ thanh to¸n khoa häc vµ thùc tiÔn ®¶m b¶o c«ng t¸c thanh to¸n ®-îc thùc hiÖn thuËn tiÖn, an toµn, chÝnh x¸c vµ nhanh chãng. HiÖn nay thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ®-îc thùc hiÖn trªn c¬ së: NghÞ ®Þnh sè 30/ CP ngµy 09/05/1996 cña ChÝnh phñ ban hµnh vÒ Quy chÕ ph¸t hµnh vµ sö dông sÐc; Th«ng t- sè 07/TT-NH1 ngµy 31/02/1994 cña Ng©n hµng Nhµ n-íc ViÖt Nam h-íng dÉn thùc hiÖn NghÞ ®Þnh sè 30/CP; QuyÕt ®Þnh sè 371/1999/Q§-NHNN1 ngµy 19/10/1999 cña Thèng ®èc Ng©n hµng Nhµ n-íc ViÖt Nam vÒ viÖc ban hµnh Quy chÕ ph¸t hµnh, sö dông vµ thanh to¸n thÎ ng©n hµng vµ NghÞ ®Þnh sè 64/2001/N§-CP ngµy 20/9/2001 cña ChÝnh phñ vÒ ho¹t ®éng thanh to¸n qua c¸c tæ chøc cung øng dÞch vô thanh to¸n (cã hiÖu lùc tõ ngµy 01/01/2002). Néi dung cña c¸c v¨n b¶n ph¸p qui ®-îc tãm t¾t thµnh nh÷ng qui ®Þnh cã tÝnh nguyªn t¾c sau : 1.3.1. Më vµ sö dông tµi kho¶n thanh to¸n: 7 Tµi kho¶n thanh to¸n lµ tµi kho¶n do ng-êi sö dông dÞch vô thanh to¸n më t¹i c¸c tæ chøc cung øng dÞch vô thanh to¸n ®Ó thùc hiÖn giao dÞch thanh to¸n theo quy ®Þnh cña Ng©n hµng Nhµ n-íc. * Më tµi kho¶n thanh to¸n - Ng©n hµng Nhµ n-íc më tµi kho¶n thanh to¸n cho c¸c tæ chøc tÝn dông trong n-íc, c¸c tæ chøc kh¸c ®-îc lµm dÞch vô thanh to¸n vµ c¸c ng©n hµng n-íc ngoµi, tæ chøc tiÒn tÖ, ng©n hµng quèc tÕ. Ng©n hµng Nhµ n-íc ®-îc më tµi kho¶n thanh to¸n t¹i c¸c ng©n hµng n-íc ngoµi, tæ chøc tiÒn tÖ, ng©n hµng n-íc ngoµi. - C¸c tæ chøc tÝn dông lµ ng©n hµng më tµi kho¶n thanh to¸n cho c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c, c¸c tæ chøc kh¸c vµ c¸ nh©n. Ng©n hµng th-¬ng m¹i nhµ n-íc më tµi kho¶n thanh to¸n cho Kho b¹c nhµ n-íc ë huyÖn, thÞ x· kh«ng ph¶i lµ tØnh lþ Tæ chøc tÝn dông më tµi kho¶n thanh to¸n t¹i Ng©n hµng Nhµ n-íc vµ c¸c ng©n hµng. Tæ chøc tÝn dông lµ ng©n hµng ®-îc më tµi kho¶n thanh to¸n t¹i ng©n hµng n-íc ngoµi khi ®-îc Ng©n hµng Nhµ n-íc cho phÐp thùc hiÖn dÞch vô thanh to¸n quèc tÕ. - Kho b¹c Nhµ n-íc më tµi kho¶n thanh to¸n t¹i Ng©n hµng Nhµ n-íc. ë huyÖn, thÞ x· kh«ng ph¶i lµ tØnh lþ. Kho b¹c Nhµ n-íc më tµi kho¶n thanh to¸n t¹i mét ng©n hµng th-¬ng m¹i nhµ n-íc. - C¸c tæ chøc kh¸c ®-îc lµm dÞch vô thanh to¸n më tµi kho¶n thanh to¸n cho ng-êi sö dông dÞch vô thanh to¸n theo quy ®Þnh cña c¬ quan nhµ n-íc cã thÈm quyÒn. - Ng-êi sö dông dÞch vô thanh to¸n cã quyÒn chän ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc kh¸c ®-îc lµm dÞch vô thanh to¸n ®Ó më tµi kho¶n thanh to¸ntrõ tr-êng hîp ph¸p luËt cã quy ®Þnh kh¸c. * Sö dông tµi kho¶n vµ uû quyÒn sö dông tµi kho¶n. - Chñ tµi kho¶n cã quyÒn sö dông sè tiÒn trªn tµi kho¶n thanh to¸n phï hîp víi quy ®Þnh cña Ng©n hµng Nhµ n-íc vµ ph¸p luËt kh¸c cã liªn quan. - Chñ tµi kho¶n cã nghia vô tu©n thñ c¸c quy ®Þnh cña NghÞ ®Þnh nµy vµ ph¸p luËt kh¸c cã liªn quan trong viÖc sö dông tµi kho¶n thanh to¸n. 8 - Chñ tµi kho¶n ®-îc uû quyÒn cho ng-êi kh¸c b»ng van b¶n sö dông tµi kho¶n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Ng-êi ®-îc uû quyÒn cã quyÒn h¹n vµ nghÜa vô nh- chñ tµi kho¶n trong ph¹m vi uû quyÒn vµ kh«ng ®-îc uû quyÒn l¹i cho ng-êi thø ba * Sö dông vµ uû quyÒn sö dông tµi kho¶n cña ®ång chñ tµi kho¶n. Ngoµi c¸c quy ®Þnh vÒ sö dông tµi kho¶n vµ uû quyÒn sö dông tµi kho¶n, viÖc sö dông tµi kho¶n cña ®ång chñ tµi kho¶n cßn ph¶i tu©n theo c¸c quy ®Þnh sau: - Mäi giao dÞch thanh to¸n trªn tµi kho¶n chØ ®-îc thùc hiÖ khi cã sù chÊp thuËn cña tÊt c¶ nh÷ng ng-êi lµ ®ång chñ tµi kho¶n. - §ång chñ tµi kho¶n ®-îc uû quyÒn cho ng-êi kh¸c sö dông tµi kho¶n trong ph¹m vi quyÒn vµ nghÜa vô cña m×nh. ViÖc uû quyÒn ph¶i ®-îc lËp thµnh v¨n b¶n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. - Tr-êng hîp mét ®ång chñ tµi kho¶n bÞ chÕt, bÞ tuyªn bè mÊt tÝch hoÆc mÊt n¨ng lùc hµnh vi d©n sù th× quyÒn sö dông tµi kho¶n vµ nghÜa vô ph¸t sinh tõ viÖc sö dông tµi kho¶n cña ng-êi ®ã ®-îc thùchiÖn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. * Tµi kho¶n thanh to¸n, ®iÒu kiÖn, thñ tôc më vµ sö dông tµi kho¶n thanh to¸n Lo¹i tµi kho¶n thanh to¸n, tÝnh chÊt tµi kho¶n thanh to¸n, ®iÒu kiÖn, thñ tôc më vµ sö dông tµi kho¶n thanh to¸n do tæ chøc cung øng dÞch vô thanh to¸n quy ®Þnh phï hîp víi quy ®Þnh cña Ng©n hµng Nhµ n-íc vµ c¸c quy ®Þnh kh¸c cña ph¸p luËt. * Phong to¶ tµi kho¶n Tµi kho¶n thanh to¸n bÞ phong to¶ mét phÇn hoÆc toµn bé sè tiÒn cã trªn tµi kho¶n trong c¸c tr-êng hîp sau: + Khi cã sù tho¶ thuËn gi÷a chñ tµi kho¶n vµ ng-êi cung øng dÞch vô thanh to¸n; + Khi cã quyÕt dÞnh hoÆc yªu cÇu b»ng v¨n b¶n cña ng-êi cã thÈm quyÒn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt; + C¸c tr-êng hîp kh¸c do ph¸p luËt quy ®Þnh; ViÖc phong to¶ tµi kho¶n thanh to¸n chÊm døt khi: + KÕt thóc thêi h¹n tho¶ thuËn phong to¶ tµi kho¶n gi÷a chñ tµi kho¶n vµ tæ chøc cung øng dÞch vô thanh to¸n; 9 + Ng-êi cã thÈm quyÒn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ra quyÕt ®Þnh hoÆc yªu cÇu chÊm døt viÖc phong to¶. + Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. * §ãng tµi kho¶n Tæ chøc cung øng dÞch vô thanh to¸n ®ãng tµi kho¶n thnah to¸n trong c¸c tr-êng hîp sau: + Khi chñ tµi kho¶n yªu cÇu; + Khi c¸ nh©n cã tµi kho¶n bÞ chÕt, mÊt tÝch hoÆc mÊt n¨ng lùc hµnh vi d©n sù; + Khi tæ chøc cã tµi kho¶n chÊm døt ho¹t ®éng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Tæ chøc cung øng dÞch vô thanh to¸n ®-îc quyÒn quyÕt ®Þnh viÖc ®ãng tµi kho¶n khi chñ tµi kho¶n vi ph¹m ph¸p luËt trong thanh to¸n hoÆc vi ph¹m tho¶ thuËn víi tæ chøc ung øng dÞch vô thanh to¸n; hoÆc khi tµi kho¶n cã sè d- thÊp vµ kh«ng ho¹t ®éng trong thêi h¹n nhÊt ®Þnh theo quy ®Þnh cña tæ chøc cung øng dÞch vô thanh to¸n. 1.3.2. §¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n Ng-êi sö dông dÞch vô thanh to¸n ph¶i b¶o ®¶m cã ®ñ tiÒn trªn tµi kho¶n thanh to¸n ®Ó thùc hiÖn lÖnh thanh to¸n mµ m×nh ®· lËp, trõ tr-êng hîp cã tho¶ thuËn thÊu chi víi tæ chøc cung øng dÞch vô thanh to¸n. 1.3.3. Thùc hiÖn lÖnh thanh to¸n Tæ chøc cung øng dÞch vô thanh to¸n cã nghÜa vô thùc hiÖn ®Çy ®ñ, kÞp thêi lÖnh thanh to¸n cña ng-êi sö dông dÞch vô thanh to¸n phï hîp víi quy ®Þnh hoÆc tho¶ thuËn cña tæ chøc cung øng dÞch vô thanh to¸n ®èi víi ng-êi sö dông dÞch vô thanh to¸n nh-ng kh«ng tr¸i ph¸p luËt. 1.3.4. PhÝ dÞch vô thanh to¸n Tæ chøc cung øng dÞch vô thanh to¸n ®-îc quyÒn thu phÝ cña ng-êi sö dông dÞch vô thanh to¸n 1.3.5 . Chøng tõ thanh to¸n: TÊt c¶ c¸c chøng tõ thanh to¸n cña c¸c chñ thÓ thanh to¸n ®Òu ph¶i lËp trªn mÉu in s½n do ng©n hµng in vµ nh-îng b¸n. Nh÷ng chøng tõ ®ã ph¶i lËp ®ñ liªn, viÕt râ rµng kh«ng tÈy xo¸ vµ ph¶i nép vµo ng©n hµng theo ®óng qui ®Þnh. C¸c ng©n hµng cã quyÒn 10 tõ chèi thanh to¸n hoÆc kh«ng chÊp nhËn thanh to¸n trong tr-êng hîp chñ thÓ thanh to¸n vi ph¹m mét trong nh÷ng qui ®Þnh cña chÕ ®é thanh to¸n hiÖn hµnh. 1.3.6. Tr¸ch nhiÖm cña ng©n hµng: C¸c ng©n hµng cã tr¸ch nhiÖm h-íng dÉn cho kh¸ch hµng lµm c¸c thñ tôc thanh to¸n, gi¸m s¸t kh¶ n¨ng chi tr¶ cña kh¸ch hµng, cung cÊp ®Çy ®ñ vµ kÞp thêi c¸c lo¹i giÊy tê thanh to¸n cÇn thiÕt cho kh¸ch hµng theo chÕ ®é qui ®Þnh. C¸c ng©n hµng cã tr¸ch nhiÖm th«ng b¸o vµ ®èi chiÕu th-êng xuyªn víi c¸c chñ tµi kho¶n vÒ sè dtµi kho¶n tiÒn göi. Khi nhËn ®-îc c¸c chøng tõ thanh to¸n cña kh¸ch hµng göi ®Õn, c¸c ng©n hµng ph¶i kiÓm tra kh¶ n¨ng thanh to¸n cña chñ tµi kho¶n tr-íc khi thùc hiÖn thanh to¸n vµ cã quyÒn tõ chèi thanh to¸n nÕu tµi kho¶n kh«ng ®ñ tiÒn. Ng©n hµng ph¶i thanh to¸n kÞp thêi, chÝnh x¸c vµ ®¶m b¶o an toµn tµi s¶n cho kh¸ch hµng. NÕu do thiÕu sãt g©y thiÖt h¹i cho kh¸ch hµng th× ng©n hµng ph¶i båi th-êng vËt chÊt cho bªn bÞ h¹i vµ tuú theo møc ®é vi ph¹m cã thÓ bÞ xö lý theo ph¸p luËt. Khi thùc hiÖn dÞch vô thanh to¸n cho kh¸ch hµng, ng©n hµng ®-îc thu phÝ theo qui ®Þnh cña Thèng ®èc Ng©n hµng Nhµ n-íc. Trªn ®©y lµ mét sè qui ®Þnh cã tÝnh nguyªn t¾c c¬ b¶n nh»m môc ®Ých võa ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh thanh to¸n ®-îc thùc hiÖn ®óng ®¾n, võa ®¶m b¶o cho sù kiÓm so¸t b»ng ®ång tiÒn cña hÖ thèng ng©n hµng ®èi víi c¸c ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ thanh to¸n cã hiÖu qu¶. 2- C¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ë ViÖt Nam hiÖn nay: HiÖn nay, trªn thÕ giíi ng-êi ta ®· nghiªn cøu vµ ¸p dông nhiÒu h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt rÊt ®a d¹ng vµ phong phó. Nh-ng ë mçi n-íc tuú theo m« h×nh kinh tÕ, tr×nh ®é qu¶n lý, tuú theo møc ®é hoµn thiÖn vµ hiÖu n¨ng cña hÖ thèng ng©n hµng, ng-êi ta lùa chän mét sè h×nh thøc vµ cô thÓ ho¸ cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn, ®Æc thï cña mçi n-íc. ë ViÖt Nam hiÖn nay, nÒn kinh tÕ c¬ b¶n ®· chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. VÞ trÝ, vai trß chøc n¨ng cña doanh nghiÖp, cña Ng©n hµng th-¬ng m¹i vµ cña Ng©n hµng trung -¬ng ®· thay ®æi theo m« h×nh kinh tÕ thi tr-êng. ChÝnh v× vËy, chÕ ®é thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt còng ®-îc hoµn thiÖn h¬n ®Ó phï hîp víi thùc tiÔn. Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ®-îc quy ®Þnh trong NghÞ ®Þnh sè 64/2001/N§CP ngµy 20/9/2001 cña ChÝnh phñ bao gåm nh÷ng h×nh thøc sau : 11 H×nh thøc thanh to¸n b»ng sÐc. H×nh thøc thanh to¸n b»ng lÖnh chi hoÆc uû nhiÖm chi. H×nh thøc thanh to¸n b»ng uû nhiÖm thu H×nh thøc thanh to¸n b»ng thÎ thanh to¸n H×nh thøc thanh to¸n b»ng th- tÝn dông Trong ®ã, h×nh thøc thanh to¸n b»ng sÐc tu©n theo NghÞ ®Þnh sè 30/CP ngµy 09/5/1996 cña ChÝnh phñ vµ Th«ng t- h-íng dÉn sè 07/TT-NH1 ngµy 31/02/1994 cña Ng©n hµng Nhµ n-íc ViÖt Nam 2.1. Thanh to¸n b»ng sÐc SÐc lµ lÖnh tr¶ tiÒn cña chñ tµi kho¶n ®-îc lËp trªn mÉu do Ng©n hµng nhµ n-íc qui ®Þnh yªu cÇu ng©n hµng phôc vô m×nh trÝch tiÒn tõ tµi kho¶n tiÒn göi cña m×nh ®Ó tr¶ cho ng-êi thô h-ëng cã tªn trªn sÐc hay ng-êi cÇm tê sÐc ®ã. SÐc lµ mét lo¹i chøng tõ thanh to¸n ®-îc ¸p dông réng r·i ë tÊt c¶ c¸c n-íc trªn thÕ giíi, qui ®Þnh sö dông sÐc ®· ®-îc chuÈn ho¸ trªn luËt th-¬ng m¹i quèc gia vµ trªn c«ng -íc quèc tÕ. NghÞ ®Þnh 30/CP cña ChÝnh phñ quy ®Þnh râ ë ViÖt Nam ®-îc phÐp l-u hµnh c¸c lo¹i sÐc v« danh vµ sÐc ký danh ®-îc phÐp chuyÓn nh-îng th«ng qua thñ tôc ký hËu chuyÓn nh-îng. NghÞ ®Þnh 30/CP ra ®êi ®· ®¸nh dÊu mét b-íc chuyÓn biÕn cã ý nghÜa kinh tÕ lín trong viÖc sö dông sÐc ë ViÖt Nam. Theo nghÞ ®Þnh nµy, sÐc kh«ng cßn lµ mét c«ng cô chuyÓn kho¶n ®¬n thuÇn mµ cßn ph¸t huy ®-îc vai trß lµ c«ng cô l-u th«ng. SÐc ®-îc dïng ®Ó thanh to¸n tiÒn hµng, dÞch vô nép thuÕ tr¶ nî...vv, hoÆc ®-îc dïng ®Ó rót tiÒn mÆt t¹i c¸c chi nh¸nh ng©n hµng. TÊt c¶ c¸c kh¸ch hµng më tµi kho¶n t¹i ng©n hµng ®Òu cã quyÒn sö dông sÐc ®Ó thanh to¸n. Thêi h¹n hiÖu lùc cña tê sÐc lµ 15 ngµy kÓ tõ ngµy chñ tµi kho¶n ph¸t hµnh sÐc ®Õn ngµy ng-êi thô h-ëng nép sÐc vµo ng©n hµng (gåm c¶ ngµy chñ nhËt vµ ngµy lÔ). Mét tê sÐc ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó thanh to¸n lµ tê sÐc ®¶m b¶o c¸c yÕu tè sau: - Tê sÐc ph¶i cã ®ñ c¸c yÕu tè vµ néi dung quy ®Þnh, kh«ng bÞ tÈy xo¸, söa ch÷a, sè tiÒn b»ng ch÷ vµ b»ng sè ph¶i khíp nhau. - Tê sÐc ph¶i nép trong thêi gian hiÖu lùc thanh to¸n. - Kh«ng cã lÖnh ®×nh chØ thanh to¸n. 12 - Ch÷ ký vµ mÉu dÊu ( nÕu cã ) cña ng-êi ph¸t hµnh sÐcph¶i khíp ®óng víi mÉu ®· ®¨ng ký t¹i ng©n hµng. - Kh«ng ký ph¸t hµnh sÐc v-ît qu¸ thÈm quyÒn quy ®Þnh t¹i v¨n b¶n uû quyÒn. - Tµi kho¶n tiÒn göi cña Chñ tµi kho¶n ®ñ sè d- ®Ó thanh to¸n. - C¸c ch÷ ký chuyÓn nh-îng (®èi víi sÐc ký danh) ph¶i liªn tôc. ë ViÖt Nam hiÖn nay cã c¸c lo¹i sÐc sau : SÐc dïng ®Ó lÜnh tiÒn mÆt, sÐc chuyÓn kho¶n, sÐc b¶o chi ( NÕu kh¸ch hµng yªu cÇu ). 2.1.1. SÐc lÜnh tiÒn mÆt SÐc lÜnh tiÒn mÆt lµ lo¹i sÐc chØ ®-îc dïng ®Ó rót tiÒn mÆt t¹i ng©n hµng n¬i ®¬n vÞ më tµi kho¶n. SÐc dïng ®Ó lÜnh tiÒn mÆt khi cã hai ®-êng song song chÐo gãc ë phÝa trªn bªn tr²i hoÆc kh«ng cã chö “ chuyÓn kho°n “ ë mÆt tr­íc tê sÐc. Khi cã nhu cÇu lÜnh tiÒn mÆt ng-êi ph¸t hµnh sÐc ph¶i ghi tªn ph¸p nh©n (hoÆc c¸ nh©n), ®Þa chØ hoÆc sè hiÖu tµi kho¶n vµ tªn ng©n hµng vµo n¬i quy ®Þnh cña mÆt tr-íc tê sÐc. Khi lÜnh tiÒn mÆt, ng-êi lÜnh tiÒn ph¶i nép vµo ng©n hµng n¬i ph¸t hµnh sÐc tê sÐc lÜnh tiÒn mÆt ghi ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè ®· quy ®Þnh. Tr-êng hîp ng-êi thô h-ëng ®øng tªn c¸ nh©n, ®ång thêi lµ ng-êi trùc tiÕp lÜnh tiÒn th× kh«ng cÇn cã giÊy uû quyÒn. C¸c tr-êng hîp kh¸c, ph¶i cã giÊy uû quyÒn cña ng-êi thô h-ëng (uû quyÒn tõng lÇn hoÆc uû quyÒn cã thêi h¹n ). 2.1.2. SÐc dïng thanh to¸n chuyÓn kho¶n SÐc thanh to¸n chuyÓn kho¶n lµ lo¹i sÐc do chñ tµi kho¶n ph¸t hµnh vµ giao trùc tiÕp cho ng-êi thô h-ëng ®Ó thanh to¸n tiÒn hµng, dÞch vô vµ c¸c kho¶n thanh to¸n kh¸c. Kh¸c víi sÐc lÜnh tiÒn mÆt, khi ph¸t hµnh sÐc thanh to¸n chuyÓn kho¶n, chñ tµi kho°n ph°i g³ch hai ®­êng song song chÐo gãc hoÆc viÕt “chuyÓn kho°n” ë gãc phÝa trªn bªn tr¸i mÆt tr-íc tê sÐc tr-íc khi giao cho ng-êi thô h-ëng. SÐc chuyÓn kho¶n ®-îc dïng ®Ó thanh to¸n gi÷a c¸c chñ thÓ më tµi kho¶n t¹i cïng mét chi nh¸nh ng©n hµng . NÕu thanh to¸n kh¸c chi nh¸nh ng©n hµng th× c¸c ng©n hµng ®ã ph¶i tham gia thanh to¸n bï trõ trªn ®Þa bµn. VÒ nguyªn t¾c, sÐc thanh to¸n chuyÓn kho¶n ph¶i ®-îc ph¸t hµnh trªn c¬ së sè d- tµi kho¶n tiÒn göi hiÖn cã t¹i ng©n hµng. NÕu tµi kho¶n tiÒn göi kh«ng ®ñ sÐc ®Ó thanh to¸n, sÏ bÞ ng©n hµng tõ chèi thanh to¸n, chñ tµi kho¶n ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm 13 thanh to¸n tê sÐc ®ã vµ nh÷ng kho¶n tiÒn ph¹t chi phÝ ph¸t sinh liªn quan ®Õn viÖc khiÕu n¹i vµ khëi kiÖn. Tr-êng hîp hai chñ thÓ thanh to¸n më tµi kho¶n t¹i cïng mét chi nh¸nh ng©n hµng th× ng-êi ph¸t hµnh sÐc sÏ giao sÐc cho ng-êi thô h-ëng. Ng-êi thô h-ëng sau khi kiÓm tra tÝnh hîp lÖ cña tê sÐc sÏ nép sÐc vµo ng©n hµng phôc vô m×nh. Ng©n hµng sau khi kiÓm tra tê sÐc, nÕu ®ñ ®iÒu kiÖn th× h¹ch to¸n. NÕu hai chñ thÓ thanh to¸n më tµi kho¶n t¹i hai ng©n hµng kh¸c hÖ thèng nh-ng tham gia thanh to¸n bï trõ, th× ng©n hµng phôc vô ng-êi thô h-ëng sÏ kª tê sÐc ®ã chuyÓn sang ng©n hµng phôc vô ng-êi mua vµo phiªn bï trõ gÇn nhÊt. 2.1.3. SÐc b¶o chi: SÐc b¶o chi lµ mét lo¹i sÐc thanh to¸n ®-îc ng©n hµng ®¶m b¶o kh¶ n¨ng chi tr¶ b»ng c¸ch trÝch tr-íc sè tiÒn trªn sÐc tõ tµi kho¶n tiÒn göi cña ng-êi tr¶ tiÒn sang tµi kho¶n ®¶m b¶o thanh to¸n sÐc nh»m ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n cña tê sÐc ®ã. SÐc b¶o chi cã ph¹m vi thanh to¸n réng h¬n sÐc chuyÓn kho¶n. Ngoµi viÖc ®-îc sö dông ®Ó thanh to¸n gi÷a c¸c chñ thÓ më tµi kho¶n t¹i cïng mét chi nh¸nh ng©n hµng, hai ng©n hµng cã tham gia thanh to¸n bï trõ trªn cïng ®Þa bµn, th× sÐc b¶o chi cßn ®-îc sö dông ®Ó thanh to¸n gi÷a kh¸ch hµng më tµi kho¶n t¹i c¸c chi nh¸nh ng©n hµng trong cïng hÖ thèng trong ph¹m vi c¶ n-íc. Do sÐc ®· ®-îc ng©n hµng ®¶m b¶o kh¶ n¨ng chi tr¶, nªn khi kh¸ch hµng nép sÐc vµo ng©n hµng phôc vô ®¬n vÞ thô h-ëng th× sÏ ®-îc ghi cã ngay cho ng-êi thô h-ëng sau khi kiÓm tra tÝnh hîp lÖ cña tê sÐc. V× vËy ®Ó ®¶m b¶o an toµn c¸c ng©n hµng ph¸t hµnh sÐc b¶o chi ph¶i tÝnh ký hiÖu mËt (Quy ®Þnh riªng cho tõng hÖ thèng ng©n hµng). 2.2. H×nh thøc thanh to¸n b»ng uû nhiÖm chi Uû nhiÖm chi lµ lÖnh chi tiÒn cña chñ tµi kho¶n ®-îc lËp theo mÉu in s½n cña ng©n hµng, yªu cÇu ng©n hµng phôc vô m×nh ( N¬i më tµi kho¶n tiÒn göi) trÝch tµi kho¶n cña m×nh ®Ó tr¶ cho ng-êi thô h-ëng. Uû nhiÖm chi ®-îc dïng ®Ó thanh to¸n c¸c kho¶n tiÒn hµng, dÞch vô hoÆc chuyÓn tiÒn trong cïng hÖ thèng hay kh¸c hÖ thèng ng©n hµng. Khi nhËn ®-îc uû nhiÖm chi chuyÓn tiÒn, trong vßng mét ngµy lµm viÖc, ng©n hµng phôc vô ng-êi tr¶ tiÒn ph¶i hoµn tÊt lÖnh chi hoÆc tõ chèi thùc hiÖn nÕu tµi kho¶n cña kh¸ch hµng kh«ng ®ñ sè d- hoÆc chøng tõ kh«ng hîp lÖ. §©y lµ h×nh thøc thanh to¸n ®¬n gi¶n, nhanh chãng nªn nã chiÕm tû träng rÊt lín trong tæng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt, vµ nã th-êng ®-îc ¸p dông gi÷a c¸c ®¬n vÞ thanh to¸n cã sù tÝn nhiÖm lÉn nhau. 14 Tr-êng hîp hai chñ thÓ thanh to¸n më tµi kho¶n t¹i hai ng©n hµng, th× ®¬n vÞ b¸n sau khi giao hµng cho ®¬n vÞ mua, ®¬n vÞ mua sÏ lËp uû nhiÖm chi göi ®Õn ng©n hµng phôc vô m×nh. T¹i ng©n hµng phôc vô ®¬n vÞ mua sau khi kiÓm tra tÝnh hîp lÖ cña chøng tõ sÏ tiÕn hµnh ghi nî vµ chuyÓn theo liªn hµng (nÕu lµ hai ng©n hµng trong cïng hÖ thèng) hoÆc chuyÓn sang tµi kho¶n thanh to¸n bï trõ ( nÕu lµ hai ng©n hµng kh¸c hÖ thèng nh-ng tham gia thanh to¸n bï trõ trªn cïng ®Þa bµn ) trong ngµy lµm viÖc. 2.3. H×nh thøc thanh to¸n b»ng uû nhiÖm thu Uû nhiÖm thu lµ h×nh thøc thanh to¸n mµ ng-êi b¸n khi hoµn thµnh viÖc sö dông hµng ho¸ theo hîp ®ång bªn mua, sÏ lËp chøng tõ nhê ng©n hµng phôc vô m×nh thu hé sè tiÒn ®· giao . Uû nhiÖm thu lµ lo¹i giÊy tê do ng-êi b¸n lËp theo mÉu in s½n cña ng©n hµng göi vµo ng©n hµng phôc vô m×nh nhê ng©n hµng thu hé sè tiÒn hµng ®· giao. H×nh thøc nµy chØ sö dông trong tr-êng hîp hai bªn mua b¸n cã quan hÖ th-êng xuyªn vµ tÝn nhiÖm lÉn nhau vµ uû nhiÖm thu chØ ¸p dông trong tr-êng hîp cã hîp ®ång kinh tÕ hoÆc ®¬n ®Æt hµng . Uû nhiÖm thu cã thÓ ¸p dông thanh to¸n gi÷a kh¸ch hµng më tµi kho¶n ë cïng mét ng©n hµng hoÆc gi÷a c¸c ng©n hµng cã cïng hÖ thèng hoÆc kh¸c hÖ thèng Tuy nhiªn h×nh thøc thanh to¸n b»ng uû nhiÖm thu vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ lµ: Chøng tõ ®-îc lËp ë bªn b¸n nªn mÊt nhiÒu c«ng ®o¹n vµ thêi gian lu©n chuyÓn, dÔ x¶y ra tr-êng hîp chøng tõ khèng vµ sai lÖch sè tiÒn 2.4. H×nh thøc thanh to¸n b»ng th- tÝn dông : Th- tÝn dông lµ lÖnh cña chñ tµi kho¶n yªu cÇu ng©n hµng trÝch sè tiÒn nhÊt ®Þnh ®ð ®Ó tr° tiÒn h¯ng ®± hîp ®ång, tô t¯i kho°n cða m×nh v¯o t¯i kho°n “ TiÒn gõi ®°m b°o thanh to²n th­ tÝn dóng “. Th- tÝn dông ®-îc dïng thanh to¸n tiÒn hµng trong ®iÒu kiÖn hai bªn mua b¸n kh«ng cã sù tÝn nhiÖm lÉn nhau, yªu cÇu bªn mua ph¶i cã ®ñ tiÒn tr¶ ngay sau khi giao hµng. Sè tiÒn më th- tÝn dông ph¶i phï hîp víi hîp ®ång kinh tÕ vµ ®¬n ®Æt hµng ®· ký. Ph¹m vi ¸p dông cña h×nh thøc thanh to¸n b»ng th- tÝn dông lµ: §èi víi kh¸ch hµng cã më tµi kho¶n ë hai ng©n hµng cïng hÖ thèng, hoÆc hai ng©n hµng kh¸c hÖ thèng nh-ng cã tham gia thanh to¸n bï trõ trªn cïng mét ®Þa bµn. Bªn c¹nh ®ã viÖc thanh to¸n b»ng th- tÝn dông cßn nhiÒu h¹n chÕ nh- sÏ g©y ra viÖc ø ®äng vèn, lµm 15 cho bªn mua thiÕu vèn gi¶ t¹o, h×nh thøc thanh to¸n b»ng th- tÝn dông thñ tôc cßn r-êm rµ nªn nã còng rÊt Ýt ®-îc ¸p dông. 2.5. H×nh thøc thanh to¸n b»ng thÎ thanh to¸n ViÖc ¸p dông h×nh thøc thanh to¸n b»ng thÎ thanh to¸n ®-îc thùc hiÖn theo QuyÕt ®Þnh sè 371/1999/Q§-NHNN1 ngµy 19/10/1999 cña Thèng ®èc Ng©n hµng Nhµ n-íc ViÖt Nam, trong ®ã thÎ thanh to¸n bao gåm: - ThÎ thanh to¸n lµ lo¹i thÎ do chñ thÎ sö dông ®Ó thanh to¸n tiÒn hµng ho¸, dÞch vô, rót tiÒn mÆt trong ph¹m vi sè d- tµi kho¶n tiÒn göi cña m×nh t¹i ng©n hµng ph¸t hµnh thÎ. - ThÎ tÝn dông lµ thÎ cho phÐp chñ thÎ thanh to¸n tiÒn hµng ho¸, dÞch vô, rót tiÒn mÆt trong h¹n møc tÝn dông ®-îc ng©n hµnh ph¸t hµnh thÎ chÊp thuËn theo hîp ®ång ThÎ thanh to¸n ph¶i cã ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè sau: + Tªn chñ thÎ. + Tªn ng©n hµng ph¸t hµnh thÎ. + Sè thÎ + Nh·n hiÖu th-¬ng m¹i. + Thêi h¹n sö dông thÎ. ThÎ thanh to¸n ®-îc sö dông ®Ó tr¶ tiÒn hµng ho¸ - dÞch vô t¹i ®¬n vÞ chÊp nhËn thÎ hoÆc rót ViÖt Nam ®ång b»ng tiÒn mÆt t¹i ng©n hµng ph¸t hµnh thÎ, ng©n hµng thanh to¸n thÎ. ViÖc sö dông thÎ ®Ó thanh to¸n tiÒn hµng vµ chi tr¶ dÞch vô b»ng ngo¹i tÖ chØ ®-îc thùc hiÖn ngoµi l·nh thæ ViÖt Nam hoÆc t¹i c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n trong n-íc ®-îc phÐp thu ngo¹i tÖ. Thêi h¹n sö dông thÎ do ng©n hµng ph¸t hµnh quy ®Þnh. Riªng ®èi víi thÎ tÝn dông tèi ®a kh«ng qu¸ 3 n¨m kÓ tõ khi thÎ ®-îc ph¸t hµnh. 3. Vai trß cña thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng hiÖn nay Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ nÒn kinh tÕ tiÒn tÖ. Vèn tiÒn tÖ lµ ®iÒu kiÖn tµi chÝnh ®Ó thµnh lËp doanh nghiÖp, lµ nh©n tè t¹o lËp ®iÒu kiÖn më ®Çu qu¸ tr×nh vµ chu kú s¶n xuÊt kinh doanh vµ còng lµ kÕt qu¶ saukhi kÕt thóc c¸c chu kú s¶n xuÊt. V× vËy, t¹o vèn, sö dông vèn t¨ng nhanh vßng quay chu chuyÓn vèn lµ ph-¬ng thøc vµ tiªu chuÈn n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh, tèi ®a ho¸ lîi nhuËn còng nh- chu chuyÓn kinh tÕ vÜ m«. NÕu tiÒn tÖ v¯ ng©n h¯ng l¯ hÖ thèng huyÕt m³ch cung cÊp “ m²u “ t÷c vèn tiÒn tÖ cho “c¬ thÓ kinh tÕ “. Doanh nghiÖp cñng nh­ to¯n bé nÒn kinh tÕ, th× c«ng t²c thanh to²n l¯ “mét van tim “ thòc ®Èy tèc ®é tuÇn ho¯n vèn. L­u th«ng h¯ng ho¸ lµ cë së cña l-u 16 th«ng tiÒn tÖ, vµ ng-îc l¹i l-u th«ng tiÒn tÖ thóc ®Èy l-u th«ng hµng ho¸. V× vËy thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt cã nh÷ng -u thÕ ®Æc tr-ng vµ vai trß quan träng ®èi víi doang nghiÖp, ng©n hµng vµ nÒn kinh tÕ. 3.1.Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt lµ h×nh thøc thanh to¸n an toµn nhanh chãng, khèi l-îng thanh to¸n lín, ph¹m vi thanh to¸n réng. Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt lµ h×nh thøc thanh to¸n th«ng qua vai trß trung gian thanh to¸n cña ng©n hµng. §Ó thùc hiÖn h×nh thøc thanh to¸n nµy ph¶i cã ba chñ thÓ tham gia : Bªn chi tr¶, bªn thô h-ëng vµ ng©n hµng. Mçi bªn tham gia quan hÖ thanh to¸n ph¶i më tµi kho¶n tiÒn göi t¹i ng©n hµng. NghiÖp vô thanh to¸n th«ng qua sö dông c¸c tµi kho¶n trªn vµ ®-îc tiÕn hµnh vèi ®iÒu kiÖn tµi kho¶n tiÒn göi cña c¸c bªn chØ tr¶ cßn sè d- hoÆc ®-îc thÊu chi ®Ó ®¶m b¶o thanh to¸n. Trong ®iÒu kiÖn cña x· héi th«ng tin, hÖ thèng thanh to¸n ®-îc tin häc ho¸, tèc ®é thanh to¸n t-¬ng ®-¬ng tèc ®é truyÒn tin. Th× h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt cã -u thÕ tuyÖt ®èi. Nã tho¶ m·n nhu cÇu thanh to¸n trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ph¸t triÓn víi khèi l-îng thanh to¸n lín, nhanh chãng, an toµn. 3.2. Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ®¸p øng kÞp thêi nhu cÇu vèn kinh doanh ®¶m b¶o ho¹t ®éng s¶n xuÊt l-u th«ng ®-îc liªn tôc NÒn kinh tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn th× tÇn sè giao dÞch ngµy cµng t¨ng nhanh vµ khèi l-îng tiÒn tÖ ngµy cµng lín, ho¹t ®éng kinh tÕ ®· më réng ra ph¹m vi quèc tÕ. Trong ®iÒu kiÖn ®ã c¸c doanh nghiÖp kh«ng thÓ thanh to¸n trùc tiÕp cho nhau ®-îc, mµ cÇn ph¶i cã sù tham gia cña c¸c ng©n hµng víi vai trß trung gian thanh to¸n cña m×nh ®Ó gi°i quyÕt “khuyÕt ®iÓm” trªn, trong ®ã thanh to²n kh«ng dïng tiÒn mÆt qua ng©n hµng cña c¸c doanh nghiÖp chiÕm mét tû träng lín trong tæng doanh sè dÞch vô thanh to¸n cña ng©n hµng, nhê vËy ho¹t ®éng trao ®æi l-u th«ng hµng ho¸ sÏ kh«ng bÞ ²ch t¾c, chËm ch³p do mèi quan hÖ “tiÒn - h¯ng” ®­îc gi°i quyÕt mét c²ch nhanh chãng. Bëi v×, ng-êi mua lu«n ph¶i ®¶m b¶o sè d- trªn tµi kho¶n tiÒn göi thanh to¸n cña m×nh t¹i ng©n hµng, ®ång thêi khi hÖ thèng thanh to¸n cña ng©n hµng hoµn thiÖn th× tèc ®é thanh to¸n rÊt nhanh, ®¶m b¶o chi tr¶ kÞp thêi cho ng-êi b¸n nh»m ®¸p øng nhu cÇu vèn kinh doanh cña hä. 3.3. Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt gãp phÇn t¹o vèn cho ng©n hµng Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt trong nÒn kinh tÕ qua ng©n hµng ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp ph¶i cã tµi kho¶n tiÒn göi t¹i ng©n hµng vµ sè d- trªn tµi kho¶n tiÒn göi ph¶i ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n khi cÇn thiÕt. V× vËy, ng©n hµng th«ng qua vai trß trung gian thanh to¸n ®· tù huy ®éng ®-îc nguån vèn phôc vô cho ho¹t ®éng kinh doanh tÝn dông cña m×nh. Nguån vèn nµy cã tÝnh chÊt ®Æc biÖt quan träng ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i v× tiÒn göi thanh to¸n cña c¸c doanh 17 nghiÖp t¹i ng©n hµng chñ yÕu lµ tiÒn göi kh«ng kú h¹n víi møc l·i suÊt rÊt thÊp. ChÝnh v× vËy, c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i cÇn ph¶i ho¹ch ®Þnh chiÕn l-îc vµ cã chÝnh s¸ch kh¸ch hµng hîp lý nh»m thu hót tèi ®a nguån vèn t¹m thêi nhµn rçi cña c¸c doanh nghiÖp vµo tµi kho¶n tiÒn göi cña hä t¹i ng©n hµng ®Ó t¹o nguån vèn cho ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh. Ngoµi ra, viÖc huy ®éng tiÒn göi cña c¸c doanh nghiÖp t¹i ng©n hµng còng t¹o ra cho doanh nghiÖp mét kho¶n tiÒn l·i nhÊt ®Þnh do c¸c ng©n hµng tr¶ l·i ®èi víi tiÒn göi thanh to¸n th«ng th-êng b»ng l·i suÊt huy ®éng tiÕt kiÖm kh«ng kú h¹n nh»m ®éng viªn, khuyÕn khÝch kh¸ch hµng. 3.4. Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ®ãng vai trß cung cÊp th«ng tin cho ng©n hµng thùc hiÖn viÖc kiÓm so¸t b»ng ®ång tiÒn : Th«ng qua t×nh h×nh biÕn ®éng sè d- trªn tµi kho¶n tiÒn göi thanh to¸n cña c¸c kh¸ch hµng, ng©n hµng sÏ thu thËp ®-îc nh÷ng th«ng cÇn thiÕt vÒ t×nh h×nh kinh tÕ - tµi chÝnh cña kh¸ch hµng nh- th«ng tin vÒ dßng l-u chuyÓn tiÒn tÖ, doanh thu, chi phÝ..vv. Tõ ®ã, ng©n hµng gi¸n tiÕp ®¸nh gi¸ ®-îc vÒ t×nh h×nh kinh doanh, t×nh h×nh tµi chÝnh, kh¶ n¨ng thanh to¸n...vv cña kh¸ch hµng ®Ó thùc hiÖn viÖc kiÓm so¸t ®ång tiÒn th«ng qua viÖc cã c¸c chÝnh s¸ch kÞp thêi, hîp lý ®èi víi c¸c quyÕt ®Þnh vÒ huy ®éng vèn, cho vay vµ thùc hiÖn c¸c dÞch vô kh¸c cña ng©n hµng. 3.5. Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ®ãng vai trß tiÕt gi¶m khèi l-îng tiÒn mÆt, hç trî cung øng tiÒn mÆt, ®iÒu hoµ l-u th«ng tiÒn tÖ cña Ng©n hµng Trung -¬ng Khèi l-îng tiÒn mÆt vµ khèi l-îng tiÒn ghi sæ ®-îc quyÕt ®Þnh bëi tæng gi¸ c¶ hµng ho¸- dÞch vô vµ tèc ®é l-u th«ng tiÒn tÖ b×nh qu©n. V× vËy, sù vËn ®éng cña tiÒn tÖ trong nÒn kinh tÕ sÏ bao gåm sù vËn ®éng cña tiÒn mÆt vµ thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt qua ng©n hµng, tøc lµ khi thanh to¸n tiÒn mÆt t¨ng th× l-u th«ng tiÒn mÆt gi¶m vµ ng-îc l¹i do Ng©n hµng trung -¬ng lµ c¬ quan duy nhÊt ph¸t hµnh, kiÓm so¸t vµ cung øng tiÒn mÆt cho nÒn kinh tÕ th«ng qua c¸c kªnh nh- nghiÖp vô thÞ tr-êng më, t¸i chiÕt khÊu, dù tr÷ b¾t buéc, tõ ®ã ®iÒu tiÕt khèi l-îng tiÒn ghi sæ t¹i c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i. 18 Ch-¬ng II: Thùc tr¹ng c«ng t¸c thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i c¸c NHTM 1. VÒ phÝa c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i C«ng nghÖ thanh to¸n lµ yÕu tè cã vai trß ®Æc biÖt quan träng ®èi víi ho¹t ®éng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt cña c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i do khèi l-îng thanh to¸n qua ng©n hµng ngµy cµng lín, ®ßi hái c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i ph¶i ®¸p øng mét c¸ch nhanh chãng, kÞp thêi cho kh¸ch hµng vÒ nhu cÇu thanh to¸n. HiÖn nay, hÖ thèng c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i trong n-íc ®· ¸p dông c«ng nghÖ tin häc vµo ho¹t ®éng thanh to¸n nhthùc hiÖn viÖc kÕt nèi m¹ng truyÒn dÉn vµ xö lý d÷ liÖu gi÷a Trung t©m ®iÒu hµnh víi c¸c chi nh¸nh trùc thuéc, thùc hiÖn chuyÓn tiÒn ®iÖn tö...vv. Mét sè ng©n hµng nh- Ng©n hµng Ngo¹i th-¬ng ViÖt Nam, Ng©n hµng ACB ®· thùc hiÖn viÖc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt th«ng qua viÖc ph¸t hµnh thÎ tÝn dông. Tuy nhiªn, viÖc ¸p dông c«ng nghÖ thanh to¸n trong than to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt vÉn ch-a ®-îc thùc hiÖn ®ång bé gi÷a c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i víi nhau, gi÷a c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i vµ trung t©m thanh to¸n dÉn ®Õn nh÷ng h¹n chÕ trong thnah to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ë n-íc ta hiÖn nay. Ho¹t ®éng ng©n hµng trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr-êng ®ßi hái c¸n bé ng©n hµng ph¶i kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é tay nghÒ ®Ó ®¸p øng ®-îc yªu cÇu nhiÖm vô trong thêi kú míi. Tr×nh ®é c¸n bé ng©n hµng hiÖn nay cßn nhiÒu bÊt cËp nh- tr×nh ®é häc vÊn ch-a ®-îc n©ng cao, ý thøc tr¸ch nhiÖm, phong c¸ch giao tiÕp, th¸i ®é phôc vô vµ tr×nh ®é tay nghÒ cña ®éi ngò nh©n viªn trùc tiÕp giao dÞch víi kh¸ch hµng cßn ch-a mang tÝnh phôc vô kh¸ch hµng mét c¸ch triÖt ®Ó, nhiÖt t×nh, thÊu ®¸o dÉn ®Õn trong c«ng t¸c thanh to¸n kh«ng dïg tiÒn mÆt cßn nhiÒu h¹n chÕ. C«ng t¸c tuyªn truyÒn, qu¶ng c¸o cña ng©n hµng vÒ thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt cßn thùc hiÖn mét c¸ch h×nh thøc ch-a thùc sù hiÖu qu¶, hÇu hÕt c¸c ng©n hµng ë trong tr³ng th²i “®îi kh²ch” ch÷ ch­a thøc sø tiÕp cËn, l«i cuèn kh²ch h¯ng b´ng nhöng ph-¬ng ph¸p marketing thiÕt thùc. ViÖc tæ chøc phôc vô thanh to¸n cßn yÕu kÐm: m¹ng l-íi thanh to¸n ch-a réng, c¸c ng©n hµng hÇu nh- chØ bã hÑp sù giao dÞch trong hÖ thèng cña m×nh, viÖc hîp t¸c gi÷a c¸c ng©n hµng cßn thiÕu sù ®ång bé, tõ ®ã dÉn ®Õn tèc ®é thanh to¸n chËm, thñ tôc r-êm rµ. 19