Tài liệu Giải pháp phòng ngừa và hạn chế rủi ro tại ngân hàng tmcp đầu tư và phát triển việt nam chi nhánh phúc yên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH LÊ HOÀNG ANH GIẢI PHÁP PHÕNG NGỪA VÀ HẠN CHẾ RỦI RO TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM - CHI NHÁNH PHÚC YÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2014 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH LÊ HOÀNG ANH GIẢI PHÁP PHÕNG NGỪA VÀ HẠN CHẾ RỦI RO TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM - CHI NHÁNH PHÚC YÊN Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Bùi Huy Nhƣợng THÁI NGUYÊN - 2014 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Vĩnh Phúc, ngày .... tháng .... năm 2014 Tác giả luận văn Lê Hoàng Anh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ii LỜI CẢM ƠN Trong thời gian nghiên cứu và hoàn thành luận văn này tôi nhận được sự quan tâm, giúp đỡ của tập thể và cá nhân trong cơ quan. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đối với PGS.TS Bùi Huy Nhƣợng đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt thời gian nghiên cứu. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các thày cô giáo Trường Đại học Kinh tế và QTKD đã giúp đỡ tôi hoàn thành bản luận văn này./. Mặc dù đã có nhiều nỗ lực, nhưng Luận văn này không tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy, tôi mong nhận được sự chỉ dẫn, góp ý của quý thầy, cô giáo và tất cả bạn bè. Vĩnh Phúc, ngày .... tháng .... năm 2014 Tác giả luận văn Lê Hoàng Anh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................... vi DANH MỤC BẢNG .................................................................................................vii DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ ............................................................................ viii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài .............................................................................. 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn ..................................................... 2 4. Ý nghĩa khoa học, thực tiễn và những đóng góp của đề tài .................................... 3 5. Kết cấu luận văn ...................................................................................................... 3 Chƣơng 1. LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ RỦI RO CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI ................................................................................................. 4 1.1. Cơ sở lý luận về Ngân hàng Thương mại ............................................................ 4 1.2. Rủi ro trong hoạt động kinh doanh của Ngân hàng Thương mại....................... 10 1.2.1. Khái niệm về rủi ro Ngân hàng ....................................................................... 10 1.2.2. Phân loại rủi ro trong hoạt động kinh doanh của Ngân hàng Thương mại ..... 10 1.2.3. Nguyên nhân gây rủi ro trong hoạt động Ngân hàng ...................................... 14 1.2.4. Các nhân tố tác động đến việc phòng ngừa và hạn chế rủi ro trong hoạt động kinh doanh của BIDV Phúc Yên ............................................................. 15 1.3. Sự cần thiết phải tăng cường công tác phòng ngừa và hạn chế rủi ro của Ngân hàng Thương mại .................................................................................... 20 1.3.1. Rủi ro là tất yếu khách quan trong hoạt động kinh doanh của Ngân hàng Thương mại ...................................................................................................... 20 1.3.2. Phòng ngừa và hạn chế rủi ro là tiền đề nâng cao chất lượng hoạt động kinh doanh của Ngân hàng Thương mại .......................................................... 21 1.3.3.Yêu cầu của hội nhập toàn cầu trong kinh doanh ngân hàng phải đòi hỏi nâng cao giải pháp phòng ngừa và hạn chế rủi ro ............................................ 21 Kết luận chương 1 ..................................................................................................... 22 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ iv Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................................... 24 2.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................ 24 2.2. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 24 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ...................................................................... 24 2.2.2. Phương pháp tổng hợp thông tin ..................................................................... 25 2.2.3. Phương pháp phân tích thông tin .................................................................... 25 2.3. Các chỉ tiêu nghiên cứu phản ánh kết quả công tác phòng ngừa và hạn chế rủi ro trong hoạt động kinh doanh của Ngân hàng Thương mại ...................... 25 2.3.1. Các chỉ tiêu định lượng ................................................................................... 25 2.3.2. Các chỉ tiêu định tính ...................................................................................... 31 Kết luận chương 2 ..................................................................................................... 33 Chƣơng 3. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC PHÕNG NGỪA VÀ HẠN CHẾ RỦI RO TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM - CHI NHÁNH PHÚC YÊN ..................................................... 34 3.1. Tình hình kinh tế tỉnh Vĩnh Phúc và hoạt động của BIDV Phúc Yên ............... 34 3.1.1. Khái quát tình hình kinh tế xã hội tỉnh Vĩnh Phúc.......................................... 34 3.1.2. Giới thiệu về Ngân hàng TMCP đầu tư và phát triển Việt Nam - chi nhánh Phúc Yên ................................................................................................ 36 3.1.3. Mô hình tổ chức .............................................................................................. 38 3.1.4. Tình hình hoạt động của BIDV Phúc Yên ...................................................... 40 3.2. Thực trạng công tác phòng ngừa và hạn chế rủi ro tại BIDV Phúc Yên ........... 47 3.2.1. Công tác phòng ngừa và hạn chế rủi ro........................................................... 47 3.2.2. Thực trạng công tác phòng ngừa và hạn chế rủi ro tại BIDV Phúc Yên ........ 62 3.3. Đánh giá công tác phòng ngừa và hạn chế rủi ro tại BIDV Phúc Yên .............. 79 3.3.1. Những kết quả đạt được .................................................................................. 79 3.3.2. Những hạn chế ................................................................................................ 80 3.3.3. Nguyên nhân ................................................................................................... 85 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ v Kết luận chương 3 ..................................................................................................... 89 Chƣơng 4. GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG CÔNG TÁC PHÕNG NGỪA VÀ HẠN CHẾ RỦI RO TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM - CHI NHÁNH PHÚC YÊN ........................... 90 4.1. Định hướng phát triển và yêu cầu tăng cường các giải pháp phòng ngừa và hạn chế rủi ro tại BIDV Phúc Yên ................................................................... 90 4.1.1. Những cơ hội và thách thức đối với việc đẩy mạnh phòng ngừa và hạn chế rủi ro của BIDV Phúc Yên trong điều kiện hiện nay ................................. 90 4.1.2. Định hướng phát triển của BIDV Phúc Yên trong giai đoạn tới .................... 94 4.2. Giải pháp tăng cường phòng ngừa và hạn chế rủi ro tại BIDV Phúc Yên ......... 96 4.2.1. Giải pháp hoàn thiện mô hình tổ chức QLRR ................................................ 96 4.2.2. Thành lập tổ/bộ phận “xây dựng định hướng hoạt động tín dụng; xây dựng chính sách tín dụng” tại chi nhánh .......................................................... 97 4.2.3. Nhóm giải pháp phòng ngừa rủi ro ................................................................. 98 4.2.4. Nhóm giải pháp phát triển nguồn nhân lực ................................................... 101 4.2.5. Nhóm giải pháp về công nghệ ....................................................................... 103 4.3. Kiến nghị .......................................................................................................... 104 4.3.1. Kiến nghị với BIDV ...................................................................................... 104 4.3.2. Kiến nghị với Ngân hàng Nhà nước ............................................................. 107 4.3.3. Kiến nghị với Nhà nước ................................................................................ 110 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 111 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 112 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ACB : Ngân hàng thương mại cổ phần Á Châu BIDV : Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam BIDV Phúc Yên : Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam Chi nhánh Phúc Yên CBTD : Cán bộ tín dụng CP : Cổ phần DPRR : Dự phòng rủi ro NHNN : Ngân hàng Nhà nước NHTM : Ngân hàng Thương mại RRTD : Rủi ro tín dụng TCTD : Tổ chức tín dụng TMCP : Thương mại cổ phần TNHH : Trách nhiệm hữu hạn TSBĐ : Tài sản bảo đảm USD : Đôla Mỹ VND : Việt Nam Đồng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ vii DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1: Tình hình huy động vốn xét theo kỳ hạn giai đoạn 2009 - 2013 tại BIDV Phúc Yên ....................................................................................... 40 Bảng 3.2: Hoạt động tín dụng trong giai đoạn 2009 - 2013 tại BIDV Phúc Yên ..... 42 Bảng 3.3: Các hoạt động khác trong giai đoạn 2011 - 2013 tại BIDV Phúc Yên .... 45 Bảng 3.4: Kết quả kinh doanh giai đoạn 2011-2013 của BIDV Phúc Yên .............. 46 Bảng 3.5: Cơ cấu dư nợ tín dụng 2009 - 2013 tại BIDV Phúc Yên ......................... 47 Bảng 3.6: Cơ cấu dư nợ theo ngành nghề ................................................................. 49 Bảng 3.7: Chất lượng tín dụng 2009 - 2013 tại BIDV Phúc Yên ............................. 52 Bảng 3.8: Tổng hợp lỗi tác nghiệp từ năm 2009-2013 tại BIDV Phúc Yên ............. 60 Bảng 3.9: Kết quả xếp hạng khách hàng doanh nghiệp ............................................ 69 Bảng 3.10: Ứng dụng kết quả xếp hạng làm cơ sở phân loại nợ .............................. 70 Bảng 3.11: Kết quả xếp hạng và phân loại nợ tại BIDV Phúc Yên thời điểm 31/12/2013 ............................................................................................... 72 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ viii DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ SƠ ĐỒ Sơ đồ 3.1: Bộ máy tổ chức của BIDV Phúc Yên ..................................................... 39 BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1: Tình hình huy động vốn xét theo chủ thể khách hàng giai đoạn 2009-2013 tại BIDV Phúc Yên ................................................................... 41 Biểu đồ 3.2: Hoạt động tín dụng trong giai đoạn 2009-2013 tại BIDV Phúc Yên .......... 43 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Sau 27 năm thực hiện đường lối đổi mới của Đảng (1986), nền kinh tế nước ta đã chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung bao cấp sang nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo cơ chế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Cùng với sự phát triển của nền sản xuất hàng hoá, hệ thống Ngân hàng cũng ngày càng phát triển cả về mạng lưới và nội dung hoạt động. Ngân hàng có một vị trí rất quan trọng, được ví như là huyết mạch của nền kinh tế. Sự phát triển ổn định của hệ thống Ngân hàng sẽ giúp nền kinh tế phát triển bền vững. Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, quan hệ thương mại và giao lưu quốc tế ngày càng phát triển, đặc biệt là sau giai đoạn khủng hoảng tài chính, đang đặt ra những đòi hỏi và thách thức mới đối với hệ thống Ngân hàng Việt Nam trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh của mình trên trường quốc tế. Việc tận dụng tối đa các cơ hội, giảm thiểu và vượt qua những thách thức mà hội nhập quốc tế đem lại chính là chìa khoá mang đến sự thành công trong cạnh tranh cho ngành ngân hàng nói chung và Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam cũng như Chi nhánh BIDV Phúc Yên nói riêng. Những năm chuyển đổi kinh tế vừa qua, ngành ngân hàng đã có nhiều đổi mới trong tổ chức quản lý cũng như trong hoạt động kinh doanh, dịch vụ. Tuy nhiên, trước đòi hỏi của hội nhập kinh tế quốc tế, trải qua giai đoạn khủng hoảng tài chính toàn cầu, hoạt động của các Ngân hàng Việt Nam đang gặp rất nhiều khó khăn và bộc lộ yếu kém trên các lĩnh vực phòng ngừa và hạn chế rủi ro Ngân hàng. Trong quá trình hoạt động, các Ngân hàng nói chung và Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam nói riêng đã có nhiều biện pháp đổi mới về công nghệ cũng như quy trình quản lý làm cho kết quả kinh doanh được cải thiện rất nhiều. Tuy nhiên, công tác phòng ngừa và hạn chế rủi ro Ngân hàng vẫn còn bộc lộ nhiều hạn chế, thiếu sót, dẫn đến việc không cảnh báo và phòng ngừa được những rủi ro mang tính chất nghiêm trọng, làm ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động và khả năng cạnh tranh của các Ngân hàng. Giải pháp phòng ngừa và hạn chế rủi ro là vấn đề có ý nghĩa quan trọng trong hoạt động của các Ngân hàng nói chung và đối với Ngân hàng TMCP Đầu tư Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 2 và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Phúc Yên nói riêng. Đó là một trong những vấn đề then chốt quyết định sự phát triển bền vững của Ngân hàng trong bối cảnh cạnh tranh và hội nhập kinh tế. Bởi vậy, giải pháp phòng ngừa và hạn chế rủi ro của ngân hàng để tạo tiền đề cho sự phát triển bền vững, phục vụ tốt nhất cho nhu cầu phát triển kinh tế xã hội, nâng cao năng lực cạnh tranh, hội nhập là vấn đề rất được quan tâm, có ý nghĩa quan trọng và quyết định cho việc đưa hệ thống Ngân hàng Việt Nam hội nhập với khu vực và thế giới. Xuất phát từ thực tế đó, nghiên cứu vấn đề “Giải pháp phòng ngừa và hạn chế rủi ro tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Phúc Yên” có ý nghĩa thiết thực cả về lý luận và thực tiễn. 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Nghiên cứu thực trạng công tác phòng ngừa và hạn chế rủi ro của Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Phúc Yên hiện nay, chỉ ra những vấn đề đã làm được và những vấn đề còn tồn tại về rủi ro của Ngân hàng, từ đó đưa ra giải pháp tăng cường công tác phòng ngừa và hạn chế rủi ro của Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Phúc Yên trong thời gian tới cụ thể. Tập chung nghiên cứu lý thuyết về rủi ro tín dụng, rủi ro tác nghiệp và hạn chế rủi ro tín dụng và rủi ro tác nghiệp trong hoạt động của BIDV Phúc Yên. Phân tích, đánh giá đúng các dạng rủi ro tín dụng, rủi ro tác nghiệp và thực trạng công tác hạn chế rủi ro tín dụng, rủi ro tác nghiệp của - BIDV Phúc Yên. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn * Đối tượng nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu, phân tích những vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến giải pháp phòng ngừa và hạn chế rủi ro tín dụng và rủi ro tác nghiệp thông qua các chỉ tiêu về rủi ro trong quá trình hoạt động của Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Phúc Yên. * Phạm vi nghiên cứu:Phân tích thực trạng công tác phòng ngừa và hạn chế rủi ro tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Phúc Yên từ năm 2009 đến năm 2013 (5 năm). * Nội dung nghiên cứu - Khái quát những vấn đề lý luận chung về phòng ngừa và hạn chế rủi ro trong hoạt động của NHTM. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 3 - Phân tích, đánh giá thực trạng công tác phòng ngừa và hạn chế rủi ro tại BIDV Phúc Yên - Đưa ra những giải pháp tăng cường công tác phòng ngừa và hạn chế rủi ro tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Phúc Yên. 4. Ý nghĩa khoa học, thực tiễn và những đóng góp của đề tài 4.1. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Luận văn đã tổng hợp và hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về công tác phòng ngừa và hạn chế rủi ro, vai trò của việc phòng ngừa và hạn chế rủi ro đối với hoạt động ngân hàng, các nhân tố ảnh hưởng đến việc phòng ngừa và hạn chế rủi ro trong các ngân hàng, tổng kết những bài học kinh nghiệm trong công tác phòng ngừa và hạn chế rủi ro. Dựa trên thực trạng công tác phòng ngừa và hạn chế rủi ro của Chi nhánh, Luận văn đã đưa ra những giải pháp tăng cường công tác phòng ngừa và hạn chế rủi ro tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Phúc Yên. 4.2. Những đóng góp của đề tài - Nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản về phòng ngừa và hạn chế rủi ro của Ngân hàng thương mại. - Phân tích, đánh giá thực trạng công tác phòng ngừa và hạn chế rủi ro tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Phúc Yên, chỉ ra những hạn chế và nguyên nhân của hoạt động này. - Đề xuất các giải pháp tăng cường phòng ngừa và hạn chế rủi ro tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Phúc Yên, đồng thời đưa ra một số kiến nghị đối với Chính phủ và NHNN và Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam 5. Kết cấu luận văn Ngoài lời mở đầu và kết luận, nội dung chính của luận văn được chia làm 4 chương: Chƣơng 1: Lý luận cơ bản và thực tiễn về rủi ro của Ngân hàng thương mại Chƣơng 2: Phương pháp nghiên cứu Chƣơng 3: Thực trạng công tác phòng ngừa và hạn chế rủi ro tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Phúc Yên. Chƣơng 4: Giải pháp tăng cường công tác phòng ngừa và hạn chế rủi ro tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Phúc Yên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 4 Chƣơng 1 LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ RỦI RO CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1. Cơ sở lý luận về Ngân hàng Thƣơng mại 1.1.1. Khái quát chung về Ngân hàng Thương mại 1.1.1.1. Khái niệm Ngân hàng thương mại Ngân hàng Thương mại là loại hình tổ chức tín dụng được thực hiện toàn bộ hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác có liên quan, theo tính chất và mục tiêu hoạt động, các loại hình Ngân hàng gồm ngân hàng thương mại, ngân hàng phát triển, ngân hàng đầu tư, ngân hàng chính sách, ngân hàng hợp tác và các loại hình ngân hàng khác Theo tinh thần Luật các Tổ chức tín dụng số 47/2010/QH12 (có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 01 năm 2011): Ngân hàng thương mại là loại hình ngân hàng được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác theo quy định của Luật này nhằm mục tiêu lợi nhuận. Tại Mỹ, bất kỳ một tổ chức nào cung cấp tài khoản tiền gửi cho phép khách hàng rút tiền theo yêu cầu và cho vay đối với các tổ chức kinh doanh hay cho vay thương mại sẽ được xem là một ngân hàng. Như vậy, chúng ta có thể đưa ra khái niệm chung nhất về Ngân hàng thương mại: “ Ngân hàng thương mại là một doanh nghiệp đặc biệt kinh doanh về tiền tệ với hoạt động thường xuyên là huy động vốn, cho vay, chiết khấu, bảo lãnh, cung cấp các dịch vụ tài chính và các hoạt động khác có liên quan. NHTM là tổ chức tài chính trung gian cung cấp danh mục các dịch vụ tài chính đa dạng nhất”. 1.1.1.2. Các hoạt động của Ngân hàng thương mại Mặc dù có nhiều cách thể hiện khác nhau, nhưng phân tích, khai thác nội dung của các định nghĩa về hoạt động của NHTM, có thể hiểu các NHTM đều là những trung gian tài chính mà hoạt động chủ yếu và thường xuyên là: Nhận tiền ký thác - tiền gửi không kỳ hạn và có kỳ hạn - để làm phương tiện thanh toán: sử dụng vào các nghiệp vụ tín dụng duới nhiều hình thức khác nhau (cho vay, chiết khấu, bảo lãnh…) và thực hiện các dịch vụ kinh doanh khác cho chính ngân hàng. * Hoạt động huy động vốn: Là hoạt động khởi điểm sơ khai của NHTM trong quá trình hình thành và phát triển. Ngày nay huy động vốn là một trong những hoạt động hết sức quan trọng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 5 của NHTM. Huy động vốn đóng vai trò chủ đạo trong việc tạo ra nguồn vốn cho hoạt động của NHTM. Vốn huy động chiếm tỷ trọng rất lớn trong nguồn vốn tín dụng và là cơ sở cho hoạt động này. Các nước đều có quy định chung về mức độ huy động vốn vay tối đa của NHTM thông qua việc quy định tỷ lệ vốn Chủ sở hữu của NHTM không thấp hơn một mức (%) nào đó so với tổng tài sản, từ đó cho thấy vai trò to lớn của vốn huy động (tiền gửi). Để huy động vốn có hiệu quả, đòi hỏi phải có sự kết hợp giữa huy động vốn chủ sở hữu và huy động vốn nợ của NHTM. Việc kết hợp đó tạo ra được khả năng huy động vốn tối đa phục vụ cho hoạt động của NHTM, đảm bảo nguồn vốn huy động được ổn định. Huy động vốn nợ trực tiếp tạo ra nguồn thu cho NHTM thông qua việc hoạt động tín dụng, phần vốn còn lại các NHTM thực hiện bán vốn qua thị trường liên Ngân hàng. Trên hết, huy động vốn đạt hiệu quả tốt sẽ tạo điều kiện cho NHTM chủ động hơn trong việc đảm bảo tính thanh khoản và nguồn vốn kinh doanh. Huy động vốn có các hình thức cơ bản sau: Huy động vốn chủ sở hữu: Là vốn thuộc quyền sở hữu của chính ngân hàng đó, là nguồn tiền được đóng góp từ chủ Ngân hàng bỏ vào đầu tư ban đầu để thành lập NHTM hoặc được tăng cường thêm trong quá trình kinh doanh (các quỹ dự trữ, lợi nhuận không chia). Ngoài ra, vốn chủ sở hữu còn được huy động thông qua việc phát hành cổ phiếu để tăng vốn. Huy động vốn nợ: Là hình thức huy động đóng vai trò quan trọng, mang lại nguồn vốn lớn cho hoạt động của NHTM. Huy động vốn nợ bao gồm nhiều hình thức huy động khác nhau: - Huy động tiền gửi: Huy động theo hình thức này chủ yếu là tiền gửi của dân cư và tổ chức dưới hình thức có kỳ hạn (tiền gửi tiết kiệm của dân cư, tiền gửi chờ thanh toán của tổ chức) và không kỳ hạn (tiền gửi thanh toán của tổ chức). Đây là nguồn vốn huy động chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tổng nguồn vốn huy động vốn nợ của NHTM. - Huy động từ phát hành các công cụ nợ: Chủ yếu là phát hành kỳ phiếu và trái phiếu. Kỳ phiếu được sử dụng để huy động vốn ngắn hạn trong khi trái phiếu được phát hành để huy động vốn trung - dài hạn cho NHTM. Hình thức huy động thông qua các công cụ nợ này mang tính ổn định hơn, làm tăng khả năng huy động vốn của NHTM trong thời gian ngắn và hoàn toàn chủ động trong sử dụng nguồn vốn. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 6 - Huy động từ vay các NHTM: Các NHTM thực hiện việc đi vay nhằm điều hoà vốn trong toàn hệ thống, tăng dự trữ đảm bảo tốt khả năng thanh khoản của NHTM. Việc huy động vốn thông qua hình thức này thường đơn giản và nhanh gọn có thể vay trực tiếp, vay qua Ngân hàng đại lý (hoặc NHTW) và khoản vay thường không có bảo đảm (nếu có thường là chứng khoán của kho bạc). - Huy động từ vay NHTW: Thường là hình thức huy động cuối cùng trong hoạt động huy động vốn của NHTM, được thực hiện thông qua nghiệp vụ cho vay của NHTW đối với các NHTM để đảm bảo duy trì dự trữ bắt buộc hay thiếu hụt thanh toán. Hình thức huy động này thường làm giảm uy tín của NHTM trên thị trường. - Huy động từ nợ khác: Bao gồm huy động các khoản uỷ thác; tiền ký quỹ; các khoản nợ thuế chưa nộp, lương chưa trả… Đây là hình thức huy động mang tính thụ động và thường có khối lượng nhỏ không đáng kể. * Hoạt động Tín dụng: “Tín dụng là hoạt động cơ bản, cũng là hoạt động tiếp theo sau huy động vốn và kinh doanh ngoại tệ. Hoạt động tín dụng là hoạt động kế tiếp của hoạt động huy động vốn và là hoạt động trọng yếu trong sử dụng vốn của NHTM, mang lại thu nhập chủ yếu cho NHTM”. Thu nhập từ hoạt động tín dụng thường chiếm tỷ trọng lớn thậm chí lên đến trên 80% tổng thu nhập của NHTM. Tuy nhiên, khi ngân hàng càng phát triển thì tỷ trọng thu nhập từ hoạt động này có xu hướng giảm xuống do có các hoạt động nghiệp vụ phái sinh và kèm theo là thu nhập từ các hoạt động phi tín dụng ngày càng gia tăng nhằm đáp ứng nhu cầu dịch vụ cho khách hàng hiện đại như: Thanh toán, kinh doanh ngoại tệ, rút tiền tự động… Mặc dù tỷ trọng thu nhập có xu hướng giảm, nhưng quy mô của hoạt động tín dụng lại ngày càng mở rộng. Hoạt động tín dụng là hoạt động hết sức quan trọng của NHTM, đóng vai trò tạo ra nguồn thu nhập chính cho NHTM, là hoạt động không thể thiếu làm nền tảng nhằm thu hút các dịch vụ khác cho NHTM, nhưng ngược lại đó cũng là hoạt động chứa đựng tiềm ẩn nhiều rủi ro cho NHTM. Hoạt động tín dụng không tốt sẽ gây ảnh hưởng lớn đến tính thanh khoản, thậm chí dẫn đến sự sụp đổ của NHTM. Tùy theo mục đích nghiên cứu, hoạt động tín dụng của NHTM được phân loại theo nhiều tiêu thức khác nhau như: Thời hạn tín dụng; sản phẩm tín Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 7 dụng; mục đích cấp tín dụng; theo ngành kinh tế; hình thức bảo đảm tiền vay... và từ đó có các hình thức tín dụng khác nhau như: Tín dụng ngắn hạn, trung dài hạn; tín dụng có bảo đảm và tín dụng không có bảo đảm; tín dụng công nghiệp, nông nghiệp, thương mại - dịch vụ, tín dụng cá nhân, hộ kinh doanh, doanh nghiệp… * Hoạt động dịch vụ thanh toán và ngân quỹ, bao gồm: - Dịch vụ cung ứng các phương tiện thanh toán - Dịch vụ thanh toán trong nước cho khách hàng - Dịch vụ thanh toán quốc tế và kinh doanh ngoại tệ, vàng bạc, đá quý - Thực hiện dịch vụ thu hộ, chi hộ các tổ chức và cá nhân - Phát triển các sản phẩm Ngân hàng điện tử - Các sản phẩm khác như giữ hộ tài sản, thanh toán séc... * Các hoạt động khác của Ngân hàng thương mại: Kinh doanh ngoại tệ: NHTM thực hiện mua - bán ngoại tệ không chỉ để kiếm lời mà còn mang tính chất phục vụ khách hàng nhằm tăng tính tiện ích trong hoạt động dịch vụ của NHTM (cung cấp các sản phẩm trọn gói). Các phương thức kinh doanh ngoại tệ bao gồm: Giao dịch trao ngay, giao dịch có kỳ hạn, giao dịch hoán đổi. Phát hành bảo lãnh (bao gồm cả trong nước và nước ngoài): Là nghiệp vụ phát hành chứng thư bảo lãnh cho khách hàng để bảo đảm nghĩa vụ của khách hàng đối với bên thứ ba theo một số điều kiện nhất định. Hoạt động này có nhiều hình thức bảo lãnh như: Dự thầu, thanh toán, tạm ứng, thực hiện hợp đồng, bảo hành công trình, chất lượng sản phẩm, bảo lãnh thuế, giao hàng, L/C… Chiết khấu các loại giấy tờ có giá (thương phiếu, tín phiếu, hối phiếu): NHTM mua lại các giấy tờ có giá theo một tỷ lệ giá mua nhất định dựa trên cơ sở cơ bản là mức độ rủi ro và thời hạn thanh toán còn lại của các loại giấy tờ này. Đầu tư: Bao gồm đầu tư kinh doanh chứng khoán, đầu tư góp vốn hay đầu tư thông qua cổ phiếu dài hạn nhằm tham gia vào hoạt động quản trị/điều hành của pháp nhân, ngoài ra các NHTM còn tham gia các hoạt động đầu tư kiếm lợi khác như: Kinh doanh bất động sản, liên doanh, liên kết… Ngoài ra các NHTM còn có nhiều dịch vụ khác như: Thanh toán, bao thanh toán, quản lý tài khoản, bảo quản vật có giá, cung cấp dịch vụ đại lý, trả Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 8 lương, rút tiền tự động, cho thuê két tiền… 1.1.1.3. Chức năng của Ngân hàng thương mại * Chức năng trung gian tín dụng Chức năng trung gian tín dụng được xem là chức năng quan trọng nhất của Ngân hàng thương mại. Khi thực hiện chức năng trung gian tín dụng, NHTM đóng vai trò là cầu nối giữa người thừa vốn và người có nhu cầu về vốn. Với chức năng này, ngân hàng thương mại vừa đóng vai trò là người đi vay, vừa đóng vai trò là người cho vay và hưởng lợi nhuận là khoản chênh lệch giữa lãi suất nhận gửi và lãi suất cho vay và góp phần tạo lợi ích cho tất cả các bên tham gia: người gửi tiền, Ngân hàng, người đi vay và đảm bảo lợi ích của nền kinh tế: Người gửi tiền thu được lợi từ vốn tạm thời nhàn rỗi của mình thông qua khoàn tiền gửi. Hơn nữa, Ngân hàng còn đảm bảo an toàn cho các khoản tiền gửi và cung cấp cho khách hàng các dịch vụ thanh toán tiện lợi. Người đi vay sẽ thỏa mãn được nhu cầu vốn để kinh doanh, chi tiêu, thanh toán mà không phải chi phí nhiều về sức lực, thời gian cho việc tìm kiếm nơi cung ứng vốn tiện lợi chắc chắn và hợp pháp. Ngân hàng thương mại sẽ tìm kiếm được lợi nhuận từ chênh lệch giữa lãi suất cho vay và lãi suất tiền gửi hoặc hoa hồng môi giới. Lợi nhuận này chính là cơ sở để tồn tại và phát triển của Ngân hàng thương mại. * Chức năng trung gian thanh toán Ở đây NHTM đóng vai trò giống như thủ quỹ cho các doanh nghiệp và cá nhân, thực hiện các thanh toán theo yêu cầu của khách hàng như trích tiền từ tài khoản tiền gửi của họ để thanh toán tiền hàng hóa, dịch vụ hoặc nhập vào tài khoản tiền gửi của khách hàng tiền thu bán hàng và các khoản thu khác theo lệnh của họ. Các NHTM cung cấp cho khách hàng nhiều phương tiện thanh toán tiện lợi như séc, ủy nhiệm chi, ủy nhiệm thu, thẻ rút tiền, thẻ thanh toán, thẻ tín dụng… Tùy theo nhu cầu, khách hàng có thể chọn cho mình phương thức thanh toán phù hợp. Nhờ đó mà các chủ thể kinh tế không phải cất giữ quá nhiều tiền mặt và có thể thực hiện các giao dịch cả trong điều kiện khác nhau về không gian và thời gian, do vậy sẽ giảm bớt chi phí giao dịch, thời gian và tăng tính an toàn trong hoạt động thanh toán. Chức năng này vô hình chung đã thúc đẩy lưu thông hàng hóa, đẩy nhanh tốc độ thanh toán, tốc độ lưu chuyển vốn, từ đó góp phần phát triển kinh tế. * Chức năng tạo tiền: Tạo tiền là một chức năng quan trọng, phản ánh rõ bản chất của ngân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 9 NHTM. Với mục tiêu tìm kiếm lợi nhuận như là một yêu cầu chính cho sự tồn tại và phát triển của mình, các NHTM với nghiệp vụ kinh doanh mang tính đặc thù của mình đã vô hình chung thực hiện chức năng tạo tiền cho nền kinh tế. Chức năng tạo tiền được thực thi trên cơ sở hai chức năng khác của NHTM là chức năng tín dụng và chức năng thanh toán. Thông qua chức năng trung gian tín dụng, Ngân hàng sử dụng số vốn huy động được để cho vay, số tiền cho vay ra lại được khách hàng sử dụng để mua hàng hóa, thanh toán dịch vụ trong khi số dư trên tài khoản tiền gửi thanh toán của khách hàng vẫn được coi là một bộ phận của tiền giao dịch, được họ sử dụng để mua hàng hóa, thanh toán dịch vụ… Với chức năng này, hệ thống NHTM đã làm tăng tổng phương tiện thanh toán trong nền kinh tế, đáp ứng nhu cầu thanh toán, chi trả của xã hội. 1.1.1.4. Vai trò của Ngân hàng thương mại Cùng với sự phát triển của nhiều ngành nghề khác, từ khi ra đời đến nay, NHTM đã đóng góp vai trò rất quan trọng trong việc xây dựng và phát triển nền kinh tế thế giới. Ở tất cả các nước, hệ thống NHTM đã không ngừng phát triển, đóng vai trò tập trung những khoản tiền nhàn rỗi trong nền kinh tế để cung ứng vốn cho các nhà đầu tư cần vốn - Đó chính là quá trình huy động vốn và sử dụng vốn của các NHTM. Bằng hoạt động của mình NHTM đã đóng góp một lượng vốn đáng kể và hàng loạt các dịch vụ Ngân hàng khác cho nền kinh tế. V được thể hiện trên những điểm chính sau: Thứ nhất: Đóng vai trò quan trọng trong việc đẩy lùi và kiềm chế lạm phát, từng bước duy trì sự ổn định giá trị đồng tiền và tỉ giá, góp phần cải thiện kinh tế vĩ mô, môi trường đầu tư và sản xuất kinh doanh; Thứ hai: Góp phần thúc đẩy hoạt động đầu tư, phát triển sản xuất kinh doanh và hoạt động xuất nhập khẩu. Đây là kết quả tác động nhiều mặt của đổi mới hoạt động Ngân hàng, nhất là những cố gắng của ngành Ngân hàng trong việc huy động các nguồn vốn trong nước cho đầu tư phát triển, trong việc đổi mới chính sách cho vay và cơ cấu tín dụng theo hướng căn cứ chủ yếu vào tính khả thi và hiệu quả của từng dự án, từng lĩnh vực ngành nghề để quyết định cho vay. Dịch vụ Ngân hàng cũng phát triển cả về chất lượng và chủng loại, góp phần thúc đẩy sản xuất kinh doanh; Thứ ba: Tín dụng ngân hàng đã đóng góp tích cực cho việc duy trì sự tăng trưởng kinh tế với nhịp độ cao trong nhiều năm liên tục. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 10 Thứ tư: Hỗ trợ có hiệu quả trong việc tạo việc làm mới và thu hút lao động, góp phần cải thiện thu nhập và giảm nghèo bền vững. Thông qua nguồn vốn tín dụng cho các chương trình và dự án phát triển sản xuất kinh doanh, hàng năm hệ thống Ngân hàng đã góp phần tạo thêm được nhiều việc làm mới, nhất là tại các vùng nông thôn. Việc sử dụng nguồn vốn Ngân hàng cho mục đích này ngày càng có tính chuyên nghiệp, minh bạch và hiệu quả, nhất là từ khi tín dụng chính sách được tác bạch với tín dụng thương mại và giao cho Ngân hàng Chính sách xã hội đảm nhiệm. Thứ năm: Góp phần tích cực vào việc bảo vệ môi trường sinh thái, đảm bảo phát triển bền vững. Đóng góp này được thể hiện qua công tác thẩm định dự án, quyết định cho vay vốn Ngân hàng cho các dự án và giám sát thực hiện một cách chặt chẽ sau khi cho vay, các TCTD luôn chú trọng yêu cầu các khách hàng đảm bảo an toàn và hiệu quả trong việc sử dụng vốn vay, tuân thủ các cam kết quốc tế và các qui định về bảo vệ môi trường. 1.2. Rủi ro trong hoạt động kinh doanh của Ngân hàng Thƣơng mại Từ việc nghiên cứu về đặc điểm hoạt động kinh doanh của các NHTM nói trên có thể nhận thấy rằng, rủi ro luôn gắn liền với từng nghiệp vụ trong hoạt động của NHTM. Đa số các nhà kinh tế thống nhất với nhau quan niệm về rủi ro trong hoạt động kinh doanh của NHTM là “những biến cố không mong đợi xảy ra và gây tổn thất đối với Ngân hàng”. Mức độ và tính chất rủi ro khác nhau sẽ gây ra những hậu quả không giống nhau song đều rất nguy hại bởi những tác động đến uy tín của Ngân hàng và khả năng lan truyền. Việc tìm hiểu về các loại rủi ro, nguyên nhân và hậu quả của rủi ro trong hoạt động kinh doanh sẽ trả lời cho chúng ta câu hỏi tại sao phải có các biện pháp phòng ngừa và hạn chế rủi ro của NHTM. 1.2.1. Khái niệm về rủi ro Ngân hàng Rủi ro trong hoạt động của ngân hàng là tất yếu khách quan và có thể gây hậu quả nặng nề cho hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Trong thực tế, rủi ro trong hoạt động của ngân hàng rất phức tạp và khó quản lý, đòi hỏi ngân hàng phải có những giải pháp đồng bộ, hữu hiệu mới có thể hạn chế, giảm thiểu những thiệt hại có thể xảy ra. 1.2.2. Phân loại rủi ro trong hoạt động kinh doanh của Ngân hàng Thương mại Rủi ro trong hoạt động kinh doanh của NHTM có thể phân chia thành nhiều loại tùy theo tiêu thức phân loại và mục đích nghiên cứu, bao gồm: rủi ro tín dụng, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/