Tài liệu Giải pháp nhằm hoàn thiện công tác thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn thành phố thái nguyên, tỉnh thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ &QTKD –––––––––––––––––––––––– NGUYỄN THỊ HỒNG THANH GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Chuyên ngành: Quản lý kinh tế THÁI NGUYÊN - 2012 Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ &QTKD –––––––––––––––––––––––– NGUYỄN THỊ HỒNG THANH GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Hồng Nhung THÁI NGUYÊN - 2012 Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ i tại Việt Nam. . Tác giả Nguyễn Thị Hồng Thanh Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, Khoa Sau Đại học, cùng các thầy, cô giáo trong trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh Thái Nguyên đã tận tình giúp đỡ, tạo mọi điều kiện cho tôi trong quá trình học tập và thực hiện đề tài. Đặc biệt xin chân thành cảm ơn TS. Nguyễn Thị Hồng Nhung đã trực tiếp hướng dẫn, chỉ bảo tận tình và đóng góp nhiều ý kiến quý báu, giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn cán bộ, lãnh đạo UBND TP Thái Nguyên, lãnh đạo cơ quan BHXH TP, BHXH tỉnh Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ cho tôi hoàn thành luận văn này. Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn cơ quan, gia đình, bạn bè, đồng nghiệp động viên, giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Thái Nguyên, ngày 10 tháng 9 năm 2012 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Hồng Thanh Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ iii MỤC LỤC L ...................................................................................................... i Lời cảm ơn ........................................................................................................ ii Mục lục ............................................................................................................. iii Danh mục các chữ viết tắt ............................................................................... vii Danh mục các bảng ........................................................................................ viii Danh mục các hình ........................................................................................... ix LỜI NÓI ĐẦU .................................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài .................................................................... 3 3. Tình hình nghiên cứu .................................................................................... 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ................................................ 4 4.1. Đối tượng nghiên cứu................................................................................. 4 4.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................... 4 5. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 5 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI ............................................................................. 6 1.1. Lý luận chung về Bảo hiểm xã hội ............................................................ 6 1.1.1. Khái niệm về Bảo hiểm và Bảo hiểm xã hội .......................................... 6 1.1.2. Bản chất và vai trò của Bảo hiểm xã hội ................................................ 7 1.1.2.1. Bản chất của BHXH ............................................................................. 7 1.1.2.2. Vai trò của BHXH ................................................................................ 8 1.2. Bảo Hiểm Xã Hội ở Việt Nam ................................................................. 13 1.3. Đối tượng tham gia BHXH ...................................................................... 15 1.3.1. Các cơ quan hành chính sự nghiệp ...................................................... 15 1.3.2. Các doanh nghiệp nhà nước .................................................................. 16 1.3.3. Các doanh nghiệp ngoài quốc doanh .................................................... 16 1.3.4. Các đối tượng khác ............................................................................... 17 1.4. Quỹ Bảo hiểm xã hội................................................................................ 17 1.4.1. Nguồn hình thành quỹ Bảo hiểm xã hội ............................................... 17 Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ iv 1.4.2. Quản lý quỹ Bảo hiểm xã hội................................................................ 19 1.5. Những vấn đề cơ bản về quản lý thu Bảo hiểm xã hội ............................ 20 1.5.1. Khái niệm quản lý thu BHXH............................................................... 20 1.5.2. Mục tiêu quản lý thu BHXH ................................................................. 20 1.5.3. Nguyên tắc quản lý thu BHXH ............................................................. 21 1.5.4. Nội dung quản lý thu BHXH ................................................................ 21 1.5.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý thu BHXH ..................... 26 1.5.5.1. Chính sách tiền lương ........................................................................ 26 1.5.5.2. Tuổi nghỉ hưu ..................................................................................... 26 1.5.5.3. Chính sách lao động việc làm ............................................................ 26 1.5.5.4. Tốc độ tăng kinh tế và thu nhập bình quân đầu người ....................... 27 1.5.5.5. Nhận thức, ý thức, tâm lý, thói quen của người lao động, người sử dụng lao động và các cấp chính quyền ........................................................... 27 1.6. Kinh nghiệm xây dựng cơ chế quản lý thu BHXH ở một số nước trên thế giới.... 28 1.7. Kinh nghiệm quản lý thu trên địa bàn một số tỉnh ở nước ta .................. 29 1.8. Bài học rút ra ............................................................................................ 32 CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................ 34 2.1. Các câu hỏi đặt ra cần nghiên cứu ........................................................... 34 2.2. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................... 34 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin thứ cấp ............................................... 34 2.2.2. Phương pháp thu thập thông tin sơ cấp ................................................. 34 2.3. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 36 2.3.1. Phương pháp tổng hợp thông tin ........................................................... 36 2.3.2. Phương pháp phân tích thông tin .......................................................... 36 ........................................................... 36 2.3.2.2. Phương pháp so sánh.......................................................................... 36 2.3.2.3. Phương pháp thống kê mô tả ............................................................. 36 2.3.2.4. Phương pháp bảng biểu, đồ thị .......................................................... 37 2.3.2.5. Phương pháp SWOT .......................................................................... 37 2.3.3. Khung phân tích .................................................................................... 37 Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ v 2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 38 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN ..................................... 40 3.1. Một số đặc điểm chính về thành phố Thái Nguyên ................................. 40 3.1.1. Vị trí địa lý và phạm vi ranh giới của TP Thái Nguyên ....................... 40 3.1.2. Tình hình phát triển kinh tế xã hội của TP Thái Nguyên ..................... 40 3.2. Tổ chức bộ máy BHXH TP Thái Nguyên................................................ 41 3.2.1. Quá trình hình thành và phát triển ........................................................ 41 3.2.2. Cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý Bảo hiểm xã hội thành phố Thái Nguyên... 42 3.3. Thực trạng thu và quản lý thu BHXH trên địa bàn TP Thái Nguyên – Tỉnh Thái Nguyên ........................................................................................... 43 3.3.1. Thái Nguyên ................................................................................................... 44 3.3.2. Quy trình thu BHXH tại thành phố Thái Nguyên ................................. 47 3.3.3. Kết quả thu BHXH, BHYT ................................................................... 52 3.3.4. Quản lý số tiền thu BHXH, BHYT ....................................................... 57 3.4. Vấn đề nợ đọng, trốn đóng BHXH, BHYT ở thành phố Thái Nguyên ... 60 3.4.1. Vấn đề nợ đọng ..................................................................................... 60 3.4.2. Vấn đền trốn đóng BHXH .................................................................... 66 3.5. Phân tích những nhân tố ảnh hưởng đến công tác thu ............................. 69 3.5.1. Nhận thức, ý thức, tâm lý, thói quen của người lao động và người sử dụng lao động .................................................................................................. 69 3.5.2. Tốc độ tăng kinh tế và thu nhập bình quân đầu người .......................... 70 3.5.3. Qui mô doanh nghiệp ........................................................................... 71 3.5.4. Công tác thanh tra, kiểm tra của các cấp chính quyền .......................... 72 3.6. Đánh giá công tác quản lý thu BHXH trên địa bàn TP Thái Nguyên ..... 73 3.6.1. Kết quả đạt được ................................................................................... 73 3.6.2. Những vấn đề còn tồn tại và nguyên nhân ............................................ 74 CHƢƠNG 4: NHỮNG GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THU BHXH TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN ........................ 77 Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ vi 4.1. Định hướng hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH Việt Nam và kế hoạch triển khai của BHXH TP Thái Nguyên đến năm 2015 ........................ 77 4.1.1. Định hướng hoạt động và hoàn thiện công tác quản lý thu của BHXH Việt Nam đến năm 2015 ................................................................................. 77 4.1.2. Dự báo kế hoạch thu BHXH trên địa bàn TP Thái Nguyên đến năm 2015.... 79 4.2. Các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác thu và quản lý thu BHXH ở thành phố Thái Nguyên ................................................................................ 80 4.2.1. Mở rộng khai thác đối tượng thu BHXH, BHYT bắt buộc ở các lĩnh vực kinh tế ....................................................................................................... 80 ................................................... 81 .................................... 81 ............... 81 .............................................................. 82 , BHYT..... 83 .. 84 ........................................ 84 ............................................... 85 4.5. Tăng cường công tác phối hợp với các cơ quan nhà nước ...................... 85 4.6. Một số kiến nghị...................................................................................... 86 4.6.1. Kiến nghị với Quốc Hội ........................................................................ 86 4.6.2. Kiến nghị với Chính phủ ....................................................................... 87 4.6.3. Kiến nghị với UBND TP Thái Nguyên ................................................ 87 KẾT LUẬN .................................................................................................... 89 ............................................................................ 91 ....................................................................................................... 93 Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT 1 An sinh xã hội ASXH 2 Bảo hiểm BH 3 Bảo hiểm tự nguyện BHTN 4 Bảo hiểm xã hội BHXH 5 Bảo hiểm y tế BHYT 6 Đầu tư nước ngoài ĐTNN 7 Doanh nghiệp DN 8 Doanh nghiệp ngoài quốc doanh DNNQD 9 Doanh nghiệp nhà nước DNNN 10 Doanh nghiệp tư nhân DNTN 11 Hành chính, sự nghiệp HS 12 Hội đồng nhân dân HDND 13 Quốc doanh QD 14 Sản xuất kinh doanh SXKD 15 Tổ chức lao động quốc tế ILO 16 Tổng sản phẩm quốc nội GDP 17 Trách nhiệm hữu hạn TNHH 18 Người lao động NLĐ 19 Uỷ ban nhân dân UBND 20 Người sử dụng lao động NSDL§ Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Số đơn vị tham gia BHXH tại TP Thái Nguyên ............................. 45 Bảng 3.2. Số lao động tham gia BHXH, BHYT tại thành phố Thái Nguyên....... 46 Bảng 3.3. Kết quả thu BHXH ở BHXH TP Thái Nguyên .............................. 52 Bảng 3.4. Số đơn vị tham gia BHXH, BHYT theo khối quản lý.................... 55 Bảng 3.5. Số lao động tham gia BHXH, BHYT theo khối quản lý ................ 56 Bảng 3.6. Kết quả thu BHXH, BHYT tại BHXH TP Thái Nguyên ............... 59 Bảng 3.8. Tình hình nợ đọng BHXH tại BHXH TP Thái Nguyên ................. 61 Bảng 3.9. Số tiền nợ đọng theo khối quản lý .................................................. 63 Bảng 3.10. Kết quả rà soát tình hình tham gia BHXH, BHYT ...................... 68 Bảng 3.11. Bảng tổng hợp mức độ hiểu biết của chủ sử dụng lao động về pháp luật BHXH đối với 38 DN điều tra ................................................. 69 Bảng 3.12. Bảng tổng hợp thu nhập bình quân của người lao động tại 76 DN điều tra............................................................................................. 70 Bảng 3.13. Tổng hợp điều tra số lao động tại 76 DNNQD ............................ 71 Bảng 3.14. Bảng tổng hợp tình hình thanh tra, kiểm tra công tác thực hiện Luật BHXH tại các DNNQD .......................................................... 72 Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ ix DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2.1. Khung phân tích .............................................................................. 37 Hì , BHYT ....................................................................................... 46 ái Nguyên .... 47 Hình 3.3. Quy trình thu Bảo hiểm xã hội ........................................................ 49 Hình 3.4. Tổng số thu BHXH, BHYT tại BHXH TP Thái Nguyên ............... 59 Hình 3.5. Tình hình nợ đọng ở BHXH thành phố Thái Nguyên .................... 62 Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ 1 LỜI NÓI ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Bảo hiểm xã hội (BHXH) là chính sách lớn của Đảng và Nhà nước được thực hiện ở nước ta từ năm 1945. Trong những năm qua BHXH đã góp phần không nhỏ trong việc thực hiện các chính sách an sinh xã hội, đảm bảo sự công bằng cho người lao động, làm tăng sự gắn bó giữa người lao động với người sử dụng lao động đồng thời đảm bảo sự công bằng giữa các thành phần kinh tế Khi lực lượng lao động trong xã hội ngày càng phát triển cũng là nhân tố góp phần thúc đẩy sự phát triển sự nghiệp BHXH. Đảng và nhà nước đã có chủ trương, đường lối, chính sách khuyến khích tạo mọi điều kiện cho các thành phần kinh tế đó tham gia BHXH. Công tác thu BHXH đã trở nên vô cùng quan trọng và cấp thiết trong việc hoàn thành nhiệm vụ của toàn ngành BHXH nói chung. Bước đầu tình hình thu nộp cho kết quả rất khả quan. Tuy nhiên trong quá trình thực hiện lại bộc lộ nhiều yếu kém. Các đơn vị tham gia chưa có sự hiểu biết rõ ràng về BHXH. Họ chưa coi việc đóng BHXH là quyền lợi và nghĩa vụ của người sử dụng lao động và người lao động. Do vậy họ tham gia chưa tự giác và đầy đủ, kết quả còn rất hạn chế. Quyền lợi của người lao động không được đảm bảo đòi hỏi cần phải có các giải pháp để cải thiện tình hình này, tạo cơ sở thực hiện chính sách BHXH ngày càng tốt hơn. Đây được coi là vấn đề bức xúc hiện nay. Bảo hiểm xã hội TP Thái Nguyên thuộc BHXH tỉnh Thái Nguyên được giao chức năng, nhiệm vụ thực hiện chính sách BHXH, BHYT đối với người lao động và các đối tượng khác trên địa bàn. Bảo hiểm xã hội tỉnh Thái Nguyên những năm qua thực hiện luôn xác định rõ 4 mục tiêu chủ yếu sau: - Từng bước mở rộng, tăng nhanh đối tượng tham gia và thụ hưởng BHXH, BHYT ở mọi thành phần kinh tế phù hợp với tiến trình chuyển đổi nền kinh tế từ kế hoạch hóa tập trung bao cấp sang cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ 2 - Đảm bảo cho mọi người được bình đẳng về quyền lợi và nghĩa vụ trong việc tham gia và thụ hưởng chế độ BHXH, BHYT. - Tổ chức thu BHXH, BHYT, đảm bảo chi trả các chế độ BHXH, BHYT kịp thời, đúng chế độ, đúng đối tượng, quản lý chặt chẽ và sử dụng nguồn kinh phí được phân bổ đúng nguyên tắc quy định. - Vừa thực hiện nhiệm vụ vừa xây dựng, kiện toàn tổ chức bộ máy. Không ngừng nâng cao năng lực, trình độ lãnh đạo, quản lý; tổ chức thực hiện chuyên môn nghiệp vụ, trình độ chính trị, ý thức trách nhiệm phục vụ đối tượng của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức trong ngành. Để thực hiện những mục tiêu đó, BHXH tỉnh Thái Nguyên đã phối hợp với các cơ quan như Liên đoàn lao động tỉnh, Sở lao động Thương binh và Xã hội, các cơ quan Báo, Đài…tổ chức tuyên truyền, vận động làm tốt công tác thu và chống thất thu quỹ BHXH. Tuy nhiên, do sự thiếu hiểu biết về pháp luật cũng như là ý thức của nhiều doanh nghiệp chưa cao cùng với cơ chế quản lý nhà nước còn mỏng, tính răn đe thấp nên vẫn còn rất nhiều doanh nghiệp chưa tham gia. Nhiều doanh nghiệp tham gia mang tính đối phó với cơ quan BHXH như chỉ tham gia cho một số nhân viên chủ chốt để những người đó gắn bó với doanh nghiệp và cũng là để đối phó với các cơ quan quản lý nhà nước trên địa bàn do đó tỷ lệ thu BHXH vẫn chưa cao, số các đơn vị nợ đọng tiền BHXH còn lớn. Có thể nói, tỷ lệ nợ đọng vẫn còn cao so với nhiều tỉnh thành trong cả nước. Xuất phát từ những bất cập trên, cần phải có những nghiên cứu nhằm tìm kiếm những giải pháp để khắc phục những khó khăn, vướng mắc trong công tác thu BHXH, đồng thời phải có những biện pháp cụ thể để tăng nguồn thu và chống thất thu BHXH. Với ý nghĩa đó, tôi chọn đề tài “Giải pháp nhằm hoàn thiện công tác thu Bảo hiểm xã hội trên địa bàn Thành phố Thái Nguyên tỉnh Thái Nguyên" làm đề tài nghiên cứu luận văn thạc sĩ, chuyên ngành quản lý kinh tế. Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ 3 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Nghiên cứu thực trạng công tác thu BHXH tại TP Thái Nguyên tỉnh Thái Nguyên, từ đó đưa ra những giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý thu BHXH. - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về BHXH để xác định rõ chức năng, nhiệm vụ của hệ thống BHXH, chỉ ra được phương hướng và nhiệm vụ công tác quản lý thu BHXH trong thời gian tới. - , đánh giá được - Phân tích và tổng kết được những kinh nghiệm của nước ngoài và của một số tỉnh bạn trong quản lý thu BHXH, góp phần giải quyết những tồn tại của TP Thái nguyên, tìm ra những nhân tố ảnh hưởng đến việc quản lý thu BHXH. Từ đó, đề xuất phương hướng và hệ thống các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả . 3. Tình hình nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu, tôi nhận thấy đề tài nghiên cứu về lĩnh vực BHXH không còn là lĩnh vực mới mẻ mà đã được rất nhiều các đề tài cấp Nhà nước, cấp Bộ và nhiều đề tài tốt nghiệp khác đã làm. Đó là: Đề tài nghiên cứu về thu BHXH có: "Thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội hiện nay và các biện pháp nâng cao hiệu quả công tác thu", đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ, do Tiến sĩ Nguyễn Văn Châu, nguyên Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam chủ nhiệm đề tài, bảo vệ năm 1996; "Cơ sở khoa học hoàn thiện quy trình quản lý thu bảo hiểm xã hội", đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ, do Tiến sĩ Dương Xuân Triệu, Giám đốc Trung tâm thông tin khoa học BHXH Việt Nam, bảo vệ năm 1999; "Giải pháp tăng trưởng nguồn thu quỹ BHXH ở Việt Nam", luận văn thạc sĩ, tác giả, Lê Thị Quế; bảo vệ năm 2004; Hoàn thiện quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa, luận Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ 4 văn thạc sĩ, tác giả, Phạm Hoàng Tiến; bảo vệ năm 2008… đã có một số đề tài nghiên cứu công tác thu, quản lý thu, chi ở một số tỉnh, thành. So với các nghiên cứu trước đó thì luận văn hướng đến nhằm đạt được hai điểm mới nổi bật sau đây: Thứ nhất, luận văn nghiên cứu thực trạng công tác thu BHXH, BHYT, nâng cao hiệu quả công tác thu tại BHXH thành phố Thái Nguyên tỉnh Thái Nguyên, đảm bảo quyền lợi cho người lao động và người sử dụng lao động, phát triển các chính sách BHXH và ổn định quỹ BHXH, quỹ BHYT trên địa bàn thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên. Thứ hai, luận văn BHXH, BHYT của đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội đối với các loại hình kinh tế trong bối cảnh Việt Nam đã ban hành Luật Bảo hiểm xã hội, Luật Bảo hiểm Y tế, Nghị định, Thông tư hướng dẫn về Bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế và bảo hiểm thất nghiệp cũng như những văn bản quy phạm pháp luật khác có liên quan. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 4.1. Đối tượng nghiên cứu Nội dung đề tài thực hiện nghiên cứu hoạt động thu BHXH bắt buộc nói chung tại BHXH TP Thái Nguyên tỉnh Thái Nguyên. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Nội dung: đề tài thực hiện nghiên cứu trong phạm vi các hoạt động thu BHXH bắt buộc trên địa bàn TP Thái Nguyên tỉnh Thái Nguyên, . - Thời gian: Nghiên cứu thực trạng giai đoạn từ năm 2007 đến 2011 - Không gian: Đề tài thực hiện trên địa bàn TP Thái Nguyên tỉnh Thái Nguyên. Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ 5 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, luận văn được kết cầu thành 4 chương chính, bao gồm: quản lý . Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng công tác thu BHXH trên địa bàn Thành phố Thái Nguyên. BHXH trên địa bàn TP Thái Nguyên tỉnh Thái Nguyên. Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ 6 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.1. Lý luận chung về Bảo hiểm xã hội 1.1.1. Khái niệm về Bảo hiểm và Bảo hiểm xã hội Cho đến nay có rất nhiều khái niệm về bảo hiểm trên từng góc độ nghiên cứu xã hội, pháp lý, kinh tế, kỹ thuật, nghiệp vụ... Bảo hiểm là những quan hệ kinh tế gắn liền với quá trình hình thành, phân phối, sử dụng các quỹ tập trung - quỹ bảo hiểm- nhằm xử lý các rủi ro, biến cố; Nó bảo đảm cho quá trình tái sản xuất và đời sống của xã hội diễn ra bình thường. Hay nói theo cách khác: Bảo hiểm là biện pháp chia sẻ rủi ro của một người hay của một ít người cho cả cộng đồng những người có khả năng gặp rủi ro cùng loại, bằng cách mỗi người trong cộng đồng góp một số tiền nhất định vào một quỹ chung và từ quỹ chung đó bù đắp thiệt hại cho thành viên trong cộng đồng không may bị thiệt hại do rủi ro đó gây ra. Có thể hiểu theo cách khác: Bảo hiểm là một cách thức trong quản trị rủi ro, thuộc nhóm biện pháp tài trở rủi ro, được sử dụng để đối phó với những rủi ro có tổn thất, thường là tổn thất về tài chính, nhân mạng... Bảo hiểm là sự đóng góp của số đông vào sự bất hạnh của số ít. Theo chúng tôi cho rằng một định nghĩa vừa đáp ứng được khía cạnh xã hội, vừa đáp ứng được khía cạnh kinh tế, kỹ thuật và pháp lý, có thể phát biểu như sau: Bảo hiểm là một hoạt động qua đó một cá nhân có quyền được hưởng trợ cấp nhờ vào một khoản đóng góp cho mình hoặc cho người thứ ba trong trường hợp xảy ra rủi ro. Khoản trợ cấp này do một tổ chức trả, tổ chức này có trách nhiệm đối với toàn bộ các rủi ro và đền bù thiệt hại theo các phương pháp của thống kê. Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ 7 Có nhiều loại hình bảo hiểm khác nhau: Bảo hiểm nhân thọ, bảo hiểm phi nhân thọ, bảo hiểm xã hội...Tuy nhiên, trong thời gian và không gian có hạn, đề tài đề cập đến bảo hiểm xã hội. Bảo hiểm xã hội là loại hình bảo hiểm do nhà nước tổ chức và quản lý nhằm thỏa mãn các nhu cầu vật chất ổn định cuộc sống của người lao động và gia đình họ khi gặp rủi ro làm giảm hoặc mất khả năng lao động. 1.1.2. Bản chất và vai trò của Bảo hiểm xã hội 1.1.2.1. Bản chất của BHXH BHXH là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập đối với người lao động khi họ gặp phải những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao động, mất việc làm trên cơ sở hình thành và sử dụng một quỹ tiền tệ tập trung nhằm đảm bảo đời sống cho người lao động và gia đình họ, góp phần đảm bảo an toàn xã hội. Với cách hiểu như trên, Bản chất của BHXH được thể hiện ở những nội dung chủ yếu sau đây: BHXH là nhu cầu khách quan, đa dạng và phức tạp của xã hội nhất là trong xã hội mà sản xuất hàng hoá hoạt động theo cơ chế thị trường, mối quan hệ lao động phát triển đến một mức nào đó. Kinh tế càng phát triển thì BHXH càng đa dạng và hoàn thiện. Vì thế có thể nói kinh tế là nền tảng của BHXH hay BHXH không vượt quá trạng thái kinh tế của mỗi nước. Mối quan hệ giữa các bên trong BHXH phát sinh trên cơ sở quan hệ lao động diễn ra giữa 3 bên: Bên tham gia BHXH, bên BHXH và bên được BHXH. Bên tham gia BHXH có thể chì là người lao động hoặc cả người lao động và người sử dụng lao động. Bên BHXH thông thường là cơ quan chuyên trách do Nhà nước lập ra và bảo trợ. Bên được BHXH là người lao động và gia đình họ khi đủ các điều kiện ràng buộc cần thiết. Những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao động, mất việc làm trong BHXH có thể là những rủi ro ngẫu nhiên trái với ý muốn chủ quan của Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ 8 con người như:Ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp... hoặc cũng có thể là những trường hợp xẩy ra không hoàn toàn ngẫu nhiên như: tuổi già, thai sản... Đồng thời những biến cố đó có thể diễn ra cả trong và ngoài quá trình lao động. Phần thu nhập của người lao động bị giảm hoặc mất đi khi gặp phải những biến cố, rủi ro sẽ được bù đắp hoặc thay thế từ một nguồn quỹ tiền tệ tập trung được tồn tích lại. Nguồn quỹ này do các bên tham gia BHXH đóng góp là chủ yếu, ngoài ra còn được sự hỗ trợ từ phía Nhà nước. Mục tiêu của BHXH là nhằm thoả mãn những nhu cầu thiết yếu của người lao động trong trường hợp bị giảm hoặc mất thu nhập, mất việc làm. Mục tiêu này đã được tổ chức lao động quốc tế (ILO) cụ thể hoá như sau: + Đền bù cho người lao động những khoản thu nhập bị mất để đảm bảo nhu cầu sinh sống thiết yếu của họ; + Chăm sóc sức khoẻ và chống bệnh tật; + Xây dựng điều kiện sống đáp ứng các nhu cầu của dân cư và các nhu cầu đặc biệt của người già, người tàn tật và trẻ em. Với những mục tiêu trên. BHXH đã trở thành một trong những quyền con người và được Đại hội đồng Liên hợp quốc thừa nhận và ghi vào Tuyên ngôn Nhân quyền ngày 10/12/1948 rằng:"Tất cả mọi người với tư cách là thành viên của xã hội có quyền hưởng BHXH, quyền đó được đặt trên cơ sở thoả mãn các quyền về kinh tế, xã hội và văn hoá, nhu cầu cho nhân cách và sự tự do phát triển con người.” 1.1.2.2. Vai trò của BHXH Khi các chức năng của BHXH nói chung được khai thác và phát huy một cách hiệu quả, những tác động tích cực của BHXH, BHYT, BHTN đến đời sống kinh tế - xã hội sẽ được thể hiện một cách cụ thể thông qua các vai trò sau đây: Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ 9 a. Đối với người lao động BHXH, BHYT,BHTN góp phần ổn định thu nhập, từ đó góp phần ổn định cuộc sống cho người lao động và gia đình họ khi người lao động gặp phải rủi ro hoặc các sự kiện bảo hiểm, như: Ốm đau, tai nạn, sinh đẻ hoặc về già... Tất cả những rủi ro này đều có thể xảy ra với bất kỳ người lao động nào, tại bất kỳ thời điểm nào trong cuộc sống của con người. Đặc biệt, khi nền kinh tế hàng hoá càng phát triển thì những rủi ro này càng diễn ra thường xuyên và phổ biến hơn vì con người phải làm việc với cường độ lao động cao hơn, hoạt động sản xuất kinh doanh đa dạng và phức tạp hơn. Khi những rủi ro này xảy ra đối với người lao động, sẽ gây cho bản thân người lao động và gia đình họ rất nhiều khó khăn cả về vật chất và tinh thần, bởi vì các rủi ro sẽ làm mất hoặc giảm thu nhập từ lao động. Lúc này bản thân người lao động và gia đình họ rất cần sự chia sẻ, giúp đỡ kịp thời cả về vật chất và tinh thần để họ nhanh chóng hồi phục khả năng lao động quay trở lại quá trình sản xuất. Quỹ BHXH, BHYT, BHTN sẽ góp phần trợ giúp cho người lao động và gia đình họ bằng cách bù đắp thay thế một phần thu nhập bị giảm hoặc bị mất đó, hoặc tạo ra cho họ những điều kiện lao động thuận lợi giúp họ ổn định cuộc sống, yên tâm công tác. Vai trò của BHXH đối với người lao động được thể hiện rõ nét thông qua từng chế độ BHXH. - Những khoản trợ cấp chế độ ốm đau bằng tiền mặt giúp người lao động nhanh chóng bình phục thông qua việc hỗ trợ, bù đắp phần thu nhập bị giảm do không tham gia lao động bằng khoản trợ cấp từ quỹ BHXH thay thế. - Trợ cấp chế độ thai sản là một phần quan trọng trong việc tái sản xuất sức khoẻ của lực lượng lao động cũng như là duy trì sức khoẻ làm việc cho các bà mẹ. - Chế độ tai nạn lao động – bệnh nghề nghiệp, tùy thuộc vào khả năng mất sức lao đông mà được hưởng trợ cấp một lần hay trợ cấp hàng tháng mang tính lâu dài và rộng rãi nhất trong các mô hình về BHXH đóng vai trò Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/